Input by the Sri Lanka Tripitaka Project

[CPD Classification 2.7.2]
[BJT Vol Net -] [\z Nett /] [\w I /]    
[BJT Page 002] [\x   2/]     
[PTS Vol Net -] [\z Nett /] [\f I /]    
[PTS Page 001] [\q   1/]     

Nettippakaraõaü

ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿
³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   ³
³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³
³						   ³
³ Text converted to Classical Sanskrit Extended    ³
³ (CSX) encoding:				   ³
³ 						   ³
³ description             character  =	ASCII	   ³
³  						   ³
³ long a                  à             224	   ³
³ long A                  â             226	   ³
³ long i                  ã             227	   ³
³ long I                  ä             228	   ³
³ long u                  å             229	   ³
³ long U                  æ             230	   ³
³ vocalic r               ç             231	   ³
³ vocalic R               è             232	   ³
³ long vocalic r          é             233	   ³
³ vocalic l               ë             235	   ³
³ long vocalic l          í             237	   ³
³ velar n                 ï             239	   ³
³ velar N                 ð             240	   ³
³ palatal n               ¤             164	   ³
³ palatal N               ¥             165	   ³
³ retroflex t             ñ             241	   ³
³ retroflex T             ò             242	   ³
³ retroflex d             ó             243	   ³
³ retroflex D             ô             244	   ³
³ retroflex n             õ             245	   ³
³ retroflex N             ö             246	   ³
³ palatal s               ÷             247	   ³
³ palatal S               ø             248	   ³
³ retroflex s             ù             249	   ³
³ retroflex S             ú             250	   ³
³ anusvara                ü             252	   ³
³ anusvara (overdot)      §             167	   ³
³ capital anusvara        ý             253	   ³
³ visarga                 þ             254	   ³
³ (capital visarga                      255)	   ³
³ 						   ³
³ Other characters of the CSX encoding table are   ³
³ not included. Accents have been dropped in order ³
³ to facilitate word search.			   ³
ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ

Namo tassa bhagavato arahato sammà sambuddhassa

Saügahavàro

1. Yaü loko påjayate - salokapàlo sadà namassati ca, 
Tassetaü sàsanavaraü - vidåhi ¤eyyaü naracarassa. 

2. Dvàdasa padàni suttaü - taü sabbaü bya¤jana¤ca attho ca, 
Taü vi¤¤eyyaü ubhayaü - ko attho bya¤janaü katamaü. 

3. Soëasa hàrà netti - pa¤ca nayà sàsanassa pariyeññhi, 
Aññhàrasa målapadà - mahàkaccànena-1. Niddiññhà-2. 

4. Hàrà bya¤janavicayo - suttassa nayà tayo ca suttattho, 
Ubhayaü pariggahãtaü - vuccati suttaü yathàsuttaü. 

5. Yà ceva desanà yaü ca - desitaü ubhayameva vi¤¤eyyaü, 
Tatràyamànupubbã - navavãdha suttantapariyeññhi'ti. 

1. Mahakaccànena - machasaü. 2. Kaccàyanagotta niddiññhà -pe
[BJT Page 004] [\x   4/]     

Vibhàgavàro
1. Uddesavàro

Tattha katame soëasa hàrà: desanà vicayo yutti padaññhàno lakkhaõo catubyåho àvatto
vibhatti parivattano vevacano pa¤¤atti otaraõo sodhano adhiññhàno parikkhàro samàropano
iti. 

Tassànugãti: 

1. Desanà vicayo yutti - padaññhàno ca lakkhaõo, 
Catubyuho ca àvañño - vibhatti parivattano. 

2. Vevacano ca pa¤¤atti - otaraõo ca sodhano, 
Adhiññhàno parikkhàro - samàropano [PTS Page 002] [\q   2/]      soëasa-1. 

3. Ete soëasa hàrà - pakittità atthato asaükiõõà, 
Etesaü ceva bhavati - vitthàratayà nayavibhattã'ti. 

Tattha katame pa¤ca nayà: nandiyàvañño-2. Tipukkhalo sãha vikkãëito disàlocano aïkuso iti. 

Tassànugãti: 

4. Pañhamo nandiyàvañño - dutiyo ca tipukkhalo, 
Sãhavikkãëito nàma - tatiyo nayala¤chako-3. 

1. Soëeso - machasaü 2. Nandiyàvatto - sãmu. 3. Nayala¤cako - machasaü 
[BJT Page 006] [\x   6/]     

5. Disàlocanamàhaüsu - catutthaü nayamuttamaü, 
Pa¤camo aïkuso nàma - sabbe pa¤ca nayà gatà'ti

Tattha katamàni aññhàrasa målapadàni: nava padàni kusalàni, nava padàni akusalàni. 

Tattha katamàni nava padàni akusalàni: taõhà avijjà loho doso moho subhasa¤¤à
sukhasa¤¤à niccasa¤¤à attasa¤¤à'ti imàni nava padàni akusalàni, yattha sabbo
akusalapakkho saïgahaü samosaraõaü gacchati. 

Tattha katamàni nava padàni kusalàni: samatho vipassanà alobho adoso amoho asubhasa¤¤à
dukkhasa¤¤à aniccasa¤¤à anattasa¤¤à'ti. Imàni nava padàni kusalàni, yattha sabbo
kusalapakkho saïgahaü samosaraõaü gacchati. 

Tatiradaü uddànaü: 

6. Taõhà ca avijjà pi ca - lobho doso tatheva moho ca, 
Caturo ca vipallàsà-1. Kilesabhumã nava padàni
[PTS Page 003] [\q   3/]      
7. Samatho ca vipassanà ca - kusalàni ca yàni tiõi målàni, 
Caturo satipaññhànà - indriyabhumi nava padàni. 

8. Navahi ca padehi kusalà - navahi ca yujjanti akusalà pakkhà
Ete kho målapadà - bhavanti aññhàrasa padànã'ti

1. Cattàro vipallàsà - pu. 
[BJT Page 008] [\x   8/]     

2. Niddesavàro

Tattha saükhepato netti kittità: 

1. Assàdàdãnavatà-1. Nissaraõampi ca phalaü upàyo ca, 
âõatti ca bhagavato - yogãnaü desanàhàro

2. Yaü pucchita¤ca vissajjita¤ca - suttassa yà ca anugãti, 
Suttassa yo pavicayo - hàro vicayoti niddiññho. 

3. Sabbesaü hàrànaü - yà bhumi yo ca gocaro tesaü, 
Yuttàyutta parikkhà-2. - Hàro yuttãti niddiññho. 

4. Dhammaü deseti jino - tassa ca dhammassa yaü padaññhànaü, 
Iti yàva sabbadhammà - eso hàro padaññhàno. 

5. Vuttamhi ekadhamme - ye dhammà ekalakkhaõà keci, 
Vuttà bhavanti sabbe - so hàro lakkhaõo nàma. 

6. Neruttamadhippàyo - bya¤janamatha desanànidàna¤ca, 
Pubbàparànusandhi-3. - Eso hàro catubyåho

7. Ekamhi padaññhàne - pariyesati sesakaü padaññhànaü, 
âvaññati-4. Pañipakkhe - avañño nàma so hàro. 

8. Dhammaü ca padaññhànaü - bhumiü ca vihajate-5. Ayaü hàro, 
Sàdhàraõe asàdhàraõe ca - neyyo vibhattãti. 

9. Kusalàkusale dhamme - niddiññhe bhàvite pahãne ca, 
Parivattati pañipakkhe - hàro parivattano nàma. [PTS Page 004] [\q   4/]      

1. Assadàdãnavato - pu. 2. Yuttàyuttiparikkhà - pu, sãmu. 3. Pubbàparena sandhi-pu. 4.
âvattati - sãmu. 5. Vãbhajjate - sãmu. 

[BJT Page 010] [\x  10/]     

10. Veccanàni bahåni tu - sutte vuttàni ekadhammassa, 
Yo jànàti suttavidå - veccano nàma so hàro. 

11. Ekaü bhagavà dhammaü - pa¤¤attãhi vividhàhi deseti, 
So àkàro ¤eyyo - pa¤¤atti nàma hàro'ti. 

12. Yo ca pañiccuppàdo - indriyakhandhà ca dhàtuàyatanà, 
Etehi otarati yo - otaraõo nàma so hàro. 

13. Vissajjitamhi pa¤he - gàthàya pucchità yamàrabbha, 
Suddhàsuddhaparikkhà - hàro so sodhano nàma. 

14. Ekattatàya dhammà - yepi ca vemattatàya niddiññhà, 
Te na vikappasitabbà - eso hàro adhiññhàno. 

15. Ye dhammà yaü dhammaü - janayantippaccayà paramparato, 
Hetumavakaóóhayitvà - eso hàro parikkhàro. 

16. Ye dhammà yammålà - ye cekatthà pakàsità muninà, 
Te samaropayitabbà - esa samàropano bhàro. 

17. Taõha¤ca avijjampi ca - samathena vipassanàya yo neti, 
Saccehi yojayitvà - ayaü nayo nandiyàvañño-1. 

18. Yo akusale samålehi - neti kusale ca kusalamålehi, 
Bhåtaü tathaü avitathaü - tipukkhalaü taü tayaü àhu. 

19. Yo neti vipallàsehi - kilese-2. Indriyehi saddhamme, 
Etaü nayaü nayavidå - sãhavikkãëitaü àhu. 

20. Veyyàkaraõesu hi ye - kusalàkusalà tahiü tahiü vuttà, 
Manasà volokayate - taü khu disàlocanaü àhu. 

1. Nandiyàvatto - sãmu 2. Saükilese - pu. 
[BJT Page 012] [\x  12/]     

21. Oloketvà disalocanena - ukkhipiya yaü samàneti, 
Sabbe kusàlàkusale - ayaü nayo aïkuso nàma. 

22. Soëasa hàrà pañhamaü - disalocanato-1. Disà vilokayitvà, 
Saüdhipiya aïkusena hi - nayehi tãhi niddise suttaü. 

23. Akkharaü padaü bya¤janaü - nirutti tatheva niddeso, 
âkàrachaññhavacanaü - ettàva bya¤janaü sabbaü
[PTS Page 005] [\q   5/]      
24. Saïkàsanà pakàsanà - vivaraõà vihajanuttànãkammapa¤¤atti, 
Etehi chahi padehi - attho kamma¤ca niddiññhaü. 

25. Tãõi ca nayà anånà - atthassa ca chappadàni gaõitàni, 
Navahi padehi bhagavato - vacanassa'ttho samàyutto. 

26. Atthassa nava padàni - bya¤janapariyeññhiyà catubbãsa, 
Ubhayaü saïkalayitvà-2. Tettiüsà ettikà nettã'ti. 

Niddesavàro niññhito. 

1. Disàlocanena - pu. 2. Saïkhepayato - pu. 

[BJT Page 014] [\x  14/]     

3. Pañiniddesavàro
3. 1. 1. 
Desanàhàravibhaïgo

Tattha katamo desanàhàro: "assàdàdãnavatà" ti gàthà, ayaü desanàhàro. Kiü desayati:
assàdaü àdãnavaü nissaraõaü phalaü upàyaü àõattiü. 

"Dhammaü vo bhikkhave desissàmi àdikalyàõaü majjhe kalyàõaü pariyosànakalyàõaü
sàtthaü sabya¤janaü kevala paripuõõaü parisuddhaü brahmacariyaü pakàsissàmã"ti. 

Tattha katamo assàdo: 

1. "Kàmaü kàmayamànassa tassa ce taü samijjhati, 
Addhà pãtimano hoti laddhà macco yadicchatã"ti
Ayaü assàdo, 

Tattha katamo àdinavo: [PTS Page 006] [\q   6/]      

2. Tassa ce kàmayànassa chandajàtassa jantuno, 
Te kàmà paribhàyanti sallaviddhova ruppatã"ti
Ayaü àdãnavo, 

Tattha katamaü nissaraõaü: 

3. "Yo kàme parivajjeti sappasseva padà siro, 
So'maü visattikaü loke sato samativattatã"ti
Idaü nissaraõaü, 

Tattha katamo assàdo: 

4. "Khettaü vatthuü hira¤¤aü và gavàssaü dàsaporisaü, 
Thiyo bandhu puthå kàme yo naro anugijjhatã"ti. 
Ayaü assàdo, 
[BJT Page 016] [\x  16/]     

Tattha katamo àdãnavo: 

5. "Abalà naü balãyanti maddante naü parissayà, 
Tato naü dukkhamanveti nàvaü bhinnamivodakanti"
Ayaü àdãnavo: 

Tattha katamaü nissaraõaü

6. "Tasmà jantu sadà sato kàmàni parivajjaye, 
Te pahàya tare oghaü nàvaü sitvàva pàragu"ti
Idaü nissaraõaü, 

Tattha katamaü phalaü: 

7. "Dhammo have rakkhati dhammacàriü
Chattaümahantaü yathavassakàle, 
Esànisaüso dhamme suviõõe
Na duggatiü gacchati dhammacàrã"ti. 
Idaü phalaü, 

Tattha katamo upàyo: 

8. "Sabbe dhammà anattàti yadà pa¤¤àya passati
Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyà"ti. [PTS Page 007] [\q   7/]      
Ayaü upàyo, 

Tattha katamà àõatti: 

9. "Cakkhumà visamànãva vijjamàne parakkame, 
Paõóito jãvalokasmiü pàpàni parivajjaye"ti. 

"Su¤¤ato lokaü avekkhassu mogharàjà"ti àõatti. "Sadà sato"ti upàyo. 
"Attànudiññhiü uhacca evaü maccutaro siyà"ti idaü phalaü. 

[BJT Page 018] [\x  18/]     

Tattha bhagavà ugghañita¤¤ussa puggalassa nissaraõaü deseti vipa¤cita¤¤ussa puggalassa
àdãnavaü ca nissaraõaü ca deseti. Neyyassa puggalassa assàdaü ca àdãnavaü ca nissaraõaü
ca deseti. 

Tattha catasso pañipadà cattàro puggalà ca, taõhàcarito mando santindriyena dukkhàya
pañipadàya dandhàbhi¤¤àya niyyàti satipaññhànehi nissayehi, taõhàcarito udattho-1.
Samàdhindriyena dukkhàya pañipadàya khippàbhi¤¤àya niyyàti jhànehi nissayehi,
diññhicarito mando viriyindriyena sukhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya niyyàti
sammappadhànehi nissayehi, diññhicarito udattho-1. Pa¤¤indriyena sukhàya pañipadàya
khippàbhi¤¤àya niyyàti saccehi nissayehi. 

Ubho taõhàcarità, samathapubbaïgamàya vipassanàya niyyanti ràgaviràgàya cetovimuttiyà,
ubho diññhicarità vipassanàpubbaïgamena samathena niyyanti avijjàviràgàya
pa¤¤àvimuttiyà. 

Tattha ye samathapubbaïgamàhi pañipadàhi niyyanti, te nandiyà vaññena nayena hàtabbà.
Ye vipassanàpubbaïgamàhi pañipadàhi niyyanti, the sãhavikkãëitena nayena hàtabbà. [PTS
Page 008] [\q   8/]      

Svàyaü hàro kattha sambhavati-2. Yassà-3. Satthà và dhammaü deseti a¤¤ataro và
garuññhàniyo sabrahmacàrã, so taü dhammaü sutvà saddhaü pañilabhati, tattha yà vãmaüsà
ussàhanà tulanà upaparikkhà, ayaü sutamayãpa¤¤à, tathà sutena nissayena yà vãmaüsà
tulanà upaparikkhà manasànupekkhanà, ayaü cintàmayãpa¤¤à. Imàhi dvãhi pa¤¤àhi-4.
Manasikàrasampayuttassa yaü ¤àõaü uppajjati dassanabhumiyaü và bhàvanàbhumiyaü và
ayaü bhàvanàmayãpa¤¤à. Parato ghosà sutamayãpa¤¤à. Paccattasamåññhità
yonisomanasikàrà cintàmayãpa¤¤à, yaü parato ca ghosena paccattasamuññhitena ca
yonisomanasikàrena ¤àõaü uppajjati ayaü bhàvanàmayãpa¤¤à. 

Yassa imà dve pa¤¤à atthi sutamayã cintàmayã ca, ayaü ugghañita¤¤å, yassa sutamayã
pa¤¤à atthi cintàmayã natthi ayaü vipa¤cita¤¤å. -5. Yassa neva sutamayã pa¤¤à atthã na
cintàmayã, ayaü neyyo. 

Sàyaü dhammadesanà kiü desayati: cattàri saccàni dukkhaü samudayaü nirodhaü maggaü.
âdãnavo phalaü ca dukkhaü, assàdo samudayo, nissaraõaü nirodho, upàyo àõatti ca maggo,
imàni cattàri saccàni, idaü dhammacakkaü. 

1. Udatto - machasaü = udatthà - sãmu. 2. Samuññhito - ne. A. 3. Tassa - ne. A. 4. Imàsu
dvisu pa¤¤àsu - pu. 5. Vipavita¤¤u - sãmu. 

[BJT Page 020] [\x  20/]     

Yathà'ha bhagavà: "idaü dukkhanti me bhikkhave bàràõasiyaü isipatane migadàye anuttaraü
dhammacakkaü pavattitaü appattivattiyaü samaõena và bràhmaõena và devena và màrena
và bràhmunà và kenaci và lokasmiü" (sabbaü dhammacakkaü)

Tattha aparimàõà padà aparimàõà akkharà aparimàõà bya¤janà aparimàõà àkàrà neruttà
niddesà. Etasseva atthassa saükàsanà pakàsanà vivaraõà vibhajanà uttànãkammaü pa¤¤atti
itipi'daü dukkhaü ariyasaccaü. 

"Ayaü dukkhasamudayo'ti me bhikkhave bàràõasiyaü isipatane migadàye anuttaraü
dhammacakkaü pavattitaü [PTS Page 009] [\q   9/]      appativattiyaü samaõena và
bràhmaõena và devena và màrena và brahmunà và kenaci và lokasmiü"

"Ayaü dukkhanirodho'ti me bhikkhave bàràõasiyaü isipatane migadàye anuttaraü
dhammacakkaü pavattitaü appativattiyaü samaõena và bràhmaõena và devena và màrena
và brahmunà và kenaci và lokasmiü"

"Ayaü dukkhanirodhagàminã pañipadà'ti me bhikkhave bàràõasiyaü isipatane migadàye
anuttaraü dhammacakkaü pavattitaü appativattiyaü samaõena và bràhmaõena và devena
và màrena và brahmunà và kenaci và lokasmiü"


Tattha aparimàõà padà aparimàõà akkharà aparimàõà bya¤janà aparimàõà àkàrà neruttà
niddesà. Etasseva atthassa saükàsanà pakàsanà vivaraõà vibhajanà uttànãkammaü pa¤¤atti
itipi'daü dukkhanirodhagàminãpañipadàariyasaccaü. 

Tattha bhagavà akkharehi saïkàseti, padehi pakàseti, bya¤janehi vivarati, àkàrehi vibhajati,
niruttãhi uttànãkaroti, õiddesehi pa¤¤àpeti. -1. 

Tattha bhagavà akkharehi ca padehi ca ugghàñeti, -2. Bya¤janehi ca àkàrehi ca vipa¤cayati,
niruttãhi ca niddesehi ca vitthàreti. Tattha ugghàñanà-3. âdi, vipa¤canà majjhe, vitthàraõà
pariyosànaü. 
Soyaü dhammavinayo ugghañãyanto ugghañita¤¤upuggalaü vineti, tena naü àhu
àdikalyàõoti, vipa¤ciyanto vipa¤cita¤¤åpuggalaü-4. Vineti, tena naü àhu: majjhekalyàõoti.
Vitthàrãyanto neyyapuggalaü vineti, tena naü àhu: pariyosànakalyàõoti. 

Tattha chappadàni attho: saükàsanà pakàsanà vivaranà vibhajanà uttànãkammaü pa¤¤atti.
Imàni chappadàni attho. Chappadàni bya¤janaü: akkharaü padaü bya¤janaü àkàro nirutti
niddeso. Imàni chappadàni bya¤janaü. Tenàha bhagavà: "dhammaü vo bhikkhave desissàmi
àdikalyàõaü majjhekalyàõaü pariyosànakalyàõaü sàtthaü sabya¤jananti". [PTS Page 010]
[\q  10/]      

1. Pa¤¤apeti - machasaü 2. Ugghañeti - machasaü. 3. Ugghañanà - machasaü 4. Vipavita¤¤å
- machasaü. 

[BJT Page 022] [\x  22/]     

"Kevala"nti lokuttaraü, na missaü lokiyehi dhammehi; "paripuõõa"nti paripåraü anånaü
anatirekaü; "parisuddhaü"ti nimmalaü sabbamalàpagataü pariyodàtaü upaññhitaü
sabbavisesànaü. Idaü vuccati tathàgatapadaü itipi tathàgatanisevitaü itipi tathàgatàra¤jitaü-1.
Itipi. Ato cetaü brahmacariyaü pa¤¤àyati. Tenàha bhagavà: "kevala paripuõõaü
parisuddhaü brahmacariyaü pakàsessàmã"ti, 

Kesaü ayaü dhammadesanà: yogãnaü. Tenàha àyasmà mahà kaccàyano: 

"Assàdàdãnavatà - nissaraõampi ca phalaü upàyo ca, 
âõatti ca bhagavato - yogãnaü desanàhàro"ti. 

Niyutto desanàhàro. 

3. 1. 2
Vicayahàravihaïgo

Tattha katamo vicayo hàro: "yaü pucchitaü ca vissajjitaü cà" ti gàthà, ayaü vicayo hàro. Kiü
vicinati: padaü vicinati pa¤haü vicinati vissajjanaü vicinati pubbàparaü vicinati assàdaü
vicinati àdãnavaü vicinati nissaraõaü vicinati phalaü vicinati upàyaü vicinati àõattiü vicinati
anugãtiü vicinati sabbe nava suttante vicinati. 

Yathà kiü bhave-2. : Yathà àyasmà ajito pàràyane bhagavantaü pa¤haü pucchati. 

1. "Kenassu nivuto loko (iccàyasmà ajito)
Kenassu nappakàsati
Kissàbhilepanaü-3. Bråsi
Kiüsu tassa mahabbhayaü" ti. 

Imàni cattàri padàni pucchitàni, so eko pa¤ho; kasmà; ekavatthupariggahà, [PTS Page 011]
[\q  11/]      evaü hi àha: "kenassu nivuto loko" lokàdhiññhànaü pucchati. "Kenassu
nappakàsatã"ti lokassa appakàsanaü pucchati. "Kissàbhilepanaü bråsã" ti lokassa abhilepanaü
pucchati. "Kiüsu tassa mahabbhayaü"ti tasseva lokassa mahàbhayaü pucchati. Loko tividho:
kilesaloko bhavaloko indriyaloko. 

1. Tathàgatara¤jitaü - sãmu. Machasaü
2. Bhaveyya - pu. 
3. Kiüsvàbhilepanaü - pu. 

[BJT Page 024] [\x  24/]     

Tattha vissajjanà: 

2. "Avijjàya nivuto loko (ajitàti bhagavà)
Vivicchà-1. Pamàdà nappakàsati, 
Jappàbhilepanaü bråmi
Dukkhamassa mahabbhaya"nti. 

Imàni cattàri padàni imehi catåhi, padehi vissajjitàni, pañhamaü pañhamena, dutiyaü
dutiyena, tatiyaü tatiyena, catutthaü catutthena, "kenassu nivuto loko"ti pa¤he "avijjàya
nivuto loko"ti vissajjanà, nãvaraõehi nivuto loko, avijjà nãvaraõàhi sabbe sattà; yathàha
bhagavà: "sabbasattànaü bhikkhave sabbapàõànaü sabbabhåtànaü pariyàyato ekameva
nãvaraõaü vadàmi, yadidaü avijjà; avijjànãvaraõà hi sabbe sattà sabbaso ca bhikkhave
avijjàya nirodhà càgà pañinissaggà natthi sattànaü nãvaraõanti vadàmã"ti. Tena ca
pañhamassa padassa vissajjanà yuttà. 

"Kenassu nappakàsatã"ti pa¤he "vivicchà pamàdà nappakàsatã"ti vissajjanà, yo puggalo
nãvaraõehi nivuto so vivicchati, vivicchà nàma vuccati vicikicchà, so vicikicchanto
nàbhisaddahati, anabhisadda hanto viriyaü nàrabhati akusalànaü dhammànaü pahànàya
kusalànaü dhammànaü sacchikiriyàya, so idhapamàdamanuyutto viharati, pamatto sukke
dhamme na upàdiyati, tassa te anupàdiyamànà nappakàsanti, yathàha bhagavà: 

3. "Dåre santo pakàsanti bhimavantoca pabbato, 
Asantettha na dissanti rattikhittà-2. Yathà sarà. "

"Te guõehi pakàsanti kittiyà ca yasena cà"ti. [PTS Page 012] [\q  12/]      tena ca dutiyassa
padassa vissajjanà yuttà. 

"Kissàbhilepanaü bråsã"ti pa¤he- "chappàbhilepanaü bråmi"ti vissajjanà, chappà nàma
vuccati taõhà, sà kathaü abhilimpati; yathàha bhagavà: 

"Ratto atthaü na jànàti ratto dhammaü na passati, 
Andhantamaü tadà hoti yaü ràgo sahate tara"nti. 

Sà'yaü taõhà àsattibahulassa puggalassa evaü abhijappàti karitvà tattha loko abhilitto nàma
bhavati. Tena ca tatiyassa padassa vissajjanà yuttà. 

1. Vevicchà - machasaü. 
2. Rattaü dhittà -machasaü. 
[BJT Page 026] [\x  26/]     

"Kiüsu tassa mahabbhaya"nti pa¤he "dukkhamassa mahabbhaya"nti vissajjanà. Duvidhaü
dukkhaü: kàyikaü ca cetasikaü ca. Yaü kàyikaü idaü dukkhaü, yaü cetasikaü idaü
domanassaü. Sabbe sattà hi dukkhassa ubbijjanti natthi bhayaü dukkhena samasamaü, kuto
và pana tassa uttaritaraü, tisso dukkhatà: dukkhadukkhatà vipariõàmadukkhatà saükhàra
dukkhatà; tattha loko odhiso kadàci karahaci dukkhadukkhatàya muccati, tathà
vipariõàmadukkhatàya. Taü kissa hetu: honti loke appà bàdhàpi dãghàyukàpi.
Saükhàradukkhatàya pana loko anupàdisesàya nibbànadhàtuyà muccati, tasmà
saüsàradukkhatà dukkhaü lokassàti katvà dukkhamassa mahabbhayanti. Tena ca catutthassa
padassa vissajjanà yuttà. Tenàha bhagavà: "avijjàya nivuto loko"ti. 

5. "Svanti sabbadhi sotà (iccàyasmà ajito)
Sotànaü kiü nivàraõaü, 
Sotànaü saüvaraü bråhi
Kena sotà pithiyare"ti-1. 

Imàni cattàri padàni pucchitàni. Te dve pa¤hà; kasmà: ime hi bavhadhivacanena pucchità.
[PTS Page 013] [\q  13/]      evaü samàpannassa lokassa evaü saïkiliññhassa lokassa kiü
vodànaü vuññhànaü iti: evaü hi àha: "savanti sabbadhi sotà"ti. Asamàbhitassa savanti
abhijjhàvyàpàda pamàdabahulassa. Tattha yà abhijjhà ayaü lobho akusalamålaü, yo byàpàdo
ayaü doso akusalamålaü, yo pamàdo ayaü moho akusalamålaü. Tassevaü asamàhitassa
chasu àyatanesu taõhà savanti: råpataõhà saddataõhà gandhataõhà rasataõhà
phoññhabbataõhà dhammataõhà. Yathàha bhagavà: "savatãti kho bhikkhave channe'taü
ajjhattikànaü àyatanànaü adhivacanaü. 
Cakkhu savati manàpikesu råpesu, amanàpikesu pañiha¤¤ati, 

Sotaü savati manàpikesu saddesu, amanàpikesu pañiha¤¤ati, 
Ghànaü savati manàpikesu gandhesu, amanàpikesu pañiha¤¤ati, 
Jivhà savati manàpikesu rasesu, amanàpikesu pañiha¤¤ati, 
Kàyo savati manàpikesu phoññhabbesu, amanàpikesu pañiha¤¤ati, 
Mano savati manàpikosu dhammesu amanàpikesu pañiha¤¤atã"ti. 

Iti sabbà ca savati sabbathà ca savati. Tenàha: "savanti sabbadhi sotà"ti. "Sotànaü kiü
nivàraõa"nti pariyuññhàna vighàtaü pucchati, idaü vodànaü. "Sotànaü saüvaraü bråhi kena
sotà pithiyare"ti anusayasamugghàtaü pucachati, idaü vuññhànaü. 

Tattha ïgassajjanà-2. 

6. "Yàni sotàni lokasmiü (ajitàti bhagavà)
Sati tesaü nivàraõaü, 
Sotànaü saüvaraü bråmi
Pa¤¤àyete pithiyare"ti. 

1. Pidhiyare - machasaü 2. Visajjanà - machasaü. 

[BJT Page 028] [\x  28/]     

Kàyagatàya satiyà bhàvitàya bahulãkatàya cakkhu nàvi¤chati manàpikesu råpesu
amanàpikesu na pañiha¤¤ati. 
Sotaü nàvi¤chati manàpikesu saddesu, amanàpikesu na pañiha¤¤ati, ghànaü nàvi¤chati
manàpikesu gandhesu, amanàpikesu na pañiha¤¤ati, jivhà nàvi¤chati manàpikesu rasesu,
amanàpikesu na pañiha¤¤ati, kàyo nàvi¤chati manàpikesu phoññhabbesu, amanàpikesu na
pañiha¤¤ati, mano nàvi¤chati manàpikesu dhammesu amanàpikesu na pañiha¤¤atã"ti. Kena
kàraõena saüvuttanivàritattà [PTS Page 014] [\q  14/]      indriyànaü, kena te saüvutà
nivàrità: satiàrakkhena, tenàha bhagavà: "sati tesaü nivàraõa"nti. 

Pa¤¤àya anusayà pahãyanti, anusayesu pahãnesu pariyuññhànà pahãyanti, tassa-1.
Anusayassa pahãnattà. Taü yathà bandhavantassa rukkhassa anavasesamuluddharaõe kate
pupphaphalapavàla-2. ðkurasantati samucchinnà bhavati. Pidahità pañicchannà, kena:
pa¤¤àya. Tenàha bhagavà: "pa¤¤àyeta pithãyareti"-3. 

7. "Pa¤¤à ceva satã ca (iccàyasmà ajito)
Nàmaråpaü ca màrisa;
Etaü me puññho pabråhi
Katthe'taü uparujjhatã"ti. 

8. Yametaü pa¤haü apucchi ajita, taü vadàmi te, 
Yattha nàma¤ca råpa¤ca asesaü uparujjhati;
Vi¤¤àõassa nirodhena etthetaü uparujjhati"ti

Ayaü pa¤ho-4. Anusandhiü pucchati, anusandhiü pucchanto kiü pucchati: anupàdisesaü
nibbànadhàtuü, tãõi ca saccàni saïkhatàni nirodhadhammàni dukkhaü samudayo maggo,
nirodho asaïkhato. Tattha samudayo dvisu bhumisu pahãyati: dassana bhumiyà ca
bhàvanàbhumiyà ca. Dassanena tãõi saüyojanàni pahãyanti: sakkàyadiññhi vicikicchà
sãlabbataparàmàso: bhàvanàya sattasaüyojanàni pahãyanti: kàmacchando byàpàdo råparàgo
aråparàgo màno uddhaccaü avijjà ca niravasesà-5. Tedhàtuke imàni dasa sa¤¤ojanàni,
pa¤corambhàgiyàni pa¤cuddhambhàgiyàni. [PTS Page 015] [\q  15/]      tattha tãõi
saüyojanàni sakkàyadiññhi vicikicchà sãlabbataparàmàso ana¤¤àta¤¤àssàmãtindriyaü
adhiññhàya nirujjhanti, satta saüyojanàni kàmacchando bayàpàdo råparàgo aråparàgo màno
uddhaccaü avijjà ca niravasesà a¤¤indriyaü adhiññhàya nirujjhanti. 
Yaü pana evaü jànàti: "khãõà me jàtã"ti idaü khaye ¤àõaü, nàparaü itthattàyà"ti pajànàti
idaü anuppàde ¤àõaü, imàni dve ¤àõàni a¤¤àtàvindriyaü, tattha ya¤ca
ana¤¤àta¤¤assàmitãndriyaü ya¤ca a¤¤indriyaü imàni aggaphalaü arahattaü pàpuõantassa
nirujjhanti. Tattha ya¤ca khaye ¤àõaü yaü ca

1. Kissa - machasaü. 2. Pallava - machasaü. 3. Vidhãyareti - machasaü 4. Pa¤he - machasaü
5. Avijjàvasesà - machasaü

[BJT Page 030] [\x  30/]     

Anuppàde ¤àõaü imàni dve ¤àõàni ekà pa¤¤à, api ca àrammaõasaüketena dve nàmàni
labhanti: khãõà me jàtãti pajànantassa khaye ¤àõanti nàmaü labhati; nàparaü itthattàyàti
pajànantassa anuppàde ¤àõaü'ti nàmaü labhati. Sà pajànanaññhena pa¤¤à yathàdiññhaü
apilàpanaññhena sati. 

Tattha ye pa¤cupàdànakkhandhà idaü nàmaråpaü. Tattha ye phassapa¤camakà dhammà
idaü nàmaü, yàni pa¤cindriyàni råpàni idaü råpaü, tadubhayaü nàmaråpaü
vi¤¤àõasampayuttaü. Tassa nirodhaü bhagavantaü pucchanto àyasmà ajito pàràyane
evamàha. 

9. "Pa¤¤à ceva sati ca (iccàyasmà ajito) nàmaråpa¤ca màrisa, 
Etaü me puññho pabråhi katthe'taü uparujjhatã"ti. 

Tattha sati ca pa¤¤à ca cattàri indriyàni, sati dve indriyàni: satindriyaü ca samàdhindriyaü
ca, pa¤¤à dve indriyàni: pa¤¤indriyaü ca viriyindriyaü ca yà imesu catusu indriyesu
saddahanà okappanà idaü saddhindriyaü. 

Tattha yà saddhàdhipatateyyà cittekaggacatà ayaü chandasamàdhi, samàhite citte kilesànaü
vikkhambhanatàya pañisaïkhànabalena và bhàvanàbalena và idaü pahànaü-1. [PTS Page 016 
[\q  16/]     ,] tattha ye assàsapassàsà vitakkavicàrà sa¤¤àvedayità sarasaïkappà ime
saïkhàrà, iti purimako ca chandasamàdhi kilesavikkhambhanatàya ca pahànaü ime ca
saïkhàrà, tadubhayaü chandasamàdhipadhànasaükhàrasamannàgataü iddhipàdaü bhàveti
vivekanissitaü viràganissitaü nirodhanissitaü vossaggapariõàmiü. 

Tattha yà viriyàdhipatateyyà cittekaggatà ayaü viriyasamàdhi, samàhite citte kilesànaü
vikkhambhanatàya pañisaïkhànabalena và bhàvanàbalena và idaü pahànaü tattha ye
assàsapassàsà vitakkavicàrà sa¤¤àvedayità sarasaïkappà ime saïkhàrà, iti purimako ca
viriyasamàdhi kilesavikkhambhanatàya ca pahànaü ime ca saïkhàrà, tadubhayaü
viriyasamàdhipadhànasaükhàrasamannàgataü iddhipàdaü bhàveti vivekanissitaü
viràganissitaü nirodhanissitaü vossaggapariõàmiü. 

Tattha yà cittàdhipatateyyà cittekaggatà ayaü cittasamàdhi, samàhite citte kilesànaü
vikkhambhanatàya pañisaïkhànabalena và bhàvanàbalena và idaü pahànaü tattha ye
assàsapassàsà vitakkavicàrà sa¤¤àvedayità sarasaïkappà ime saïkhàrà, iti purimako ca
cittasamàdhi kilesavikkhambhanatàya ca pahànaü ime ca saïkhàrà, tadubhayaü
cittasamàdhipadhànasaükhàrasamannàgataü iddhipàdaü bhàveti vivekanissitaü
viràganissitaü nirodhanissitaü vossaggapariõàmiü. 

Tattha yà vãmaüsàdhipatateyyà cittekaggatà ayaü vãmaüsàsamàdhi, samàhite citte kilesànaü
vikkhambhanatàya pañisaïkhànabalena và bhàvanàbalena và idaü pahànaü tattha ye
assàsapassàsà vitakkavicàrà sa¤¤àvedayità sarasaïkappà ime saïkhàrà, iti purimako ca
vãmaüsàsamàdhi kilesavikkhambhanatàya ca pahànaü ime ca saïkhàrà, tadubhayaü
vãmaüsàsamàdhipadhànasaükhàrasamannàgataü iddhipàdaü bhàveti vivekanissitaü
viràganissitaü nirodhanissitaü vossaggapariõàmiü. Sabbo samàdhi ¤àõamålako
¤àõapubbaïgamo ¤àõànuparivatti. 

1. Padhànaü - pu. 

[BJT Page 032] [\x  32/]     

10. Yathà pure tathà pacchà yathà pacchà tathà pure, 
Yathà divà tathà rattiü yathà rattiü tathà divà. 

Iti vivañena cetasà apariyonaddhena sappabhàsaü cittaü bhàveti. Pa¤cindriyàni kusalàni
cittasahabhuni citte uppajjamàne uppajjanti, citte nirujjhamàne nirujjhanti. Nàmaråpaü ca
vi¤¤àõahetukaü vi¤¤àõapaccayanibbattaü. Tassa maggena hetu upacchinno, vi¤¤àõaü
anàhàraü anahinanditaü apatthitaü appatthitaü appañisandhikaü, taü nirajajjhati,
nàmaråpampi ahetukaü appaccayaü punabbhavaü na nibbattayati, [PTS Page 017] [\q  17/] 
    evaü vi¤¤àõassa nirodhà pa¤¤à ca sati ca nàmaråpa¤ca nirujjhati. Tenàha bhagavà: 

11. "Yametaü pa¤haü apucchi ajita taü vadàmi te, 
Yattha nàmaü ca råpa¤ca asesaü uparujjhati, 
Vi¤¤àõassa nirodhena etthe'taü uparujjhatã"ti. 

12. "Ye ca saïkhàtadhammàse (iccayasmà ajito)
Ye ca sekhà puthu idha, 
Tesaü me nipako iriyaü puññho pabråhi màrisà"ti

Imàni tãõi padàni pucchitàni. Te tayo pa¤hà, kissa: sekhàsekha
vipassanàpubbaïgamapahànayogena. Eva¤hi àha: "ye ca saïkhàta dhammàse"ti arahantaü-1.
Pucchati. "Ye ca sekhà puthu idhà"ti sekhaü pucchati. "Tesaü me nipako iriyaü puññho
pabråhi màrisà"ti vipassanàpubbaïgamaü pahànaü pucchati. Tattha vissajjanà: 

13. "Kàmesu nàbhigijjheyya (ajitàti bhagavà)
Manasà nivilo siyà, 
Kusalo sabbadhammànaü sato bhikkhå paribbaje"ti. 

Bhagavato sabbaü kàyakammaü ¤àõapubbaïgamaü ¤àõànuparivatti, sabbaü vacãkammaü
¤àõapubbaïgamaü ¤àõànuparivatti, sabbaü manokammaü ¤àõapubbaïgamaü
¤àõànuparivatti, atãte aüse appañihataü ¤àõadassanaü, anàgate aüse appañihataü
¤àõadassanaü, paccuppanne aüse appañihataü ¤àõadassanaü. 
1. Arahattaü - sãmu, machasaü. 

[BJT Page 034] [\x  34/]     

Ko ca ¤àõadassanassa pañighàto: [PTS Page 018] [\q  18/]      yaü anicce dukkhe
anattaniye-1. Ca a¤¤ànaü adassanaü, ayaü ¤àõadassanassa pañighàto. Yathà idha puriso
tàrakaråpàni passeyya no ca gaõanasaïkatena jàneyya, ayaü ¤àõadassanassa pañighàto.
Bhagavato pana appañihataü ¤àõadassanaü, anàvaraõa¤àõadassanà hi buddhà bhagavanto. 

Tattha sekhena dvãsu dhammesu cittaü rakkhitabbaü: gedhà ca rajanãyesu dhammosu dosà
ca pariyuññhàniyesu. Tattha yà icchà mucchà patthanà pihàyanà-2. Kãëanà, taü bhagavà
càrento evamàha: "kàmesu nàbhigijjheyyà"ti. 

"Manasà nàvilo siyà"ti pariyuññhànavighàtaü àha. 

Tathà hi: sekho abhigijjhanto asamuppannaü ca kilesaü uppàdeti uppannaü ca kilesaü
phàtikaroti yo pana anàvilasaïkappo anabhigijjhanto vàyamati, so anuppannànaü pàpakànaü
akusalanaü dhammànaü anuppàdàya chandaü janeti vàyamati viriyaü àrabhati cittaü
paggaõhàti padahati, so uppannànaü pàpakànaü akusalànaü dhammànaü pahànàya
chandaü janeti vàyamati viriyaü àrabhati cittaü paggaõhàti padahati, so anuppannànaü
kusalànaü dhammànaü uppàdàya chandaü janeti vàyamati viriyaü àrabhati cittaü
paggaõhàti padahati, so uppannànaü kusalànaü dhammànaü ñhitiyà asammosàya
bhãyobhàvàya vepullàya bhàvanàya pàripåriyà chandaü janeti vàyamati viriyaü àrabhati
cittaü paggaõhàti padahati. 

Katame ca anuppannà pàpakà akusalà dhammà: kàmavitakko vyàpàdavitakko
vihiüsàvitakko, ime anuppannà pàpakà akusalà dhammà. Katame uppannà pàpakà akusalà
dhammà: anusayà akusala målàni, ime uppannà pàpakà akusalà dhammà. Katame
anuppannà kusalà dhammà: yàni sotàpannassa indriyàni, ime anuppannà kusalà dhammà.
[PTS Page 019] [\q  19/]      katame uppannà kusalàdhammà: yàni aññhamakassa indriyàni
ime uppannà kusalà dhammà, yena kàmavitakkàü vàreti idaü satindriyaü, yena
vyàpàdavitakkaü càreti idaü samàdhãndriyaü, yena vihiüsàvitakkaü càreti idaü
viriyindriyaü, yena uppannuppannena pàpake akusale dhamme nàdhivàseti pajahati
vinodeti byantãkaroti anabhàvaü gameti idaü pa¤¤indriyaü, yà imesu catusu indriyesu
saddahanà okappanà idaü saddhãndriyaü. Tattha saddhindriyaü kattha daññhabbaü: catusu
sotàpattiaïgesu viriyindriyaü kattha daññhabbaü: catusu sammappadhànesu. Satindriyaü
kattha daññhabbaü: catusu satipaññhànesu, samàdhindriyaü kattha daññhabbaü catusu
jhànesu. Pa¤¤indriyaü kattha daññhabbaü: catusu ariya saccesu. Evaü sekho sabbehi
kusalehi dhammehi appamatto vutto bhagavatà, anàvilatàya manasà. Tenàha bhagavà:
manasà nàvilo siyà"ti. 

1. Anattani - machasaü. 2. Piyàyanà - machasaü 
[BJT Page 036] [\x  36/]     

"Kusalo sabbadhammàna"nti loko nàma tividho: kilesaloko bhavaloko indriyaloko. Tattha
kilesalokena bhavaloko samudàgacchati, so indriyàni nibbatteti, indriyesu bhàviyamànesu
neyyassa pari¤¤à bhavati. Sà duvidhena upaparikkhitabbà: dassana pari¤¤àya ca
bhàvanàpari¤¤àya ca. Yadà hi sekho ¤eyyaü parijànàti tadà nibbidàsahagatehi
sa¤¤àmanasikàrehi neyyaü pari¤¤àtaü bhavati. Tassa dve dhammà kosallaü gacchanti:
dassanakosalla¤ca bhàvanà kosalla¤ca. 

Taü ¤àõaü pa¤cavidhena veditabbaü: abhi¤¤à pari¤¤à pahànaü bhàvanà sacchikiriyà. [PTS
Page 020] [\q  20/]      tattha katamà abhi¤¤à: yaü dhammànaü salakkhaõe-1. ¥àõaü
dhammapañisambhidà atthapañisambhidà ca, ayaü abhi¤¤à. Tattha katamà pari¤¤à: evaü
abhijànitvà yà parijànanà idaü kusalaü idaü akusalaü idaü sàvajjaü idaü anavajjaü idaü
kaõhaü idaü sukkaü idaü sevitabbaü idaü na sevitabbaü, ime dhammà evaü gahità idaü
phalaü nibbattenti tesaü evaü gahitànaü ayaü atthoti, ayaü pari¤¤à. Evaü parijànitvà tayo
dhammà avasiññhà bhavanti: pahàtabbà bhàvetabbà sacchikàtàbbà ca. Tattha katame
dhammà pahàtabbà; ye akusalà. Tattha katame dhammà bhàvetabbà; ye kusalà. Tattha
katame dhammà sacchikàtabbà; yaü asaïkhataü-2. , Yo evaü jànàti, uyaü vuccati atthakusalo
dhammakusalo kalyàõakusalo phalatàkusalo àyakusalo apàyakusalo upayàkusalo mahatà
kosallena samannàgatoti. Tenàha bhagavà: "kusalo sabbadhammàna"nti. 

"Sato bhikkhu pibbaje"ti tena diññhadhammasukhavihàratthaü abhikkante pañikkante àlokite
vilokite sammi¤jite-3. Pasàrite saïghàñipattacãvaradhàraõe asite pãte khàyite sàyite
uccàrapassàvakamme gate ñhite nisinne sutte jàgarite bhàsite tuõhãbhàve satena
sampajànena vihàtabbaü. Imà dve cariyà anu¤¤àtà bhagavatà: ekà visuddhànaü ekà
visujjhantànaü ke visuddhà: arahanto, ke visujjhantà: sekhà. Katakiccàni hi arahato indriyàni. 

Yaü bojjhaü taü catubbidhaü: dukkhassa pari¤¤àbhisamayena, samudayassa
pahànàbhisamayena, maggassa bhàvanàbhisamayena, nirodhassa saccachikiriyàbhi
samayena, idaü catubbidhaü bojjhaü. Yo evaü jànàti ayaü [PTS Page 021] [\q  21/]     
vuccati sato abhikkamati sato pañikkamati khayà ràgassa khayà dosassa khayà mohassa.
Tenàha bhagavà: "sato bhikkhu paribbaje"ti. Tenàha: 
14. "Kamesu nàbhigijjheyya (ajitàti bhagavà) manasà nivilo siyà, 
Kusalo sabbadhammànaü sato bhikkhuparibbaje"ti. 

1. Sallakkhaõe - sãmu. 2. Yà asaükhatàdhàtu - a. 3. Sami¤jite - machasaü 
[BJT Page 038] [\x  38/]     

Evaü pucchitabbaü evaü vissajjitabbaü suttassa ca anugãti atthato ca bya¤janato ca
samànayitabbà-1. Atthàpagataü hi bya¤janaü samphappalàpaü bhavati. Dunnikkhittassa
padabya¤janassa atthopi dunnayo bhavati. Tasmà bya¤janåpetaü-2. Saïgàyitabbaü suttaü ca
pavicinitabbaü kiü idaü suttaü àhaccavacanaü anusandhivacanaü nãtatthaü neyyatthaü
saükilesa bhàgiyaü vàsanàbhàgiyaü nibbedhabhàgiyaü asekhabhàgiyaü, kuhiü imassa
suttassa sabbàni saccàni passitabbàni, àdimajjhapariyosàne'ti. Evaü suttaü pavicetabbaü. 
Tenàha àyasmà mahàkaccàno: "yaü pucchãtaü ca vissajjita¤ca suttassa yà ca anugãtã"ti. 
Niyutto vicayo hàro. 

3. 1. 3
Yuttihàravibhaïgo

Tattha katamo yuttibhàro: "sabbesaü bhàràna"nti ayaü yuttihàro. Kiü yojeti-3. : Cattàro
mahàpadesà: buddhàpadeso saïghàpadeso sambahulattheràpadeso ekattheràpadeso: ime
cattàro mahàpadesà. Tàni padabya¤janàni sutte otàrayitabbàni, vinaye sandassayitabbàni,
dhammatàyaü upanikkhipitabbàni. [PTS Page 022] [\q  22/]      katamasmiü sutte
otàrayitabbàni: catusu ariyasaccesu. Katamasmiü vinaye sandassayitabbàni: ràgavinaye
dosavinaye mohavinaye. Katamiyaü-4. Dhammatàyaü upanikkhipitabbàni:
pañiccasamuppàda. Yadi catusu ariyasaccesu avatarati kilesavinaye sandissati dhammata¤ca
na vilometi, evaü àsave na janeti. Catåhi mahàpadesehi yaü yaü yujjati yena yena yujjati
yathà yathà yujjati taü taü gahetabbaü. 
Pa¤haü pucchitena kati padàni pa¤hoti padaso pariyo gàhitabbaü vicetabbaü. Yadi sabbàni
padàni ekaü atthaü abhivadanti, eko pa¤ho. Atha cattàri padàni ekaü ataü abhivadanti, eko
pa¤ho. Atha tãõi padàni ekaü abhivadanti, eko pa¤ho. Taü upaparikkhamànena
a¤¤àtabbaü: kiü ime dhammà nànatthà nànàbya¤janà, udàhu imesaü dhammànaü eko attho
bya¤janameva nànanti. Yathà kiü bhave? Yathà sà devatà bhagavantaü pa¤haü pucchati. 

1. Samànetabbà - machasaü. 2. Atthabya¤janåpetaü - sãmu, machasaü, 3. Yojayati -
machasaü 4. Katamissaü - machasaü
[BJT Page 040] [\x  40/]     

1. "Kenassubbhàhato loko kenassu paricàrito, 
Kena sallena otiõõo kissa dhåpàyito sadà"ti

Imàni cattàri padàni pucchitàni. Te tayo pa¤hà. Kathaü ¤àyati bhagavà hi devatàya vissajjeti. 

2. "Maccunàbbhàhato loko jaràya paricàrito, 
Taõhàsallena otiõõo icchàdhupàyito sadà"ti. 

Tattha jarà ca maraõa¤ca imàni dve saïkhatassa saïkhatalakkhaõàni, jaràyàü ñhitassa
a¤¤athattaü maraõaü vayo. Tattha jaràya ca maraõassa ca atthato nànattaü, kena kàraõena:
[PTS Page 023] [\q  23/]      gabbhagatàpi hi miyanti na ca te jiõõà bhavanti, atati ca
devànaü maraõaü na ca tesaü sarãràni jiranti. Sakkateva jaràya pañikammaü kàtuü na pana
sakkate maraõassa pañikammaü kàtuü, a¤¤atreva iddhimantànaü iddhivisayà. 

Yaü panàha: "taõhàsallena otiõõo"ti. Dissanti vãtaràgà jirantàpi miyantàpi, yadi ca yathà
jaràmaraõaü evaü taõhàpi siyà. Evaü sante sabbe yobbanaññhàpi vigatataõhà siyuü,
yathàca taõhà dukkhassa samudayo evaü jaràmaraõampi siyà dukkhassa samudayo, na ca
siyà taõhà dukkhassa samudayà naibhi jaràmaraõaü dukkhassa samudayo, yathà ca taõhà
maggavajjhà evaü jaràmaraõampi siyà maggavajjhàü. Imàya yuttiyà a¤¤ama¤¤ehi kàraõehi
gavesitabbaü. 

Yadi ca sandissati yuttisamàruëhaü atthato ca a¤¤attaü, bya¤jana topi gavesitabbaü: salloti
và dhåpàyananti và imesaü dhammànaü atthato ekattaü, na hi yujjati icchàya ca taõhàya ca
atthato a¤¤attaü. Taõhàya adhippàye aparipåramàne navasu aghàtavatthusu kodho ca
upanàho ca uppajjati. Imàya yuttiyà jaràya ca maraõassa ca taõhàya ca atto a¤¤attaü. 

Yaü panidaü bhagavatà dvãhi nàmehi abhilapitaü 'icchà'tipi 'taõhà'tipi, idaü bhagavatà
bàhirànaü vatthunaü àrammaõavasena dvãhi nàmehi ahilapitaü "icchà"tipi "taõhà"tipi.
Sabbà hi taõhà ajjhosànalakkhaõena eka lakkhaõo, yathà sabbo aggi uõahattalakkhaõena
eka lakkhaõo, api ca upàdànavasena a¤¤ama¤¤àni nàmàni labhati: 'kaññhaggã'tipi
tiõaggã'tipi 'sakalikaggã'tipi 'gomayaggã'tipi 'thusaggã'tipi 'saükàraggã'tipi, sabbo hi aggã
uõhattalakkhaõova, evaü sabbà taõhà ajjhosànalakkhaõena [PTS Page 024] [\q  24/]     
ekalakkhaõà. Api tu àrammaõaupàdànavasena a¤¤ama¤¤ehi nàmehi ahila tà: "icchà" itipi
"taõhà" itipi "sallo" itipi "dhupayànà" itipi "sarità" itipi "visattikà" itipi "sineho" itipi
"kilamatho"

[A.] Devatàputta - atthavagga


[BJT Page 042] [\x  42/]     

Itipi 'latà' itipi 'ma¤¤anà' itipi 'bandho' itipi 'àsà' itipi 'pipàsà' itipi 'abhinandanà' itipi. Sabbà
hi taõhà ajjhosànalakkhaõena ekalakkhaõà, yathà ca vevacane vuttà: 

3. "âsà pihà ca-1. Abhinandanà ca
Anekadhàtusu sarà patiññhità, 
A¤¤àõamålappabhavà pajappità
Sabbà mayà byantikatà samålakà-2. "Ti. 

Taõhàyetaü vevacanaü, yathàha bhagavà: "råpe tissa avigataràgassa avigatachandassa
avigatapemassa avigatapipàsassa avigatapariëàhassa avigatataõhassa, (evaü)
Vedanàya avigataràgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipàsassa
avigatapariëàhassa avigatataõhassa, 
Sa¤¤àya avigataràgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipàsassa
avigatapariëàhassa avigatataõhassa, 
Saïkhàresu avigataràgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipàsassa
avigatapariëàhassa avigatataõhassa, 
Vi¤¤àõe avigataràgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipàsassa
avigatapariëàhassa avigatataõhassa, (sabbaü suttaü vitthàretabbaü) taõhàyetaü vevacanaü,
evaü yujja ti. 
Sabbo dukkhåpacàro kàmataõhàsaïkhàramålako, na pana yujjati sabbo nibbidåpacàro
kàmataõhàparikkhàmålako, imàya yuntiyà a¤¤ama¤¤ehi kàraõehi gavesitabbaü. 

Yathà hi-3. Bhagavà ràgacaritassa puggalassa asubhaü deseti. Dosa caritassa bhagavà
puggalassa mettaü deseti, mohacaritassa bhagavà puggalassa pañiccasamuppàdaü deseti,
yadi hi bhagavà ràgacaritassa puggalassa mettaü cetovimuttiü deseyya sukhaü và pañipadaü
dandhàbhi¤¤aü sukhaü và pañipadaü dhippàbhi¤¤aü vipassanàpubbaïgamaü và pahànaü
deseyya, na yujjati desanà. Evaü yaü ki¤ci ràgassa anulomappahànaü dosassa
anulomappahànaü [PTS Page 025] [\q  25/]      mohassa anulomappahànaü sabbaü ta ü
vicayena hàrena vicinitvà yuttiyahàrena yojetabbaü yàvatikà ¤àõassa bhumi. 

Mettàvihàrissa sato vyàpàdo cittaü pariyàdàya ñhassatãti na yujjati desanà, bayàpàdo
pahànaü abbhatthaü gacchatãti yujjati desanà karuõàvihàrissa sato vihesà cittaü pariyàdàya
ñhassatãti na yujjati desanà, vihesà pahànaü abbhatthaü gacchatãti yujjati desanà. Mudità
vihàrissa sato arati cittaü pariyàdàya ñhassatãti na yujjati desanà, arati pahànaü abbhatthaü
gacchatãti yujjati desanà. Upekkhàvihàrissa sato ràgo cittaü pariyàdàya ñhassatãti na yujjati
desanà, ràgo pahànaü abbhatthaü gacchatãti yujjati desanà. Animittavihàrissa sato
nimittànusàri tena teneva vi¤¤àõaü pavattatãti na yujjati desanà, nimittappahànaü
abbhatthaü gacchatãti yujjati desanà. Asmiti

1. Pipàsi - sãmu. 
2. Samålikà - sãmu. 
3. Yathà ha - sãmu. 

[BJT Page 044] [\x  44/]     

Vigataü, ayamahasmiti na samanupassàmi. Atha ca pana me kismiti kathasmiti vicikicchà
kathaükathàsallaü cittaü pariyàdàya ñhassatãti na yujjati desanà, vicikicchà
kathaükathàsallaü pahànaü abbhatthaü gacchatãti yujjati desanà. 

Yathà và pana pañhamaü jhànaü samàpannassa sato kàmaràgabyàpàdà visesàya
saüvattantãti na yujjati desanà, hànàya saüvattantãti yujjati desanà. Avitakkasahagatà và
sa¤¤àmanasikàrà hànàya saüvattantãti na yujjati desanà, visesàya saüvattantãti yujjati
desanà. Dutiyaü jhànaü samàpannassa sato vitakkavicàrasahagatà sa¤¤àmanasikàrà visesàya
saüvàttantãti na yujjati desanà, hànàya saüvattantãti yujjati desanà. Upekkhà sukhasahagatà
và sa¤¤à manasikàrà hànàya saüvattantãti na yujjati desanà, visesàya saüvattantãti yujjati
desanà. [PTS Page 026] [\q  26/]      tatiyaü jhànaü samàpannassa sato pãtisukhasahagatà
sa¤¤àmanasikàrà visesàya saüvattantãti na yujjati desanà, hànàya saüvattantãti yujjati
desanà. Upekkhàsati pàrisuddhisahagatà và sa¤¤àmanasikàrà hànàya saüvattantãti na yujjati
desanà, misesàya saüvattantãti yujjati desanà. Catutthaü jhànaü samàpannassa sato
upekkhàsukhasahagatà sa¤¤à manasikàrà visesàya saüvattantãti na yujjati desanà, hànàya
saüvattantãti yujjati desanà, àkàsàna¤càyatanasahagatà và sa¤¤à manasikàrà hànàya
saüvattantãti na yujjati desanà, visesàya saüvattantãti yujjati desanà. 

âkàsàna¤càyatanaü samàpannassa sato råpasahagatà sa¤¤à manasikàrà visesàya
saüvattantãti na yujjati desanà, hànàya saüvattantãti yujjati desanà.
Vi¤¤àõa¤càyatanasahagatà và sa¤¤à manasikàrà hànàya saüvattàntãti na yujjati desanà,
visesàya saüvattantãti yujjati desanà. Vi¤¤àõa¤càyatanaü samàpannassa sato
àkàsàna¤càyatanasahagatà sa¤¤àmanasikàrà visesàya saüvattantãti na yujjati desanà, hànàya
saüvattantãti yujjati desanà. âki¤ca¤¤àyatanasahagatà và sa¤¤àmanasikàrà hànàya
saüvattantãti na yujjati desanà, visesàya saüvattantãti yujjati desanà. âki¤ca¤¤àyatanaü
samàpannassa sato vi¤¤àõa¤càyatana sahagatà sa¤¤àmanasikàrà visesàya saüvattantãti na
yujjati desanà, hànàya saüvattantãti yujjati desanà. Nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatanasahagatà và
sa¤¤àmanasikàrà hànàya saüvattantãti na yujjati desanà, visesàya saüvattantãti yujjati
desanà, nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatanaü samàpannassa sato sa¤¤åpacàrà visesàya saüvattantãti na
yujjati desanà, hànàya saüvattantãti yujjati desanà. Sa¤¤àvedayitanirodhasahagatà và
sa¤¤àmanasikàrà hànàya saüvattantãti na yujjati desanà. Visesàya saüvattantãti yujjati
desanà. Kallatàparicitaü cittaü na ca abhinãhàraü khamatãti na yujjati desanà,
kallatàparicitaü cittaü atha ca abhinãhàraü khamatãti yujjati desanà. Evaü sabbe nava
suttantà yathàdhammaü yathàvinayaü [PTS Page 027] [\q  27/]      yathàsatthusàsanaü
sabbato vicayena bhàrena vivinitvà yuttihàrena yojetabbà'ti. Tenàha àyasmà mahàkàccàno:
"sabbesaü hàrànaü yà bhumi yo ca gocaro tesaü"ti. 

Niyutto yuttihàro. 

[BJT Page 046] [\x  46/]     

3. 1. 4
Padaññhànahàravibhaïgo

Tattha katamo padaññhàno hàro: "dhammaü deseti jino"ti ayaü padaññhàno hàro. Kiü deseti:
sabbadhammayàthàva asampañivedhalakkhaõà avijjà, tassà vipallàsà padaññhànaü
ajjhesànalakkhaõà taõhà, tassà piyaråpaü sàtaråpaü padaññhànaü. Patthanalakkhaõo lobho,
tassa adinnàdànaü padaññhànaü. Vaõõasaõñhànabya¤janahanalakkhaõo subhasa¤¤à tassà
indriyàsaüvaro padaññhànaü. Sàsavaphassa upagamanalakkhaõà sukhasa¤¤à, tassà assàdo
padaññhànaü. Saïkhatalakkhaõànaü dhammànaü asamanupassanalakkhaõà niccasa¤¤à,
tassà vi¤¤àõaü padaññhànaü. Aniccasa¤¤à dukkhasa¤¤à asamanupassanalakkhaõà
attasa¤¤à, tassà nàmakadàyo padaññhànaü. 

Sabbadhammasampañivedhalakkhaõà vijjà, tassà sabbaü neyyaü padaññhànaü.
Cittavikkhepa pañisaüharaõalakkhaõo samatho, tassa asubhà padaññhànaü.
Icchàvacarapañisaüharaõalakkhaõo alobho. Tassa adinnàdànà veramaõã padaññhànaü.
Abyàpajjha-1. Lakkhaõo adoso, tassa pàõàtipàtà veramaõã padaññhànaü. Catthu
avippañipàdana-2. Lakkhaõo amoho. Tassa sammàpañipatti padaññhànaü.
Vinãlakavipubbakagahanalakkhaõà asubhasa¤¤à, tassà nibbidà padaññhànaü; sàsavaphassa
parijànanalakkhaõà dukkhasa¤¤à, tassà vedanà padaññhànaü. Saïkhatalakkhaõànaü
dhammànaü samanupassanalakkhaõà [PTS Page 028] [\q  28/]      aniccasa¤¤à, tassà
uppàdavayà padaññhànaü sabbadhammànaü abhinivesalakkhaõà anattasa¤¤à, tassà
dhammasa¤¤à padaññhànaü. 

Pa¤cakàmaguõà kàmaràgassa padaññhànaü. Pa¤cindriyàni råpãni råparàgassa padaññhànaü
chaññhàyatanaü bhavaràgassa padaññhànaü. Nibbattibhàvànupassità pa¤cannaü
upàdànakkhandhànaü padaññhànaü. Pubbenivàsànussati ¤àõadassanassa padaññhànaü. 

Okappalakkhaõà saddhà, adhimuttipaccupaññhànà ca anàvilalakkhaõo pasàdo,
saüpasãdanapaccupaññhàno ca. Abhipattiyana-3. Lakkhaõà saddhà, tassà aveccappasàdo,
padaññhànà. Anàvilalakkhaõo pasàdo tassa saddhà padaññhànaü. Aràmbhalakkhaõaü
viriyaü, tassa sammappadhànaü padaññhànaü apilàpanalakkhaõà sati, tassà satipaññhànaü
padaññhànaü. Ekaggalakkhaõo samàdhi, tassa jhànàni padaññhànaü. Sampajànanalakkhaõà
pa¤¤à, tassà saccàni padaññhànaü. 

1. Abyàpajja - machasaü
2. Avippañipatti - machasaü
3. Abhipatthiyana - sãmu. 

[BJT Page 048] [\x  48/]     

Aparo nayo: assàdamanasikàralakkhàõo ayoniso manasikàro, tassa avijjaja padaññhànaü.
Saccasammohanalakkhaõà avijjà, sà saïkhàrànaü padaññhànaü.
Punabbhavavirohaõalakkhaõà saïkhàrà, te vi¤¤àõassa padaññhànaü.
Opapaccayikanibbattilakkhaõaü vi¤¤àõaü, taü nàmaråpassa padaññhànaü.
Nàmakàyaråpakàyasaïghatalakkhaõaü nàma råpaü, taü saëàyatanassa padaññhànaü.
Indriyavavatthànalakkhaõaü saëàyatanaü, taü phassassa padaññhànaü.
Cakkhuråpavi¤¤àõasannipàtalakkhaõo phasso. So vedanàya padaññhànaü:
iññhàniññhànubhavanalakkhaõà vedanà sà taõhàya padaññhànaü. Ajjhosànalakkhanà taõhà,
sà upàdànassapadaññhànaü. Opapaccayikaü upàdànaü, taü bhavassa padaññhànaü.
Nàmakàyaråpakàyasambhavanalakkhaõo. Bhavo, so [PTS Page 029] [\q  29/]      jàtiyà
padaññhànaü khandhànaü pàtubhavanalakkhaõà jàti, sà jaràya padaññhànaü.
Upadhiparipàkalakkhaõà jarà, sà maraõassa padaññhànaü. Jãvitindriyaupacchedalakkhaõaü
maraõaü, taü sokassa padaññhànaü. Ussukkakàrako soko, so paridevassa padaññhànaü.
Làlappakàrako paridevo, so dukkhassa padaññhànaü. Kàyasampãëanaü dukkhaü, taü
domanassassa padaññhànaü. Cittapãëanaü domanassaü, taü upàyàsassa padaññhànaü.
Odahanakàrako upàyàso, so bhavassa padaññhànaü. Imàni bhavaïgàni yadà samaggàni
nibbattàni bhavanti so bhavo, taü saüsàrassa padaññhànaü. 

Nãyyanikalakkhaõo maggo, so nirodhassa padaññhànaü. Tittha¤¤utà pita¤¤utàya
daññhànaü. Pita¤¤utà matta¤¤utàya padaññhànaü. Matta¤¤utà atta¤¤utàya padaññhànaü.
Atta¤¤utà pubbekatapu¤à¤atàya padaññhànaü, pubbekatapu¤¤atà patiråpadesavàsassa
padaññhànaü. Patiråpadesavàso sappurisåpanissayassa padaññhànaü. Sappurisåpanissayo
attasammàpaõidhàssa padaññhànaü. Attasammà paõidhànaü sãlànaü padaññhànaü. Sãlàni
avippañisàrassa padaññhànaü avippañisàro pàmujjassa padaññhànaü. Pàmåjjaü pãtiyà
padaññhànaü. Pãti passaddhiyà padaññhànaü. Passaddhi sukhassa padaññhànaü. Sukhaü
samàdhissa padaññhànaü. Samàdhi yathàbhåta¤àõadassanassa padaññhànaü. Yathàbhåta
¤àõadassanaü nibbidàya padaññhànaü. Nibbidà viràgassa padaññhànaü. Viràgo vimuttiyà
padaññhànaü. Vimutti vimutti¤àõadassanassa padaññhànaü. Evaü yo koci upanissayo yo
koci paccayo sabbo so padaññhànaü. Tenàha àyasmà mahàkaccàno: "dhammaü deseti jino"ti. 

Niyutto padaññhàno hàro. [PTS Page 030] [\q  30/]      
[BJT Page 050] [\x  50/]     

3. 1. 5
Lakkhaõahàravihaïgo

Tattha katamo lakkhaõo hàro: vuttamhi ekadhamme"ti ayaü lakkhaõo hàro. Kiü lakkhayati;
ye dhamma ekalakkhaõà tesaü dhammànaü ekasmiü dhamme vutte avasiññhà dhammà
vuttà bhavanti. Yathà kiü bhave; yatàha bhagavà: "cakkhuü bhikkhave anavaññhitaü ittaraü
parittaü pabhaïgu parato dukkhaü byasanaü calaü kukkulaü saïkhàraü vadhakaü
amittamajjhe". Imasmiü cakkhusmiü vutte avasiññhàni ajjhattikàni àyatanàni vuttàni
bhavanti. Kena kàraõena; sabbàni hi cha ajjhattikàni àyatanàni vadhakaññhena
ekalakkhaõàni. 

Yathà càha bhagavà: "atãte ràdha, råpe anapekkho hohi, anàgataü råpaü mà abhinandi
paccuppannassa råpassa nibbidàya viràgàya nirodhàya càgàya pañinissaggàya pañipajja,
imasmiü råpakkhendhe vutte avasiññhà khandhà vuttà bhavanti. Kena kàraõena: sabbe hi
pa¤cakkhandhà yamakovàdasutte vadha)kaññhena ekalakkhaõà vuttà yathà càha bhagavà: 

1. "Yesaü ca susamàraddhà niccaü kàyagatà sati, 
Akiccaü tena sevanti kicce sàtaccakàrino"
Iti kàyagatàya satiyà vuttàya vuttà bhavanti vedanàgatà sati cittagatà sati dhammagatà ca.
Tathà 'yaü ki¤ci diññhaü và sutaü và mutaü và"ti vutte vuttaü bhavati vi¤¤àtaü. 
Yathà càha bhagavà:[PTS Page 031] [\q  31/]      "tasmàtiha tvaü bhikkhu kàye kàyànupassã
viharati: àtàpã sampajàno satimà vineyya loke abhijjhàdomanassaü, vedanàsu
vedanànupassã viharati àtàpi sampajàno satimà vineyya loke abhijjhàdomanassaü, citte
cittànupassã viharati àtàpi sampajàno satimà vineyya loke abhijjhàdomanassasaü, dhammesu
dhammànupassã viharati àtàpi sampajàno satimà vineyya loke abhijjhàdomanassaü. "

"âtàpã" ti viriyindriyaü; "sampajàno" ti pa¤¤indriyaü; "satimà" ti satindriyaü; "vineyya loke
abhijjhàdomanassaü"ti samàdhindriyaü; evaü kàye kàyànupassino viharato cattàro
satipaññhànà bhàvanà pàripåriü gacchanti. Kena kàraõena: ekalakkhaõattà catunnaü
indriyànaü. Catusu satipaññhànesu bhàviyamànesu cattàro sammappadhànà bhàvanà
pàripåriü gacchanti. Catusu sammappadhànesu bhàviyamànesu cattàro iddhipàdà bhàvanà
pàripåriü gacchanti. Catusu iddhipàdesu bhàviyamànesu pa¤cindriyàni bhàvanà pàripåriü
gacchanti. Pa¤casu indriyesu bhàviyamànesu pa¤ca balàni bhàvanà pàripåriü gacchanti.
Pa¤casu balesu bhàviyamànesu satta bojjhaïgà bhàvanà pàripåriü gacchanti. Sattasu
bojjhaïgesu bhàviyamànesu ariyo aññhaïgiko maggo bhàvanà pàripåriü gacchati. Sabbe ca-1.
Bodhaïgamà dhammà bodhipakkhiyà bhàvanà pàripåriü gacchanti. Kena kàraõena: sabbe
hi bodhaïgamà dhammà-2. Bodhipakkhiyà nãyànika-3. Lakkhaõena ekalakkhaõà. Te
ekalakkhaõattà bhàvanà pàripåriü gacchanti. 

1. Sabbeva - machasaü. 
2. Bojjhaïgà dhammà - sãmu. 
3. Niyyànika - machasaü, neyyànika- pu. 

[BJT Page 052] [\x  52/]     

Evaü akusalà dhammà ekalakkhaõattà pahànaü abbhatthaü gacchanti: catusu
satipaññhànesu bhàviyamànesu vipallàsà pahãyanti, àhàrà cassa pari¤¤aü gacchanti,
upàdànehi anupàdàno bhavati, yogehi ca visaüyutto bhavati, gatthahi ca vippayutto bhavati,
àsavehi ca anàsavo bhavati oghehi ca nittiõõo bhavati, sallehi ca visallo bhavati,
vi¤¤àõaññhitiyo cassa pari¤¤aü gacchanti, agatigamanehi ca na agatiü gacchati, [PTS Page
032] [\q  32/]      evaü akusalàpi dhammà ekalakkhaõattà pahànaü abbhatthaü gacchanti. 

Yattha và pana råpãndriyaü desitaü, desità tattheva råpadhàtu råpakkhandho
råpa¤càyatanaü. Yattha và pana sukhà vedanà desità, desitaü tattha sukhindriyaü
somanassindriyaü dukkhasamudayo ca ariyasaccaü. Yattha và pana dukkhà vedanà desità,
desitaü tattha dukkhindriyaü domanassindriyaü dukkhaü ca ariyasaccaü. Yattha và pana
adukkhamasukhà vedanà desità, desitaü tattha upekkhindriyaü sabbo ca pañiccasamuppàdo.
Kena kàraõena: adukkhamasukhàya hi vedanàya avijjà anuseti, avijjàpaccayà saïkhàrà,
saïkhàrapaccayà vi¤¤àõaü, vi¤¤àõapaccayà nàmaråpaü, nàmaråpapaccayà saëàyatanaü,
saëàyatanapaccayà phasso, phassapaccayà vedanà, vedanàpaccayà taõhà, taõhàpaccayà
upàdànaü, upàdànapaccayà bhavo, bhavapaccayà jàti, jàtipaccayà jaràmaraõaü,
sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti. So ca saràga-sadosa-samohasaükilesapakkhena hàtabbo.
Vãtaràga-vãtadosa-vãtamoha ariyadhammehi hàtabbo. 
Evaü ye dhammà ekalakkhaõà kiccato ca lakkhaõato ca sàma¤¤ato ca cutupapàtato ca tesaü
dhammànaü ekasmiü dhamme vutte avasiññhà dhammà vuttà bhavanti. Tenàha àyasmà
mahà kaccàno: "vuttamhi ekadhamme"ti. 

Niyutto lakkhaõo hàro. 

3. 1. 6
Catubyuhahàravibhaïgo
Tattha katamo catubyåho hàro: "neruttamadhippàyo"ti ayaü bya¤janena suttassa nerutta¤ca
adhippàyo ca nidàna¤ca pubbàparasandhi ca gavesitabbà. [PTS Page 033  [\q  33/]     -1.] 

1. Gavesitabbo - machasaü

[BJT Page 054] [\x  54/]     

1. Tattha katamaü neruttaü; yà nirutti padasaühità yaü dhammànaü nàmaso¤àõaü, yadà hi
bhikkhu atthassa nàmaü jànàti dhammassa ca nàmaü jànàti, tathà tathà naü abhiniropeti,
ayaü vuccati atthakusalo dhammakusalo bya¤janakusalo niruttikusalo pubbàparakusalo
desanàkusalo atãtàdhivacanakusalo anàgatàdhivacanakusalo paccuppannàdhivacanakusalo
itthàdhivacanakusalo purisàdhivacanakusalo napuüsakàdhivacanakusalo
ekadhivacanakusalo anekàdhivacanakusalo. Evaü sabbànipi kàtabbàni janapadaneruttàni
sabbà ca janapada niruttiyo, ayaü nirutti padasaühità. 

2. Tattha katamo adhippàyo;

1. "Dhammo have rakkhati dhammacàriü
Chattaü mahantaü yatha vassakàle, 
Esànisaüso dhamme suciõõe
Na duggatiü gacchati dhammacàrã"ti. 

Idha bhagavato ko adhippàyo; ye apàyehi parimuccitukàmà bhavissanti te dhammacàrino
bhavissantãti ayaü ettha bhagavato adhippàyo. 

2. "Coro yathà sandhimukhe gahãto
Sakammunà ha¤¤ate-1. Bajjhate ca, 
Evaü ayaü pecca pajà parattha
Sakammunà ha¤¤ate-1. Bajjhate cà"ti. 

Idha bhagavato ko adhippàyo; saücetanikànaü katànaü kammànaü upacitànaü
dukkhavedanãyànaü aniññhaü asàtaü vipàkaü paccanubhavissatãti, ayaü ettha bhagavato
adhippàyo. 

3. "Sukhakàmàni bhåtàni yo daõóena vihiüsati, 
Attano sukhamesàno pecca so na labhate sukhanti", 

Idha bhagavato ko adhippàyo; ye sukhena atthikà bhavissanti te pàpakammaü na
karissa6ntãti ayaü ettha bhagavato adhippàyo. [PTS Page 034] [\q  34/]      

4. "Middhã yadà hoti mahagghaso ca
Niddàyità samparivattasàyã, 
Mahàvaràhoca nivàpapuññho
Punappunaü gabbhamupeti mando"ti. 

Idha bhagavato ko adhippàyo; ye jaràmaraõena aññãyitukàmà bhavissanti te bhavissanti
bhojane matta¤¤uno indriyesu guttadvàro pubbarattàpararattaü jàgariyànuyogamanuyuttà
vãpassa kà kusalesu dhammesu sa gàravà ca sabrahammacàrãsu theresu navesu
majjhamesåti. Ayaü ettha bhagavato adhippàyo. 

1. Bha¤¤ati -machasaü

[BJT Page 056] [\x  56/]     
5. "Appamàdo amatapadaü pamàdo maccuno padaü
Appamattà na miyanti ye pamattà yathà matà"ti. 

Idha bhagavato ko adhippàyo; ye amatapariyesanaü pariyesitukàmà bhavissanti te
appamattà viharissantãti, ayaü ettha bhagavato adhippàyo. Ayaü adhippàyo. 

3. Tattha katamaü nidànaü; yathà so dhaniyo gopàlako bhagavantaü àha: 

6. "Nandati puttehi puttimà
Gomiko gohi tatheva nandati, 
Upadhãhi narassa nandanà
Na hi so nandati yo niråpadhã"ti. 

Bhagavà àha: 

7. "Socati puttehi puttimà
Gomiko gohi tatheva socati, 
Upadhãhi narassa6 socanà
Na hi so socati yo niråpadhi"ti. 

Iminà vatthunà iminà nidànena evaü ¤àyati: idha bhagavà bàhirà pariggahaü upadhiü àhàti. 

Yathà ca màro pàpimà gijjhakåñà pabbatà puthusãlaü pàtesi bhagavà àha: [PTS Page 035]
[\q  35/]      

8. "Sacepi-1. Kevalaü sabbaü gijjhakåñaü calessasi, 
Neva sammà vimuttànaü buddhànaü atthi i¤jitaü. 

9. "Nabhaü phaleyya pañhavã valeyya
Sabbeva pàõà udasantaseyyuü, 
Sallampi ce urasi pakampayeyyuü-2. 
Upadhãsu tàõaü na karonti buddhà"ti. 

Iminà vatthunà iminà nidànena evaü ¤àyati: idha bhagavà kàyaü upadhiü àhàti. 

Yathà càha: 

10. "Na taü daëhaü bandhanamàhu dhãrà
Yadàyasaü dàrujaü babbajaü ca, -3. 
Sàrattarattà maõikuõóalesu
Puttesu dàresu ca yà apekkhà"ti

Iminà vatthunà iminà nidànena evaü ¤àyati: idha bhagavà bàhiresu vatthusu taõhaü àhàti. 

1. Sacemaü - saü
2. Kampayeyuü - machasaü
3. Pabbaja¤ca - machasaü

[BJT Page 058] [\x  58/]     

Yathà càha: 

11. "Etaü daëhaü bandhanamàhu dhãrà
Ohàrinaü sithilaü duppamu¤caü, 
Etampi chetvàna paribbajanti
Anapekkhino kàmasukhaü pahàyà"ti

Iminà vatthunà iminà nidànena evaü ¤àyati: idha bhagavà bàhira vatthukàya taõhàya
pahànaü àhàti. 

Yathà càha: 

12. "âturaü asuciü putiü duggandhaü dehanissitaü, 
Paggharantaü divà rattiü bàlànaü abhinanditaü"ti

Iminà vatthunà iminà nidànena evaü ¤àyati: idha bhagavà ajjhatti kavatthukàya taõhàya
pahànaü àhàti. 

Yathà càha: [PTS Page 036] [\q  36/]      

13. "Ucchinda sinehamattano
Kumudaü sàradikaüva pàõinà, 
Santimaggameva bråhaya
Nibbànaü sugatena desita"nti. 

Iminà vatthunà iminà nidànena evaü ¤àyati: idha bhagavà ajjhattika vatthukàya taõhàya
pahànaü àhàti. Idaü nidànaü. 

4. Tattha katamo pubbàparasandhi: 
Yathàha: 

14. "Kàmandhà jàlasa¤jannà-1. Taõhàchandanachàdità, 
Pamattabandhunà-2. Baddhà macchà'ca kuminàmukhe
Jaràmaraõamanvanti vaccho khãrapako'ca màtara"nti. 

Ayaü kàmataõhà vuttà. Sà katamena pubbàparena yujjati. 

Yathà càha: 

15. "Ratto atthaü na jànàti ratto dhammaü na passati, 
Andhantamaü tadà hoti yaü ràgo sahate nara"nti. 

Iti andhatàya ca sa¤channatàya ca sàyeva taõhà abhilapità. Ya¤càha: "kàmandhà
jàlasa¤channà taõhàchandanachàdità"ti. Ya¤càha: "ratto atthaü na jànàti ratto dhammaü na
passatã"ti. Imehi padehi pariyuññhànehi sàyeva taõhà abhilapità. Yaü andhakàraü ayaü
dukkhasamudayo, yà ca taõhà ponobhavikà. 

1. Jàlasacchannà - sãmu. 
2. Bandhanà - pu. 

[BJT Page 060] [\x  60/]     

Ya¤càha: kàmà"ti ime kilesakàmà, ya¤càha: jàlasa¤jannà"ti tesaü yeva kàmànaü payogena
pariyuññhànaü dasseti, tasmà kilesavasena ca pariyuññhànavasena ca taõhà bandhanaü
vuttaü. Ye edisikà te jaràmaraõaü anventi. [PTS Page 037] [\q  37/]      ayaü bhagavatà
yathànikkhittagàthàbalena dassità jaràmaraõamanventã"ti. 
16. "Yassa papa¤cà ñhitã ca natthi
Sandànaü-1. "Paëighaü ca vãtivatto, 
Ta nittaõhaü muniü carantaü
Na vijànàti sadevakopi loko"ti. 

'Papa¤cà' nàma: taõhàdiññhimànà tadahisaükhatà ca saïkhàrà 'ñhiti' nàma: anusayà
'sandànaü' nàma taõhàya pariyuññhànaü. Yàni chattiüsataõhàya jàliniyà vicaritàni. 'Paëighe'
nàma: moho. Ye ca papa¤cà saïkhàrà yà ca ñhiti yaü sandànaü-1. Ca yaü paëighaü ca yo
etaü sabbaü samatikkanto ayaü vuccati nittaõho iti. 

Tattha pariyuññhànasaïkhàrà diññhadhammavedaniyà và upapajjavedaniyà và,
aparàparivedanãyà và, evaü taõhà tividhaü phalaü deti: diññhe và dhamme upajje và apare
và pariyàye. Evaü bhagavà àha: "yaü lobhapakataü kammaü karoti kàyena vàcàya manasà
tassa vipàkaü anubhoti diññhe và dhamme upapajje và apare và pariyàye"ti. Idaü bhagavato
pubbàparena yujjati. Tattha pariyuññhànaü diññhadhammavedanãyaü và kammaü
upapajjavedanãyaü và kammaü aparapariyàya vedanãyaü-2. Và kammaü. Evaü kammaü
tidhà vipaccati: diññhe và dhamme upapajje và aparevà pariyàye. Yathàha: "ya¤ce bàlo idha
pàõàtipàtã hoti, adinnàdàyã hoti, kàmesu micchàcàrã hoti, musàvàdã hoti, pisunàvàco hoti,
pharusàvàco hoti, samphappalàpã hoti, abhijjhàhoti, vyàpàdo hoti, micchàdiññhi hoti, tassa
diññhe và dhamme vipàkaü pañisaüvedeti upapajje và apare và pariyàye"ti. [PTS Page 038]
[\q  38/]      idaü bhagavato pubbàparena yujjati. Tattha pariyuññhànaü
pañisaükhànabalena pahàtabbaü, saïkhàrà dassanabalena, chattiüsataõhàvicaritàni
bhàvanàbalena pahàtabbànãti. Evaü taõhàpi nidhà pahãyati yà nittaõhatà ayaü saupàdisesà
nibbànadhàtu, bhedà kàyassa ayaü anupàdisesà nibbànadhàtu. 

Papa¤ce nàma vuccati anubandho, yaü càha bhagavà: "papa¤ceti atãtànàgatapaccuppannaü
cakkhuvi¤¤eyyaü råpaü àrabbhà"ti. Yaü càha bhagavà: - "atãte ràdha, råpe anapekkhà hohi
anàgataü råpaü mà abhinandi, paccuppannassa råpassa nibbidàya viràgàya nirodhàya
càgàya pañinissaggàya pañipajjà"ti. Idaü bhagavato pubbàparena 
1. Sandhànaü - katthavi. 
2. Aparàpariya vedanãyaü - sãmu. 
Aparàpariyàya vedanãyaü - machasaü. 

[BJT Page 062] [\x  62/]     

Yujjati. Yo càpi papa¤co ye ca saïkhàrà yà ca atãtànàgatapaccuppannassa abhinandanà idaü
ekatthaü. Api ca a¤¤ama¤¤ehi padehi a¤¤ama¤¤ehi akkharehi a¤¤ama¤¤ehi bya¤janehi
aparimàõà dhammadesanà vuttà bhagavatà. Evaü suttena suttaü saüsandayitvà
pubbàparena saddhiü yojayitvà suttaü niddiññhaü bhavati. 

Savàyaü-1. Pubbàparasandhi catubbidho: atthasandhi bya¤janasandhi desanàsandhi
niddosasandhiti. 

Tattha atthasandhi chappadàni: saükàsanà pakàsanà vivaraõà vibhajanà uttànikammatà
pa¤¤attãti. 

Bya¤janasandhi chappadàni: akkharaü padaü bya¤janaü àkàro nirutti niddosoti. 

Desanàsandhi: 

Na ca pañhaviü-2. Nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, 
Na ca àpaü nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, 
Na ca tejaü nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, [PTS Page 039] [\q  39/]      
Na ca vàyuü nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, 
Na ca àkàsàna¤càyatanaü nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, 
Na ca vi¤¤àõa¤càyatanaü nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, 
Na ca àki¤càyatanaü nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, 
Na ca nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatanaü nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, 
Na ca imaü lokaü nissàya na ca paraü lokaü nissàya. Jhàyati jhàyã jhàyati ca, yamidaü
ubhayamantarena diññhiü sutaü mutaü vi¤¤àtaü pattaü pariyesitaü vitakkitaü vicàritaü
manasànucintitaü tampi na nissàya jhàyati jhàyã jhàyati ca, ayaü sadevake loke samàreka
sabrahmake sassamaõabrahmaõiyà pajàya sadevamanussàya anissitena cittena na ¤àyati
jhàyanto. 

Yathà màro pàpimà godhikàssa kulaputtassa vi¤¤àõaü samanvesanto na jànàti na passati.
So hi papa¤càtãto taõhàpahànena, diññhinissayopissa nattã. Yathà ca godhikassa evaü
vakkalissa. Sadevakena lokena samàrakena sabrahmakena sassamaõa bràhmaõiyà pajàya
sadevamanussàya anissitacittà na ¤àyanti jhàyamanà. Ayaü desanàsandhi. 

1. So càyaü - machasaü
2. Pathaviü - machasaü

[BJT Page 064] [\x  64/]     

Tattha katamo-1. Niddesasandhi: nissitacittà akusalapakkhena niddisitabbà. Anissitacittà
kusalapakkhena niddisitabbà. Nissitacittà kilesena-2. Niddisitabbà. Anissitacittà vodànena
niddisitabbà. Nisistacittà saüsàrappavattiyà niddisitabbà. Anissitacittà saüsàranivattiyà
niddisitabbà. Nissitacittà taõhàya ca avijjàya ca niddisitabbà. Anissitacittà samathena ca
vipassanàya ca niddisitabbà. Nissitacittà ahirikena ca anottappena ca niddisitabbà.
Anissitacittà hiriyà ca ottappena ca niddisitabbà. Nissitacittà asatiyà ca asampaja¤¤ena ca
niddisitabbà, anissitacittà satiyà ca sampaja¤¤ena ca niddisitabbà, nissitacittà ayoniyà ca
[PTS Page 040] [\q  40/]      ayoniso manasikàrena ca niddisitabbà. Anissitacittà yoniyà ca
yoniso manasikàrena ca niddisitabbà. Nissitacittà kosajjena ca dovacassena ca niddisatabbà,
anissitacittà viriyàrambhena ca sovacassena ca niddisitabbà, nissitacittà assaddhiyena ca
pamàdena ca niddisitabbà. Anissitacittà saddhàya ca appamàdena ca niddisitabbà.
Nissitacittà asaddhammasavaõena ca asaüvarena ca niddisitabbà. Anissitacittà
saddhammasavaõena ca saüvarena ca niddisitabbà. Nissitacittà abhijjhàya ca byàpàdena ca
niddisitabbà. Anissitacittà anabhijjhàya ca abyàpàdena ca niddisitabbà. Nissitacittà
nãvaraõehi ca saüyojani yehi ca niddisitabbà. Anissitacittà ràga viràgàya ca cetovimuttiyà
avijjàviràgàya ca pa¤¤àvimuttiyà niddisatabbà. Nissitacittà ucchedadiññhiyà ca
sassatadiññhiyà ca niddisitabbà. Anissitacittà saupàdisesàya ca anupàdisesàya ca
nibbànadhàtuyà niddisitibbà. Ayaü niddesasandhi. Tenàha àyasmà mahàkàccàyano:
"neruttamadhippàyo"ti. 

Niyutto catubyåho hàro. 

3. 1. 7
âvaññahàravibhaïgo

Tattha katamo àvañño hàro: "ekamhi padaññhàne"ti ayaü. 

1. "ârabhatha-3. Nikkhamatha-4. Yu¤jatha buddhasàsane, 
Dhunàtha maccuno senaü naëàgàraüva ku¤jaro"ti. 

1. Katamà - sãmu. 
2. Saükilesena - sãmu. 
3. ârambhata - machasaü
4. Nikkamatha - machasaü. 
[BJT Page 066] [\x  66/]     

"ârabhatha nikkhamathà"ti viriyassa padaññhànaü. "Yu¤jatha buddhasàsane"ti samàdhissa
padaññhànaü. "Dhunàtha maccuno senaü naëàgàraüca ku¤jaro"ti pa¤¤àya padaññhànaü.
"ârabhata nikkhamathà"ti viriyindriyassa padaññhànaü. "Yu¤jatha buddhasàsane"ti
samadhindriyassa padaññhànaü. "Dhunàtha maccuno senaü naëàgàraüca ku¤jaro"ti
pa¤¤indriyassa padaññhànaü. [PTS Page 041] [\q  41/]      imàni padaññhànàni desanà. 

Ayu¤jantànaü và sattànaü yogo yu¤jantànaü và àrambho, tattha ye na yu¤janti te
pamàdamålakà na yu¤janti. So pamàdo duvidho: taõhàmålako avijjàmålako ca. Tattha
avijjàmålako: yena a¤¤àõena nivuto ¤eyyaññhànaü nappajànàti pa¤cakkhandho
uppàdavayadhammàti ayaü avijjàmålako. Yo taõhàmålako so tividho: anuppannànaü
bhogànaü uppàdàya pariyesanto pamàdaü àpajjati, uppannànaü bhogànaü àrakkhanimittaü
paribhoga nimitta¤ca pamàdaü àpajjati, ayaü loke catubbido pamàdo, ekavidho avijjàya,
tividho taõhàya. Tattha avijjàya nàmakàyo padaññhànaü, taõhàya råpakàyo padaññhànaüta.
Tiü kissa hetu: råpãsu bhavesu ajjhosànaü aråpãsu sammobho. Tattha råpakàyo
råpakkhandho nàmakàyo cattàro aråpino khandhà. Ime pa¤cakkhandhà katamena
upàdànena saupàdànà: taõhàya ca avijjàya ca. Tattha taõhà dve upàdànàni: kàmåpàdànaü
ca sãlabbatupàdàna¤ca. Avijjà dve upàdànàni: diññhupàdàna¤ca attavàdåpàdàna¤ca. Imehi
catåhi upàdànehi ye saupàdànà khandhà idaü dukkhaü. Cattàri upàdànàni ayaü samudayo.
Pa¤cakkhandhà dukkhaü. Tesaü bhagavà pari¤¤àya ca pahànàya ca dhammaü deseti,
dukkhassa pari¤¤àya samudayassa pahànàya. 

Tattha yo tividho taõhàmålako pamàdo anuppannànaü bhogànaü uppàdàya pariyesati,
uppannànaü bhogànaü àrakkhaõaü ca karoti paribhoganimitta¤ca. Tassa sampañivedhena
rakkhaõà pañisaüharaõà, ayaü samatho. So kathaü bhavati: yadà jànàti kàmànaü assàdaü ca
assàdato àdãnavaü ca [PTS Page 042] [\q  42/]      àdãnavato nissaraõaü ca nissaraõato
okàraü ca saïkilesaü ca vodànaü ca nekkhamme ca ànisaüsaü, tattha yà vãmaüsà
upaparikkhà ayaü vipassanà. I me dve dhammà bhàvanà pàripåriü gacchanti: samatho ca
vipassanà ca. Imesu dvãsu dhammesu bhàviyamànesu dve dhammà pahãyanti: taõhà ca
avijjà ca. Imesu dvãsu dhammesu pahãnesu cattàri upàdànàni nirujjhanti, upàdànanirodhà
bhavanirodho, bhavanirodhà jàtinirodho, jàtinirodhà 
[BJT Page 068] [\x  68/]     

Jaràmaraõaü sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Iti purimakàni ca dve saccàni dukkhaü samudayo ca,
samatho ca vipassanà ca maggo, bhavanirodho nibbànaü. Imàni cattàri saccàni. Tenàha
bhagavà: "àrabhatha nikkhamathà"ti. 

2. "Yathàpi måle anupaddave daëhe
Chinnopi rukkho punareca råhati, 
Evampi taõhànusaye anuhate
Nibbattati dukkhamidaü punappunaü"

Ayaü taõhànusayo, katamassà taõhàya: bhavataõhàya. Yo etassa dhammassa paccayo ayaü
avijjà, avijjàpaccayà hi bhavataõhà. Ime dve kilesà taõhà ca avijjà ca. Tàni cattàri upàdànàni,
tehi catåhi upàdànehi ye saupàdànà khandhà idaü dukkhaü, cattàri upàdànàni ayaü
samudayo, pa¤cakkhandho dukkhaü, tesaü bhagavà pari¤¤àya ca pahànàya ca dhammaü
deseti, dukkhassa pari¤¤àya samudayassa pahànàya, [PTS Page 043] [\q  43/]      yena
taõhànusayaü samuhanti-1. Ayaü samatho, yena taõhànusayassa paccayaü avijjaü vàrayati
ayaü vipassanà, ime dve dhammà bhàvanà pàripåriü gacchanti: samatho ca vipassanà ca,
tattha samathassa phalaü ràgaviràgà cetovimutti, vipassanàya phalaü avijjàviràgà
pa¤¤àvimutti. Iti purimakàni ca dve saccàni dukkhaü samudayo ca, samatho ca vipassanà
ca maggo, dve ca vimuttiyo nirodho, imàni cattàri saccàni. Tenàha bhagavà: "yathàpi måle
anupaddave"tã. 

3. "Sabbapàpassa akaraõaü kusalassa upasampadà, 
Sacittapariyodapanaü-2. Etaü buddhàna sàsana"nti. 

Sabbapàpaü nàma tãõi duccaritàni: kàyaduccaritaü vacãduccaritaü manoduccaritaü. Te dasa
akusalakammapathà: pàõàtipàto adinnàdànaü kàmesumicchàcàro musàvàdo pisunàvàcà
pharusàvàcà samphappalàpo abhijjhà vyàpàdo micchàdiññhi. Tàni dve kammàni cetanà
cetasika¤ca. Tattha yo ca pàõàtipàto yà ca pisunàvàcà yà ca pharusàvàcà idaü
dosasamuññhànaü, ya¤ca adinnàdànaü yo ca kàmesumicchàcàro yo ca musàvàdo idaü
lobhasamuññhànaü, yo samphappalàpo idaü mohasamuññhànaü. Imàni satta kàraõàni
cetanàkammaü yà abhijjhà ayaü lobho akusalamålaü, yo byàpàdo ayaü doso akusalamålaü,
yà micchàdiññhi ayaü micchàmaggo. Imàni tãõi kàraõàni cetasikaü kammaü, tenàha:
cetanàkammaü cetasikaü kamminti. 

Akusalamålaü payogaü gacchattaü catubbidhaü agatiü gacchati: chandà dosà bhayà mohà.
[PTS Page 044] [\q  44/]      tattha yaü chandàgatiü gacchati idaü lobhasamuññhànaü. Yaü
dosàgatiü gacchati idaü dosasamuññhànaü. Yaü bhayà ca mohà ca agatiü gacchati idaü
mohasamuññhànaü. Tattha lobho asubhàya pahãyati, doso mettàya, moho pa¤¤àya. Tathà
lobho upekkhàya pahãyati, doso mettàya ca karuõàya ca, moho muditàya pahànaü
abbhatthaü gacchati. Tenàha bhagavà: "sabbapàpassa akaraõa"nti. 

1. Samåhanti - machasaü
2. Pariyodapanaü - machasaü. 

[BJT Page 070] [\x  70/]     

Sabbapàpaü nàma aññha micchattàni: micchàdiññhi micchàsaükappo micchàvàcà
micchàkammanto micchààjãvo micchàvàyàmo micchàsati micchàsamàdhi, idaü vuccati
sabbapàpaü. Imesaü aññhannaü micchattànaü yà akiriyà akaraõaü anajjhàcàro, idaü vuccati
sabbapàpassa akaraõaü aññhasu micchattesu pahãnesu aññhasammattàni sampajjanti,
aññhannaü sammattànaü yà kiriyà karaõaü ajjhàcàro ayaü vuccati "kusalassa upasampadà".
"Sacittapariyodapana"nati atãtassa maggassa bhàvanà kiriyaü dassayati, citte pariyodapite
pa¤cakkhandhà pariyodapità bhavanti. Evaü hi bhagavà àha: "cetovisuddhatthaü bhikkhave
tathàgate brahmacariyaü vussatã"-1. Duvidhà hi pariyodapanà nãvaraõapahànaü ca
anusayasamugghàto ca. Dve ca pariyodapanabhumiyo, dassanabhumi ca bhàvanàbhumi ca.
Tattha yaü pañivedhena pariyodapeti, idaü dukkhaü, yato pariyodapeti ayaü samudayo,
yena pariyodapeti ayaü maggo, yaü pariyodapitaü ayaü nirodho. Imàni cattàri saccàni.
Tenàha bhagavà: "sabbapàpàssa akaraõa"nti. 

4. "Dhammo have rakkhati dhammacàriü
Chattaü mahantaü yatha vassakàle, [PTS Page 045] [\q  45/]      
Esànisaüso dhamme suviõõe
Na duggatiü gacchati dhammacàrã"ti. 

Dhammo nàma duvidho: indriyasaüvaro maggo ca. Duggati nàma duvidhà: devamanusse
và upanidhàya apàyà duggati, nibbànaü và upanidhàya sabbà upapattiyo duggati. Tattha yà
saüvarasãle akhaõóa kàrità ayaü dhammo suviõõo apàyehi rakkhati. Evaü bhagavà àha:
"dvemà bhikkhave sãlavato gatiyo devà ca manussà ca. 

Eva¤ca nàlandàyaü nigame asikhandhakaputto gàmaõã bhagavantaü etadavoca: "bràhmanà
bhante pacchàbhumakà kàmaõóalukà sevàla màlikà udakorohakà aggiparicàrakà, te mataü
kàlakataü uyyàpenti nàma sa¤¤àpenti nàma saggaü nàma uggamenti-1. Bhagavà pana
bhante pahoti tathà kàtuü, yathà sabbo loko kàyassa bhedà parammaraõà sugatiü saggaü
lokaü upapajjeyyà'ti. 

Tena hi gàmaõã taü yevettha pañipucchissàmi. Yathà te khameyya tathà naü byàkareyyàsi,
taü kimmi¤¤asi gàmaõã idhassa puriso pàõàtipàtã adinnàdàyã kàmesu micchàcàrã
musàvàdã pisunàvàco pharusàvàco samphappalàpã abhijjhàlå byapannacitto micchàdiññiko,
tamenaü mahàjanakàyo saïgamma samàgamma àyàceyya thomeyya pa¤jaliko
anuparisakkeyya: "ayaü puriso kàyassa bhedà parammaraõà sugatiü saggaü lokaü
upapajjatu"ti, taü kimma¤¤asi gàmaõã apinu so puriso mahato janakàyassa àyàcanahetu và
thomanahetu và pa¤jalikaü anuparisakkanahetu và kàyassa bhedà parammaraõà sugatiü
saggaü lokaü upapajjeyyàtaci, no hetaü bhante. 

1. Okkàmenti - machasaü

[BJT Page 072] [\x  72/]     

Seyyathàpi gàmaõã puriso mahatiü puthusilaü gambhire udakarahade pakkhipeyya,
tamenaü mahàjanakàyo [PTS Page 046] [\q  46/]      saïgamma samàgamma àyàceyya
thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya ummujja bho puthusile uplava bho puthusile
phalamuplava bho puthisile'ti. Taü kimma¤¤asi gàmaõã apinu sà mahatã puthusilà mahato
janakàyassa àyacanahetu và thomanahetu và pa¤jalikaü anuparisakkanahetu và ummujjeyya
và uppaveyya và phalaü và uplaveyyàti, no hetaü bhante. Evameva kho gàmaõã yo so
puriso pàõàtipàtã adinnàdàyã kàmesu micchàcàrã musàvàdã pisunàvàco pharusàvàco
samphappalàpã abhijjhàlå byàpannacitto micchàdiññhiko, ki¤càpi naü mahàjanakàyo
saïgamma samàgamma àyàceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: ayaü puriso kàyassa
bhedà parammaraõà sugatiü saggaü lokaü upapajjatuti. Atha kho so puriso kàyàssa bhedà
parammaraõà apàyaü duggatiü vinipàtaü nirayaü upapajjeyya. 

. 1
Taü kiü ma¤¤asi gàmaõã yo so puriso pàõàtipàtà pañivirato adinnàdànà pañivirato kàmesu
micchàcàrà pañivirato musàvàdà pañivirato pisunàvàcà pañivirato pharusàvàcà pañivirato
samphappalàpa pañivirato abhijjhàlå byàpannacitto pañivirato sammàdiññhiko, tame naü
mahàjanakàyo saïgamma samàgamma àyàceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: ayaü
puriso kàyassa bhedà parammaraõà apàyaü duggatiü vinipàtaü nirayaü upapajjatuti. Taü
kimma¤¤asi gàmaõã apinå so puriso mahato janakàyassa àyàcana hetu và thomanahetu và
pa¤jalikaü anuparisakkanahetu và kàyassa bhedà parammaraõà apàyaü duggatiü vinipàtaü
nirayaü. 1
Upapajjeyyàti, no hetaü bhante. Seyyathàpi gàmaõã puriso sappikumbhaü và telakumbhaü
và gambhãraü udakarahadaü ogàhitvà bhindeyya, tatra yassa-1. Sasakkharakañhalaü taü-2.
Adhogàmi assa, ya¤ca khavassa tatra sappi và telaü và. Taü uddhaügàmi assa, tamenaü
mahàjanakàyo saïgamma samàgamma àyàceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: osãda
bho sappitela, saüsãda bho sappitela, avaü gaccha bho sappitelàti. Taü kimma¤¤asi gàmaõã,
apinu [PTS Page 048] [\q  48/]      taü sappitelaü mahato janakàyassa àyàcana hetu và
thomanahetu và pa¤jalikaü anuparisakkanahetu và osãdeyya và saüsãdeyya và avaü và
gaccheyyàti? No hetaü bhante. Evameva kho gàmaõi yo so puriso 
Pàõàtipàtà pañivirato adinnàdànà pañivirato kàmesu micchàcàrà pañivirato musàvàdà
pañivirato pisunàvàcà pañivirato pharusàvàcà pañivirato samphappalàpà pañivirato
abhijjhàlå byàpannacitto pañivirato sammàdiññhiko, ki¤càpi naü mahàjanakàyo saïgamma
samàgamma àyàceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: "ayaü puriso kàyassa bhedà
parammaraõà apàyaü duggatiü, vinipàtaü nirayaü upapajjatuti. Atha kho so puriso kàyassa
bhedà parammaraõà sugatiü saggaü lokaü upapajjeyya" iti dhammo suviõõo apàyehi
rakkhati. 

Tattha yà maggassa tikkhatà adhimattatà ayaü dhammo suviõõo sabbàhi upapattãhi
rakkhati. Evaü bhagavà àha: 
5. "Tasmà rakkhitacitta'ssa sammà saïkappagocaro, 
Sammàdiññhipurekkhàro ¤atvàna udayabbayaü;
Thinamiddhàbhibhu bhikkhu sabbà duggatiyo jahe"ti. 

1. Yàssa - sãmu. Machasaü. 
2. Sakkharà và kañhalà và sà - sãmu, machasaü. 

[BJT Page 074] [\x  74/]     

Tattha duggatinaü hetu taõhà ca avijjà ca. Tàni cattàri upàdànàni. Tehi catåhi upàdànehi. Ye
saupàdànà khandhà idaü dukkhaü cattàri upàdànàni samudayo, pa¤cakkhandhà dukkhaü.
Tesaü bhagavà pari¤¤àya ca pahànàya ca dhammaü deseti dukkhassa pari¤¤àya
samudayassa pahànàya tattha taõhàya pa¤cindriyàni råpãni padaññhànaü, avijjàya
manindriyaü padaññhànaü, pa¤cindriyàni råpãni rakkhanto samàdhiü bhàvayati tanha¤ca
niggaõhàti. Manindriyaü rakkhanto vipassanaü bhàvayati avijja¤ca niggaõhàti.
Taõhàniggahena dve upàdànàni pahãyanti: kàmåpàdàna¤ca sãlabbatupàdàna¤ca.
Avijjàniggahena dve upàdànàni pahãyanti: diññhupàdàna¤ca attavàdåpàdàna¤ca, [PTS Page
048] [\q  48/]      catusu upàdànesu pahãnesu dve dhammà bhàvanà pàripåriü gacchanti:
samatho ca vipassanà ca. Idaü vuccati brahmacariyanti. Tattha brahmacariyassa phalaü
cattàri sàma¤¤aphalàni: sotàpattiphalaü sakadàgàmiphalaü anàgàmiphalaü arahattaü
aggaphalaü, imàni cattàri brahmacariyaphalànãti. Iti purimakàni ca dve saccàni dukkhaü
samudayo ca, samatho ca vipassanà ca brahmacariya¤ca maggo. Brahmacariyassa phalàni ca
tadàrammaõà ca asaïkhatà dhàtu nirodho, imàni cattàri saccàni. Tenàha: "dhammo have
rakkhatã"ti. Tattha yaü pañivedhena rakkhati idaü dukkhaü, yato rakkhati ayaü samudayo,
yena rakkhati ayaü maggo, yaü rakkhati ayaü nirodho. Imàni cattàri saccàni. Tenàha àyasmà
mahàkaccàno: "ekamhi padaññhàne"ti. 

Niyutto àvañño hàro. 

3. 1. 8
Vibhattihàravibhaïgo

Tattha katamo vibhattibhàro: "dhamma¤ca padaññhànaü bhumiü cà"ti. Dve suttàni
vàsanàbhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca, dve pañipadà pu¤¤abhàgiyà ca phalabhàgiyà ca.
Dve sãlàni saüvarasãla¤ca pahànasãla¤ca. Tattha bhagavà vàsanàbhàgiyaü suttaü
pu¤¤abhàgiyàya pañipadà deseti. So saüvarasãle ñhito tena brahmacariyena brahmacàrã
bhavati. [PTS Page 049] [\q  49/]      tattha bhagavà nibbedhabhàgiyaü suttaü
phalabhàgiyàya pañipadàya deseti so pahànasãle ñhito tena brahmacariyena brahmacàrã
bhavati. 

Tattha katamaü vàsanàbhàgiyaü suttaü: vàsanàbhàgiyaü nàma suttaü "dànakathà sãlakathà
saggakathà kàmànaü àdãnavo nekkhamme ànisaüsoti, tattha katamaü nibbedhabhàgiyaü
sutta: nibbedhabhàgiyaü nàma suttaü yà catusaccappakàsanà. Vàsanàbhàgiyo sutte natthi
pajànanà natthi maggo natthi phalaü. Nibbedhabhàgiyo sutte atthi pajànanà atthi maggo
atthi palaü. Imàni cattàri suttàni. Imesaü catunnaü suttànaü desanàya phalena sãlena
brahmacariyena sabbato vicayena hàrena vicinitvà yuttihàrena yojetabbàni, yàvatikà ¤àõàssa
bhumi. 
[BJT Page 076] [\x  76/]     

Tattha katame dhammà sàdhàraõà: nàma sàdhàraõà vatthusàdhàraõà ca. Yaü và pana ki¤ci
a¤¤ampi evaü jàtiyaü. Micachattaniyatànaü sattànaü aniyatàna¤ca sattànaü dassanà
pahàtabbà kilesà sàdhàraõà. Puthujjanassa sotàpannassa ca kàmaràgabyàpàdà sàdhàraõà.
Puthujjanassa anàgàmissa ca uddhaübhàgiyà saüyojanà sàdhàraõà. Yaü ki¤ci ariyasàvako
lokiyaü samàpattiü samàpajjati, sabbà sà avãtaràgehi sàdhàraõà, sàdhàraõà hi dhammà
evaü a¤¤ama¤¤aü paraü paraü sakaü sakaü visayaü nàtivattanti, yopimehi dhammehi
samannàgato na so taü dhammaü upàtivattati ime dhammà sàdhàraõà. 

Tattha katame dhammà asàdhàraõà: yàva desanaü upàdàya gavesitabbà: sekkhàsekkhà
bhabbàbhabbàti. Aññhamakassa ca sotàpannassa kàmaràgabyàpàdà [PTS Page 050] [\q  50/] 
    sàdhàraõà dhammatà asàdhàraõà. Aññhamakassa ca anàgàmissa uddhaübhàgiyà
saüyojanà sàdhàraõà, dhammatà asàdhàraõà. Sabbesaü sekkhànaü nàmaü sàdhàraõaü,
dhammatà asàdhàraõà. Sabbesaü pañipannakànaü nàmaü sàdhàraõaü, dhammatà
asàdhàraõà. Sabbesaü sekkhànaü sekkhasãlaü sàdhàraõaü, dhammatà asàdhàraõà. Evaü
visesànupassinà hãnukkaññhamajjhajimaü upàdàya gavesitabbaü. 

Dassanabhumi niyàmàcakkantiyà padaññhànaü. Bhàvanàbhumi uttarikànaü phalànaü pattiyà
padaññhànaü. Dukkhà pañipadà dandhàbhi¤¤à samathassa padaññhànaü, sukhà pañipadà
dhippàbhi¤¤à vipassanàya padaññhànaü. Dànamayaü pu¤¤akiriyavatthu paratoghosassa
sàdhàraõaü padaññhànaü. Sãlamayaü pu¤¤akiriyavatthu cintàmayiyà pa¤¤àya sàdhàraõaü
padaññhànaü. Bhàvanàmayaü pu¤¤akiriyavatthu bhàvanàmayiyà pa¤¤àya sàdhàraõaü
padaññhànaü dànamayaü pu¤¤akiriyavatthå parato ca ghosassa sutamayiyà ca pa¤¤àya
sàdhàraõaü padaññhànaü. Sãlamayaü pu¤¤akiriyavatthu cintàmayiyà ca pa¤¤àya yoniso ca
manasikàrassa sàdhàraõaü padaññhànaü. Bhàvanàmayaü pu¤¤akiriyavatthu bhàvanàmayiyà
ca pa¤¤àya sammàdiññhiyà ca sàdhàraõaü padaññhànaü. Patiråpadesavàso vivekassa ca
samàdhissa ca sàdhàraõaü padaññhànaü. Sappurisåpanissayo tiõõaü ca aveccappasàdànaü
samathassa ca sàdhàraõaü padaññhànaü. Attasammàpaõidhànaü hiriyà ca vipassanàya ca
sàdhàraõaü padaññhànaü. Akusalapariccàgo kusalavãmaüsàya ca samàdhindriyassa ca
sàdhàraõaü padaññhànaü. Dhammasvàkkhàtatà kusalamålaropaõàya ca phalasamàpàttiyà
ca sàdhàraõaü padaññhànaü. Saïghasuppañipannatà saïghasuññhutàya sàdhàraõaü
padaññhànaü. Satthusampadà appasannàna¤ca pasàdàya pasannànaü ca bhãyobhàvàya
sàdhàraõaü padaññhànaü. Appañihatapàtimokkhatà [PTS Page 051] [\q  51/]     
dummaïkånaü ca puggalànaü niggahàya pesalàna¤ca puggalànaü phàsuvihàràya
sàdhàraõaü padaññhànaü. Tenàha mahakaccàno: "dhamma¤ca padaññhàna"nti. 

Niyutto vibhattãhàro

[BJT Page 078] [\x  78/]     

3. 1. 9
Parivattana hàravibhaïgo

Tattha katamo parivattanno hàro? "Kusalàkusale dhamme"ti. Sammàdiññhissa
purisapuggalassa micchàdiññhi nijjiõõà bhavati, ye cassa micchàdiññhippaccayà uppajjeyyuü
aneke pàpakà akusalà dhammà te cassa nijjiõõà honti, sammàdiññhippaccayà cassa aneke
kusalà dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà pàripåriü gacchanti. Sammàsaükappassa
purisapuggalassa micchàsaükappo nijjiõõo bhavati, ye cassa micchàsaïkappapaccayà
uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà, te cassa nijjiõõà honti,
sammàsaïkappapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà
pàripåriü gacchanti, 

Sammàvàcassa purisapuggalassa micchàvàcassa nijjiõõà bhavati, ye cassa
micchàvàcassappaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà te cassa nijjiõõà honti,
sammàvàcassapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà pàripåriü
gacchanti. Sammàkammantassa purisapuggalassa micchàkammanto nijjiõõo bhavati, ye
cassa micchàkammantappapaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà, te cassa
nijjiõõà honti, sammàkammantappapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te
cassa bhàvanà pàripåriü gacchanti, 
Sammààjãvassa purisapuggalassa micchààjãvassa nijjiõõà bhavati, ye cassa
micchààjãvappaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà te cassa nijjiõõà honti,
sammààjãvassapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà pàripåriü
gacchanti. Sammàvàyàmassa purisapuggalassa micchàvàyo nijjiõõo bhavati, ye cassa
micchàvàyappapaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà, te cassa nijjiõõà honti,
sammàvàyàmappapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà
pàripåriü gacchanti, 
Sammàsatissa purisapuggalassa micchàsatissa nijjiõõà bhavati, ye cassa
micchàsatissappaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà te cassa nijjiõõà honti,
sammàsatissapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà pàripåriü
gacchanti. Sammàsamàdhissa purisapuggalassa micchàsamàdhi nijjiõõo bhavati, ye cassa
micchàsamàdhippapaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà, te cassa nijjiõõà
honti, sammàsamàdhippapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te cassa
bhàvanà pàripåriü gacchanti, 
Sammàvimuttissa-1. Purisapuggalassa micchàvimuttissa nijjiõõà bhavati, ye cassa
micchàvimuttissappaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà dhammà te cassa nijjiõõà
honti, sammàvimuttissapaccayà cassa aneke kusalà dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà
pàripåriü gacchanti. 
Sammàvimutti¤àõadassanassa purisapuggalassa micchàvimutti¤àõadassanaü nijjiõõaü
bhavati, ye cassa micchàvimutti¤àõadassanapaccayà uppajjeyyuü aneke pàpakà akusalà
dhammà, te cassa nijjiõõà honti, sammàvimutti¤àõadassanapaccayà cassa aneke kusalà
dhammà sambhavanti, te cassa bhàvanà pàripåriü gacchanti, 

Yassa và pàõàtipàtà pañiviratassa pàõàtipàto pahãno hoti, adinnàdànà pañiviratassa
adinnàdànaü pahãnaü hoti, brahmacàrissa abrahmacariyaü pahãnaü hoti, saccavàdissa
musàvàdo pahãno hoti, apisunavàcassa pisunàvàcà pahãnà hoti, saõhavàcassa pharusà vàcà
pahãnà hoti, kàlavàdissa samphappalàpo pahãno hoti, anabhijjhàlussa abhijjhà [PTS Page
052] [\q  52/]      pahãnà hoti, abyàpannacittassa byàpàdo pahãno hoti, sammàdiññhissa
micchàdiññhi pahãnà hoti. 

Ye ca kho kecã ariyaü aññhaïgikaü maggaü garahanti, nesaü sandiññhikà sahadhammikà
gàrayihà vàdànuvàdà-2. âgacchanti. Sammàdiññhiü ca te bhavanto dhammaü garahanti.
Tena hi ye micchàdaññhikà tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. (Evaü)
Sammàsaïkappaü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàsaïkappà tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammàvàcà ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàvàcà tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammàkammantaü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàkammantaü tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammààjãvaü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchààjãvà tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammàvàyàmaü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàvàyàmaü tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammàsatiü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàsatiü tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammàsamàdhiü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàsamàdhiü tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammàvimuttiü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàvimuttiü tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Micchàvimuttiü ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàvimuttiü tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 
Sammàvimutti¤àõadassana¤ca te bhavanto dhammaü garahanti. 
Tena hi ye micchàvimutti¤àõadassanà tesaü bhavantànaü pujjà ca pàsaüsà ca. 

Ye ca kho keci evamàhaüsu: bhu¤jitabbà kàmà paribhu¤jitabbà kàmà àsevitabbà kàmà
nisevitabbà kàmà bhàvayitabbà kàmà bahulãkàtabbà kàmà"ti. Kàmehi veramaõã tesaü
adhammo. Ye và pana kecã evamàhaüsu: "attakilamathànuyogo dhammo"ti, nãyàõiko tesaü
dhammo adhammo. Ye ca kho keci evamàhaüsu: "dukkho dhammo" ti, sukho tesaü
dhammo adhammo. Yathà và pana bhikkhuno sabbasaïkhàresu asubhànupassino viharato
subhasu¤¤à

1. Sammàvimuttassa - machasaü
2. Vàdànupàtà - pu. 

[BJT Page 080] [\x  80/]     

Pahãyanti, dukkhànupassino viharato sukhasa¤¤à pahãyanti, aniccànu passino viharato
niccasa¤¤à pahãyanti, anattànupassino viharato attasa¤¤à pahãyanti, yaü yaü và pana
dhammaü rocayati và upagacchati và tassa tassa dhammassa yo pañipakkho svàssa
aniññhito ajjhàpanno bhavati. Tenàha, àyasmà mahàkaccàno: "kusalà kusale dhamme"ti. 

Niyutto parivattano hàro. [PTS Page 053] [\q  53/]      

3. 1. 10
Vevacanahàravihaïgo

Tattha katamo vevacano hàro: "vevacanàni bahånã"ti. Yathà ekaü bhagavà dhammaü
a¤¤ama¤¤ehi vevacanehi niddisati. Yathàha bhagavà: 

1. "âsà pihà ca abhinandanà ca
Anekadhàtåsu sarà patiññhità, 
A¤¤àõamålappabhavà pajappità
Sabbà mayà byantikatà samålakà"ti

âsà nàma vuccati: yà bhavissassa atthassa àsiüsanà, avassaü àgamissatãti àsàssa uppajjati.
Pihà nàma yà cattamànakassa atthassa patthanà, seyyataraü và disvà ediso bhaveyyanti
pihàssa uppajjati. Atthanipphattipañipàlanà abhinandanà nàma, piyaü và ¤àtiü abhinandati,
piyaü và dhammaü abhinandati, appañikålato và abhinandati. Anekadhàtuti: cakkhudhàtu
råpadhàtu cakkhuvi¤¤àõadhàtu sotadhàtu saddadhàtu sotavi¤¤àõadhàtu ghànadhàtu
gandhadhàtu ghànavi¤¤àõadhàtu jivhàdhàtu rasadhàtu jivhàvi¤¤àõadhàtu kàyadhàtu
phoññhabbadhàtu kàyavi¤¤àõadhàtu manodhàtu dhammadhàtu manovi¤¤àõadhàtu. Saràti
keci råpàdhimuttà keci saddàdhimuttà keci gandhàdhimuttà keci rasàdhimuttà keci
phoññhàbbàdhimuttà keci dhammàdhimuttà. Tattha yàni cha gehasitàni domanassàni yàni
ca cha gehasitàni somanassàni yàni ca cha nekkhammasitàni domanassàni yàni ca cha
nekkhammasitàni somanassàni, imàni catuvãsa padàni taõhàpakkho, taõhàya etaü
vevacanaü. Yà cha upekkhà gehasità ayaü diññhipakkho. Sàyeva patthanàkàrena
dhammanandi dhammapemaü dhammajjhosonanti taõhàya etaü vevacanaü. 

Cittaü [PTS Page 054] [\q  54/]      mano vi¤¤àõanti cittassa etaü vevacanaü. Manindriyaü
manodhàtu manàyatanaü vijànanàti manassetaü vevacanaü. 

[BJT Page 082] [\x  82/]     

Pa¤¤indriyaü pa¤¤àbalaü adhipa¤¤àsikkhà pa¤¤à pa¤¤àkkhandho
dhammavicayasambojjhaïgo ¤àõaü sammàdiññhi tãraõà vipassanà dhamme ¤àõaü atthe
¤àõaü anvaye ¤àõaü khaye ¤àõaü anuppàde ¤àõaü ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyaü
a¤¤indriyaü a¤¤àtàvindriyaü cakkhu vijjà buddhi bhuri medhà àloko, yaü và pana ki¤ci
a¤¤ampi evaü jàtiyaü pa¤¤àya etaü vevacanaü. Pa¤cindriyàni lokuttaràni, sabbà pa¤¤à, api
ca àdhipateyyaññhena saddhà, àrambhaññhena viriyaü, apilàpanaññhena sati,
avikkhepaññhena samàdhi, pajànanaññhena pa¤¤à. 

Yathà ca buddhànussatiyaü vuttaü: "itipi so bhagavà arahaü sammà sambuddho
vijjàcaraõasampanno sugato lokavidå anuttaro purisadammasàrathã satthà devamanussànaü
buddho bhagavà" balanipphattigato vesàrajjappatto adhigatapañisambhido
catuyogavippahãno agatigamana vãtivatto uddhañasallo niråëhavaõo madditakaõñako
nibbàpita pariyuññhàno bandhanàtãto ganthaviniveñhano ajjhasayavãtivatto bhinnandhakàro
cakkhumà lokadhammasamatikkanto anurodhavirodha vippayutto iññhàniññhesu dhammesu
asaïkhepagato bandhanàtivatto ñhapitasaïgàmo abhikkantaro ukkàdharo àlokakaro
pajjotakaro tamonudo raõa¤jaho aparimàõavaõõo appameyyavaõõo asaïkheyyavaõõo
àbhaïkaro pabhaïkaro dhammobhàsapajjota karoti ca buddhà bhagavantoti ca
buddhànussatiyà etaü vevacanaü. 

Yathà ca dhammànussatiyaü vuttaü: [PTS Page 055] [\q  55/]      "svàkkhàto bhagavatà
dhammo sandiññhiko akàliko ehipassiko opanayiko-1. Paccattaü veditabbo vi¤¤åhi" yadidaü
madanimmadano pipàsavinayo àlayasamugghàto vaññupacchedo su¤¤ato atidullabho
taõhakkhayo viràgo nirodho nibbànaü. 

2. "Asaïkhataü-2. Nantamanàsavaü ca
Saccaü ca pàraü nipuõaü sududdasaü, 
Ajajjaraü dhuvamapalokitaü ca
Anidassanaü nippapa¤caü ca santaü. 

1. Opaneyyiko - machasaü. 
2. Asaïkhataü anataü - machasaü. 

[BJT Page 084] [\x  84/]     

3. Amataü paõitaü ca sivaü ca khemaü
Taõhakkhayo acchiriyaü ca abbhutaü, 
Anãtikaü'kã. Tachassase nà-1. 
Nibbànametaü sugatena desitaü. 

4. Ajàtaü abhåtaü anupaddava¤ca
Akataü asokaü ca atho visokaü, 
Anupasaggaü'nupasaggadhammaü
Nibbànametaü sugatena desitaü. 

5. Gambhãra¤ceva duppassaü uttaraü ca anuttaraü, 
Asamaü appañisamaü jeññhaü seññhanti vuccati. 

6. Lena¤ca tàõaü araõaü anaïgaõaü
Akàca-2 metaü vimalanti vuccati, 
Dãpo sukhaü appamàõaü patiññhà
Aki¤canaü appapa¤canti vutta"nti. 

Dhammànussatiyà etaü vevacanaü. 

Yathà ca saïghànussatiyaü vuttaü: "supañipanno ujupañipanno ¤àyapañipanno
sàmãcipañipanno yadidaü cattàri purisayugàni aññhapurisapuggalà esa bhagavato
sàvakasaïgho àhuneyyo pàhuneyyo dakkhiõeyyo a¤jalikaraõãyo anuttaraü pu¤¤akkhettaü
lokassa" [PTS Page 056] [\q  56/]      sãlasampanno samàdhisampanno pa¤¤àsampanno
vimuttisampanno vimutti¤àõadassanasampanno sattànaü sàro sattànaü maõóo sattànaü
uddhàro sattànaü esikà sattànaü surabhipasånaü-3. Pujjo devànaü manussànaü càti
saïghànussatiyà etaü vevacanaü. 

1. Anãtikadhammaü - machasaü
2. Akàma - aññhakathà
3. Surabhi pasånaü - sãmu, machasaü

[BJT Page 086] [\x  86/]     

Yathà ca sãlànussatiyaü vuttaü: "yàni tàni sãlàni akhaõóàni acchiddàni asabalàni
akammàsàni ariyàni ariyakantàni bhujissàni vi¤¤åppasatthàni aparàmaññhàni samàdhi
saüvattanikàni". Alaïkàro ca sãlaü uttamaïgopasobhanatàya, nidhàna¤ca sãlaü
sabbadobhagga samatikkamanaññhena, sippa¤ca sãlaü akkhaõavedhitàya, velà ca sãlaü
anatikkamanaññhena, dha¤¤aü ca sãlaü dàëiddopacchedanaññhena, àdoso ca sãlaü
dhammavolokanatàya, pàsàdo ca sãlaü volokanaññhena, sabbabhumànuparivatti ca sãlaü
amatapariyosànanti sãlànussatiyà etaü vevacanaü. 

Yathà ca càgànussatiyaü vuttaü: "yasmiü samaye ariyasàvako agàraü ajjhàvasati muttacàgo
payatapàõi vossaggarato yàcayogo dànasaüvibhàgarato"ti càgànussatiyà etaü vevacanaü.
Tenàha àyasmà mahàkaccàno: "vevacanàni bahånã"ti. 

Niyutto vevacanohàro. 

3. 1. 11

Pa¤¤attihàravibhaïgo

Tattha katamo pa¤¤attihàro: "ekaü bhagavà dhammaü pa¤¤attãhi vividhàhi desetã"ti. [PTS
Page 057] [\q  57/]      yà pakatikathàya desanà ayaü nikkhepapa¤¤atti. Kà ca
pakatikathàya desanà: cattàri saccàni, yathà bhagavà àha: "idaü dukkha"nti. Ayaü pa¤¤atti
pa¤cannaü khandhànaü channaü dhàtånaü aññhàrasannaü dhàtånaü dvàdasannaü
àyatanànaü dasannaü indriyànaü nikkhepapa¤¤atti. 

"Kabaliükàre ce bhikkhave àhàre atthã ràgo atthã nandi atthi taõhà, patiññhitaü tattha
vi¤¤àõaü viråëhaü, yattha patiññhitaü vi¤¤àõaü viråëhaü, atthã tattha nàmaråpassa
avakkanti. Yattha atthi nàmaråpassa avakkanti atthi tattha saïkhàrànaü vuóóhi. Yattha atthi
saïkhàrànaü vuóóhi atthã tattha àyatiü-1. Punabbhavàbhinibbatti. Yattha atthi àyatiü
punabbhavàbhi nibbatti, atthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha atthi àyatiü
jàtijaràmaraõaü sasokaü taü bhikkhave sadaraü saupàyàsanti vadàmi, 

1. âyati - sãmu, machasaü. 

[BJT Page 088] [\x  88/]     

"Phasse ce bhikkhave àhàre atthã ràgo atthã nandi atthi taõhà, patiññhitaü tattha vi¤¤àõaü
viråëhaü, yattha patiññhitaü vi¤¤àõaü viråëhaü, atthã tattha nàmaråpassa avakkanti. Yattha
atthi nàmaråpassa avakkanti atthi tattha saïkhàrànaü vuóóhi. Yattha atthi saïkhàrànaü
vuóóhi atthã tattha àyatiü punabbhavàbhinibbatti. Yattha atthi àyatiü punabbhavàbhi
nibbatti, atthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha atthi àyatiü jàtijaràmaraõaü sasokaü taü
bhikkhave sadaraü saupàyàsanti vadàmi, 

"Manosa¤cetanàya ce bhikkhave àhàre atthã ràgo atthã nandi atthi taõhà, patiññhitaü tattha
vi¤¤àõaü viråëhaü, yattha patiññhitaü vi¤¤àõaü viråëhaü, atthã tattha nàmaråpassa
avakkanti. Yattha atthi nàmaråpassa avakkanti atthi tattha saïkhàrànaü vuóóhi. Yattha atthi
saïkhàrànaü vuóóhi atthã tattha àyatiü punabbhavàbhinibbatti. Yattha atthi àyatiü
punabbhavàbhi nibbatti, atthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha atthi àyatiü
jàtijaràmaraõaü sasokaü taü bhikkhave sadaraü saupàyàsanti vadàmi, 
"Vi¤¤àõe ce bhikkhave àhàre atthã ràgo atthã nandi atthi taõhà, patiññhitaü tattha
vi¤¤àõaü viråëhaü, yattha patiññhitaü vi¤¤àõaü viråëhaü, atthã tattha nàmaråpassa
avakkanti. Yattha atthi nàmaråpassa avakkanti atthi tattha saïkhàrànaü vuóóhi. Yattha atthi
saïkhàrànaü vuóóhi atthã tattha àyatiü punabbhavàbhinibbatti. Yattha atthi àyatiü
punabbhavàbhi nibbatti, atthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha atthi àyatiü
jàtijaràmaraõaü sasokaü taü bhikkhave sadaraü saupàyàsanti vadàmi, 

"Kabaliükàre ce bhikkhave àhàre natthã ràgo natthã nandi natthi taõhà, appatiññhitaü tattha
vi¤¤àõaü aviråëhaü, yattha appatiññhitaü vi¤¤àõaü aviråëhaü, natthi tattha nàmaråpassa
avakkanti. Yattha natthi nàmaråpassa avakkanti natthi tattha saïkhàrànaü vuóóhi. Yattha
natthi saïkhàrànaü vuóóhi natthã tattha àyatiü punabbhavàbhinibbatti. Yattha natthi àyatiü
punabbhavàbhibbatti, natthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha [PTS Page 058] [\q  58/] 
    natthi àyatiü jàtijaràmaraõaü asokaü taü bhikkhave adaraü aupàyàsanti vadàmi, 

"Phasse ce bhikkhave àhàre natthã ràgo natthã nandi natthi taõhà, appatiññhitaü tattha
vi¤¤àõaü aviråëhaü, yattha appatiññhitaü vi¤¤àõaü aviråëhaü, natthi tattha nàmaråpassa
avakkanti. Yattha natthi nàmaråpassa avakkanti natthi tattha saïkhàrànaü vuóóhi. Yattha
natthi saïkhàrànaü vuóóhi natthã tattha àyatiü punabbhavàbhinibbatti. Yattha natthi àyatiü
punabbhavàbhibbatti, natthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha natthi àyatiü
jàtijaràmaraõaü asokaü taü bhikkhave adaraü aupàyàsanti vadàmi, 

"Manosa¤cetanàya" ce bhikkhave àhàre natthã ràgo natthã nandi natthi taõhà, appatiññhitaü
tattha vi¤¤àõaü aviråëhaü, yattha appatiññhitaü vi¤¤àõaü aviråëhaü, natthi tattha
nàmaråpassa avakkanti. Yattha natthi nàmaråpassa avakkanti natthi tattha saïkhàrànaü
vuóóhi. Yattha natthi saïkhàrànaü vuóóhi natthã tattha àyatiü punabbhavàbhinibbatti.
Yattha natthi àyatiü punabbhavàbhibbatti, natthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha natthi
àyatiü jàtijaràmaraõaü asokaü taü bhikkhave adaraü aupàyàsanti vadàmi, 

"Vi¤¤àõe ce bhikkhave àhàre natthã ràgo natthã nandi natthi taõhà, appatiññhitaü tattha
vi¤¤àõaü aviråëhaü, yattha appatiññhitaü vi¤¤àõaü aviråëhaü, natthi tattha nàmaråpassa
avakkanti. Yattha natthi nàmaråpassa avakkanti natthi tattha saïkhàrànaü vuóóhi. Yattha
natthi saïkhàrànaü vuóóhi natthã tattha àyatiü punabbhavàbhinibbatti. Yattha natthi àyatiü
punabbhavàbhibbatti, natthi tattha àyatiü jàtijaràmaraõaü, yattha natthi àyatiü
jàtijaràmaraõaü asokaü taü bhikkhave adaraü aupàyàsanti vadàmi, 

Ayaü pari¤¤àpa¤¤atti dukkhassa, pahàna pa¤¤atti samudayassa, bhàvanàpa¤¤atti
maggassa, sacchikiriyàpa¤¤atti nirodhassa. 

"Samàdhiü bhikkhave bhàvetha appamatto nipako sato, samàhito bhikkhave bhikkhu
yathàbhåtaü pajànàti, ki¤ca yathàbhåtaü pajànàti: cakkhuü-2. Aniccanti yathàbhåtaü pajànàti
råpà aniccàti yathàbhåtaü pajànàti, cakkhuvi¤¤àõaü aniccanti yathàbhåtaü pajànàti,
cakkhusamphasso aniccoti yathàbhåtaü pajànàti, yampidaü-3. Cakkhåsamphassapaccayà
uppajjati vedayitaü sukhaü và dukkhaü và adukkhamasukhaü và tampi aniccanti
yathàbhåtaü pajànàti. 

Sotaü aniccanti yathàbhåtaü pajànàti saddà aniccàti yathàbhåtaü pajànàti, sotavi¤¤àõaü
aniccanti yathàbhåtaü pajànàti, sotasamphasso aniccoti yathàbhåtaü pajànàti, yampidaü
sotasamphassapaccayà uppajjati vedayitaü sukhaü và dukkhaü và adukkhamasukhaü và
tampi aniccanti yathàbhåtaü pajànàti. 


Ghànaü aniccanti yathàbhåtaü pajànàti gandhà aniccàti yathàbhåtaü pajànàti,
ghànavi¤¤àõaü aniccanti yathàbhåtaü pajànàti, ghànasamphasso aniccoti yathàbhåtaü
pajànàti, yampidaü ghànasamphassapaccayà uppajjati vedayitaü sukhaü và dukkhaü và
adukkhamasukhaü và tampi aniccanti yathàbhåtaü pajànàti. 

Jivhà aniccanti yathàbhåtaü pajànàti rasà aniccàti yathàbhåtaü pajànàti, jivhàvi¤¤àõaü
aniccanti yathàbhåtaü pajànàti, jivhàsamphasso aniccoti yathàbhåtaü pajànàti, yampidaü
jivhàsamphassapaccayà uppajjati vedayitaü sukhaü và dukkhaü và adukkhamasukhaü và
tampi aniccanti yathàbhåtaü pajànàti. 

Kàyo aniccoti yathàbhåtaü pajànàti phoññhabbà aniccàti yathàbhåtaü pajànàti, kàyavi¤¤àõaü
aniccanti yathàbhåtaü pajànàti, kàyasamphasso aniccoti yathàbhåtaü pajànàti, yampidaü
kàyasamphassapaccayà uppajjati vedayitaü sukhaü và dukkhaü và adukkhamasukhaü và
tampi aniccanti yathàbhåtaü pajànàti. 
Mano aniccoti yathàbhåtaü pajànàti dhammà aniccàti yathàbhåtaü pajànàti, manovi¤¤àõaü
aniccanti yathàbhåtaü pajànàti, manosamphasso aniccoti yathàbhåtaü pajànàti, yampidaü
manosamphassapaccayà uppajjati vedayitaü sukhaü và dukkhaü và adukkhamasukhaü và
tampi aniccanti yathàbhåtaü pajànàti. " Ayaü bhàvanàpa¤¤atti maggassa, pari¤¤àpa¤¤anatti
dukkhassa, pahànapa¤¤atti samudayassa, sacchikiriyàpa¤¤atti nirodhassa. [PTS Page 059]
[\q  59/]      

1. âyati - sãmu. Machasaü
2. Cakkhu - sãmu. Machasaü
3. Yamidaü - sãmu. 

[BJT Page 090] [\x  90/]     

"Råpaü ràdha vikiratha vidhamatha viddhaüsetha vikãëanikaü-1 karotha (pa¤¤àya)
taõhakkhayàya pañipajjatha. Taõhakkhayà dukkhakkhayo dukkhakkhayà nibbànaü. 
"Vedanaü vikiratha vidhamatha viddhaüsetha vikãëanikaü karotha (pa¤¤àya)
taõhakkhayàya pañipajjatha. Taõhakkhayà dukkhakkhayo dukkhakkhayà nibbànaü. 
"Sa¤¤aü vikiratha vidhamatha viddhaüsetha vikãëanikaü karotha (pa¤¤àya) taõhakkhayàya
pañipajjatha. Taõhakkhayà dukkhakkhayo dukkhakkhayà nibbànaü. 
"Saïkhàre" vikiratha vidhamatha viddhaüsetha vikãëanikaü karotha (pa¤¤àya)
taõhakkhayàya pañipajjatha. Taõhakkhayà dukkhakkhayo dukkhakkhayà nibbànaü. 
"Vi¤¤àõaü vikiratha vidhamatha viddhaüsetha vikãëanikaü karotha (pa¤¤àya)
taõhakkhayàya pañipajjatha. Taõhakkhayà dukkhakkhayo dukkhakkhayà nibbànaü. 
Taõhakkhayà dukkhakkhayo, dukkhakkhayà nibbànaü" ayaü nirodhapa¤¤atti nirodhassa,
nibbidàpa¤¤atti assadassa, pari¤¤àpa¤¤atti dukkhassa, pahànapa¤¤atti samudayassa,
bhàvanà pa¤¤atti maggassa, sacchikiriyàpतatti nirodhassa. 

"So idaü dukkhanti yathàbhåtaü pajànàti, ayaü dukkhasamudayoti yathàbhåtaü pajànàti,
ayaü dukkhanirodhoti yathàbhåtaü pajàniti, ayaü dukkhanirodhagàmini pañipadàti
yathàbhåtaü pajànàti" ayaü pañivedhapa¤¤atti saccànaü, nikkhepapa¤¤atti dassanabhumiyà,
bhàvanàpa¤¤atti maggassa, sacchikiriyàpa¤¤atti dassanabhumiyà, bhàvanàpa¤¤atti
maggassa, sacchikiriyàpa¤¤atti sotàpattiphalassa. 

"So ime àsavàti yathàbhåtaü pajànàti, ayaü àsavasamudayoti yathabhåtaü pajànàti, ayaü
àsavanirodhoti yathàbhåtaü pajànàti, ayaü àsavanirodhagàminã pañipadàti yathàbhåtaü
pajànàti, ime àsavà asesaü nirujjhantãti yathàbhåtaü pajànàti" ayaü uppàdapa¤¤atti khaye
¤àõassa, okàsapa¤¤atti anuppàde ¤àõassa, bhàvanàpa¤¤atti maggassa, pari¤¤àpa¤¤atti
dukkhassa, pahànapa¤¤atti samudayassa, àrambhapa¤¤atti viriyindriyassa, àsàñanàpa¤¤atti
àsàñikànaü, nikkhepapa¤¤atti bhàvanàbhumiyà, abhinàghàtapa¤¤atti pàpakànaü akusalànaü
dhammànaü. 

"Idaü dukkhanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuü udapàdi ¤àõaü
udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi, ayaü dukkhasamudayoti me
bhikkhave "idaü dukkhanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuü udapàdi
¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi, ayaü dukkhanirodhoti me
bhikkhave "idaü dukkhanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuü udapàdi
¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi, ayaü
dukkhanirodhagàminãpañipadàti me bhikkhave [PTS Page 060] [\q  60/]      pubbe
ananussutesu dhammesu cakkhuü udapàdi ¤àõaü pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko
udapàdi" ayaü desanàpa¤¤atti saccànaü, nikkhepapa¤¤atti sutamayiyà pa¤¤àya,
sacchikiriyàpa¤¤atti ana¤¤àta¤¤assàmãtinidriyassa, pavattanàpa¤¤atti dhammacakkassa. 

"Taü kho panidaü dukkhaü pari¤¤eyyanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi. 
So kho panàyaü dukkhasamudayo pahàtabboti me bhikkhave pubbe ananussutesu
dhammesu cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi.
So kho panàyaü dukkhanirodho pahàtabboti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi. 
So kho panàyaü dukkhanirodho sacchikàtabboti me bhikkhave pubbe ananussutesu
dhammesu cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi. 
Sà kho panàyaü dukkhanirodhagàminãpañipadà bhàvetabbàti me bhikkhave pubbe
ananussutesu dhammesu cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi
àloko udapàdi" ayaü bhàvanàpa¤¤atti maggassa, nikkhepapa¤¤atti cintàmayiyà pa¤¤àya,
sacchikiriyàpa¤¤atti a¤¤indriyassa. 

1. Vikilaniyaü - machasaü. 

[BJT Page 092] [\x  92/]     

"Taü kho panidaü dukkhaü pari¤¤àtanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi. 
So kho panàyaü dukkhasamudayo pahãnoti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi. So kho
panàyaü dukkhanirodho sacchikatoti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi àloko udapàdi. 
Sà kho panàyaü dukkhanirodhagàminãpañipadà bhàvitàti me bhikkhave pubbe
ananussutesu dhammesu cakkhuü udapàdi ¤àõaü udapàdi pa¤¤à udapàdi vijjà udapàdi
àloko udapàdi" ayaü bhàvanàpa¤¤atti maggassa, nikkhepapa¤¤atti bhàvanàmayiyà pa¤¤àya,
sacchikiriyàpa¤¤atti a¤¤àtàvino indriyassa, pavattanàpa¤¤atti dhammacakkassa. 

1. "Tulamatula¤ca sambhavaü bhavasaïkhàramavassaji muni, 
Ajjhattarato samàhito ahidà-1. Kavacamivattasambhavaü"ti. [PTS Page 061] [\q  61/]      

'Tula'nti saïkhàradhàtu; 'atula'nti nibbànadhàtu; tulamatula¤ca sambhava'nti
abhi¤¤àpa¤¤atti sabbadhammànaü, nikkhepapa¤¤atti dhammapañisambhidàya;
'bhavasaïkhàramavassaji munã'ti pariccàgapa¤¤atti samudayassa, pari¤¤àpa¤¤atti dukkassa,
'ajjhattarato samàhito'ti bhàvanàpa¤¤atti kàyagatàya satiyà, ñhitipa¤¤atti cittekaggatàya,
'abhidà kacavamittasambhava'nti abhinibbidàpa¤¤atti cittassa. Upàdànapa¤¤atti
sabba¤¤utàya, padàlanàpa¤¤atti avijjaõóakosànaü. Tenàha bhagavà: 'taalamatula¤ca
sambhaïga'nti. 

2. "Yo dukkhamaddakkhi yato nidànaü
Kàmesu so jantu kathaü nameyya, 
Kàmà hi loke saïgoti ¤atvà
Tesaü satãmà vinayàya sikkhe"ti
'Yo dukkha'nti vevacanapa¤¤atti ca dukkhassa pari¤¤àpa¤¤atti ca, 'yato nidàna'nti
pabhavapa¤¤atti ca samudayassa pahànapa¤¤atti ca, 'addakkhã'ti vevacanapa¤¤atti ca
¤àõacakkhussa pañivedhapa¤¤atti ca, kàmesu so jantu kathaü nameyyà'ti vevacanapa¤¤atti
ca kàmataõhàya abhinivesa pa¤¤atti ca, kàmàhi loke saïgoti ¤atvà'ti paccatthikato
dassanapa¤¤atti kàmànaü, kàmà hi aïgàrakàsåpamà maüsapesa6pamà pàvakakappà papàta
uragopamà ca. 'Tesaü satimà' ti apacayapa¤¤atti pahànàya, nikkhepapa¤¤atti kàyagatàya
satiyà, bhàvanàpa¤¤atti maggassa, 'vinayàya sikkhe'ti pañivedhapa¤¤atti ràgavinayassa
dosavinayassa mohavinayassa, 'jantu'ti vevacanapa¤¤atti yogissa, yadà hi yogã kàmà saïgoti
pajànàti, so kàmànaü anuppàdàya kusale dhamme uppàdayati, so anuppannànaü kusalànaü
dhammànaü uppàdàya càyamati. [PTS Page 62] [\q  62/]      ayaü vàyàmapa¤¤atti
appattassa pattiyà, nikkhepapa¤¤atti oramattikàya asantuññhiyà. Tattha so uppannànaü
kusalànaü dhammànaü ñhitiyà. 

1. Abhindi - machasaü

[BJT Page 094] [\x  94/]     

Vàyamati'ti ayaü appamàdapa¤¤atti bhàvanàya, nikkhepapa¤¤atti viriyindriyassa,
àrakkhapa¤¤atti kusalànaü dhammànaü, ñhitipa¤¤atti adhicittasikkhàya. Tenàha bhagavà.
"Yo dukkhamaddakkhi yato nidàna"nti. 

3. "Mohasambandhano loko bhabbaråpoca dissati
Upadhisambandheno bàlo tamasà parivàrito, 
Assirã viya khàyati passato natthi ki¤canaü"ti

'Mohasambandhano loko'ti desanàpa¤¤atti vipallàsànaü, 'bhabbaråpoca dissatã'
viparãtapa¤¤atti lokassa, upadhisambandhano bàlo'ti pabhavapa¤¤atti pàpakànaü
icchavacarànaü, kiccapa¤¤atti pariyuññhànànaü, balavapa¤¤atti kilosànaü, viråhanàpa¤¤atti
saïkhàrànaü, tamasà parivàrito'ti desanàpतatti avijjandhakàrassa vevacanapa¤¤atti ca.
Assirã viya khàyatã'ti dassanapa¤¤atti dibbacakkhussa, nikkhepapa¤¤atti pa¤¤àcakkhussa,
'passato natthi ki¤cana'nti pañivedha'pa¤¤atti sattànaü, ràgo ki¤canaü doso ki¤canaü moho
ki¤canaü. Tenàha bhagavà: "mohosambandhano loko"ti. 

"Atthi bhikkhave ajàtaü abhåtaü akataü asaïkhataü, no ce taü bhikkhave abhavissa ajàtaü
abhåtaü akataü asaïkataü, na idha jàtassa bhåtassa katassa saïkhatassa nissaraõaü
pa¤¤àyetha. Yasmà ca kho bhikkhave atthi ajàtaü abhåtaü akataü asaïkhataü, tasmà jàtassa
bhåtassa katassa saïkhatassa nissaraõaü pa¤¤àyatã"ti. [PTS Page 063] [\q  63/]      

'No cetaü bhikkhave abhavissa ajàtaü abhåtaü akataü asaïkhata'nti desanàpa¤¤atti
nibbànassa vevacanapa¤¤atti ca, 'na idha jàtassa bhåtassa katassa saïkhatassa nissaraõaü
pa¤¤àyethà'ti vevacanapa¤¤atti saïkhatassa upanayana pa¤¤atti ca, 'yasmà ca kho
bhikkhave atthi ajàtaü abhåtaü akataü asaïkhata'nti vevacanapa¤¤atti nibbànassa
jotanàpa¤¤atti ca, 'tasmà jàtassa bhåtassa katassa saïkhatassa nissaraõaü pa¤¤àyatã'ti ayaü
vevacanapa¤¤atti nibbànàssa, nãyàõikapa¤¤atti maggassa, nissaraõapa¤¤atti saüsàrato.
Tenàha bhagavà: 'no ce taü bhikkhave abhavissà'ti. 

Tenàha àyasmà mahàkaccàyano: "ekaü bhagavà dhammaü pa¤¤attãhi vividhàhi desetã"ti. 

Niyutto pa¤¤attihàro. 

[BJT Page 096] [\x  96/]     

3. 1. 12
Otaraõahàravibhaïgo

Tattha katamo otarareõà hàro: yo ca pañiccuppàdo"ti. 

1. "Uddhaü adho sabbadhi vippamutto
Ayamahamasmãti: 1. Anànupassã
Evaü vimutto udatàri oghaü
Atiõõapubbaü apunabbhavàyà"ti. 

'Uddha'nti råpadhàtu ca aråpadhàtu ca, 'adhoti' kàmadhàtu, 'sabbadhi vippamutto'ti
tedhàtuke. Ayaü asekhàvimutti, tàni yeva asekhàni pa¤cindriyàni ayaü indriyehi otaraõà,
tàni yeva asekhàni pa¤cindriyàni vijjà. Vijjuppàdà avijjànirodho, avijjànirodhà
saükhàraniràdho, saïkhàranirodhà vi¤¤àõanirodho, vi¤¤àõanirodhà nàmaråpanirodho,
nàmaråpanirodhà saëàyatananirodho saëàyatananirodhà phassanirodho, phassanirodhà
vedanànirodho, [PTS Page 064] [\q  64/]      vedanànirodhà taõhànirodho, taõhànirodhà
upàdànanirodho, upàdànanirodhà bhavanirodho, bhavanirodhà jàtinirodho, jàtinirodà
jaràmaraõaü sokaparidevadukkhadomanassåpàyàsà nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Ayaü pañiccasamuppàdehi otaraõà, tàni yeva asekhàni
pa¤cindriyàni tãhi khandhehi saügahitàni sãlakkhandhena samàdhikkhandhena
pa¤¤àkkhandhena, ayaü khandhehi otaraõà. Tàni yeva asekhàni pa¤cindriyàni
saïkhàrapariyàpannàni ye saïkhàrà anàsavà no ca bhavaïgà te saïkhàrà
dhammadhàtusaïgahãtà. Ayaü dhàtåhi otaraõà. Sà dhammadhàtu dhammàyatana
pariyàpànnaü yaü àyatanaü anàsavaü no ca bhavaïgaü ayaü àyatanahi otaraõà. 

'Ayamhamasmã'ti anànupassã'ti ayaü sakkàyadiññhiyà samugghàto, sà sekhà vimutti, tàni
yeva sekhàni pa¤cindriyàni, ayaü indriyehi otaraõà, tàni yeva sekàni pa¤cindriyàni vijjà.
Vijjuppàdà avijjà nirodho, avijjànirodhà saïkhàranirodho, saükhàranirodhà vi¤¤àõanirodho,
vi¤¤àõanirodhà nàmaråpanirodho, nàmaråpanirodhà saëàyatananirodho saëàyatananirodhà
phassanirodho, phassanirodhà vedanànirodho, vedanànirodhà taõhànirodho, taõhànirodhà
upàdànanirodho, upàdànanirodhà bhavanirodho, bhavanirodhà jàtinirodho, jàtinirodà
jaràmaraõaü sokaparidevadukkhadomanassåpàyàsà nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Ayaü pañiccasamuppàdehi otaraõà, sàyeva vijjà
pa¤¤àkkhandho, ayaü khandhehi otaraõà. Sà yeva vijjà saïkhàra pariyàpannà. Ye saïkhàrà
anàsavà no ca bhavaïgà, te saïkhàrà ayaü dhàtuhi otaraõà. Sà dhammadhàtu
dhammàyatana pariyàpannà yaü àyatanaü anàsavaü no ca bhavaïgaü, ayaü àyatanehi
otaraõaü. Sekhàya ca vimuttiyà asekhàya ca vimuttiyà vimutto udatàri oghaü
atiõõapubbaü apunabbhavàya [PTS Page 065] [\q  65/]      tenàha bhagavà "uddhaü
adho"ti. 

[BJT Page 098] [\x  98/]     

"Nissitassa calitaü anissitassa calitaü natthi, calite asati passaddhi, passaddhiyà sati nati na
hoti, natiyà asati àgati gati na hoti, àgatigatiyà asati cutupapàto na hoti, cutupapàte asati
nevi'dha na huraü na ubhayamantarena esevanto dukkhassà"ti. 

'Nissitassa calita'nti nissayo nàma duvidho: taõahànissayo diññhinisyo ca, tattha yà rattassa
cetanà ayaü taõhànissayo, yà måëahassa cetanà ayaü diññhinissayo. Cetanà pana saïkhàrà,
saïkhàrapaccayà vi¤¤àõaü, vi¤¤àõapaccayà nàmaråpaü, nàmaråpapaccayà saëàyatanaü,
saëàyatanapaccayà phasso, phassapaccayà vedanà, vedanàpaccayà taõhà, taõhàpaccayà
upàdàna, upàdànapaccayà bhavo, bhavapaccayà jàti, jàtipaccayà jaràmaraõaü,
sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Ayaü pañiccasamuppàdehi otaraõà. Tattha yà rattassa
vedanà ayaü sukhà vedanà, yà sammåëhassa vedanà, ayaü adukkhamasukhà vedanà, imà
vedanà vedanàkkhandho. Ayaü khandhehi otaraõà. Tattha sukhà vedanà dve indriyàni,
sukhindriyaü somanassindriyaü ca, adukkhamasukhà vedanà upekkhandriyaü, ayaü
indriyehi otaraõà. Tàni yeva indriyàni saïkhàrapariyàpannàni ye saïkhàrà sàsavà bhavaïgà,
te saïkhàrà dhammadhàtusaïgahãtà, ayaü dhàtuhi otaraõà. Sà dhammadhàtu
dhammàyatanapariyàpànnà yaü àyatanaü sàsavaü bhavaïgaü, ayaü àyatanehi otaraõà. 

'Anissitassa calitaü natthã'ti samathavasena và taõhàya anissito vipassanàvasena và diññhiyà
anissito, yà vipassanà ayaü vijjà vijjuppàdà avijjànirodho, avijjànirodhà saükhàraniràdho,
saïkhàranirodhà vi¤¤àõanirodho, vi¤¤àõanirodhà nàmaråpanirodho, nàmaråpanirodhà
saëàyatananirodho saëàyatananirodhà phassanirodho, phassanirodhà vedanànirodho,
vedanànirodhà taõhànirodho, taõhànirodhà upàdànanirodho, upàdànanirodhà
bhavanirodho, bhavanirodhà jàtinirodho, jàtinirodhà jaràmaraõaü
sokaparidevadukkhadomanassåpàyàsà nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. [PTS Page 066] [\q  66/]      ayaü pañiccasamuppàdehi
otaraõà, sà yeva vipassanà pa¤¤àkkhandho, ayaü khandhehi otaraõà. Sà yeva vipassanà
dve indriyàni: viriyindriyaü ca pa¤¤indriyaü ca, ayaü indriyehi otaraõà. Sà yeva vipassanà
saïkhàrapariyàpannà ye saïkhàrà anàsavà no ca bhavaïgà, te saïkhàrà dhammadhàtu
saïgahãtà, ayaü dhàtåhi otaraõà. Sà dhammadhàtu dhammàyatanapariyàpànnaü yaü
àyatanaü anàsavaü no ca bhavaïgaü, ayaü àyatanahi otaraõà. 

'Passaddhiyà satã'ti duvidhà passaddhi: kàyikà ca cetasikà ca; yaü kàyikaü sukhaü ayaü
kàyikà passaddhi, yaü cetasikaü sukhaü ayaü cetasikà passaddhi, passaddhakàyo sukhaü
veyaditi, sukhino cittaü samàdhiyati, samàhito yathàbhåtaü pajànàti, yathàbhåtaü pajànanto
nibbindati, nibbindanto virajjati, viràgà vimuccati, vimuttasmiü vimuttamiti '¤àõaü hoti
'khãõà jàti vusitaü brahmacariyaü kataü karaõãyaü nàparaü itthattàyà'ti pajànàti. So na
namati råpesu na sadadesu na gandhesu na rasesu na phoññhabbesu na dhammesu, khayà
ràgassa khayà dosassa khayà mohassa, yena råpena tathàgataü tiññhintaü carantaü
pa¤¤apayamàno pa¤¤apaiyya, tassa råpassa 
1. Vimuttambhãti - sãmu. 

[BJT Page 100] [\x 100/]     
Khayà viràgà nirodhà càgà pañinissaggà råpasaïkhaye vimutto tathàgato atthitipi naupeti,
natthãtipi na upeti, atthi natthãtipi na upeti, nevatthi no natthãtipi na upeti, atha kho
gambhãro appameyyo asaïkheyo nibbutoti yeva saïkhaü gacchati, khayà ràgassa khayà
dosassa khayà mohassa. 

Yàya vedanàya tathàgataü tiññhantaü carantaü pa¤¤àpayamàne pa¤¤àpeyya, tassa vedanàya
khayà viràgà nirodhà càgà pañinissaggà vedanàya saïkhaye vumutto tathàgato atthipi na
upeti, natthãtipi na upeti. Atha ko gambhiro appameyyo asaïkheyyo nibbutoti yeva saïkhaü
gacchati. 
Yàya sa¤¤àya tathàgataü tiññhantaü carantaü pa¤¤àpayamàne pa¤¤àpeyya, tassa sa¤¤àya
khayà viràgà nirodhà càgà pañinissaggà sa¤¤àya saïkhaye vumutto tathàgato atthipi na
upeti, natthãtipi na upeti. Atha ko gambhiro appameyyo asaïkheyyo nibbutoti yeva saïkhaü
gacchati. 
Yehi saïkhàrehi tathàgataü tiññhantaü carantaü pa¤¤àpayamàne pa¤¤àpeyya, tassa
saïkhàrehi khayà viràgà nirodhà càgà pañinissaggà saïkhàrehi saïkhaye vumutto tathàgato
atthipi na upeti, natthãtipi na upeti. Atha ko gambhiro appameyyo asaïkheyyo nibbutoti
yeva saïkhaü gacchati. 
Yena vi¤¤àõena [PTS Page 067] [\q  67/]      tathàgataü tiññhantaü carantaü
pa¤¤àpayamàne pa¤¤àpeyya, tassa vi¤¤àõena khayà viràgà nirodhà càgà pañinissaggà
vi¤¤àõena saïkhaye vumutto tathàgato atthipi na upeti, natthãtipi na upeti. Atha ko
gambhiro appameyyo asaïkheyyo nibbutoti yeva saïkhaü gacchati. 
'âgatã'ti idhàgati: gatã'ti peccabhavo, àgatigatipi na bhavanti. 'Nevidhà'ti chasu ajjhattikesu
àyatanosu. 'Na huraü'ti chasu bàhiresu àyatanesu. 'Na ubhayamantarenà'ti ssasamuditesu
dhammesu attànaü na passati. 'Esevanto dukkhassà'ti pañiccasamuppàdo. So duvidho:
lokiko ca lokuttaro ca. Tattha lokiko avijjàpaccayà saïkàrà yàva jaràmaraõà, lokuttaro
sãlavato avippañisàro jàyati, yàva nàparaü itthattàyati pajànàti. Tenàha bhagavà 'nissitassa
calitaü anissitassa calitaü natthi, calite asati passaddhi, passaddhiyà sati nati na hoti, natiyà
asati àgati gati na hoti, àgatigatiyà asati cutupapàto na hoti, cutuppàte asati nevi'dha na
huraü na ubhayamantarena esevanto dukkhassà"ti. 
2. "Ye keci sokà paridevità và
Dukkha¤ca lokasmiü anekaråpaü
Piyaü pañicca pabhavanti ete
Piye asante na bhavanti ete. 

3. Tasmà hi te sukhino vãtasokà
Yesaü piyaü natthi kuhi¤ci loke, 
Tasmà asokaü virajaü patthayàno
Piyaü na kayiràtha kuhi¤ci loke"ti

"Ye keci sokà paridevità và dukkha¤ca lokasmiü aneka råpaü piyaü pañicca pabhavanti
ete"ti ayaü dukkhà vedanà, "piye asante na bhavanti ete'ti ayaü dukkhà vedanà, "piye asante
na bhavanti ete" ti ayaü sukhà vedanà, [PTS Page 068] [\q  68/]      ayaü vedanàkkhandho.
Ayaü khandhehi otaraõà. Vedanà paccayà pana taõhà, taõhà paccayà upàdànaü,
upàdànapaccayà bhavo, bhavapaccayà jàti, jàti paccayà jaràmaraõaü. (Evaü sabbaü) ayaü
pañiccasamuppàdehi otaraõà. Tattha sukhà vedanà dve indriyàni: sukhindriyaü
somanassindriya¤ca. Dukkhà vedanà dve indriyàni: dukkhindriyaü domanassindriyaü ca.
Ayaü indriyehi otaraõà. Tàni yeva indriyàni saïkhàrapariyàpannàni ye saïkhàrà sàsavà
bhavaïgà, te saïkhàrà dhammadhàta;saügahãtà, ayaü dhàtuhi otaraõà. Sà dhammadhàta;
dhammàyatanapariyàpànnà yaü àyatanaü sàsavaü bhavaïgaü, ayaü àyatanehi otaraõà. 
[BJT Page 102] [\x 102/]     

4. "Tasmà hi te sudhino vãtasokà
Yesaü piyaü natthi kuhi¤ci loke, 
Tasmà asokaü virajaü patthayàno
Piyaü na kayiràtha kuhi¤ci loke"ti. 

Idaü taõhàpahànaü, taõhànirodhà upàdànanirodho. Upàdànanirodhà bhavanirodho.
Bhavanirodhà jàtinirodho, jàtinirodhà jaràmaraõaü sokadaparidevadukkhadomanassupàyàsà
nirujjhanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Ayaü
pañiccasamuppàdehi otaraõà, taü yeva taõhàpahànaü samatho, so samatho dve indriyàni:
satindriyaü samàdhindriyaü ca. Ayaü indriyehi otaraõà. So yeva samatho
samàdhikkhandho, ayaü khandhehi otaraõà. So yeva samatho saïkhàrapariyàpanno ye
saïkhàrà anàsavà no ca bhavaïgà, te saïkhàrà dhammadhàtusaïgahãtà. Aya dhàtuhi
otaraõà. Sà dhammadhàtu dhammàyatanapariyàpannà yaü àyatanaü anàsavaü no ca
bhavaïgaü. Ayaü àyatanehi otaraõà. Tenàha bhagavà: "ye keci sokà" ti. [PTS Page 069] [\q 
69/]      

5. "Kàmaü kàmayamànassa tassa cetaü samijjhati, 
Addhà pãtimano hoti laddhà macco yadicchati. 

6. Tassa ce kàmàyànassa chandajàtassa jantuno, 
Te kàmà parihàyanti sallaviddho'va ruppati 
7. Yo kàme parivajjeti sappasseva padà siro, 
So'maü visattikaü loke sato samativattatã"ti. 

Tattha yà pãtimanatà ayaü anunayo. Yadàha: "sallaviddhova ruppatã"ti, idaü pañighaü,
anunayapañighaü ca pana taõhàpakekhà. Taõhàya ca pana dasa råpãni àyatanàni
padaññhànaü. Ayaü àyatanehi otaraõà. Tàni yeva dasa råpãni àyatanàni råpakàyo nàma
sampayutto, tadubhayaü nàmaråpaü. Nàmaråpapaccayà saëàyatanaü, saëàyatanapaccayà
phasso, phassapaccayà vedanà, vedanàpaccayà taõhà. (Evaü sabbaü) ayaü
pañiccasamuppàdehi otaraõà. Tadeva nàmaråpaü pa¤cakkhandhà. Ayaü khandhehi otaraõà.
Tadeva nàmaråpaü aññhàrasa dhàtuyo, ayaü dhàta;hi otaraõà. Tattha yo råpakàyo imàni
pa¤caråpãni indriyàni, yo nàmakàyo imàni pa¤ca aråpãni indriyàni, imàni dasa indriyàni.
Ayaü indriyehi otaraõà. 

Tattha yadàha: 

8. "Yo kàme parivajjeti sappasseva padà siro, 
So'maü visattikaü loke sato samativattatã"ti. 

Ayaü saupàdisesanibbànadhàtu ayaü dhàtuhi otaraõà. Sàyeva saupàdisesanibbànadhàtu
vijjà, vijjuppàdà avijjà nirodho, avijjànirodhà saïkhàranirodho. Saïkhàranirodhà
vi¤¤àõanirodho, vi¤¤àõanirodhà nàmaråpa nirodho, nàmaråpanirodhà, saëàyatananirodho
saëàyatananirodhà phassanirodho, phassanirodhà vedanànirodho, vedanànirodhà
taõhànirodho, taõhànirodhà upàdànanirodho, upàdànanirodhà bhavanirodho, bhavanirodhà
jàtinirodho jaràmaraõaü sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà nirujjhanti, evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. [PTS Page 071] [\q  71/]      ayaü
pañiccasamuppàdehi otaraõà. Sàyeva vijjà pa¤¤àkkhandho. Ayaü khandhehi otaraõà.
Sàyeva vijjà dve indriyàni: viriyindirayaü pa¤¤indriyaü ca. Ayaü indriyehi otaraõà. Sàyeva
vijjà saïkhàrapariyàpannà ye saïkakhàrà, 

[BJT Page 104] [\x 104/]      
Anàsavà no ca bhavaïgà, te saïkhàrà dhammadhàtusaïgahãtà. Ayaü dhàtuhi otaraõà. Sà
dhammadhàta; dhammàyatanapariyàpannà yaü àyatanaü anàsavaü no ca bhavaïgaü, ayaü
àyatanahi otaraõà. Tenàha bhagavà: "kàmaü kàmayamànassà'ti. 

Ettàvatà pañicca - indriya - khandha - dhàta; - àyatanàni samosaraõotaraõàni bhavanti.
Evaü pañicca - indriya - khandha - dhàtu àyatanàni otàretabbàni. Tenàha àyasmà
mahàkaccàno: "yo ca pañiccuppàdo"ti: 

Niyutto otaraõo hàro. 
3. 1. 13
Sodhanahàravihaïgo tattha katamo sodhano hàro: "vissajjitamhi pa¤he"ti gàthà. Yathà
àyasmà ajito pàràyane bhagavantaü pa¤haü pucchati: 
1. "Kenassu nivuto loko kenassu nappakàsati, 
Kissàbhilepanaü bråsi kiüsu tassa mahabbhaya"nti?
2. "Avijjàya nivuto leko (ajitàti bhagavà)
Vivicchà pamàdà nappakàsati, 
Jappàbhilepanaü bråmi dukkhamassa mahabbhaya"nti. 

"Kenassu nivuto loko'ti pa¤he "avijjàya nivuto loko'ti bhagavà padaü sodheti no ca
àrambhaü. "Kenassu nappakàsati'ti [PTS Page 071] [\q  71/]      pa¤he "vivicchà pamàdà
nappakàsatã'ti bhagavà padaü sodheti no ca àrambhaü. "Kissàbhilepanaü bråsã'ti pa¤he
"jappàbhilepanaü bråmã'ti bhagavà padaü sodheti no ca àrambhaü. "Kiüsu
tassamahabbhaya'nti pa¤he "dukkhamassa mahabbhaya'nti bhagavà padaü sodheti, suddho
àrambhà. Tenàha bhagavà: "avijjàya nivuto loko"ti. 

3. "Savanti sabbadhi sotà (iccàyasmà ajito)
Sotànaü kiü nivàraõaü?
Sotànaü saüvaraü bråhi kena sotà pithiyare"ti?

[BJT Page 106] [\x 106/]     

4. "Yàni sotàni lokasmiü (ajitàti bhagavà)
Sati tesaü nivàraõaü. 
Sotànaü saüvaraü bråmi pa¤¤àyete pithiyare"ti. 

Savanti sabbadhi sotà sotànaü kiü nivàraõa'nti pa¤eha 'yàni sotàni lokasmiü sati tesaü
nivàraõa'nti bhagavà padaü sodheti no ca àrambhaü. 'Sotànaü saüvaraü bråhi kena sotà
pithiyare'ti pa¤he 'sotànaü saüvaraü bråmi pa¤¤àyete pithiya'ti suddho àrambho. Tenàha
bhagavà: "yàni sotàni lokasmiü"ti. 

5. "Pa¤¤à ceva sati ca (iccàyasmà ajito)
Nàmaråpaü ca màrisa, 
Etaü me puñeñhà pabråhi katthetaü uparujjhatã"ti?

Pa¤he: 
"Yametaü pa¤haü apucchi-1. Ajita taü vadàmi te, 
Yattha nàma¤ca råpa¤ca asesaü uparujjhati: [line omitted?] 

Suddho àrambho. [PTS Page 072] [\q  72/]      tenàha bhagavà: "yametaü pa¤haü apucchi"ti.
Yattha evaü suddho àrambho, so pa¤ho vissajjito bhavati. Yattha pana àrambho asuddho na
tàva so pa¤ho vissajjito bhavati. Tenàha àyasmà mahàkaccàno "vissajjitambhi pa¤he"ti. 
Niyutto sodhano hàro. 3. 1. 14
Adhiññhànahàravibhaïgo

Tattha katamo adhiññhàno hàro: "ekattatàya dhammà ye pi ca vemattatàya niddiññhà" ti. Ye
tattha niddiññhà tathà te dhàrayitabbà. 

'Dukkha'nti ekattatà, tattha katamaü dukkhaü: jàti dukkhà, jarà dukkhà, vyàdhi dukkho,
maraõaü dukkhaü, appãyehi sampayogo dukkho, piyehi vippayogo dukkho, yampicchaü na
labhati tampi dukkhaü, saïkhittena pa¤cupàdànakkhandhà dukkhà: råpà dukkhà, vedanà
dukakhà, sa¤¤à dukkhà, saïkhàrà dukkhà, vi¤¤àõaü dukkhaü'. Ayaü vemattatà. 

1. Pucchasi pa¤haü - sãmu. 

[BJT Page 108] [\x 108/]     
Dukhasamudayo'ti ekattatà, 'tattha katamo dukkhasamudayo: yà'yaü taõhà ponobhavikà
nandiràgasahagatà tatratatrabhãnandini, seyyathãdaü: kàmataõhà bhavataõhà
vibhavataõhà, ayaü vemattatà. 

'Dukkhasanirodho'ti ekattatà. 'Tattha katamo dukkhanirodho: yo tassàyeva taõhàya
asesaviràganirodho càgo pañinissaggo mutti anàlayo. ' Ayaü vemattatà. 

Dukkharodhagàminãpañipadà'ti ekattatà. [PTS Page 073  [\q  73/]     ']tattha katamà dukkha
nirodhagàminã pañipadà: ayameva ariyo aññhaïgiko maggo, seyyathãdaü: sammàdiññhi
sammàsaïkappo sammàvàcà sammàkammanto sammààjãvo sammàvàyàmo sammàsati
sammàsamàdhi. '
Ayaü vemattatà. 

'Maggo'ti ekattatà. 'Tattha katamo maggo: nirayagàmã maggo tiracchànayonigàmã maggo
pettivisayagàmã maggo asurayonigàmiyo-1. Maggo saggagàmiyo magego manussagàmã
maggo nibbànagàmã maggo' ayaü vemattatà. 

'Nirodho'ti ekattatà. 'Tattha katamo nirodho: pañisaïkhà nirodho, appañisaïkhànirodho,
anunayanirodho, pañighanirodho, mànanirodho, makkhanirodho, palàsanirodho,
issànirodho, macchariyanirodho, sabbakilesanirodho. Ayaü vemattatà. 
'Råpa'nti ekattàtà. 'Tattha katamaü råpaü càtummahàbhåtikaü-2. Råpaü catunnaü ca
mahàbhåtànaü upàdàya råpassa pa¤¤atti. Tattha katamàni cattàri mahàbhåtàni:
pañhavidhàtu-3. âpodhàta; tejodhàtu vàyodhàtu. 


Dvãhi àkàrehi dhàtuyo parigaõhàti saïkhepena ca vitthàrena ca. Kathaü vitthàrena dhàtuyo
parigaõhàti: visatiyà àkàrehi pañhavidhàtuü vitthàrena parigaõahàti. Dvàdasahi àkàrehi
àpodhàtuü vitthàrena parigaõhàti. Catåhi àkàrehi tejodhàtuü vitthàrena parigaõhàti. Chahi
àkàrehi vàyodhàtuü vitthàrena parigaõhàti. 

Katamehi vãsatiyà àkàrehi pañhavidhàtuü vitthàrena parigaõhàti: [PTS Page 074  [\q  74/] 
   ']atthi imasmiü kàye kesà lomà nakhà dantà taco maüsaü nahàrå-4. Aññhã aõñhimi¤jà-5.
Vakkaü hadayaü yakanaü kilomakaü pihakaü papphàsaü antaü antaguõaü udariyaü
karãsaü matthaluïganti. Imehi visatiyà àkàrehi pañhavãdhàtuü vitthàrena parigaõhàti. 

Katamehi dvàdasahi àkàrehi àpodhàtuü vittharena parigaõhàti: 'atthi imasmiü kàye pittaü
semhaü pubebo lohitaü sedo medo assu vasà kheëo siïghàõikà lasikà muttanti. Imehi
dvàdasahi àkàrehi àpodhàtuü vitthàrena parigaõhàti. 

1. Asurayoni - sãmu
2. Càtumahàbhåtikaü - machasaü
3. Pañhavidhàtu - machasaü 4. Nhàrå - machasaü
5. Aññhima¤jaü - machasaü

[BJT Page 110] [\x 110/]     

Katamehi catåhi àkàrehi tejodhàtuü vitthàrena parigaõhàti: 'yena ca santappati yena ca
jirãyati-1 yena ca parióayhati yena ca asitapãtakhàyitasàhitaü sammà pariõàmaü gacchatã'ti,
imehi catåhi àkàrehi tejodhàtuü vitthàrena parigaõhàti. 

Katamehi chahi àkàrehi vàyodhàta; vitthàrena parigaõhàti: 'uddhaügamà vàtà adhogamà
vàtà kucchisayà vàtà koññhasayà vàtà aïgamaïgànusàrino vàtà assàso passàso iti' imehi
chahi àkàrehi vàyodhàtuü vitthàrena parigaõhàti. 

Evaü imehi dvàvattàrãsàya àkàrehi vatthàrena dhàtuyo sahàvabhàvato-2. Upalakkhayanto
tulayanto pariyogàhanto parivãmaüsanto paccavekkhaneto na ki¤ci gayhåpagaü passati
kàyaü và kàyapadesaü và: yathà candanikaü pavicinaneto na ki¤ci gayhupagaü passeyya,
yathà saïkhàradhànaü-3. Pavicinaneto na ki¤ci gayhåpagaü paseseyya, yathà vaccakuñiü
pavicinaneto na ki¤ci gayhåpagaü passeyya, yathà sivathikaü-4. Pavicinaneto na ki¤ci
gayhåpagaü passeyya, evamevaü imehi dvàvattàrãsàya àkàrehi evaü [PTS Page 075] [\q 
75/]      vitthàrena dhàtuyo sahàvabhàvato upalakkhayaneto ta;layanto pariyogàbhaneto
parivãmaüsaneto paccavekkhanto na ki¤ci gayhåpagaü passati kàyaü và kàyapadesaü và.
Tenàha bhagavà: 


"Yà ceva kho pana ajjhattikà pañhavãdhàtu yà ca bàhirà pañhavãdhàtu,
pañhavãkhàturevesàtaü netaü mama neso'hamasmi na meso attàti evametaü yathàbhåtaü
sammappa¤¤àya daññhabbaü. Evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya disvà
pañhavãdhàtuyà nibbindati pañhavãdhàtuyà cittaü viràjeti. 
"Yà ceva kho pana ajjhattikà àpodhàtu yà ca bàhirà àpodhàtu, àpodhàturevesàtaü netaü
mama neso'hamasmi na meso attàti evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya daññhabbaü.
Evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya disvà àpodhàtuyà nibbindati àpodhàtuyà cittaü
viràjeti. 
"Yà ceva kho pana ajjhattikà tejodhàtu yà ca bàhirà tejodhàtu, tejodhàturevesàtaü netaü
mama neso'hamasmi na meso attàti evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya daññhabbaü.
Evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya disvà tejodhàtuyà nibbindati tejodhàtuyà cittaü
viràjeti. 
"Yà ceva kho pana ajjhattikà vàyodhàtu yà ca bàhirà vàyodhàtu, vàyodhàturevesàtaü netaü
mama neso'hamasmi na meso attàti evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya daññhabbaü.
Evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya disvà vàyodhàtuyà nibbindati vàyodhàtuyà cittaü
viràjeti. Ayaü cemattatà 
'Avijjà'ti ekattatà. 'Tattha katamà avijjà: dukkhe a¤¤àõaü dukkhasamudaye a¤¤àõaü
dukkhanirodhe a¤¤àõaü dukkhanirodhagàminiyà pañipadàya a¤¤àõaü pubbante a¤¤àõaü
aparante a¤¤àõaü pubbantàparante a¤¤àõaü idappaccayatàpañiccasamuppannesu
dhammesu a¤¤àõaü. Yaü evaråpaü a¤¤àõaü adassanaü anabhisamayo ananubodho
asambodho appañivedho asallakkhaõà
[PTS Page 076] [\q  76/]      
1. Jirati - sãmu. 2. Sahàvato - sãmu, machasaü. 3. Saïkàraññhànaü-sãmu, machasaü. 4.
Sivathikaü-machasaü

[BJT Page 112] [\x 112/]     

Anupalakkhaõà apaccupalakkhaõà asamapekkhaõaü apaccakkhakammaü dummejjhaü
bàlyaü asampaja¤¤aü moho pamoho sammoho avijjà avijejàgho avijjàyogo avijjànusayo
avijjàpariyuññhànaü avijjàlaïgã moho akusalamålaü, ayaü vemattatà. 

'Vijjà'ti ekattatà, ' tattha katamà vijjà: dukkhe ¤àõaü dukkhasamudaye ¤àõaü
dukkhanirodhe ¤àõaü dukkhanirodhagàminiyà pañipadàya ¤àõaü pubbante ¤àõaü
aparante ¤àõaü pubbantàparante ¤àõa idappaccayatàpañiccasamuppannesu dhammesu
¤àõaü. Yà evaråpà pa¤¤à pajànanà vicayo pavicayo dhammavicaye sallakkhaõà
upalakkhaõà paccupalakkhaõà paõóiccaü kosallaü nepu¤¤aü vebhavyà cintà upaparikkà
bhåri medhà pariõàyikà vipassanà sampaja¤¤aü patodo pa¤¤à pa¤¤indriyaü pa¤¤àbalaü
pa¤¤àsatthaü pa¤¤àpàsàdo pa¤¤ààloko pa¤¤àobhàso pa¤¤àpajjoto pa¤¤àratanaü amoho
dhammavicayo sammàdiññhi dhammavicaya sambojjhaïgo maggaïgaü maggapariyàpannaü.
' Ayaü vemattatà. 

' Samàpattã'ti ekattatà. Tattha katamà samàpatti: sa¤¤àsamàpatti asa¤¤àsamàpatti
nevasa¤¤ànàsa¤¤àsamàpatti vibhåtasa¤¤àsamàpatti nirodhasa¤¤àsamàpatti. Ayaü vemattatà. 

'Jhàyã'ti ekattatà. Tattha katamo jhàyi: atthi sekho jhàyi, atthi aseko jhàyi, atthi nevasekho
nàsekho jhàyã, àjànãyo jhàyi, assakhaluïko jhàyã, diññhuttaro jhàyã, tanhuttaro jhàyã,
pa¤¤åtataro jhàyãti. [PTS Page 077] [\q  77/]      ayaü vemattatà. 

'Samàdhã'ti ekattatà. Tattha katamo samàdhi: saraõo samàdhi, araõo samàdhi,
saverosamàdhi, avero samàdhi, sabyàpajjho samàdhi, abyàpajjho samàdhi, sappãtiko
samàdhi, nippãtiko samàdhi, sàmiso samàdhi, niràmiso samàdhi, sasaïkhàro samàdhi,
asaïkhàro samàdhi ekaüsabhàvito samàdhi, ubhayaüsabhàvito samàdhi,
ubhatobhàvitabhàvano samàdhi, savitakkasavicàro samàdhi, avitakkavicàramatto samàdhi,
avitakkaavicàro samàdhi, bhànabhàgiyo samàdhi, ñhitibhàgiyo samàdhi visesabhàgiyo
samàdhi, nibbedhabhàgiyo samàdhi, lokiyo samàdhi, lokuttaro samàdhi, micchàsamàdhi,
sammàsamàdhi, ayaü vemattatà. 

[BJT Page 114] [\x 114/]     

'Pañipadà'ti ekattatà. 'Tattha katamà pañipadà: àgàëhà pañipadà, nijjhàmà pañipadà, majjhimà
pañipadà, akkhamà pañipadà, khamà pañipadà, samà pañipadà, damà pañipadà, dukkhà
pañipadà dandhàbhi¤¤à, dukkhà pañipadà khippàbi¤¤à, sukhà pañipadà dandhàbhi¤¤à,
sukhà pañipadà khippàbhi¤¤à'ti. Ayaü cemattatà. 

'Kàyo'ti ekattatà. Tattha katamo kàyo: nàmakàyo råpakàyo ca. Tattha katamo råpakàyo: kesà
lomà nakhà dantà taco maüsaü nahàru ññhi aññhimi¤jà vakkaü hadayaü yakanaü kilomakaü
pihakaü papphàsaü antaü antaguõaü udariyaü karãsaü pittaüsemhaü pubbo lohitaü sedo
medo assu vasà kheëo siïghàõikà lasikà muttaü matthaluïganti. [PTS Page 078] [\q  78/]  
   ayaü råpakàyo. Nàmakàyo nàma vedanà sa¤¤à cetanà cittaü phasso manasikàroti ayaü
nàmakàyoti. Ayaü vemattatà. 

Evaü yo dhammo yassa dhammassa samànabhàvo, so dhammo tassa dhammassa
ekattatàyaekãbhavatã, yena yena và pana vilakkhaõo tena tena vemattataü gacchati. Evaü
sutte và veyyàkaraõe và gàthàyaü và pucchitena vimaüsitabbaü, kiü ekattatàya pucchati
udàhu vemattatàyàti. Yadi ekattatàya pucchitaü, ekattatàya vissajjayitabbaü. Yadi
vemattatàya pucchitaü, vemattatàya vissajjayitabbaü. Yadi sattàdhiññhànena pucchitaü,
sattàdhiññhànena vissajjayitabbaü. Yadi dhammàdhiññhànena pucchitaü, dhammàdiññhànena
vissajjayitabbaü. Yathà yathà và pana pucchitaü. Yathà yathà vãssajjayitabbaü. Tenàha
àyasmà mahàkaccàno "ekattatàya dhammà'ti. 

Niyutti adhiññhàno hàro

3. 1. 15

Parikkhàrahàravibhaïgo

Tattha katamo parikkhàro hàro: " ye dhammà yaü dhammaü janayanti"ti. Yo dhammoyaü
dhammaü janayati, tassa so parikkhàro. Kiülakkhaõo parikkhàro: janakalakkhaõo
parikkhàro. Dve dhammà janayanti: hetu ca paccayo ca. Tattha kiülakkhaõo hetu,
kiülakkhaõo paccayo: asàdhàraõalakkhano hetu, sàdhàraõalakkhano paccayo. Yathà kiü
bhave: yathà aükurassa nipphattiyà bãjaü asàdhàraõaü, pañhavi
[PTS Page 079] [\q  79/]      
[BJT Page 116] [\x 116/]     

âpe ca sàdhàraõà. Aïkurassa hi pañhavã àpoca paccayo, sabhàvo hetu, yathà vàpana ghame
duddhaü pakkhittaü dadhi bhavati, na catti ekakàlasamavadhànaü duddhassa ca dadhissa
ca, evameva natthi ekakàlasamavadhànaü hetussa ca paccayassa ca. 

Ayaü hi saüsàro sahetusappaccayo nibbatto. Vuttaü hi: "avijjàpaccàya saïkhàrà,
saïkhàràpaccayà vi¤¤àõaü". Evaü sabbo pañiccasamuppàdo. Iti avijjà avijjàhetu, ayeniso
manasikàro paccayo. Purimikà avijjà pacchimãkàya avijjàya hetu. Tattha purimikà avijjà
avijjànusayo, pacchimikà avijjà avijjàpariyuññhànaü. Purimiko avijànusayo pacchimikassa
avijjàpariyuññhànassa hetubhåto paribråhanàya bãjaïkuro viya samanantarahetutàya. Yaü
pana yattha phalaü nibbattati, idaü tassa paramparahetutàya hetubhåtaü. Duvido hi hetu:
samanantarahetu paramparahetu ca. Evaü avijjàyapi duvidho hetu: samanantarahetu
paramparahetu ca. 

Yathà và pana thàlaka¤ca vaññi ca tela¤ca dãpassa1 paccayabhåtaü, na sabhàvahetu, na hi
sakkà thàlakaü ca vaññiü ca tela¤ca anaggikaü dãpetuü, padãpassa paccayabhåtaü. Padãpo
viya sabhàvo hetu hoti. Iti sabhàve hetu, parabhàvo paccayo, ajjhattiko hetu, bàhiro paccayo.
Janako hetu, pariggàhako paccayo, asàdhàraõo hetu, sàdhàraõo paccayo. 

Avupacchedattho santatiattho, nibbattiattho phalattho, pañisandhiattho punabbhavatto,
sampaëibodhattho pariyuññhànattho, asamugghàtattho anusayattho, asampañivedhattho
avijjattho, apari¤¤àtatto2 vi¤¤àõassa bãjatto. Yattha avupacchedo tattha santati, yattha
santati tattha [PTS Page 080] [\q  80/]      nibbatti, yatthi nibbatti tattha phalaü, yattha
phalaü tattha pañisandhi, yattha pañisandhi tattha pañisandhi tattha punabbhavo, yattha
punabbhavo tatta paëibodo, yattha paëibodho tattha pariyuññhànaü, yattha

1. Dãpassa - sãmu. 2. Pari¤¤atattho - sãmu

[BJT Page 118] [\x 118/]     

Parayuññhànaü tatthi asamugghàto, yattha asamugghàto tattha anusayo, yattha anusayo
tattha asampañivedho, yattha asampañivedho tattha avijjà, yattha avijjà tattha sàsavaü
vi¤¤àõaü apari¤¤àtaü, yattha sàsavaü vi¤¤àõaü apari¤¤àtaü tattha bijatthe. 

Sãlakkhandho samàdhikkhandhassa paccayo, samàdhikkandho, pa¤¤àkkhandhassa paccayo,
pa¤¤àkkhandho vumuttikkhandhassa paccayo, vimuttikkhandho
vumutti¤àõadassanakkhandhassa paccayo. Tittha¤¤åtà pãta¤¤åtàya1 paccayo, pãta¤¤utà
patta¤¤utàya paccayo, patta¤u¤åtà1 atta¤¤utàya paccayo. 

Yathà và pana cakkhuü ca pañicca råpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤àõaü, tattha cakkhå
àdhipateyya paccayo, råpà àrammaõapaccayatàya paccayo, àloko sannissayatàyapaccayo,
manasikàro sabhàvo hetu. Saïkàrà vi¤¤àõassa paccayo, sabhàvo hetu. Vi¤¤àõaü
nàmaråpassa paccayo, sabhàvo hetu. Nàmaråpaü saëàyatanassa paccayo, sabhàvo hetu.
Saëàyatanaü phassassa paccayo, sabhàvo hetu. Phasso vedanàya paccayo, sabhàvo hetu.
Vadenà taõhàya paccayo, sabhàvo hetu. Taõhà upàdànassa paccayo, sabhàve hetu.
Upàdànaü bhavassa paccayo, sabhavo hetu. Bhavo jàtiyà paccayo sabhàve hetu. Jàti
jaràmaraõassa paccayo, sabhàvo hetu. Jaràmaraõaü sokassa paccayo, sabhàvo hetu. Soko
paridevassa paccayo, sabhàvo hetu. Paridevo dukkhassa paccayo, sabhàvo hetu. Dukkhaü
domanassassa paccayo, sabhàvo hetu. Domanassaü upàyàsassa paccayo, sabhàve hetu. Evaü
yo koci upanissayo, sabbo so parikkàro. Tenàha àyasmà mahàkaccàyano: "ye dhammà yaü
dhammaü janayantã"ti. 

Niyutto parikkhàro hàro. [PTS Page 081] [\q  81/]      

3. 1. 16

Samàropaõahàravibhaïgo

Tattha katamo samàropaõo hàro: ye dhammà yammulà ye cekatthà pakàsità muninà"ti.
Ekasmiü padaññhàne yattakàni

1. Matta¤¤utà sãmu. 

[BJT Page 120] [\x 120/]     

Padaññhànàni otaranti, sabbàni tàni samàropayitabbàni. Yathà àvatte hàre
bahukànipadaññhànàni otaranti. Tattha samàropaõà catubbidha: padaññhànaü vevacanaü
bhàvanà pahànamiti. 

Tattha katamà padaññhànena samàropaõà: 

1. "Sabbapàpassa akaraõaü kusalassa upasampadà, 
Sacittapariyedapanaü etaü puddàna sàsana"nti. 

Tassa kiü padaññhànaü: tãñhi suciratàna kàyàsucaritaü vacãsucaritaü manosucaritaü. Idaü
padaññhànaü. Tattha yaü kàyikaü vàcasikaü ca sucaritaü, ayaü sãlakkhandhà. Manosucarite
yà anabhijjhà. Abyàpàdo ca, ayaü samàdhikkhandho. Yà sammàdiññhi, ayaü pa¤¤àkkhandho
idaü padaññhànaü. Tattha sãlakkhandho samàdhikkhandho ca samatho, pa¤¤àkkhandho
vipassanà. Idaü padaññhànaü. Tattha samathassa phalaü ràgaviràgà cetovimutti.
Vipassanàya phalaü avijjàviràgà pa¤¤àvimutti. Idaü padaññhànaü. 

Vanaü vanathassa padaññhànaü. Ki¤ca vanaü, ko ca vanatho: vanaü nàma pa¤ca kàmaguõà,
taõhà vanato. Idaü padaññhànaü. [PTS Page 082] [\q  82/]      vanaü nàma nimittaggàho
itthiti và purisoti và, vanato nàma tesaü tesaü aïgapaccaïgànaü anupya¤janaggàho: aho
cakkhu aho sotaü aho ghànaü aho jivhàaho kàyo iti, badaü padaññhànaü. Vanaü nàma
caajjhattikabàhiràni àyatanàni apari¤¤àtàni. Yaü tadubhayaü pañicca uppajjati saüyojanà,
ayaü vanato. Daü padaññhànaü. Vanaü nàma anusayo, vanato nàma pariyuññhànaü. Idaü
padaññhànaü. Tenàha bhagavà: "chetvà vanaü ca vanathaü cà"ti. Ayaü padaññhànena
samàropanà. 

Tattha katamà vevacanena samàropaõà: ràgaviràgà cetovumutti sekhaphalaü, avijjaviràgà
pa¤¤àvimutti asekhaphalaü idaü vavecanaü. Ràgaviràgà cetovimutti anàgàmiphalaü,
avijjàviràgà pa¤¤àvimutti aggaphalaü arahattaü. Idaü vevacanaü. Ràgaviràgà cetovimutti
kàmadhàtusamatikkamanaü, avijjàviràgà pa¤¤àvimutti tedhàtukasamatikkamanaü, idaü
vevacanaü. Pa¤¤indriyaü pa¤¤àbalaü adhipa¤¤àsikkhà pa¤¤àkkhandho
dhammavicayasambojjhaïgo upekkhàsambojjhaïgo ¤àõaü sammàdiññhi tãraõà santãraõà
hiri vipassanà dhamme ¤àõaü. Sabbaü idaü vevacanaü. Ayaü vevacanena samàropaõà. 

[BJT Page 122. [\x 122/]     ] 
Tattha katamà bhàvanàya samàropaõà: yathàha bhagavà "tasmàtiha tvaü bhikkå kàye
kàyànupassã viharàhi àtàpi sampajàno satimà vineyya loke abhijjhàdomanassaü"'àtàpã'ti
[PTS Page 083] [\q  83/]      viriyindriyaü; 'mpajàno'ti pa¤¤indriyaü; "satimà'ti satindriyaü;
'vineyya loke abhijjhàdomanassa'nti samàdhindriyaü. Evaü kàye kàyànupassino viharato
cattàro satipaññhànà bhàvanà pàripåriü gacchanti. Kena kàraõena; ekalakkhaõattà catunnaü
indriyànaü, catusu satipaññhànesu bhàviyamànesu cattàro sammappadhànà bhàvanà
pàripåriü gacchanti. Catusu sammappadhànesu bhàviyamànesu cattàro iddhipàdà bhàvanà
pàripåriü gacchanti. Catusu iddhipàdesu bhàviyamànesu pa¤cindriyàni bhàvanà pàripåriü
gacchanti. (Evaü sabbe) kena kàraõena: sabbe hi bodhaïgamà dhammà bodhipakkhiyà
nãyànikalakkhaõena ekalakkhaõà. Te ekalakkhaõattà bhàvanà pàripåriü gacchanti. Ayaü
bhàvanàya samàropaõà. 

Tattha katamà pahànena samàropaõà: kàye kàyànupassi viharanto asubhe subhanti
vipallàsaü pajahati. Kabaliïkàro cassa àhàro pari¤¤aü gacchati. Kàmåpàdànena ca
anupàdàno bhavati. Kàmayogena ca visaüyutto bhavati. Abhijjhàkàyaganthena ca
vippayujjati, kàmàsavena ca anàsavo bhavati. Kàmogha¤ca uttiõõo bhavati. Ràgasallena ca
visallo bhavati. Råpupikà cassa vi¤¤àõaññhiti pari¤¤aü gacchati. Råpadhàtuyà cassa ràgo
pahino bhavati. Na ca chandà agatiü gacchati. 

Vedanàsu vedanànupassã viharanto dukkhe sukhanti vipallàsaü pajahati. Phasso cassa àhàro
pari¤¤aü gacchati bhavupàdànena ca anupàdàno bhavati. Bhavayogena ca vippayutto
bhavati. Byàpàdakàyaganthena ca vippayujjati. Bhavàsavena ca anàsavo bhavati. [PTS Page
084] [\q  84/]      bhavogha¤ca uttiõõo bhavati dosasallena ca visallo bhavati. Vadanåpikà
cassa vi¤¤àõaññhiti pari¤¤aü gacchati. Vedanàdhàtuyà cassa ràgo pahãno bhavati. Na ca
dosàagatiü gacchati. 

Citte cittànupassã viharanto anicce niccanti vipallàsaü pajahati. Va¤¤àõaü cassa àhàro
pari¤¤aü gacchati. Diññhåpàdànena ca anupàdàno bhavati. Diññhiyogena ca vippayutto
bhavati. Sãlabbataparàmàsakàyaganthena ca vippayujjati. Diññhàsavena ca anàsavo bhavati.
Diññhogha¤ca uttiõõo bhavati. Mànasallena ca visallo bhavati. Sa¤¤åpikà cassa
vi¤¤àõaññhiti pari¤¤aü gacchati. Sa¤¤àdhàtuyà cassa ràgo pahãno bhavati, na ca bhayà
agatiü gacchati. 

[BJT Page 124] [\x 124/]     

Dhammesu dhammànupassã viharanto anattaniye attàti vipallàsaü pajahati.
Manosa¤cetanàcassa àhàro pari¤¤aü gacchati. Attavàdåpàdànena ca anupàdàno bhavati
avijjà yogena ca visaüyutto bhavati. Idaüsaccàbhinivesa kàyagatthena ca vippayujjati
avijjàsavena ca anàsavo bhavati. Avijjogha¤ca uttiõõo bhavati. Mohasallena ca visallo
bhavati. Saïkhàråpikà cassa vi¤¤àõaññhiti pari¤¤aü gacchati. Saïkhàradhàtuyà cassa ràgo
pahãno bhavati. Na ca mohà agatiü gacchati. Ayaü pahànena samàropaõà tenàha àyasmà
mahàkaccàyano: 

"Ye dhammà yaümålà ye cekatthà pakàsità muninà, 
Te samaropayitabbà esa samàropano hàro"ti. 

Niyutto samàropaõo hàro
Niññhito va hàravibhaïgo
[PTS Page 085] [\q  85/]      
3. 2. 1
Dosanàhàrasampàto

1. "Soëasa hàrà pañhamaü disalocanena disà viloketvà, 
Saïkhipiya aïkusena hi nayehi tãhi niddise suttanti. 

Vuttà tassà niddeso kuhiü daññhabbo: bhàrasampàte. Tattha katamo desanàhàrasampàto: 

2. "Arakkhitena cittena1 micchàdiññhihatena ca, 
Thãnamiddhàbhibhåtena masaü màrassa gacchati"ti. 

'Arakkhitena cittenà'ti kiü desayati; pamàdaü. Taü vaccuno padaü. 'Micchadiññhihatena cà'ti
micchàdiññhihataü nàma pavuccati yadà anicce niccanti passati. So vipallàso. So pana
vipallàso kiü lakkhaõo: viparãtagàhalakkhaõo vipallàso. So kiü vipallàsayati: tayo dhamme,
sa¤¤aü cittaü diññhimiti. So kuhiü vipallàsayati: catusuattabhàvavatthåsu - råpaü attato
samanupassati råpavantaü và attànaü attani và råpaü råpasmiü và attànaü, evaü vedanaü
samanupassati vedannataü và attànaü attani và vedanaü vedanasmi và attànaü sa¤¤aü
attato samanupassati sa¤¤ànnataü và attànaü attani và sa¤¤aü sa¤¤asmiü và attànaü.
Saïkhàre attato samanupassati saïkhàravantaü và attànaü attani và saïkhàraü saïkhàrasmiü
và attànaü. Vi¤¤àõaütato samanupassati vi¤¤àõavantaü và attànaü attani và vi¤¤àõaü
vi¤¤àõasmiüvà attànaü. Tattha råpaü pañhamaü vipallàsavatthu: asubhe subhanti, vedanà
dutiyaü vipallàsavatthu: dukkhe sukhanti, sa¤¤à saïkhàrà ca tatiyaü vipallàsavatthu:
anattani attàti, vi¤¤àõaü catutthaü vipallàsavatthu: anicce niccanti. [PTS Page 086] [\q  86/] 
    

Dve dhammà cittassa saükilosà: taõhà ca avijjà ca. Taõhà nivutaü vittaü dvihi vipallàsehi
vipallàsãyati: asubhe subhanti dukkhe sukhanti. Diññhinivuta cittaü dvihi vipallàsehi
vipallàsãyati: anicce niccanti anattaniye attàti. Tattha yo diññhivipallàso so atãtaü råpaü
attato samanupassati, atãtaü vedanaü ttato samanupassati, atãtaü sa¤¤aü attato
samanupassati, atãte saïkhàre attato samanupassati, atãtaü vi¤¤àõaü attato samanupassati.
Tattha yo taõhàvipallàso so anàgataü råpaü abhivandati, anàgataü vedanaü abhinandati,
anàgataü sa¤¤aü abhinandati, anàgate saïkhàre abhinandati, anàgataü vi¤¤àõaü
abhinandati, dve dhammà cittassa upakkilesà: taõhà ca avijjà ca. Tàhi visujjhantaü cittaü
visujjhati. Tesaü avijjàvaraõànaü taõhàsaüyojanànaü pubbà koñi na pa¤¤àyati.
Sandhàvantànaü saüsàrantànaü sakiü nirayaü sakiü tiracchànayoniü sakiü pettivisayaü sakiü
asurakàyaü sakiü deve sakiü manusse. 

'Thãnamiddhàbhabhåtenà'ti thãnaü1 nàma yà cittassa akallatà akammaniyatà, middhaü
nàma yaükàyassa lãnattà. "Vasaü màrassa gacchatã"ti kilesamàrassa ca sattamàrassa ca vasaü
gacchati so hi nivuto saüsàràbhimuko hoti. Imàni bhagavatà dve saccàni desitàni: dukkhaü
samudayo ca. Tesaü bhagavà pari¤¤àya ca pahànàya ca dhammaü deseti: dukkhassa
pari¤¤àya samudayassa pahànàya. Yena ca parijànàti yena ca pajahati, ayaü maggo. Yaü
taõhàya avijjàya ca pahànaü. Ayaü nirodho, imàni cattàri saccàni. Tonàha bhagavà:
"arakkhitena cittenà"ti tenahàyasmà mahàkaccàno: "assàdàdãnavatà"ta. 

Niyutto desanàhàrasampàto
[PTS Page 087] [\q  87/]      
3. 2. 2. 

Vicayahàrasmapàto. 

Tattha katamo vicayahàrasampàto: tattha taõhà dåvidhà: kusalàpi akusalàpi. Akusalà
saüsàragàminã, kusalà apacayagàminã pahànataõhà. Mànopi duvidho: kusalopi akusalopi.
Yaü mànaü nissaya mànaü pajahati, ayaü mànà kusalo yo pana màno dukkheü nibbattayati,
ayaü màno akusalo. Tattha yaü nekkhammasitaü domanassaü "kudassu nàmàhaü taü
àyatanaü sacchikatvà upasampajja viharissaü, yaü 

1. Thinaü - machasaü. 

[BJT Page 128] [\x 128/]     

Ariyà santaü àyatanaü sacchikatvà upasampajja viharantã"ti, tassa uppajjati vihà,
pihàpaccàya domanassaü, ayaü taõhà kusalà ràgaviràgà cetovumutti, tadàrammaõàkusalà
avijjàviràgà pa¤¤àvumutti. 

Tassà ko pavicayo: aññha maggaïgàni: sammàdiññhi sammàsaïkappo sammàvàcà
sammàkammanto sammààjãve sammàvàyàmo sammàsati sammàsamàdhiti. So kattha
daññhabbo: catutthe jhàne pàramitàya. Catutthe hi jhàne aññhaïgasamannàgataü
cittaübhàvayati parisuddhaü pariyodàtaü anaïgaõaü vigatåpakkilesaü muduü1
kammaniyaü ñhitaü àne¤jappattaü. So tattha aññhivãdhaü adigacchati: cha abhi¤¤à dve ca
visese. Taü cittaü yato parisuddhaü tato pariyedàtaü, yato pariyodàtaü tato anaïgaõaü, yato
anaïghaõaü tato vigatåpakkilesaü, yato vigatupakkilosaü tato muduü yato muduü tato
kammaniyaü, yato kammanãyaü tato ñhitaü. Tà ñhitaiü tato àne¤jappattaü; [PTS Page 088]
[\q  88/]      tattha aïgaõà ca upakkilesà ca tadubhayaü taõhàpakkho, yà ca i¤janà yà ca
cittassa aññhiti ayaü diññhipakkho. 
Cattàri indriyàni dukkhindriyaü domanassindriyaü sukhindriyaü somanassindriya¤ca
catutthajjhàne nirujjhanti. Tassa upekkindriyaü avasiññhaü bhavati. 

So uparimaü samàpattiü santato manasi karoti. Tassa uparimaü samàpattiü santato
manasikaroto catutthajjhàne oëàrikà sa¤¤à saõñhahati, ukkaõñhà ca pañighasa¤¤à. So
sabbaso råpasa¤¤ànaü samatikkamà pañighasa¤¤ànaü atthaïgamà nànattasa¤¤ànaü
amanasikàrà anantaü àkàsanti àkàsàna¤càyatanasamàpattiü sacchikatvà upasampajja
viharati. Abhi¤¤àbhinãhàro råpasa¤¤à, vokàro nànàttasa¤¤à samatikkamati. Pañighasa¤¤à
cassa abbhattaü gacchati. Evaü samàhitassa tassa obhàso antaradhàyati, dassana¤ca råpànaü.
So samàdhi chaëaïgasamannàgato paccavekkhitabbo: anabhijjhàsahagataü me mànasaü
sabbaloke, abyàpannaü me cittaü sabbasattesu, àraddhaü me viriyaü paggahitaü, passaddo

1. Mudu-sãmu, machasaü

[BJT Page 130] [\x 130/]     

Me kàyo asàraddho. Samàhitaü me cittaü avikkhittaü, upaññhità me sati apammuññhà,
tattha ya¤ca anabhijjhàsahagataü mànasaü sabbaloke ya¤ca abyàpannaü cittaüsabbasattesu
ya¤ca àraddhaü viriyaü paggahitaü ya¤ca samàhitaü cittaü avikkhittaü, ayaü samatho. Yo
passaddho kàyo asàraddho ayaü samàdhiparikkhàro. Yà upaññhità sati apammuññhà1 ayaü
vipassanà. 

So samàdhi pa¤cavidhena veditabbo: ayaü samàdhi paccuppannasukhoti itissa paccattameva
¤àõadassanaü paccupaññhitaü bhavati. Ayaü samàdhi àyatiü sukhivipàkoti itissa
paccattameva ¤àõadassanaü paccupaññhitaü bhavati. Ayaü samàdhi ariye niràmisota [PTS
Page 089] [\q  89/]      itissa pacacattameva ¤àõadassanaü paccupaññhitaü bhavati. Ayaü
samàdhi akàpurisasevitoti itissa paccattameva ¤àõadassanaü paccupaññhitaü bhavati. Ayaü
samàdhi santo ceva paõãto ca pañippassaddhiladdho ca ekodibhàvàdhigato ca na
sasaïkhàraniggayha vàritavato2 càti tissa paccattameva ¤àõadassanaü paccupaññhitaü
bhavati taü kho panimaü samàdhiü sato samàpajjàmi sato vuññhahàmiti itissa paccattameva
¤àõadassanaü paccupaññhitaü bhavati. Tattha yo ca samàdhi paccuppannasukho yo ca
samàdhi àyatiü sukhavipàko ayaü samatho, ye ca samàdhi ariyo niràmiso yo ca samàdhi
akàpurisasevito yo ca samàdhi santo ceva paõãto ca pañippassaddhiladdho ca
ekodibhàvàdigato ca na sasaïkhàraniggayha vàritavato ca ya¤càhaü taü ko panimaü
samàdhiü sato samàpajjàmi sato vuññhahàmãti ayaü vipassanà. 
So samàdhi pa¤cavidhena veditabbo: phãtieraõatà. Sukhaeraõatà, cetoeraõatà, àloeraõatà,
paccavekkhaõànimittaü. Tattha yo ca pãtierano yo ca sukhaerano yo cà cetoerano ayaü
samato, ye ca àlokaerano ya¤ca paccavekkhaõà nimittaü ayaü vipassanà. 

Dasa kasiõàyatanàni: pañhavikasiõaü àpokasiõaü tejokasiõaü vàyokasinaü nãlakasiõaü
pãtakasiõaü lohitakasiõaü odàtakasiõaü àkàsakasiõaü vi¤¤àõakasiõaü. Tattha ya¤ca
pañhavikasiõaü ya¤ca àpokasiõaü (evaü sabbaü) ya¤ca odàtakasiõaü, imàni aññha
kasiõàni¤a samato, ca àkàsakasiõaü ya¤ca vi¤¤àõakasiõaü ayaü vipassanà. Evaü sabbo
ariye maggo yena yena àkàrena vutto, tena tena samathavipassanena yojayitabbo. [PTS Page
090] [\q  90/]      tãhi dhammehi saïgahãtà: 

1. Asammuññhà- machasaü 2. Vàritagato - machasaü. 

[BJT Page 132] [\x 132/]     

Aniccatàya dukkhatàya anattatàya. So samathavipassanaü bhàvayamàno tãõi
vimokkhamukhàni bhàvayati. Tãõi vimokkhamukhàni bhàvayanto tayo khandhe bhàvayati,
tayo khandhe bhàvayanto ariyaü aññhaïgikaü maggaü bhàvayati. 

Ràgacarito puggalo animittona vimokkhamåkhena nãyàti, adhichittasikkhàya sikkhanto
lobhaü akusalamålaü pajahanto sukha vedanãyaü phassaü anupagacchanto sukhaü vedanaü
parijànanto ràgamalaü pavàhento ràgarajaü niddhunanto ràgavisaü vamanto ràgaggiü
nibbàpento ràgasallaü uppàmento ràgajañaü vijamento. 

Dosacarito puggalo appaõihitena vimokkhamåkhena nãyàti, adhichittasikkhàya sikkhanto
dosaü akusalamålaü pajahanto dukkha vedanãyaü phassaü anupagacchanto dukkhaü
vedanaü parijànanto dosamalaüpavàhento dosarajaü niddhunanto dosavisaü vamanto
ràgaggiü nibbàpento dosasallaü uppàmento dosajañaü vijamento. 

Mohacarito puggalo su¤¤ata vimokkhamåkhena nãyàti, adhichittasikkhàya sikkhanto mohaü
akusalamålaü pajahanto adukkhamasukha vedanãyaü phassaü anupagacchanto
adukkhamasukhaü vedanaü parijànanto mohamalaü pavàhento moharajaü niddhunanto
mohavisaü vamanto mohaggiü nibbàpento mohasallaü uppàmento mohajañaü vijamento. 

Tattha su¤¤atavivokkhamåkhaü pa¤¤àkkhandho, animittavimokkhamåkhaü
samàdikkhandho, appaõihitavimokkhamukhaü sãlakkhandho. So tãõi vimokkhamukhàni
bhàvayanto tayokhandhe bhàvayati, tayo khandhe bhàvayanto ariyaü aññhaïgikaü maggaü
bhàvayati. [PTS Page 091] [\q  91/]      tattha yà ca sammàvàcà yo ca sammà kammanto yo
ca sammààjãvo ayaü sãlakkhandho, yoca sammàvàyàmo yà ca sammàsati yo ca
sammàsamàdhi ayaü samàdhikkhandho, yàca sammàdiññhi ye ca sammàsaïkappo ayaü
pa¤¤àkkhandho. Tattha sãlakkhandho ca samàdhikkhandho ca samatho, pa¤¤àkkhandho
vipassani. 

Yo samathavipassanaü bhàveti, tassa dve bhavaïgàni bhàvanaü gacchanti: kàyo citta¤ca.
Bhavanirodhagàminã pañipadà dve padàni: sãlaü samàdhi ca. So hoti bhikkhå bhàvitakàyo
bhàvitasãlo bhavita citto bhàvitapa¤¤o kàye bhàviyamàne dve dhammà bhàvanaü gacchanti:
sammàkammanto sammàvàyàmo ca, sãle bhàviyamàne dve dhammà bhàvanaü gacchanti:
sammàvàcà sammààjãvo ca, citte bhàviyamàne dve dhammà bhàvanaü gacchanti: sammàsati
sammàsamàdhi ca. Pa¤¤àya bàviyamànàya dve dhammà bhàvanaü gacchanti: sammàdiññhi
sammà saïkappo ca. 

[BJT Page 134] [\x 134/]     

Tattha yo ca sammàkammanto yo ca sammàvàyàmo siyà kàyiko siyà cetasiko. Tattha yo
kàyasaügaho so kàye bhàvite bhàvanaü gacchati. Yo cittasaïgaho so citte bhàvite bhàvanaü
gacchati. So samathavipassanaü bhàvayanto pa¤cavidhaü adigamaüadhi gacchati:
khippàdhigamo ca hoti, vimuttàdhigamo ca hoti. Mahàdhigamo ca hoti, vipulàdhigamo ca
hoti, anavasesàdhigamo ca hoti. Tattha samathena khippàdhigamo ca mahàdhigamo ca
vipulàdhigamo ca hoti, vipassanàya vimuttàdhigamo ca anavasesàdhigamo ca hoti. 

Tattha yo deseti so dasabalasamannàgato satthà ovàdena sàvake na visaüvàdeti. So tividhaü:
badaü karotha, iminà upàyena karotha, idaü vo kurumànànaü hitàya sukhàya bhavissati. So
tathà ovadito tathànusiññho tathà karonto yathà pañipajjanto taü bhumiü na pàpuõissatãti
netaü ñhànaü vijjati, so tathà ovadito tathànusiññho sãlakkhandhaü aparipurayanto taü
bhumiü anupàpuõassatãti teü ñhànaü vijjati. So tathà ovadito tathànusiññho sãlakkhandhaü
paripårayanto taü bhåmiü anupàpuõissatãti ñhànametaü vijjati. 

Sammàsambuddhassa te sato ime dhammà anabhisambuddhàti netaü ñhànaü vijjati,
sabbàsavaparikkhiõassa te sato ime àsavà aparikkhãõàti netaü ñhànaü vijjati, yassa te attàya
dhammo desito so na nãyàti takkarassa sammà dukkhakkhayàyàti netaü ñhànaü vijjati.
Sàvako ko pana te dhammànudhammapañipanno1 sàmicipañipanno2 anudhammacàrã so
pubbena aparaü uëàraü visesàdhi gamaü na saccikarissatãti netaü ñhànaüvijjati. 

Ye kho pana dhammà antaràyikà te pañisevato nàlaü antaràyàyàti netaü ñhànaü vijjati. Ye
ko pana dhammà anãyànikà te niyyanti takkarassa sammà dukkhakkhayàyàti netaü ñhànaü
vijjati. Ye ko pana dhammà nãyànikà te niyyanti takrassa sammà dukkhakkhayàyàti
ñhànametaü vijjati. Sàvako ko pana te saupàdiseso anupàdisesaü nibbànadhàtuü
anupàpuõissatãti netaü ñhànaü vijjati. 


Diññhisampanno màtaraü jãvità voropeyya hatthehi và pàdehi và suhataü kareyyàti netaü
ñhànaü vijjati, puthujjano màtaraü jãvità voropeyya hatthehi và pàdehi và suhataü kareyyàti
ñhànametaü vijjati. Evaü pitaraü. . . Ahahantaü bhikkhuü. . . Diññhisampanno puggalo
saïghaü bhindeyya saïghe và saïgharàjiü janeyyàti, netaü ñhànaü vijjati. Puthujjano [PTS
Page 094] [\q  94/]      saïghaü bhindeyya saïghe và saïgharàjiü

1. Dhammànudhammaü, pañipañipanno - sãmu. 
Dhammànudhammappañipanne - ma. Cha. Saü. 

2. Sàmãcippañipanno - ma. Cha. Saü. 

[BJT Page 136] [\x 136/]     

Janeyyàti ñhànametaü vijjati. Diññhisampanno tathàgatassa duññhacitto lohitaü uppàdeyya,
parinibbutassa và tathàgatassa duññhacitto thåpaü bhindeyyàti netaü ñhànaü vijjati.
Puthujjano tatàgatassa duññhacitto lohitaü uppàdeyya, parinibbutassa và tathàgatassa
duññhacitto thåpaü bhandeyyà'ti ñhànametaü vijjati. Diññhisampanno a¤¤aü sattàraü
apadiseyya api jãvitahetåti netaü ñhànaü vijjati, puthujjano a¤¤aü satthàraü apadiseyyàti
ñhànametaü vijjati. Diññhisampanno ito bahiddhà a¤¤aü dakkhiõeyyaü pariyeseyyàti netaü
ñhànaü vijjati. Putujjano ito bahiddhà a¤¤aü dakkiõeyyaü pariyeseyyàti ñhànametaü vijjati.
Diñhisampanno kutuhalamaïgalena suddhiü pacceyyàti netaü ñhànaü vijjati. Putujjano
kutuhalamaïgalena suddhiü pacceyyàti ñhànametaü vijjati. 

Itti ràjà cakkavatti siyàti netaü ñhànaü vijjati. Puriso ràjà cakkavatã siyàti ñhànametaü vijjati.
Itthi sakko devànamindo siyàti netaü ñhànaü vijjati. Puriso sakko devànamindo siyàti
ñhànametaü vijjati. Itthi màro pàpimà siyàti netaü ñhànaü vijjati. Puriso màro pàpimà siyàti
ñhànametaü vijjati. Itthi mahàbrahmà siyàti netaü ñhànaü vijjati. Puriso mahàbrahmà siyàti
ñhànametaü vijjati. Itti tathàgato arahaüsammàsambuddho siyàti netaü ñhànaü vijjati. Puriso
tathàgato arahaü sammàsambuddho siyàti ñhànametaü vijjati. 

Dve tathàgatà ahahanto sammàsambuddhà apubbaü acarimaü ekissà lokadhàtuyà
uppajjeyyuü dhammaü và deseyyunti netaü ñhànaü vijjati. Ekova tathàgato arahaü
sammàsambuddho ekissà lokadhàtuyà uppajjissati dhammaü và desissatãti ñhànametaü
vijjati. 

Tiõõaü duccaritànaü iññho kanto piyo manàpo vipàko bhavissatãti netaü ñhànaü vijjati.
Tiõõaü dåccaritànaü aniññho akanto appiyo amanàpo vipàko bhavissatãti ñhànametaü [PTS
Page 094] [\q  94/]      vijjati. Tiõõaü sucaritànaü aniññho akanto appiyo amanàpo
vipàkobhavissatãti netaü ñhànaü vijjati, tiõõaü sucaritànaü iññho kanto piyo manàpo vipàko
bhavissatãti ñhànametaü vijjati. 

A¤¤ataro samaõo và bràhmano và kuhako lapako nemittako kuhanalapananemittakattaü
pubbaïgamaü katvà pa¤canãvaraõe appahàya cetaso upakkilese pa¤¤àya dubbalãkaraõe
catusu satipaññhànesu anupaññhitasati viharanto sattabojjhaïge abhàvayitvà anuttaraü
sammàsambodhiü abisambujjhissatãti netaü ñhànaü vijjati. A¤¤ataro samano và bràhmano
và sabbadosàpagato pa¤canãvaraõo pahàya cetaso upakkilese pa¤¤àya dubbalãkaraõe
catusu satipaññhànesu upaññhitasati viharante sattabojjhaïge bhàvayitvà anuttaraü
sammàsambodhiü abisambujjhissatãti ñhànametaü vijjati. Yaü ettha ¤àõaü hetuso ñhànaso
anodiso, idaü vuccati.  hànàñhàna¤àõaü pañhamaü tathàgatabalaü. Iti (1)

[BJT Page 138] [\x 138/]     

 hànàñhànagatà sabbe khayadhammà vayadhammà viràgadhammà nirodha dhammà, keci
sagagupagà keci apàyåpagà keci nibbànåpagà. Evaü bhagavà àha: 
1. "Sabbe sattà varissanti maraõantaü hi jãvitaü, 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤apàpaphalåpagà, 

2. Nirayaü pàpakammantà pu¤¤akammàca suggatiü, 
Apare ca maggaü bhàvetvà parinibbanti anàsavà"ti. 

Sabbe sattàti" ariyàca anariyà ca sakkàyapariyàpannà ca sakkàyavãtivattà ca; "marissantã"ti
dvihi maraõehi: dandhamaraõena ca adandhamaraõena ca; sakkàyapariyàpannànaü
adandhamaranaü sakkàyavãti vattànaü dandhamaraõaü. "Maraõantaü hi jãvita"nti khayà
àyussa indriyànaü uparodhà jãvitapariyanto maraõapariyanto; "yathàkammaü gamissantã"ti
kammassakatà; "pu¤¤apàpaphalåpagà"ti kammànaü phaladassàvità ca avippavàso ca;
"nirayaü pàpakammantà"ti apu¤¤a saükhàrà; "pu¤¤akammà ca suggati"nti [PTS Page 095]
[\q  95/]      pu¤¤asaükhàrà sugatiü gamissanti; apare ca maggaü bhàvatvo parinibbanti
anàsavà"ti sabbasaïkàrànaü samatikkamanaü. Tenàha bhagavà: "sabbe 
Sabbe sattàti" ariyàca anariyà ca sakkàyapariyàpannà ca sakkàyavãtivattà ca; "marissantã"ti
dvihi maraõehi: dandhamaraõena ca adandhamaraõena ca; sakkàyapariyàpannànaü
adandhamaranaü sakkàyavãti vattànaü dandhamaraõaü. "Maraõantaü hi jãvita"nti khayà
àyussa indriyànaü uparodhà jãvitapariyanto maraõapariyanto; "yathàkammaü gamissantã"ti
kammassakatà; "pu¤¤apàpaphalåpagà"ti kammànaü phaladassàvità ca avippavàso ca;
"nirayaü pàpakammantà"ti apu¤¤a saükhàrà; "pu¤¤akammà ca suggati"nti pu¤¤asaükhàrà
sugatiü gamissanti; apare ca maggaü bhàvatvo parinibbanti anàsavà"ti. 
"Sabbe sattà marassanti maraõantaü hi jãvitaü 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤àpaphalåpagà
Nirayaü pàpakammantà"ti

âgàëhà ca nijjhàmà ca pañipadà. "Apare ca maggaü bhàvetvà parinibbanti anàsavà"ti
majjhimà pañipadà. 

"Sabbe sattà marassanti maraõantaü hi jãvitaü 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤àpaphalåpagà
Nirayaü pàpakammantà"ti
Ayaü saükileso; evaü saüsàraü nibbattayati. "Sabbe sattà marissanti
"Sabbe sattà marassanti maraõantaü hi jãvitaü 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤àpaphalåpagà
Nirayaü pàpakammantà"ti

Ime tayo vaññà: dukkhavañño kammavañño kilesavañño. "Apare ca maggaü bhàvetvà
parinibbanti anàsavà"ti tiõõaü vaññànaü vivaññanà. 

"Sabbe sattà marassanti maraõantaü hi jãvitaü 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤àpaphalåpagà
Nirayaü pàpakammantà"ti
âdãnavo; "pu¤¤akammà ca suggati"nti assàdo; "apare ca maggaü bhàvetvà parinibbanti
anàsavà"ti nissaraõaü. 

"Sabbe sattà marassanti maraõantaü hi jãvitaü 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤àpaphalåpagà
Nirayaü pàpakammantà"ti
Hetu ca phala¤ca; pa¤cakkhandhà phalaü, taõhà hetu. "Apare ca maggaü bhàvetvà
parinibbanti anàsavà"ti maggo ca phala¤ca. 

[BJT Page 140] [\x 140/]     

"Sabbe sattà marassanti maraõantaü hi jãvitaü 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤àpaphalåpagà
Nirayaü pàpakammantà"ti
Ayaü saükileso; so saükileso tividho: taõhàsaükileso diññhi saükileso duccaritasaükilesoti.
Tattha taõhàsaükileso tãhi taõhàhi niddisitabbo: kàmataõhàya bhavataõhàya
vibhavataõhàya. Yena yena và pana vatthunà ajjhosito tena teneva niddisitabbo, tassà
vitthàro chattiüsàya taõhàya jàliniyà vicaritàni. Tatthadiññhisaükileso ucchedasassatena
niddisitabbo. Yena yena và pana vatthunà diññhivasena abinivãsati [PTS Page 096] [\q  96/] 
    idameva saccaü moghama¤¤anti tena teneva niddisitabbo. Tassà vitthàro
dvàsaññhidiññhigatàni. Tattha duccaritasaükileso cetanàcetasikakammena niddisitabbo. Tãhi
duccaritehi: kàyaduccaritena vacãduccaritena manoduccaritena. Tassa vitthàro
dasaakusalakammapathà. "Apare ca maggaü bhàvetvà parinibbanti anàsàvà"ti idaü vedànaü;
tayidaü vodànaü tividhaü: taõhàsaükileso samathena visujjhati, so samatho
samàdhikkhandho. Diññhisaükileso vipassanàya visujjhati. Sà vipassanà pa¤¤àkkhandho.
Duccaritasaükileso sucaritena visujjhati, taü sucaritaü sãlakkhandho. 

"Sabbe sattà marassanti maraõantaü hi jãvitaü 
Yathàkammaü gamissanti pu¤¤àpaphalåpagà
Nirayaü pàpakammantà"ti

Apu¤¤apañipadà, "pu¤¤akammà ca suggati"nti pu¤¤apañipadà; "apare ca maggaü bhàvetvà
parinibbanti anàsavà?Ti pu¤¤apàpasamatikkamapañipadà; tattha yà ca pu¤¤apañipadà yà ca
apu¤¤apañipadà ayaü ekà pañipadà sabbattha gàminã, ekà apàyesu ekà devesu, yà
capu¤¤apàpasamatikkamapañipadà, ayaü tatthatatthagàminã pañipadà. 

Tayo ràsi: micchàttaniyato ràsi sammattaniyato ràsi aniyato ràsi. Tattha ye ca vicchattaniyato
ràsi, ye ca sammattaniyato ràsi ekà pañipadà tatthatatthagàminã. Tattha yo aniyato ràsi yaü
sabbatthagàminã pañipadà. Kena kàraõena: paccayaü labhanto niraye uppajjeyya, paccayaü
labhanto tiracchànayonisu uppajjeyya, paccayaü labhanto [PTS Page 097] [\q  97/]     
pettivisayesu uppajjeyya, paccayaü labhanto asuresu uppajjeyya paccayaü labhanto devesu
uppajjeyya, paccayaü labhanto manussesu uppajjeyya, paccayaü labhanto parinibbàyeyya.
Tasmàyaü sabbatthagàminã pañipadà, yaü ettha ¤àõaü hetuso ñhànaso anodhiso, idaü
vuccati sabbatthigàminãpañipadà ¤àõaü, dutiyaü tathàgatabalaü. Iti(2)

Sabbatthagàminã pañipadà anekadhàtuloko. Tatthatatthagàminã pañipadà nànàdhàtuloko.
Tattha katamo anekadhàtuloko: cakkhudhàtu råpadhàtu cakkhuvi¤¤àõadhàtu, sotadhàtu
saddadhàtu sotavi¤¤àõa dhàtu, ghànadhàtu gandhadhàtu phoññabbadhàtu
kàyavi¤¤àõadhàtu, manodhàtu dhammadhàtu manovi¤¤àõadhàtu, pañhavidhàtu àpodhàtu
tejodhàtu vàyodhàtu àkàsadhàtu vi¤¤àõadhàtu kàmadhàtu byàpàdadhàtu vihiüsàdhàtu
nekkhammadhàtra abyàpadadhàtu avihiüsàdhàtu dukkhadhàtu domanassadhàtu avijjàdhàtu
sukhadhàtu somanassadhàtu upekkhàdhàtu råpadhàtu aråpadhàtu nirodhadhàtu
saïkhàradhàtu nibbànadhàtu, ayaü anekadhàtu loko. 

Tattha katamo nànàdhàtuloko: a¤¤à cakkhådhàtu a¤¤à råpadhàtu a¤¤à
cakkhuvi¤¤àõadhàtu (evaü sabbà)a¤¤à nibbànadhàtu, yaü ettha ¤àõaü hetuso ñhànàso
anodhiso, idaü vuccati anekadhàtunànàdhàtu¤ànaü tatiyaü tathàgatabalaü. Iti (3)

Anekadhàtunànàdhàtukassa lokassa yaü yadeva dhàtu sattà adhimuccanti, taü tadeva
adiññhahanti abhinivisanti, keci rupàdhimuttà keci saddàdimuttà keci gandhàdhimuttà keci
rasàdhimuttà keci phoññhabbàdimuttà keci dhammàdhimuttà keci itthàdhimuttà keci
purisàdhimuttà keci càgàdhimuttà keci [PTS Page 098] [\q  98/]      hãnàdimuttà keci
paõãtàdhimuttà keci devàdhimuttà keci manussàdhimuttà keci nibbànàdhimuttà. Yaü ettha
¤àõaü hetuso ñhànaso anodhiso "ayaü veneyyo ayaü na veneyyo ayaü saggagàmi ayaü
duggatigàmã"ti, idaü vuccati sattànaü nànàdhimuttikatà¤àõaü catutthaü tathàgatabalaü iti.
(4)

Te yathàdhimuttà ca bhavanti, taü taü kammasamàdànaü samàdiyanti, te chabbidhaü
kammaü samàdiyanti: keci lobhavasena, keci dosavasena, ci mohavasena, keci
saddhàvasena, keci viriyavasena keci pa¤¤àvasena. Taü vijjamànaü duvidhaü saüsàragàmi
ca nibbànagàmi ca. 

Tattha yaü lobhavasena dosavasena mehavasena ca kammaü karoti, idaü kammaü kaõhaü
kaõhavipàkaü. Tattha yaü saddhàvasena viriyavasena ca kammaü karoti. Idaü kammaü
sukkaü sukkavipàkaü. Tattha yaü lobhavasena1 dosavasena1 mohavasena1 saddhàvasena ca
kammaükaroti, idaü kammaü kanhasukkaü kanhasukkavipàkaü. Tattha yaü viriyavasena3
pa¤¤àvasena ca kammaü karoti, idaü kammaü akaõhaü asukkaü akanhaasukkavipàkaü
kammuttamaü kammaseññhaü kammakkhayàya saüvattati. 

Cattàri kammàsamàdànàni: atthi kammasamàdànaü paccuppannasukaü àyatiü ca
dukhavipàkaü, atthi kammasamàdànaü paccuppannadukkhaü àyatiü ca sukhavipàkaü, atthi
kammasamàdànaü paccuppannadukkha¤ceva àyatiü ca dukkhavipàkaü, atthi
kammasamàdànaü paccuppannasukha¤ceva àyatiü ca sukhavipàkaü, yaü evaüjàtiyaü2
kammasamàdànaü. Iminà puggalena akusalakammasamàdànaü upacitaü avipakkaü
vipàkàya paccupaññhitaü, na ca bhabbe abhinibbidà4 [PTS Page 099] [\q  99/]      gantunti.
Ta bhagavà na ovadati. Yathà devadattaü kokàlikaü sunakkhattaü licchaviputtaü. Ye và
pana¤¤epi sattà micchattaniyatà. 

1. Vasona ca - sãmu. 2. Evaü jàtikaü -sãmu. 3. Viriya vasena ca - sãmu. 4. Abhinibbidhà
-sãmu. 

[BJT Page 144] [\x 144/]     

Imesaü ca puggalànaü upacitaü akusalaü na ca tàva pàripåriü gataü, purà pàrapuriü
gacchati, purà phalaü nibbattayati, purà maggaü àcàrayati, purà veneyyattaü
samatikkamatãti. Te bhagavà asamatto ovadati, yathà puõõa¤ca govatikaü acela¤ca
kukkuravatikaü. Imassa ca puggalassa akusalakammasamàdànàparipåramànaü maggaü
àcàrayissati, purà pàripåriü gacchati, purà phalaü nibbattayati, purà maggaü àcàrayati, purà
veneyyattaü samatikkamatãti taü bhagavà asamattaü ovadati, yathà àyasmantaü aïgulimà 
Sabbesaü mudumajjhàdhimattatà: tattha mudu àne¤jàbhisaïkhàrà, majjhaü
avasesakusalasaïkhàrà, adimattaü akusalasaïkhàrà. Yaü ettha ¤àõaü hetuso ñhànaso
anedhiso "idaü diññhadhammavedanãyaü idaü upapajjavedanãyaü idaü
aparàpariyavedanãyaü idaü nirayavedanãyaü idaü tiracchànavedanãyaü idaü
pettivisayavedanãyaü idaü asuravedanãyaü idaü devavedanãyaü idaü
manussavedanãyaü"ti. Idaü vuccati atãtànàgatapaccuppannànaü kammasamàdànànaü hetuso
ñhànaso anodhiso vipàkavemattatà¤àõaü pa¤camaü tathàgatabalaü iti. (5)

Tathà1 samàdinnànaü kammànaü samàdinnànaü jhànànaü vimokkhànaü samàdinaü
samàpattãnaü yaü saükileso idaü vedànaü idaü vuññhànaü evaü saükilissati evaü vodàyati
evaü vuññhahatãti ¤àõaü anàvaraõaü. 
Tattha kati jhànàni: [PTS Page 100] [\q 100/]      cattàri jhànini. Kati vimokkhà: ekàdasa ca
aññha ca satta ca tayo ca dve ca. Kati samàdhi: tayo samàdhi: savitakko avicàro samàdhi.
Kati samàpattiyo: pa¤ca samàpattiyo: sa¤¤àsamàpatti, asa¤¤asamàpatti,
nevasa¤¤ànàsa¤¤àsamàpatti vubhåtasa¤¤àsamàpatti, 2 nirodhasamàpatti. 

Tattha katamo saükileso: pañhamassa jhànassa kàmaràgabyàpàdo saükileso, ye ca
kukkuñajjhàyã dve pañhamakà ye và pana koci hànabhàgiyo samàdhi, ayaü saükileso. Tattha
katamaü vodànaü: nãvaraõapàrisuddhi pañhamassa jhànassa ye ca kukkuñajjhàyã dve
pacchimakà yo và pana koci visesabhàgiyo samàdhi, idaü vodànaü. Tattha katamaü
vuññhànaü: yaü samàpatti vuññhànakosallaü, idaü vuññhànaü. Yaü ettha ¤àõaü hetuso
ñhànaso anodhiso, badaü vuccati sabbesaü jhànavimokkhasamàdhisamàpattãnaü
saükilesavodànavuññhàna¤àõaü chaññhaü tathàgatabalaü iti (6)

1. Bati tathà-machasaü. 2. Vibhåtasamàpatti -sãmu. 

[BJT Page 146] [\x 146/]     

Tasseva samàdhissa tayo dhammà parivàrà: indriyàni balàni viriyamiti. Tàni yeva indriyàni
viriyavasena balàni bhavanti, adhipateyyaññhena indriyàni, akampiyaññhena balàni. Iti tesaü
mudumajjhàdhimattatà: ayaü mudindriyo ayaü majjhindriyo ayaü tikkhindriyoti. Tattha
bhagavà tikkhindriyaü saükhitena ovàdena ovadati, majjhindriyaü bhagavà
saükhittavitthàrena ovadati, mudindriyaü bhagavà vitthàrena odati. Tattha bhagavà
tikkhindriyassa mudrakaü dhammadesanaüupadasati majjhindriyassa bhagavà mudutikkhaü
[PTS Page 101] [\q 101/]      dhammadesanaü upadisati, mudindriyassa bhagavà tikkhaü
dhammadesanaü upadisati. Tattha bhagavà tikkhindriyassa samathaü upadisati,
majjhindriyassa bhagavà samathavipassanaü upadisati, mudindriyassa bhagavà vipassanaü
upadisati. Tattha bhagavà tikkhindriyassa nissaranaü upadisati, majjhindriyassa bhagavà
àdinavaü ca nissaraõa¤ca upadisati, mudindriyassa assàda¤ca àdãnava¤ca nissaraõa¤ca
upadisati, tattha bhagavà tikkhindriyasasa adhipa¤¤àsikkhàya pa¤¤àpayati, majjhindriyassa
bhagavà adhicittasikkhàya pa¤¤àpayati, mudindriyassa bhagavà adhisãlasikkhàya
pa¤¤àpayati. Yaü ettha ¤àõaü hetuso ñhànaso anodhiso "ayaü imaü bhamiü bhàvana¤ca
gato imàya ca velàya imàya ca anusàsaniyà evaü dhàtuko càyaü, ayaü cassa àsayo ayaü ca
anusayo" iti. Idaü vuccati parasattànaü parapuggalànaü indriyaparopariyattavemattatà¤ànaü
sattamaü tathàgatabalaü iti. (7)

Tattha yaü anekavihitaü pubbenivàsaü anussarati. Seyyathãdaü: ekampi jàtiü dvepi jàtiyo
tissopi jàtiyo catassopi jàtiyo pa¤capi jàtiyo. Dasapi jàtiyo vãsampi jàtiyo tiüsampi jàtiyo
cattàrãsampi jitiyo pa¤¤àsampi jàtiye jàtisatampi jàtisahassampi jàtisatasahassampi anekànipi
jàtisatàni anekànipi jàtisahassàni anekànipi jàtisatasahassàni anekepi saüvaññakappe anekepi
vivaññakappe anekepi saüvaññavivaññakappe amutràsaü evaünàmo vaeügotto evaüvaõõo
evamàhàro evaüsukhadukkhapañisaüvedi evamàyupariyanto, [PTS Page 102] [\q 102/]     
so tato cuto amutra udapàdiü, tatràpàsaü evaünàmo evaügotto evaüvaõõo evamàhàro
evaüsukhadukkha pañisaüvedi evamàyupariyanto, so tato cuto idhupapannoti. Iti sàkàraü
sauddesaü anekavihitaü pubbenivàsaü anussarati. 

Tattha saggupagesu ca sattesu manussåpagesu ca sattesu apàyå pagesu ca sattesu "imassa
paggalassa lobhàdaye ussannà alobhàdaye mandà, imassa puggalassa alobhàdayo ussannà
lobhàdayo mandà, ye và pana ussannà ye và pana mandà, imassa 
[BJT Page 148] [\x 148/]     

Puggalassa imàni indriyàni upacitàni, imassa puggalassa imàni induyàni anupavitàni,
amukàyaü và kappakoñiyaü kappasatasahasse và kappa sahasse và kappasate và kappe và
antarakappe và upaóóhakappe và saüvacchare và upaóóhasaüvacchare và màse và pakkhe
và daavase và muhutte và, iminà pamàdena và pasàdenavà"ti taü taü bhavaübhagavà
anussaranto asesaü jànàti. 

Tattha yaü dibbena cakkhunà visuddhena atikkantamànusakena satte passati: cavamàne
uppajjamàne hãne paõãte suvaõõe dubbaõõe sugate duggate, yathàkammupage satte
pajànàti: ime vata bhonto sattà kàyaduccaritena samannàgatà vacãduccaritena samannàgatà
manoduccaritena samannàgatà ariyànaü upavàdakà micchàdiññhikà
micchàdiññhikammasamàdànà, te kàyassabhedà parammaraõà apàyaü duggatiü vinãpàtaü
nirayaü upapannà, ime và pana bhonto sattà kàyasucaritena samannàgatà vacãsucaritena
samannàgatà manosucaritena samannàgatà ariyànaü anupavàdakà sammàdiññhikà
sammàdiññhikammasamàdànà, te kàyassa bhedà parammaraõà sugatiü saggaü lokaü
upapannà. Tattha saggupagesu ca sattesu -peapàyåpagesu ca sattesu iminà puggalena
evaråpaü kammaü amukàyaü kappakoñiyaü upacitaü kappasatasahasse và kappasahasse
[PTS Page 103] [\q 103/]      và kappasate và kappe và antarakappe và upaóóhakappe và
saüvacchare và upaóóhasaüvacchare và màse và pakkhe và divase và muhutte và iminà
pamàdena vàpasàdena vàti. Imàni bhagavato dve ¤àõàni pubbenivàsànussati ¤àõa¤ca
dibbacakkhåca aññhamaü navamaü tathàgagabalaü iti. (8-9)

Tattha yaü sabba¤¤utà pattà, vidità sabbadhammà, virajaü vitamalaü uppannaü
sabba¤¤uta¤ànaü, nihato màro bodhimåle, idaü bhagavato dasamaü balaü
sabbàsavaparikkhayaü ¤àõaü. Dasabalasamannàgatà hi buddhà bhagavantoti. (10)

Niyutto vicayo hàrasampato. 

3. 2. 3. 

Tattha katamo yuttihàrasampàto: 
"Tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro, 
Sammàdiññhipurekkhàro ¤atvàna udayabbayaü;
Thãnamiddhàbhibhu bhikkhå sabbà duggatiye jahe"ti. 

[BJT Page 150] [\x 150/]     

"Tasmà rakkitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro
bhavissatãti yujjati, sammàsaïkappagocaro sammàdiññhi bavissatãti yujjati,
sammàdiññhipurekkhàro viharanto udayabbayaü pañivijjhissatãti yujjati, udayabbayaü
pañivijjhanto sabbà duggatiyo jahissatãti yujjati, sabbà duggatiyo jahanto
sabbàniduggativinipàtabhayàni samatikkamissatãti yujjatãti. 

Niyutto yuttãhàrasampàto. [PTS Page 104] [\q 104/]      

3. 2. 4. 

Tattha katamo padaññhàno hàrasampàto: "tasmà rakkitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà "tasmà rakkhitacitta'ssà"ti tiõõaü sucaritànaü padaññhànaü; "sammàsaïkappagocaro"ti
samathassa padaññhànaü; sammàdiññhipurekkhàro"ti vipassanàya padaññhànaü; ¤atvàna
udayabbaya"nti dassanabhåmiyà padaññhànaü; "thãnamiddhàbhibhu bhikkhå"ti viriyassa
daññhànaü; "sabbàduggatiyo jahe"ti bhàvanàya daññhànaü. 

Niyutto daññhàno hàrasampàto. 

3. 2. 5. 

Tattha katamo lakkhano hàrasampàto: "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà. "Tasmà rakkitacitta'ssa sammà saïkappagocaro"ti idaü satindriye gahite gahitàni
bhavanti pa¤cindriyàni. "Sammàdiññhipurekkhàro"ti sammàdiññhiyà gahitàya gahito bhavati
ariyo aññhaügiko maggo. Taü kissa hetu: sammàdiññhito hi sammàsaïkappo pabhavati,
sammàsaïkappato sammàvàcà pabhavati, sammàvàcato sammàkammanto pabhavati,
sammàkammantato sammààjãvo pabhavati, sammààjivato sammàvàyàmo pabhavati, sammà
vàyàmato sammàsati pabhavati, sammàsatito sammàsamàdhi pabhavati, sammàsamàdhito
sammàvimutti pabhavati, sammàvimuttito sammàvimutti ¤àõadassanaü pabhavati. 

Niyutto lakkhano hàrasampàto. [PTS Page 105] [\q 105/]      

3. 2. 6

Tattha katamo catubyåho hàrasampàto: "tasmà rakkitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà. "Tasmà rakkhitacitta'ssà"ti rakkitaü paripàlãyatãti esà nirutti. Idha bhagavato ko
adhippàyo: ye duggatãhi parimuccitukàmà bhavissanti, te dhammacàrino bhavissantãti. 

[BJT Page 152. [\x 152/]     ] 

Ayaü ettha bhagavato adhippàyo. Kokàliko hi sàriputta moggallànesu theresu cittaü
padosayitvà mahàpadumaniraye uppanno, bhagavà ca satiàrakkhena cetasà samannàgato,
suttamhi vuttaü: "satiyà cittaü rakkitabbaü"ti. 

Niyutto catubyåho hàrasamapàto. 

3. 2. 7. 

Tattha katamo àvañño hàrasampàto: "tasmà rakkitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti gàthà.
"Tasmà rakkhitacitta'ssa sammà saïkappagocaro"ti ayaü samatho; sammàdiññhipurekkhàro"ti
vipassani; "¤atvàna udayabbaya"nti dukkhapari¤¤à; thãnamuddhàbhibhå bhikkhå"tã
samudayapahànaü; "sabbàduggatiyo jahe"ti ayaü nirodho;

Niyutto àvañño hàrasampàto. 

3. 2. 8. 

Tattha katamo vibhattihàrasampàto; "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti gàthà.
Kusalapakkho kusalapakkhena niddisitabbo, akusalapakkho akusalapakkhena niddisitabbo. 


Niyutto vibhattihàrasampàto [PTS Page 106] [\q 106/]      
3. 2. 9. 

Tattha katamo parivattano hàrasampàto: "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà. Samathavipassanàya bhàvitàya nàrodho phalaü pari¤¤àtaü dukkhaü samudayo
pahãno maggo bhàvito pañipakkhena. 

Niyutto parivattano hàrasampàto

3. 2. 10 
Tattha katamo vevacanahàrasampàto; "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà. "Tasmà rakkhitacitta'ssà"ti cittaü mano vi¤¤àõaü manindriyaü manàyatanaü vijànanà
vijànitattaü, idaü vevacanaü "sammàsaïkappagocaro"tinekkhammasaïkappo
abyàpàdasaïkappo avihiüsàsaïkappo, idaü vevacanaü. "Sammàdiññhipurekkhàro"ti
sammàdiññhi nàma pa¤¤àsatthaü pa¤¤àkhaggo pa¤¤àratataü pa¤¤àpajjoto pa¤¤àpatodo
pa¤¤àpàsàdo, idaü vevacanaü. 

Niyutto vevacano hàrasampàto 

[BJT Page 154] [\x 154/]     

3. 2. 11. 

Tattha katamo pa¤¤atti hàrasampàto: "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaroti"ti
gàthà. "Tasmà rakkhitacitta'ssàti padaññhànapa¤¤atti satiyà;sammàsaïkappagocaro"ti
bhàvanàpa¤¤atti samathassa; "sammàdiññhi purekkhàro ¤atvàna udabbaya"nti
dassanabhumiyà nikkhepapa¤¤atti; "thãnamuddhàbhibhu bhikkhå"ti samudayassa
anavasesapahàna pa¤¤atti; "sabbà duggatiyo jahe"ti bhàvanàpa¤¤atti maggassa. 

Niyutto pa¤¤atti hàrasampàto
[PTS Page 107] [\q 107/]      
3. 2. 12. 

Tattha katamo otaraõo hàrasampàto: "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà. "Tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaükappagocaro sammàdiññhipurekkhàro"ti
sammàdiññhiyà gahitàya gahitàni bhavanti pa¤cindriyàni. Ayaü indriyehi otaraõà. Tàni yeva
indriyàni vijjà. Vijjuppàdà avijjànirodho, avijjànirodhà saïkhàra nirodho, saïkhàranirodhà
vi¤¤àõanirodho, (evaü sabbaü) ayaü pañiccasamuppàdena otaraõà. Tànãyeva pa¤cindriyàni
tãhi khandhehi saïgahitàni: sãlakkhandhana samàdhikkhandhena pa¤¤àkkhandhena, ayaü
khandhehi otaraõà. Tàni yeva pa¤cindriyàni saïkhàrapariyàpannàni ye saïkhàrà anàsavà no
ca bhavaïgà, te saïkhàrà dhammadhàtusaïgahità. Ayaü dhàtuhi otaraõà. Sà dhammadhàtu
dhammàyatanapariyàpannà, yaü àyatanaü anàsavaü no ca bhavaïgaü ayaü àyatanehi
otaraõà. 

Niyutto otaraõo hàrasampàto

3. 2. 13

Tattha katamo sodhano hàrasampàto: "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà. Yattha àrambho suddho so pa¤ho vissajjito bhavati. Yattha pana àrambho na suddho,
na tàca so pa¤ho vissajjito bhavati. 

Niyutto sodhano hàrasampàto 

3. 2. 14. 

Tattha katamo adhiññhàno hàrasampàto: "tasmà rakkhita citta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà, "tasmà rakkhitacitta'ssàti ekattatà; cittaü mano vi¤¤àõaü, ayaü vemattatà,
"sammàsaïkappagocaro"ti ekattatà; nekkhammasaïkappo abyàpadasaïkappo [PTS Page 108]
[\q 108/]      avihiüsàsaïkappo, ayaü vemattatà. Samamàdiññhipurekkhàro"ti ekattatà;
sammàdiññhi nàma yaü dukkhe ¤àõaü

[BJT Page 156] [\x 156/]     

Dukkhasamudaye ¤àõaü dukkhanirodhe ¤àõaü dukkhanirodhagàminiyà pañipadàya ¤àõaü
magge ¤àõaü hetusmiü ¤àõaü hetusamuppannesu dhammesu ¤àõaü paccaye ¤àõaü
pañiccasamuppannesu dhammesu ¤àõaü, yaü tattha tattha yathàbhåta¤àõadassanaü
abhisamayo sampañivedo saccàgamanaü, ayaü vemattatà: ¤atvàna udayabbaya"nti ekattatà:
udayena-avãjjàpaccayà saïkhàrà, saïkhàrapaccayà vi¤¤àõaü; (evaü sabbaü, ) samudayo
bhavati, vayena avijjà nirodhà saïkhàranikarodho saïkhàranirodhà vi¤¤àõanirodho, (evaü
sabbaü) nirodho hoti. Ayaü vemattatà. "Thãnamiddhàbhibhu bhikkhå"ti ekattatà, thinaü
nàma yà cittassa akammaniyatà, middhaü nàma yaü kàyassa lãnattaü, ayaü vemattatà.
"Sabbà duggatiyo jahe"ti ekattatà; devamanusse và upanidhàya apàyà duggati, nibbànaü và
upanidhàya sabbà upapattiye duggati. Ayaü vemattatà. 

Niyutto adhiññhàno hàrasampàto


3. 2. 15. 

Tattha katamo parikkhàro hàrasampàto: "tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro"ti
gàthà ayaü samathavipassanàya parikkhàro. 

Niyutto parikkhàro hàrasampàto 

3. 2. 16. 

Tattha katamo samàropano hàrasampàto: 

"Tasmà rakkhitacitta'ssa sammàsaïkappagocaro, 
Sammàdiññhipurekkhàro ¤atvàna udayabbayaü;
Thãnamiddhàbhibhu bhikkhu sabbà duggatiyo jahe"ti. [PTS Page 109] [\q 109/]      

"Tasmà rakkhitacitta'ssà"ti tiõõaü sucaritànaü padaññhànaü, citte rakkhite taü rakkitaü
bhavati kàyakammaü vacãkammaü manokammaü. "Sammàdiññipurekkhàroti
sammàdiññhiyà bàvitàya bàvito bhavati ariye aññhaïgito maggo, kena kàraõena:
sammàdiññhito hi sammàsaïkappo pabhavati, sammàsaïkappato sammàvàcà pabhavati,
sammàvàcàto sammàmmanto pabhavati, sammàkammantato sammà àjãvo pabhavati,
sammààjãvato sammàvàyàmo pabhavati, sammàvàyàmato sammàsati pabhavati,
sammàsatito sammàsamàdhi pabhavati, sammàsamàdhito sammàvimutti¤àõadassanaü
pabhavati, ayaü anupàdiseso puggaloanupàdisesà ca nibbanadhàtu. 

Nuyutto samàropano hàrasampàto

Tenàha àyasmà mahàkaccàno: 

"Soëasa hàrà pañhamaü disalocanena disà viloketvà, 
Saükhipiya aïkusena hi nayehi tãhà niddise sutta"nti. 

Nuyutto hàrasampàto

[BJT Page 158] [\x 158/]     

Nayasamåññhànaü. 

3. 3. 1-5

Tattha katamaü nayasamuññhànaü: pubbà koci na pa¤¤àyati avijjàya ca bhavataõhàya ca.
Tatthaavijjà nãvaranaü, taõhàsaüyojanaü. Avijjànãvaraõà sattà avijjàsaüyutta1
avijjàpakkhena vicaranti. Te vuccanti "diññhicarità"ti, taõhàsaüyojanà sattà taõhàsaüyuttà2
taõhàpakkhena vicaranti, te vuccanti "taõhàcarità"ti. [PTS Page 110] [\q 110/]     
diññhicarità ito bahiddhà pabbajità attakilamathànuyogamanuyuttà viharanti taõhàcarità ito
bahiddhà pabbajità kàmesu kàmasukhallikànuyogamanuyuttà viharanti. 

Tattha kiü kàraõaü yaü diññhicarità ito bahiddhà pabbajità attakilamathànuyogamanuyuttà
viharanti, taõhàcarità ito bahiddhà pabbajità kàmesu kàmasukhallikànuyogamanuyuttà
viharanti: ito bahiddhà natthi saccavacatthànaü, kuto catusaccappakàsanà
samathavipassanàkosallaü và upasamasukhappatti và. Upasamasukhassa anabhi¤¤à
viparãtacetà evamàhaüsu: natthi sukhena sukhaü, dukkhena nàma sukhamadhigantabbaü,
yo kàme pañisevati so lokaü vaóóhayati, yo lokaü vaóóhayati so bahuü pu¤¤aü
pasavatã"ti. Te evaüsa¤¤i evaüdiññhi dukkhena sukhaü patthayamànà kàmesu pu¤¤asa¤¤i
attakilamathànuyogamanuyuttà ca viharanti kàmasukhallikànuyogamanuyuttà ca. 

Te tadabhi¤¤à santà rogameva vaóóhayanti gaõóameva vaóóhayanti sallameva
vaóóhayanti. Te rogàbhitunnà gaõóapañipãëità sallànuviddhà
nirayatiracchànayonipetàsuresu ummujjanimmujjàni karontà ugghàtanigghàtaü
paccanubhontà rogagaõóasallabhesajjaü na vindanti. Tattha attakilamathànuyogo
kàmasukhallikànuyogo ca saükileso, samathavipassanà vodànaü, attakilamathànuyogo
kàmasukhallikànu yogo ca rogo; samathavipassanà roganigghàtakabhesajjaü
attakilamathànuyogo kàmasukhallikànuyogo ca gaõóo, samathavipassanà
gaõóanigghàtakabhesajjaü. Attakilamathànuyogo kàmasukhallikànuyogo ca sallo,
samathavipassanà salluddharaõabhesajjaü. 

Tattha saükileso dukkhaü, tadabhisaïgo taõhà samudayo, taõhànirodho dukkhanirodho,
samathavipassanà dukkhanirodhagàminã pañipadà. [PTS Page 111] [\q 111/]      imàni
cattàrã saccàni: dukkhaü pari¤¤eyyaü samudayo pahàtabbo maggo bhàvetabbo nirodho
sacchikàtabbo. 

1. Avijjàya saüyuttà - sãmu 2. Taõhàya saüyuttà-sãmu. 

[BJT Page 160] [\x 160/]     

Tattha diññhicarità råpaü attato upagacchanti, vedanaü attato upagacchanti, sa¤¤aü attato
upagacchanti, saïkhàre attato upagacchanti vi¤¤àõaü attato upagacchanti, taõhà carità
råpavantaü attànaü upagacchanti, attani và råpaü råpasmiü và attànaü, vedanàvantaü
attànaü upagacchanti, sa¤¤àvantaü attànaü upagacchanti, saïkhàravantaü attànaü
upagacchanti, vi¤¤àõavantaü attànaü upagacchanti, attani và vi¤¤àõaü vi¤¤àõasmiü và
attànaü. Ayaü vuccati visativatthukà sakkàyadiññhi. 

Tassà pañipakkho lokuttarà sammàdiññhi, anvàyikà sammàsaïkappo sammàvàcà
sammàkammanto sammààjãvo sammàvàyàmo sammàsati sammàsamàdhi, ayaü ariyo
aññhaïgiko magge. Te tayo khandhà: sãlakkhandho samàdhikkhandho pa¤¤àkkhandho.
Silakkhandho samàdhikkhandho ca samato, pa¤¤àkkhandho vipassanà. Tattha sakkàyo
dukkhàü, sakkàyasamudayo dukkhasamudayo, sakkàyanirodho dukkha nirodho, ariyo
aññhaïgiko maggo dukkhanirodhagàminãpañipadà. Imàni cattàri saccàni, dukkhaü
pari¤¤oyyaü samudayo pahàtabbo maggo bhàvetabbo nirodho sacchikàtabbo. 

Tattha ye råpaü attato upagacchanti, vedanaü attato upagacchanti, sa¤¤aü attato
upagacchanti, saïkhàre attato upagacchanti vi¤¤àõaü attato upagacchanti, ime vuccanti,
'ucchedavàdino'ti ye råpavantaü attànaü upagacchanti, attani và råpaü råpasmiü và attànaü,
vedanàvantaü attànaü upagacchanti, sa¤¤àvantaü attànaü upagacchanti, saïkhàravantaü
attànaü upagacchanti, vi¤¤àõavantaü attànaü upagacchanti, attani và vi¤¤àõaü
vi¤¤àõasmiü và attànaü, ime vuccanti 'sassatavàdino'ti. 

Tattha ucchedasassatavàdi ubho antà, ayaü saüsàrappavatti. [PTS Page 112] [\q 112/]     
tassa pañipakkho majjhimà pañipàdà ariyo aññhaïgiko maggo , ayaü saüsàranivatti. Tattha
pavanti dukkhaü, tadabhisaïgo taõhà samudayo, taõhànirodo dukkhanirodho, ariyo
aññhaïgiko maggo dukkha nirodhagàminã pañipadà, imàni cattàri saccàni. Dukkhaü
pari¤¤eyyaü samudayo pahàtabbo maggo bhàvetabbo nirodho sacchikàtabbo. 

Tattha ucchedasassataü samàsato visativatthukà sakkàyadiññhi, vitthàrato dvàsaññhi
diññhigatàni, tesaü pañipakkho tevattàlãsaü bodhipakkhiyà dhammà, aññha vimokkhà, dasa
kasiõàyatanàni. Dvàsaññhi diññhigatàni mohajàlaü anàdi anidhanappavattaü. Tetàlãsaübodi
pakkhiyà dhammà ¤àõavajiraü mohajàlappadàëanaü. Tattha moho avijjà, jàlaü bhavataõhà.
Tena vuccati: "pubbà koñi na pa¤¤àyati avijjaya ca bhavataõhàya cà"ti. 

[BJT Page 162] [\x 162/]     

Tattha diññhicarito asmiü sàsane pabbajito sallekhànusantata vutti bhavati sallekhe
tibbagàrave, taõhàcarito asmiü sàsàne pabbajito sikkhànusantatavutti bhavati sikkhàya
tibbagàravo, diññhicarito sammattaniyàmaü okkamanto dhammànusàrã bhavati, taõhàcarito
sammattaniyàmaü okkamanto saddhànusàrã bhavati, diññhicarito sukhàya pañipadàya
dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca niyyàti, taõhàcarito dukkhàya pañipadàya
dandhabhi¤¤àya khippàbha¤¤àya ca niyyàti, tattha kiü kàraõaü: yaü taõhàcarito dukkhàya
pañipadàya dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca niyyàti, tassa hi kàmà apariccattà bhavanti.
[PTS Page 113] [\q 113/]      so kàmehi viveciyamàno dukkhena pañinissarati dandhaü ca
dhammaü àjànàti. Yo panà'yaü diññhicarito, ayaü àdito yeva kàmehi anatthiko bhavati. So
tato viveciyamàno khippa¤ca pañinissarati khippa¤ca dhammaü àjànàti. 

Dukkhàpi pañipadà duvidhà: dandhàbhi¤¤à ca khippàbhi¤¤à ca. Sukhàpi pañipadà duvidhà:
dandhàbhi¤¤à ca: khippàbi¤¤à ca. Sattàpi duvidhà: mudindriyàpi tikkhindriyàpi. Ye
mudindriyà te dandhaü ca pañinissaranti, dandha¤ca dhammaü àjànanti, ye tikkhindriyà te
khippa¤ca pañinissaranti, khippa¤ca dhammaü àjànanti. Imà catasso pañipadà, ye hi keci
nãyiüsu và niyyanti và nãyissanti và, te imàhi eva catåhi pañipadàhi. Evaü ariyà
catukkamaggaü pa¤¤àpenti abudhajanasevitàya bàlakantàya rattavàsiniyà vanduyà
bhavataõhàya àvaññanatthaü. Ayaü vuccati nandiyàvaññassa nayassa bhåmiti. Tenàha:
"taõha¤ca avijjampi ca samathenà"ti. 

"Veyyàkaraõesu hi ye kusalà'kusalà"ti te duvidhena upaparikkitabbà: lokavaññànusàrãca
lokavivaññànusàrã ca. Vaññaü nàma saüsàro, vivaññaü nibbànaü, kammakilesà hetu
saüsàrassa. Tattha kammaü cetanà cetasika¤ca niddisitabbaü. Taü kathaü daññhabbaü:
upacayena1 sabbepi kilesà catåhi vipallàsehi niddisitabbà. Te kattha daññhabbà:
dasavatthuke kilesapu¤je. [PTS Page 114] [\q 114/]      

Katamàni dasa vatthåni: cattàro àhàrà cattàro vipallàsà cattàri upàdànàni cattàro yogà cattàro
ganthà cattàro àsavà cattàro oghà catatàro sallà catasso vi¤¤àõaññhitiyo cattàri
agatigamanàni. Pañhame àhàre pañhamo vipallàso, dutiye àhàre dutiye vipallàso, tatiye
àhàme tatiyo vipallàso, catutthe àhàre catuttho vipallàso. Pañhame vipallàse pañhamaü
upàdànaü, ndutiye vipallàse dutiyaü upàdànaü, tatiye vipallàse tatiyaü upàdànaü. Catutthe
vipallàse catutthaü upàdànaü. Pañhame upàdàne pañhame yogo, dutiye upàdàne dutiyo
yogo, tatiye upàdàne tatiyo yogo, catutthe upàdàne catuttho yogo. Pañhame yoge pañhamo
gantho, dutiye yoge dutiyo

1. Upacayo-sãmu. 

[BJT Page 164] [\x 164/]     

Gantho, tatiye yoge tatiyo gantho, catutthe yoge catuttho gantho. Pañhame ganthe pañhamo
àsavo, dutiye ganthe dutiyo àsavà, tatiye ganthe tatiyo àsavo, catutthe ganthe catuttho
àsavo. Pañhame àsave pañhamo ogho, dutiye àsave dutiyo ogho, tatiye àsave tatiye ogho,
catutthe àsave catuttho ogho. Pañhame oghe pañhamo sallo, dutiye oghe dutiye sallo. Tatiye
oghe tatiyo sallo, catutthe oghe catuttho sallo, pañhame salle pañhamà vi¤¤àõaññhiti, dutiye
salle dutiyà vi¤¤àõaññhiti, tatiye salle tatiyà vi¤¤àõaññhiti, catutthe salle
catutthovi¤¤àõaññhiti. Pañhamàyaü vi¤¤àõaññhitiyaü pañhamaü agatigamanaü, dutiyàyaü
vi¤¤àõaññhitiyaü dutiyaü agatigamanaü, tatiyàyaü vi¤¤àõaññhitiyaü tatiyaü agatigamanaü,
catutthiyaü1 vi¤¤àõaññhitiyaü catutthaü agatigamanaü. 

Tattha yo ca kabaëiükàro2, àhàro yo ca phasso àhàro, ime taõhàcaritassa puggalassa
upakkilesà, ye ca manosa¤cetanàhàro ye ca vi¤¤àõàhàro, me diññhicaritassa puggalassa
upakkilesà, tattha ye ca 'asubhe subha'nti vipallàso, ye ca 'dukkhe sukha)nti vipallàso. Ime
taõhàcaritassa puggalassa upakkilesà. Yo ca 'anicce nicca'nti vipallàso yo ca 'anattani attà'ti
vipallàso ime diññhicaritassa puggalassa upakkilesà. [PTS Page 115] [\q 115/]      tattha
ya¤ca kàmupàdànaü ya¤ca bhavupàdànaü, ime taõhàcaritassa puggalassa upakkilesà. Ya¤ca
diññhåpàdànaü ya¤ca attavàdåpàdànaü, ime diññhicaritassa puggalassa upakkilesà. Tattha
yo ca kàmayogo yo ca bhavayogo, ime taõhàcaritassa puggalassa upakkilesà. Ye ca
diññhiyogo yo ca avijjàyego, ime diññhicaritassa puggalassa upakkilesà. Tattha yo ca abhijjhà
kàyagantho yo ca byàpàdo kàyagantho, ime taõhàcaritassa puggalassa upakkilesà. Ye ca
paràmàsakàyagantho ye ca idaü saccàbhinivesakàyagantho, ime diññhicaritassa puggalassa
upakkilesà tattha yo ca kàmàsavo yo ca bhavàsavo, imetaõhàcaritassa puggalassa
upakkilesà. Ye ca diññhàsavo yo ca avijjàsavo, ime diññhicaritassa puggalassa upakkilesà.
Tattha yo ca kàmogho yo ca bhavogho, ime taõhàcaritassa puggalassa upakkilesà. Yo ca
diññhogho yo ca avijjogho, ime diññhicaritassa puggalassa upakkilesà. Tattha yo ca ràgasallo
yo ca dosasallo, ime taõhàcaritassa puggalassa upakkilesà. Ye ca mànasallo yo ca mohasallo
ime diññhicaritassa puggalassa upakkilesà. Tattha yà ca råpupagà vi¤¤àõaññhiti yà ca
vedanåpagà vi¤¤àõaññhiti, ime taõhàcaritassa puggalassa upakkilesà. Yà ca sa¤¤åpagà
vi¤¤àõaññhiti yà ca saïkhàråpagà vi¤¤àõaññiti, ime diññhicaritassa puggalassa upakkilesà.
Tattha ya¤ca chandà agatigamanaü ya¤ca dosà agatigamanaü, ime taõhàcaritassa
puggalassa upakkilesà. Ya¤ca bhayà agatigamanaü ya¤ca mohà agatigamanaü, ime
diññhicaritassa puggalassa upakkilesà. 

1. Catutthàyaü-sãmu. 2. Kabaëãkàro-machasaü. 

[BJT Page 166] [\x 166/]     

Tattha kabaëiïkàre àhàme asubhe subhanti vipallàso, phasse àhàre dukkhe sukhanti
vipallàso. Vi¤¤àõe àhàre anicce niccanti vipallàso manosa¤cetanàya àhàre anattani attàni
vipallàso. 

Pañhame vipallàse ñhito kàme upàdiyati, idaü vuccati kàmåpàdànaü. Dutiye vipallàse ñhito
anàgataü bhavaü [PTS Page 116] [\q 116/]      upàdiyati, idaü vuccati bhavåpàdànaü. Tatiye
vipallàse ñhito saüsàràbhinandiniü diññhiü upàdiyati, idaü vuccati diññhåpàdànaü.
Kassidaü1 upàdiyati, idaü vuccati attavàdåpàdànaü. 

Kàmåpadànena kàmehi saüyujjati, ayaü vuccati kàmayogo. Bhavupàdànena bhavehi
saüyujjati, ayaü vuccati bhavayogo. Diññhåpàdànena pàpikàya diññhiyà saüyujjati,
ayaüvuccati diññhiyogo. Attavàdåpàdànena avijjàya saüyujjati, ayaü vuccati avijjàyego. 

Pañhame yoge ñhito abhijjhàya kàyaü ganthati, ayaü vuccati abhijjhàkàyagattho. Dutiye yoge
ñhito byàpàdena kàyaü ganthati, ayaü vuccati pyàpàdakàyagantho. Tatiye yoge ñhito
paràmàsena kàyaü ganthati, ayaü vuccati paràmàsakàyagantho. Catutthe yoge ñhito idaü
saccàbhinivesena kàyaü ganthati, ayaü vuccati idaüsacchàbhinivesakàyagantho. 

Tassa evaü ganthità kilesà àsavanti, kuto ca vuccati 'àsavantã'ti2, anusayato
vàpariyuññhànato và. Tattha abhijjhàkàyaganthena kàmàsavo, byàpàdakàyaganthena
bhavàsavo, paràmàsakàyaganthena diññhàsavo, idaü saccàbhinivesakàyaganthena avijjàsavo. 

Tassa ime cattàro àsavà vepullaü gatà oghà bhavanti, iti àsavavepullà oghavepullaü. Tattha
kàmàsavena kàmogho, bhavàsavena bhavogho, diññhàsavena diññhogho, avijjàsavena
avijjogho. 

Tassa ime cattàro oghà anusayasahagatà ajjhàsayamanupaviññhà. Hadayaü àhacca tiññhanti,
tena vuccanti "sallà"iti. Tattha kàmo ghena ràgasallo, bhavoghena dosasallo, diññhoghena
mànasallo, avijoghena mohasallo. 

1. Kappiyaü -sãmu, machasaü 2. Assavattà-ne a. 

[BJT Page 168] [\x 168/]     

Tassa imehi catåhi sallehi pariyàdinnaü vi¤¤àõaü catusu dhammesu saõñhahati. Råpe
vedanàya sa¤¤àya saïkhàresu. Tattha ràgasallena nandåpasevanena vi¤¤àõena [PTS Page
117] [\q 117/]      råpåpagà vi¤¤àõaññhiti, dosasallena nandupasecanena vi¤¤àõena
vedanåpagà vi¤¤àõaññhiti, mànasallena nandåpasecanena vi¤¤àõena sa¤¤åpagà
vi¤¤àõaññhiti, mohasallena nandåpasecanena vi¤¤àõena saïkhàråpagà vi¤¤àõaññhiti. 

Tassa imàhi catåhi vi¤¤àõaññhiti upatthaddhaü vi¤¤àõaü catåhi dhammehi agatiü gacchati
chandà dosà bhayà mohà. Tattha ràgena chandàgatiü gacchati, dosena dosàgatiü gacchati,
bhayena bhayàgatiü gacchati, mohena mohàgatiü gacchati. Iti kho ta¤ca kammaü ime ca
kilesà. Esa hetu saüsàrassa. Evaü sabbe kilesà catåhi vipallàsehi niddisitabbà. 

Tattha imà catasso disà: kabaëiükàro àhàro asubhe subhanti vipallàso kàmåpànaü kàmayogo
abhijjhàkàyagantho kàmàsavo kàmogho ràgasallo råpåpagà vi¤¤àõaññhiti chandà
agatigamananti pañhamà disà. 
Phasso àhàro dukkhe sukhanti vipallàso bhavåpàdànaü bhavayogo byàpàdakàyagantho
bhavàsavo bhavogho dosasallo vedanåpagà vi¤¤àõaññhiti dosà agatigamananti dåtiyà disà. 

Vi¤¤àõàhàro anicce niccanti vipallàso diññhåpàdànaü diññhiyogo paràmàsakàyagantho
diññhàsavo diññhogho mànasallo sa¤¤åpagà vi¤¤àõaññhiti bhayà agatigamananti tatiyà disà. 

Manosa¤cetanàhàro anattani attàti vipallàso attavàdåpàdànaü avijjàyogo
idaüsaccàbhinivesakàyagantho avijjàsavo avijjogho mohasallo saïkhàråpagà vi¤¤àõaññhiti
mohà agatigamananti catuttha disà. 

Tattha yo ca kabaëiïkhàro àhàro yo ca asubhe subhanti vipallàso kàmåpàdànaükàmayogo
abhijjhàkàyagantho kàmàsavo kàmogho ràgasallo rapåpagà vi¤¤àõaññhiti chandà
agatigamananti imesaü dasannaü suttànaü eko attho bya¤janameva nànaü, ime ràgacaritassa
puggalassa upakkilesà. [PTS Page 118] [\q 118/]      

Tattha yo ca phasso àhàro yo ca dukkhe sukhanti vipallàso bhavåpàdànaü bhavayogo
byàpàdakàyagantho bhavàsavo bhavogho dosasallo vedanåpagà vi¤¤àõaññhiti dosà
agatigamananti imesaü dasannaü suttànaü eko attho bya¤janamevanànaü, ime dosa caritassa
puggalassa upakkilesà. 

[BJT Page 170] [\x 170/]     

Tattha yo ca vi¤¤àõàhàro yo ca anicce niccanti vipallàso diññhåpàdànaü diññhayogo
paràmàsakàyagantho diññhàsavo diññhogho mànasallo sa¤¤åpagà vi¤¤àõaññhiti bhayà
agatigamananti imesaü dasannaü suttànaü eko attho bya¤canameva nànaü, ime
diññhicaritassa mandassa upakkilesà. 

Tattha yo ca manosa¤cetanàhàro ye ca anattani attàti vipallàse attavàdåpàdànaü avijjàyogo
idaüsaccàbhinivesakàya gantho avijjàsavo avijjegho mohasallo saïkhàråpagà vi¤¤àõaññhiti
mohà agatigamananti imesaü dasannaü suttànaü eko attho bya¤janameva nànaü, ime
diññhicaritassa udatthassa upakkilesà. 

Tattha yo ca kabaëiükàràhàro yo ca phasso àhàro, ime appanihitena vimokkhamukhena
pari¤¤aü gacchanti, vi¤¤àõàhàro su¤¤atàya, manosa¤cetanàhàro animittena. 

Tattha yo ca asubhe subhanti vipallàso yo ca dukkhe sukhanti vipallàso, imo appaõihitena
vimokkhamåkhena pahànaü abbhatthaü gacchanti, anicce niccanti vipallàso su¤¤atàya,
anattani attàni vupallàso animuttena. 

Tattha kàmåpàdànaü ca bhavåpàdànaü ca appaõihitena vimokkhamåkhena pahànaü
gacchanti, diññhåpàdànaü su¤¤atàya, attavàdåpàdànaü animittena. 

Tattha kàmayogoca bhavayogoca appaõihitena vimokkhamukhena pahànaü gacchanti,
diññhiyogo su¤¤atàya, avijjàyogo animittena. 

Tattha abhijjhàkàyagantho ca byàpàdakàyagantho ca appaõihitena vimokkhamåkhena
pahànaü gacchanti, [PTS Page 119] [\q 119/]      paràmàsakàyagantho su¤¤atàya, idaü
saccàbhinivesakàyagantho animittena. 

Tattha kàmàsavo ca bhavàsavo ca appaõihitena vimokkhamukhena pahànaü gacchanti,
diññhàsavo su¤¤atàya, avijjàsavo animittena. 

Tattha kàmogho ca bhavogho ca appaõihitena vimokkhamukhena pahànaü gacchanti,
diññhogho su¤¤atàya, avijjogho animittena. 

Tattha ràgasallo ca dosasallo ca appaõihitena vimokkhamukhena pahànaü gacchanti,
mànasallo su¤¤atàya, mohasallo animuttena. 

Tattha råpåpagà ca vi¤¤àõaññhiti vedanåpagà ca vi¤¤àõaññhiti appaõihitena
vimokkhamukhena pari¤¤aü gacchanti, sa¤¤åpagà su¤¤atàya, saïkhàråpagà animittena. 

[BJT Page 172] [\x 172/]     

Tattha chandà ca agatigamanaü dosà ca agatigamanaü appaõihitena vimokkhamukhena
pahànaü gacchanti, bhayà agatigamanaü su¤¤atàya, mohà agatigamanaü animittana
vimokkhamukhena pahànaü gacchanti. 

Iti sabbe lokavaññànåsàrino dhammà nãyanti telokà tãhi vimokkhamukhehãti. Tatãradaü
nãyànaü catasso pañipadà cattàro satipaññhànà cattàri jhànàni cattàro vihàrà cattàro
sammappadhànà cattàro acchariyà abbåtà dhammà cattàrã adhiññhànàni catasso
samàdhibhàvanà cattàro sukhabhàgiyà dhammà catasso appamàõà. 

Pañhamà pañidà pañhamaü satipaññhànaü, dutiyà pañipadà dutiyaü satipaññhànaü, tatiyà
pañipadà tatiyaü satipaññhànaü, catutthà pañipadà catutthaü satipaññhànaü. Pañhamaü
satipaññhànaü pañhamaü jhànaü, dutiyaü satipaññhànaü dutiyaü jhànaü, tatiyaü
satipaññhànaü tatiyaü jhànaü, catutthaü satipaññhànaü catutthaü jhànaü. Pañhamaü jhànaü
pañhamo vihàro, dutiyaü jhànaü dutiyo vihàro, tatiyaü jhànaü tatiyo vihàro, catutthaü
jhànaü catuttho vihàro. Pañhamo vihàro pañhamaü sammappa dhànaü, dutiyo dutiyaü,
tatiyo tatiyaü, catuttho [PTS Page 120] [\q 120/]      vihàro catutthaü sammappadhànaü
pañhamaü sammappadhànaü pañhamo acchariyo abbhåto dhammo, dutiyaü dutiyo, tatiyaü
tatiyo, catutthaü sammappadhànaü catuttho acchariyo abbhuto dhammo. Pañhamo
acchariyo abbhåto dhammo pañhamaü adhiññhànaü, dutiyo acchariyo abbhåto dhammo
dutiyaü adhiññhànaü, tatiyo acchariyo abbhåto dhammo tatiyaü adiññhànaü, catuttho
acchariyo abbhuto dhammo catutthaü adhiññhànaü. Pañhamaü adhiññhànaü pañhamà
samàdhibhàvanà, dutiyaü adhiññhànaü dutiyà samàdhibhàvanà, tatiyaü adiññhànaü tatiyà
samàdhibhàvanà, catutthaü adiññhànaü catutthà samàdhibhàvanà. Pañhamà samàdhibhàvanà
pañhamo sukhabhàgiyo dhammo, dutiyà samàdhibhàvanà dutiyo sukhabhàgiyo dhammo,
tatiyà samàdhibhàvanà tatiyo sukhabhàgiyo dhammo, catutthà samàdhibhàvanà catuttho
sukhabhàgiyo dhammo. Pañhamo sukhabhàgayo dhammo pañhamaü appamàõaü, dutiyo
sukhabhàgiyo dhammo dutiyaü appamàõaü, tatiyo sukhabhàgiyo dhammo tatiyaü
appamàõaü, catuttho sukhabhigiyo dhammo catutthaü appamàõaü. 

Pañhamà pañipàdà bhàvità bahulãkatà pañhamaü satipaññhànaü paripåreti, dutiyà pañipadà
bhàvità pahulãkatà dutiyaü satipaññhànaü paripåreti. Tatiyà pañipadà bhàvità pahulãkatà
tatiyaü satipaññhànaü paripåreti. Catutthà pañipadà bhàvità pahulãkatà catutthaü
satipaññhànaü paripåreti. Pañhamo satipaññhàno bhàvito bahulãkato pañhamaü jhànaü
paripåreti, dutiyo satipaññhàno bhàvito bahulãkato dutiyaü jhànaü paripåreti, tatiyo
satipaññhàno bhàvito bahulãkato tatiyaü jhànaü paripåreti, catuttho satipaññhàno bhàvito
bahulãkato catutthaü jhànaü paripåreti, pañhamaü jhànaü bhàvitaü bahulãkataü pañhamaü
vihàraü paripåreti, dutiyaü jhànaü bhàvitaü bahulãkataü dutiyaü vihàraü paripåreti, tatiü
jhànaü bhàvitaü pahulãkataü tatiyaü vihàraü paripåreti, catutthaü jhànaü bhàvitaü [PTS
Page 121] [\q 121/]      pahulãkataü catutthaü vihàraü paripåreti, pañhamo vihàro bhàvito
bahålãkato anuppannànaü pàpakànaü akusalànaü dhammànaü anuppàdaü paripåreti, dutiyo
vihàro bhàvito bahulãkato uppannànaü pàpakànaü akusalànaü dhammànaü pahànaü
paripåreti tatiyo vihàro bhàvito 

[BJT Page 174] [\x 174/]      bahulãkato anuppannànaü pàpakànaü kusalànaü dhammànaü
uppàdaü paripåreti, catutthe vihàro bhàvito bahulãkato uppannànaü kusalànaü dhammànaü
ñhitiü asammosaü bhiyyobhàvaü paripåreti, pañhamaü sammappadhànaü bhàvitaü
bahulãkataü mànappahànaü paripåreti, dutiyaü sammappadhànaü bhàvitaü bahulãkataü
àlayasamugghàtaü paripåreti, tatiyaü sammappadhànaü bhàvitaü bahulãkataü avijjàpahànaü
paripåreti, catutthaü sammappadhànaü bhàvitaü bahulãkataü bhavåpasamo bhàvito
paripåreti, mànapahànaü bhàvitaü bahålãkataü saccàdhiññhànaü paripåreti, àlayasamugghàto
bhàvito bahålãkato càgàdhiññhànaü paripåreti, avijjàpahànaü bhàvitaü bahulãkataü
pa¤¤àdhiññhànaü paripåreti, bhavåpasamo bhàvito pahulãkato upasamàdhiññhànaü
paripåreti, saccàdhiññhànaü bhàvitaü bahulãkataü chanda samàdhiü paripåreti,
càgàdiññhànaü bhàvitaü bahulãkataü viriyasamàdhiü paripåreti, pa¤¤àdhiññhànaü bhàvitaü
bahulãkataü cittasamàdhiü paripåreti, upasamàdhiññhànaü bhàvitaü bahulãkataü
vãmaüsàsamàdhiü paripåreti, chandasamàdhi bhàvito bahulãkato indriyasaüvaraü
paripåreti, viriyasamàdhi bhàvito bahulãkato tapaü paripåreti, cittasamàdhi bhàvito
bahulãkato buddhi paripåreti, vãmaüsàsamàdhi bhàvito bahulãkato sabbåpadhi
pañinissaggaü paripåreti. Indriyasaüvaro bhàvito pahulãkato mettaü paripåreti, tapo bhàvito
bahulãkato karuõaü paripåreti, buddhi bhàvità pahulãkatà muditaü paripåreti,
sabbåpadhipañinissaggo bhàvito bahulãkato upekkhaü paripåreti. 

Tattha imà catasso disà; pañhamà pañipadà pañhamo satipaññhàno pañhamaü jhànaü
pañhamo vihàro pañhamo sammappadhàno pañhamo acchariyo abbhuto dhammo
saccàdhiññhànaü chandasamàdhi induriyasaüvaro mettà iti pañhamà disà. 

Dutiyà pañipadà dutiyo satipaññhàno dutiyaü jhànaü dutiyo vihàro dutiyo sammappadhàno
dutiyo acchariyo abbhåto dhammo càgàdhiññhànaü viriyasamàdhi tapo karuõà iti dutiyà
disà, 

Tatiyà pañipadà tatiyo satipaññhàno tatiyaü jhànaü tatiyo vihàro tatiyo sammappadhàno
tatiye acchariyo abbhåto dhammo pa¤¤àdhiññhànaü cittasamàdhi buddhi mudità iti tatiyà
disà. 

Catutthà pañipadà catuttho satipaññhàno catutthaü jhànaü catuttho vihàro catuttho
sammappadhàno catuttho acchariyo abbhuto dhammo upasamàdhiññhànaü
vãmaüsàsamàdhi sabbåpadhipañinissaggo upekkhà iti catutthà disà. 

Tattha pañhamà pañipadà pañhamo satipaññhàno pañhamaü jhànaü pañhamo vihàro
pañhamo sammappadhàno pañhamo acchariyo abbhåto dhammo saccàdhiññhànaü
chandasamàdhi indriyasaüvaro mettà iti imesaü dasannaü suttànaü eko attho bya¤janameva
nànaü. Idaü ràgacaritassa puggalassa bhesajjaü. 

[BJT Page 176] [\x 176/]     

Dutiyà pañipadà dutiyo satipaññhàno dutiyaü jhànaü dutiyo vihàro dutiyo sammappadhàno
dutiyo acchariyo abbhuto dhammo càgàdhiññhànaü viriyasamàdhi tapo karuõà iti imesaü
dasannaü suttànaü eko attho bya¤janameva nànaü. Idaü dosacaritassa puggalassa bhesajjaü. 

Tatiyà pañipadà tatiyo satipaññhàno tatiyaü jhànaü tatiyo vihàro tatiyo sammappadhàno
tatiyo acchariyo abbhåto dhammo pa¤¤àdhiññhànaü cittasamàdhi buddhi mudità iti imesaü
dasannaü suttànaü eko attho bya¤janameva nànaü. Idaü diññhicaritassa
mandassapuggalassa bhesajjaü. 

Catutthà pañipadà catuttho satipaññhàno catutthaü jhànaü catuttho vihàro catuttho.
Sammappadhàno catuttho acchariyo abbhåto dhammo upasamàdhiññhànaü vimaüsàsamàdhi
sabbåpadhipañinissaggo upekkho iti imesaü dasannaü suttànaü eko attho bya¤janameva
nànaü. [PTS Page 123] [\q 123/]      idaü diññhicaritassa udatthassa bhesajjaü. 

Tattha dukkhà ca pañipadà dandhàbhi¤¤à dukkhà ca pañipadà khippà bhi¤¤à appaõihitaü
vimokkhamukhaü, sukhà pañipadà dandhàbhi¤¤à su¤¤atavimokkhamukhaü, sukhà
pañipadà khippàbhi¤¤à animitta vimokkhamukhaü. 

Tattha kàye kàyànupassità satipaññhànaü ca vedanàsu vedanànupassità satipaññhànaü ca
appaõihitaü vimokkhamukhaü, citte cittànupassità su¤¤atà vimokkhamukhaü, dhammesu
dhammànupassãtà animittaü vimokkhamukhaü. 

Tattha pañhama¤ca jhànaü dutiyaü ca jhànaü appaõihitaü vimokkhamukhaü tatiyaü jhànaü
su¤¤àtà, catutthaü jhànaü animittaü vimokkhamukhaü. 

Tattha pañhamo ca vihàro dutiyo ca vihàro appaõihitaü mivekkhamukhaü, tatiyo
sammappadhànaü su¤¤atà, catutthaü sammappadhànaü animittaü vimokkhamukhaü. 

Tattha mànapahànaü ca àlayasamugghàto ca appaõihitaü vimekkhamukhaü avijjàpahànaü
su¤¤atà, bhavupasamo animittaü vimokkhamukhaü. 

Tattha saccàdhiññhànaü ca càgàdhiññhànaü ca appaõihitaü vimokkhamukhaü, avijjàpahànaü
su¤¤atà, bhavåpasamo animittaü vimokkhamukhaü. 

Tattha saccàdhiññhànaü ca càgàdhiññhànaü ca appaõihitaü vimokkhamukhaü,
pa¤¤àdhiññhànaü su¤¤atà, upasamàdhiññhànaü animittaü mimokkhamukhaü. 

Tattha chandasamàdi viriyasamàdhi ca appaõihitaü vimokkhamukhaü, citta samàdhi
su¤¤atà, vimaüsàsamàdhi animittaü vimokkhamukhaü. 

[BJT Page 178] [\x 178/]     

Tattha indriyasaüvaro ca tapo ca appaõihitaü vimokkhamukhaü, buddhi su¤¤atà
sabbåpadhipañinissaggo animittaü vimokkhamukhaü. [PTS Page 124] [\q 124/]      

Tattha mettà ca karuõà ca appaõihitaü vimokkhamukhaü, mudità su¤¤atà, upekkhà
animittaü vimokkhamukhaü. 

Tesaü vikkãëitaü;cattàro àhàrà, tesaü pañipakkho catasso pañipadàcattàro vipallàsà, tesaü
pañipakkho cattàro satipaññhànà cattàri upàdànàni, tesaü pañipakkho cattàri jhànàni. Cattàro
yogà, tesaü pañipakkho cattàro vihàrà, cattàro ganthà, tesaü pañipakkho cattàro
sammappadhànaü 'cattàro àsavà tesaü pañipakkho cattàro accariyà abbhåtà dhammà cattàro
oghà, tesaüpañipakkho cattàri adhiññhànàni, cattàro sallà, tesaü pañipakkho catasso
samàdhibhàvanà catasso vi¤¤àõaññhitiyo, tesaü pañipakkho cattàro sukhabhàgiyà dhammà.
Cattàri agatigamanàni, tesaü pañipakkho catasso appamàõà. 

Sãhà: buddhà paccekabuddhà sàvakà ca hataràgadosamohà; tesaü vikkhãëitaü bhàvanà
sacchikiriyà byantãkiriyà ca, vikkhãëitaü indurayàdhiññhà naü, vikkãëitaü
vipariyàsànadhiññhànaüca indriyàni saddhammagocaro, vipariyàsà kilesagocaro ayaü vuccati
sãhavikkãëitassa ca nayassa disàlocanassa ca nayassa bhumãtu. Tenàha. "So neti vipallàsehi
kilese" "vyokaraõesu hi ye kusalàkusalà " tica. 

Tattha ye dukkhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca nãyanti ime dve
puggalà. Ye sukhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca nãyanti ime dve
puggalà. Tesaü catunnaü puggalànaü ayaü saükileso: cattàro àhàrà cattàro vipallàsà cattàri
upàdànàni cattàro yogà cattàro ganthà cattàro àsavà cattàro oghà cattàro sallà catasso
vi¤¤àõaññhitiyo cattàrã agatigamanànãti. [PTS Page 125] [\q 125/]      tesaü catunnaü
puggalànaü idaü vedànaü: catasso pañipadà cattàro vihàrà cattàro sammappadhàni cattàro
acchariyà abbhåtà dhammà cattàri adhiññhànàni catasso samàdibhàvanà cattàro
sukhabhigiyà dhammà catasso appamàõà iti. 
Tattha ye dukkhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca nãyanti ime dve
puggalà ye sukhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca nãyanti ime dve
puggalà. Tattha yosukhàya pañipadàya khippàbhi¤¤àya ca nãyàti ayaü ugghañita¤¤u, yo
sàdhàraõàya ayaü vipa¤cita¤¤u, yo dukkhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya nãyàti ayaü
neyyo. 

[BJT Page 180] [\x 180/]     

Tattha bhagavà ugghañita¤¤ussa puggalassa samathaü upadisati, neyyassa vipassanaü,
samathavipassanaüvipa¤cita¤¤ussa. Tattha bhagavà ugghañita¤¤ussa puggalassa mudukaü
dhammadesanaü upadisati; tikkhaü neyyassa, mudutikkhaü vipa¤cita¤¤ussa puggalassa.
Tattha bhagavà ugghañita¤¤ussa puggalassa saükhittena dhammaü desayati,
saükhittavitthàrena vipa¤cita¤¤ussa, vitthàrena neyyassa. Tattha bhagavà ugghañita¤¤ussa
puggalassa nissaraõaü upadisati, vipa¤cita¤¤ussa àdãnavaü ca nissaraõaü ca upadisati,
neyyassa assàda¤ca àdãnavaü ca nissaraõaü ca upadisati. Tattha bhagavà agghañita¤¤ussa
adhipa¤¤àsikkhaü pa¤¤àpayati, adhicittaü vipa¤ci ta¤¤ussa, adhisãlaü neyyassa. 

Tattha ye dukkhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca nãyanti ime dve
puggalà. Ye sukhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya khippàbhi¤¤àya ca nãyanti ime dve
puggalà. Iti kho cattàri hutvà tãõi bhavanti. Ugghañita¤¤u vipa¤cita¤¤å neyyoti. 

Tesaü tiõõaü puggalànaü ayaü saükileso: tãõi akusalamålàni: lobho akusalamålaü doso
akusalamålaü [PTS Page 126] [\q 126/]      moho akusalamålaü, tãñhi daccaritàna:
kàyaduccàritaü vacãduccaritaümanoduccaritaü, tayo akrasalavitakkà: kàmavitakko
byàpàdavitakko, vihiüsàvitakko tisso akusalasa¤¤à: kàmasa¤¤à byàpàdasa¤¤à vihiüsàsतà
tasso viparãtasa¤¤a: niccasa¤¤à sukhasa¤¤à attasa¤¤à, tisso vedanà: sukhà vedanà dukkhà
vedanà adukkhamasukhà vedanà, tisso dukkhatà: dukkhadukkhatà saïkhàradukkhatà
viparãnàmadukkàtà, tayo aggacã: ràgaggi dosaggi mohaggi. Tayo sallà: ràgasallo dosa sallo
mohasallo, tisso jañà: ràgajañà dosajañà mohajañà, tisso akulalupaparikkhà: akusalaü
kàyakammaü akusalaü vacãkammaü akusalaü manokammaü, tisso vipattiyo: sãlavipatti
diññhivipatti àcàravipattãti. 

Tesaü tiõõaü puggalànaü idaü vedànaü: tãõi kusalamålàni: alobho kusalamålaü adoso
kusalamålaü amoho kusalamålaü, tãni sucaritàni: kàyasucaritaü vacãsucaritaü
manosucaritaü, tayo kusalavitakkà: nekkhammavitakko abyàpàdavitakko avihiüsàvitakko,
tayo samàdhi: samitakko savicàro samàdhi avitakko vicàramatto samàdhi avitakko avicàro
samàdhi, tisso kusalasa¤¤à: nekkhammasa¤¤à abyàpàdasa¤¤à avihiüsàsa¤¤à, tisso
aviparitasa¤¤à: aniccasa¤¤à dukkhasa¤¤à anattasa¤¤à, tisso kusalåpaparikkhà: kusalaü
kàyakammaü kusalaü vacãkammaü kusalaü manokammaü, tãõi soceyyàni: kàyasoceyyaü
vacãsoceyyaü manosoceyyaü, tisso sampattiyo: sãlasampatti samàdhisampatti
pa¤¤àsampatti, tisso sikkhà: adhisãlasikkhà adhicittasikkhà adhipa¤¤àsikkhà, tayo dhandhà:
sãlakkhandho samàdhikkhandho pa¤¤àkkhandho, tãõi vimokkha mudhàni: su¤¤ataü
animittaü appaõihitanti. 

[BJT Page 182] [\x 182/]     

Iti kho cattàri hutvà tãõi bhavanti, tãõi hutvà dve bhavanti: taõhàcarito ca diññhicarito ca,
tesaü dvinnaü puggalànaü ayaü saükileso: taõhà ca avijjà ca ahirika¤ca anottappa¤ca, asati
ca [PTS Page 127] [\q 127/]      asampaja¤¤aü ca, ayonisomanasikàro ca kosajja¤ca
dovacassa¤ca ahaïkàro ca mamaükàro ca assaddhà ca pamàdo ca asaddhammasavaõa¤ca
asaüvaro ca abhijjhà ca vyàpàdo ca nãvaraõa¤ca saüyojana¤ca kodho ca upanàho ca
makkho ca palàso ca issà ca macchera¤ca màyà ca sàñheyya¤ca sassatadiññhi ca
ucchedadiññhi càti. 

Tesaü dvinnaü puggalànaü idaü vodànaü: samatho ca vipassanà ca hiri ca ottappa¤ca sati
ca sampaja¤¤a¤ca yonisomanasikàroca viriyàrambho ca sovacassa¤ca dhamme¤àõaü ca
acacaye¤àõa¤ca khaye¤àõa¤ca anuppàde¤àõa¤ca saddhà ca appamàdo ca saddhamma
savaõa¤casaüvaro ca anabhijjhà ca abyàpàdo ca ràgaviràgà ca cetovimutti avijjàviràgà ca
pa¤¤àvimutti abhisamayo ca appicchatà ca santuññhi ca akkodho ca anupanàbho ca
amakkho ca apalàso ca issàpahàna¤ca macchariyapahàna¤ca vijjà ca vimutti ca saïkhatà
rammaõo ca vimokkho asaïkhatàrammano ca vimokkho saupàdisesà ca nibbànadhàtu
anupàdisesà ca nibbànadhàtuti. Ayaü vuccati tipukkhalassa canayassa aükusassa ca nayassa
bhumuti. Kanoha: "yo akusale samålehi netã"ti, "olokayitvà disalocanenà"tica. 

Tiyuttaü nayasamuññhànaü. 

3. 4. 

Sàsanapaññhànaü

Tattha aññhàrasa målapadà kuhiü daññhabbà: sàsanapaññhàne, tattha katamaü
sàsanapaññhànaü: [PTS Page 128] [\q 128/]      saükilesabhàgiyaü suttaü, vàsanàbhàgiyaü
suttaü, nibbedhabhàgiyaü suttaü. Asekhabhàgiyaü suttaü, saükilesa bhàgiya¤ca
vàsanàbhàgiya¤ca suttaü, saükilesabhàgisa¤ca nibbedhabhàgiya¤casuttaü,
saükilesabhàgiya¤ca asekhabhàgiya¤ca suttaü, saükilesabhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca
asekhabhàgiya¤ca suttaü, saükilesabhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca asekhabhàgiya¤ca
suttaü, saükilesabhàgiya¤ca vàsanàbhigiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü, vàsanàbhàgiya¤ca
nibbedhabhàgiya¤ca suttaü, taõhàsaükilesabhàgiyaü suttaü, diññhisaükilesabhàgiyaü suttaü,
duccaritasaükilesabhàgiyaü suttaü, taõhàvodànabhàgiyaü suttaü, diññhivodànabhàgiyaü
suttaü, duccaritavodànabhàgiyaü suttaü. 

Tattha saükileso tividho: taõhàsaükileso diññhisaükiloso duccaritasaükileso. Tattha
taõhàsaükileso samathena visujjhati. So samato samàdhikkhandho. Diññhisaükileso
vipassanàya visujjhati. Sà vipassani pa¤¤àkkhandho. Duccaritasaükilesosucaritena visujjhati.
Taü sucaritaü sãlakkhandho, tassa sãle patiññhitassa yadã àsatti uppajjati bhavesu, evaü
sà'yaü samathavipassanà bhàvanàmayaü pu¤¤akiriyavatthu bhavati.
Tatralappattiyà1saüvattati. 

1. Tatrupapattiyà-machasaü. 

[BJT Page 184] [\x 184/]     

Imàni cattàri suttàni sàdhàraõàni katàni aññha bhavanti. Tàni yeva aññha suttàni sàdàraõàni
katàni soëasa bhavanti. Imehi soëasehi suttehi bhinnehi navavidhaü suttaü bhinnaü bhavati.
Gàtàya gàthà anumunitabbà. Veyyàkaraõena veyyàkaraõaü anumunitabbaü. Suttena suttaü
anuminitabbaü. 

3. 4. 1. 

(1) Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü sutataü: 

1. "Kàmandhà jàlasa¤channà taõhàchadanachàdità. [PTS Page 129] [\q 129/]      
Pamattapandhanà paddhà macchàva kuminàmukho;
Jaràmaraõamanventi vaccho khãrapakova màtara"nti

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

"Cattàrimàni bhikkhave agatigamànàni, katamàni cattàri: chandà agatiü gacchati, dosà agatiü
gacchati, bhayà agatiü gacchati, mohà agatiü gacchati, imàni ko bhikkhave cattàri
agaticamanàni. Idamavoca bhagavà idaü vatvàna sugato athàparaü etadavoca satthà. 

2. Chandà dosà bhayà mohà yo dhammaü ativattati, 
Nihãyati tassa yaso kàlapakkheva candimà"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü sutaütaü. 

3. "Manopubbaïgamà dhammà manoseññhà manomayà, 
Manasà ce paduññhena bhasati và karoti và;
Tato naü dukkhamanveti cakkaüca vahato pada"nti. 

Idaü saükilesahàgiyaü sutataü. 

4. "Middhi yadà hoti mahagghaso ca niddàyità saüparivattasàyi. 
Mahàcaràhova nivàpapuññho punappunaü gabbhamupeti mando"ti 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

5. 'Ayasàva malaü samuññhitaü taduññhàya"1 tameva khàdati, 
Evaü atidhonacàrinaü sàni2 kammàni nayanti duggati"nti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü
[PTS Page 130] [\q 130/]      
1. Tatuññhàya - machasaü 2. Tàni - sãmu. 

[BJT Page 186] [\x 186/]     

6. "Coro yathà sandhimukhe gahãto. 
Sakammunà ha¤¤ate bajjhate ca
Evaü ayaü pecca pajà parattha
Sakammunà bha¤¤ate bajjhate cà"ti. 

Idaü saükilesabhigiyaü suttaü. 

7. "Sukhakàmàni bhåtàni yo daõóena vihiüsati, 
Attano sukhamesàno pecca so na labhate sukha"nti

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

8. "Gunnaü ve taramànànaü jimhaü gacchati puïgavo;
Sabbà tà jimhaü gacchanti nette jimhagate sati. 

9. "Evamevaü manussesu yo hoti seññhasammato, 
So ce adhammaü carati pageva itarà pajà;
Sabbaü raññhaü dukhaü seti ràjà ce hoti adhammiko"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

10. "Sukiccharåpà vatime manussà
Karonti pàpaü upadhãsu rattà, 
Gacchanti te pahujanasannivàsaü
Nirayaü avãciü kañukaü bhayànaka"nti. 
Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

11. "Phalaü ve kadaliü hanti phalaü veëuü phalaü naëaü, 
Sakkàro kàpurisaü hanti gabbho assatariü yathà"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

12, " Kodhamakkhagaru bhikkhå làbhasakkàrakàraõà, 
Sukhette påtibãjaüva saddhammasmiü na råhatã"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

"Idàhaü bhikkhave ekaccaü puggalaü paduññhacittaü, evaü cetasà ceto paricca pajànàmi,
yathà kho ayaü puggalo irãyati ya¤ca pañipadaü pañipanno ya¤ca maggaü samàråëho [PTS
Page 131] [\q 131/]      imamhi càyaü samaye kàlaü kareyya yathàbhataü nikkhatto evaü
niraye, taü kissa hetu: cittaü hissa bhikkhave paduññhaü, cittappadosahetu kho pana
bhikkhave evamidhekacce sattà kàyassa bhedà parammaraõà apàyaü duggatiü vinipàtaü
nirayaü upapajjanti. Etamatthaü bhagavà avoca. Tatthetaü iti vuccati. 


[BJT Page 188] [\x 188/]     

13. "Paduññhacittaü ¤atvàna ekaccà idha puggalaü, 
Etamatthaü viyàkàsi buddho bhikkhåna santike. 

14. "Imamhi càyaü samaye kàlaü kayiràtha puggalo, 
Nirayasmiü upapajjeyya cittaü bhissa padåsitaü. 
Cittappadosahetu hi sattà gacchanti duggati, 

15. Yathàbhataü nikkhipeyya evameva tathàvidho kàyassa bhedà duppa¤¤o nirayaü
so'papajjatã"tã. 

Ayampi attho vutto bhagavatà iti me suta'nti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

16. Sace bhàyatha dukkhassa sace vo dukkhamappãyaü, 
Mà'kattha pàpakaü kammaü àvã và yadivà raho. 

17. Sace ca pàpakaü kammaü karissatha karotha và, 
Na vo dukkhà pamuttyatthi upeccà'pi palàyata'nti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

18. "Adhammena dhanaü laddhà musàvàdena cåbhayaü, 
Mameti bàlà ma¤¤anti taü kathannu bhavissati: 

19. Antaràyàsu bhavissanti sambhata'ssa vinassati, 
Matà saggaü na gacchanti nanu ettàvatà hatà"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

20. "Kathaü khaõati attànaü kathaü mitteha jirati, 
Kathaü vivaññate dhammà kathaü saggaü na gacchati. 

21. Lobhà khaõati attànaü luddho mittehi jirati, 
Lobhà vivaññate dhammà lobhà saggaü na gacchati"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

22. "Caranti bàlà dummedhà amitteneva attanà, 
Karontà pàpakàü kammaü yaü hoti kañukapphalaü. [PTS Page 132] [\q 132/]      

23. Na taü kammaü kataü sàdhu yaü katvà anutappati, 
Yassa assumukho rodaü vipàkaü pañisevatã"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

[BJT Page 190] [\x 190/]     

24. "Dukkaraü duttitikkhaü ca aviyattena sàma¤¤aü, 
Bahåhi tattha sambàdhà yattha bàlo visãdati. 

25. Yo hà atthaü ca dhammaü ca bhàsamàne tathàgate, 
Manaü padosiye bàlo moghaü kho tassa jãvitaü. 

26. Eta¤cà'haü arahàmi
Dukkha¤ca ito ca pàpiyataraü bhante, 
Yo appameyyesu tathàgatesu
Cittaü padosemi avãtaràgo"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

27. "Appameyyaü pamiõanto ko'dha vidvà cikappaye, 
Appameyyaü pamàyantaü nivutaü ma¤¤e akissava"nti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

28. "Purisassa hi jàtassa kuñhàrã jàyate mukhe, 
Yàya chindati attànaü bàlo dubbhàsitaü bhaõaü. 

29. "Na hi satthaü sunisitaü visaü halàhalaü ira, 
Evaü viruddhaü pàteti vàcà dubbhàsità yathà"ti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

30. "Yo nindiyaü pasaüsati ta và nindati ye pasaüsiyo, 
Vicãnàti mukhena so kaliü kalinà tena sukhaü na vindati. 

31. Appamatto ayaü kali yo akkhesu dhanaparàjayo. 
Sabbassà'pi sahà'pi attanà ayameva mahantataro kali
Yo sugatesu manaü padosaye. 

32. Sataü sahassànaü nirabbudànaü, 
Chattiüsati pa¤ca ca abbudàni, [PTS Page 133] [\q 133/]      
Yamariyagarahã nirayaü upeti, 
Vàcaü mana¤ca paõidhàya pàpaka"nti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

[BJT Page 192] [\x 192/]     

33. "Yo lobhaguõe anuyutto
So vacasà paribhàsati a¤¤e
Assaddho akadariyo1 avada¤¤å
Maccharã pesuniyaü anuyutto

34. Mukhadugga, vibhåta, anariyaü
Bhunahu pàpaka dukkatakàrã
Purisantakali avajàtakaputta
Mà pahubhàõãdha nerayiko'si. 

35. Rajamàkirase ahitàya
Satte garahasi kibbisakàri
Bahåni duccaritàni caritvà
Gacchasi papataü ciraratta"nti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

3. 4. 2. 

(2) Tattha katamaü vàsanàbhàgiü suttaü. 

1. "Mano pubbaïgamà dhammà manoseññhà manomayà, 
Manasà ce pasannena bhàsati và karoti và;
Tato naü sukhamanveti chàyà'va anapàyinã"ti. 

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

Mahànàmo sakko bhagavantaü etadavoca: "idaü bhante kapilavatthu iddhaü ceva phitaü ca
bahujanaü2 àkiõõamanussaü sambàdhabyuhaü. So kho ahaü bhante bhagavantaü
payiràpàsitvà manobhàvanãye và bhikkhå sàyanhasamayaü kapilavatthå pavisanto
bhantena'pi rathena samàgacchàmi, bhantena'pi sakamena samàgacchàmi, bhannena'pi
purisena samàgacchàmi. Tassa mayhaü bhante tasmiü samaye mussate'va bhagavantaü
àrabbha sati, mussati dhammaü àrabbha sati, mussati saïghaü àrabbha sati. Tassa mayhaü
bhante evaü hoti: "imamhi cà'haü samaye kàlaü kareyyaü kà mamassa gati, 3 ko
abhisamparàyo'ti. [PTS Page 134] [\q 134/]      

1. Anariyo- sãmu 2. Bàhuja¤¤aü -machasaü. 3. Mayhaügati-machasaü. 

[BJT Page 194] [\x 194/]     

Mà bhàyi mahànàma mà bhàyi mahànàma, apà pakaü te maranaü bhavissati, apàpikà te
kàlakiriyà. Catåhi do mahànàma dhammehi samannàgato ariyasàvako nibbànaninno hoti
nibbànapoõo nibbànapabbhàro. Katamehi catåhi: idha mahànàma ariyasàvako buddhe
aveccappàsàdena samannàgato hoti: "itipi so bhagavà ahaü sammà sambuddho vijjàcaraõa
sampanna segato lokavidå anuttaro purisa dhamma sàrati satthà deva manussànaü buddho
bhagavà'ti. Idha mahànàma ariyasàvako buddhe aveccappàsàdena samannàgato hoti:
svakàtho bhagavate dhammo sandhiññhiko akàliko eheyipassikho opanayiko paccattaü
veditabbo vi¤¤åhãti. Idha mahànàma arayasàvako buddhe aveccappàsàdena samannàgato
hoti: supañipanno bhagavato sàvaka saïgho ujupañipanno bhagavato sàvaka saïgho
¤àyapañipanno bhagavato sàvaka saïgho sàmãcipañipanna bhagavato sàvaka saïgho
yadhidaü cattàri puriùayugàni aññhapuridhaùa puggalà esa bhagavato sàvakaïgho
àhuneyiyo pàhuneyiyo dakkhineyiyo aüjalikaraneyiyo anuttaraü pu¤¤akhettaü lokassàti.
Ariyakantehi sãlehi samannàgato hoti akhaõóehi acchiddehi asabalehi akammàsehi
bhujissehi vi¤¤åppasatthehi aparàmaññhehi samàdhisaüvattanikehi seyyathàpi mahànàma
rukkho pàcãnaninno pàcipàõo pàcãnaipabbhàro, so målehi chinno katamena papateyyàti:
yena bhante, ninno yena poõo yena pabbhàro'ti. Evameva kho mahànàma imehi catåhi
dhammehi samannàgato ahiyasàvako nibbànaninno hoti nibbànapoõo nibbànapabbhàro. Mà
bhàyi mahànàma mà bhàyi mahànàma, apàpakaü te maraõaü bhavissati apàpikà te
kàlakiriyà"ti. 

Idaü vàsanàbhàgiyaü sutta. 

2. Sukhakàmàni bhåtàni yo daõóena na hiüsati. 
Attano sukhamesàno pecca so labhate sukha"nti

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

3. "Gunnaü ce taramànànaü uju gacchati puïgavo
Sabbà gàvã ujuü yanti nette ujugate sati

4. Evameva manussesu yo hotã seññhasammato, 
So ceva dhammaü carati pageva itarà pajà, 
Sabbaü raññhaü sukhaü seti ràjà ce hoti dhammiko"ti. 

Idaü vàsanàbhigiyaü suttaü. 

"Bhagavà sàvatthiyaü viharati jetavane anàthapiõóikassa àràme, tena kho panaba samayena
sambahulà bhikkhå [PTS Page 135] [\q 135/]      bhagavato cãvarakammaü karonti:
niññhitacãvaro bhagavà temàsaccayena càrikaü pakkamissatã'ti. Tena kho pana samayena
isidattapuràõà thapatayo1 sàkete2 pañivasanti kenacideva karaõãyena. Assosuü kho
isidattapuràõà thapatayo sambahulà kira bhikkhå bhagavato cãvarakammaü karonti
niññhitacãvaro bhagavà temàsaccayena càrikaü pakkamistã'ti. 

Atha kho isidattapuràõà thapatayo magge purisaü ñhapesuü: yadà tvà amho purisa
passeyyàsi bhagavantaü àgacchantaü arahantaü sammàsambuddhaü. Atha amhàkaü
àroveyyàsã'ti dvãhatãhaü ñhito kho so puriso addasà bhagavantaü dårato: va àgacchantaü,
disvàna yena isidattapuràõà thapatayo tenupasaïkami, upasaükamitvà isidatta puràõe
thapatayo etadavoca: ayaü so bhante bhagavà àgacchati arahaü sammàsambuddho,
yassadàni kàlaü ma¤¤athàti. 

1. Gahapatayo- saü. A. 2. Sàdhuke- saü. Ni. 

[BJT Page 196] [\x 196/]     

Athakho isidattapuràõà phapatayo yena bhagavà tenupasaükamiüsu upasaükamitvà
bhagavantaü abhivàdetvà bhagavantaü piññhito piññhito anubandhiüsu, athakho bhagavà
maggà okkamma yena¤¤ataraü rukkhamålaü tenupasaükami, upasaükamitva pa¤¤atte
àsane nisãdi. Isidattapuràõà'pi kho thapatayo bhagavantaü abhàvàdetvà ekamantaü
nisãdiüsu. Ekamantaünisinnà kho isidattapuràõà thapatayo bhagavantaü etadavocuü. 

Yadà mayaü bhante bhagavantaü sunoma sàvatthiyà kosalesu càrikaü pakkamissatã'ti, hoti
no tasmiü samaye anattamanatà hoti domanassaü dåre no bhagavà bhavissatãti, yadà pana
mayaü bhante bhagavantaü suõoma sàvatthiyà kosalesu càrikaü pakkantoti, hiti no tasmiü
samaye anattamanatà hoti domanassaü dåre no bhagavà'ti. 

Yadà mayaü bhante bhagavantaü suõoma kàsisu magadhesu càrikaü pakkamissatã'ti hoti no
tasmiü samaye anattamanatà hoti domanassaü dåre no bhagavà [PTS Page 136] [\q 136/]  
   bhavissatã'ti. Yadà pana mayaü bhante bhagavantaü suõoma kàsãsu magadhesu càrikaü
pakkantoti, anappakà no tasmiü samaye anattamanatà hoti anappakàü domanassaü dåre ne
bhagavàti. 

Yadà mayaü bhante bhagavantaü suõoma magadhesu kàsãsu càrikaü pakkamissatã'ti heti
ne tasmiü samaye attamanatà hoti somanassaü, ànne no bhagavà bhavissatãti. Yadà pana
mayaü bhante bhagavantaü suõoma magadhesu kàsisu càrikaü pakkantoti, hoti no tasmiü
samaye attamanatà hoti somanassaü àsanne no bhagavà'ti. 

Yadà mayaü bhante bhagavantaü suõoma kosalesu sàvatthiyaü càrikaü pakkamissatã'ti hoti
no tasmiü samaye attamanatà hoti somanassaü àsanne no bhagavà bhavissatã'ti. Yadà pana
mayaü bhante bhagavantaü suõoma sàvatthiyaü viharati jetavane anàthapiõóikassa
àràmeti, anappakà no tasmiü samaye attamanatà hoti anappakaü somanassaü àsanena ne
bhagavà'ti. 

Tasmàtiha thapatayo, sambàdho gharàmàso rajapatho, abbhokàso pabbajjà, alaüca pana vo
thapatayo appamàdàyà'ti, atthi ko no bhante etamhà sambàdhà a¤¤o sambàdho
sambàdhataro ceva sambàdhasaükhàtataro cà'ti, katamo pana vo thapatayo etamhà
sambàdhà a¤¤o sambàdho sambàdhataro ceva sambàdhasaükhàtatarocàti. 

[BJT Page 198] [\x 198/]     

Idha mayaü bhanto yadà ràjà pasenadikosalo uyayànabhåmiü gantukàmo1 hoti ye te ra¤¤o
pasenadissa kosalassa nàgà opavayhaü, te kappetvà yà tà ra¤¤o pasenadissa kosalassa
pajàpatiyo piyà manàpà tà2 ekaü purato ekaü pacchato nisãdipema. Tàsaü kho pana bhante
bhaginãnaü evaråpo gandho hoti, seyyathàpi nàma gandhakaraõóakassa tàvadeva
civariyamànassa yathà taü ràjàrahena gandhena vibhusitànaü. Tàsakho pana bhante
bhaginãnaü evaråpo kàyasamphasso hoti. Seyyathàpi [PTS Page 137] [\q 137/]      nàma
tulapicuno và kappàsapicuno và yathà taü ràjaka¤¤ànaü sukhedhitànaü, tasmiü ko pana
bhante samaye nàgo'pi rakkhitabbo hoti, tà'pi bhaginiyo rakkhitabbà honti. Atatàpi
rakkhitabbo hoti. Na kho pana mayaü bhante abhijànàma tàsu bhaginãsu pàpakaü cittaü
uppàdentà. Ayaü kho no bhante etamhà sambàdhà a¤¤o sambàdho sambàdhataro veva
sambàdhasaïkhàtataro cà'ti. 
Tasmàtiha thapatayo sambàdho gharàvàso rajàpatho, abbhokàso pabbajjà, alaüca pana vo
thapatayo appamàdàya. Catåhi kho thapatayo dhammehi samannàgato arayasàvako
sotàpanno hoti. Avinipàtadhammo niyato sambodhiparàyano, katamehi catåhi: idha
thapatayo sutavà ariyasàvako buddho aveccappasàdena 
Samannàgato hoti. "Itipi so bhagavà ahaü sammà sambuddho vijjàcaraõa sampanna sugato
lokavidå anuttaro purisa dhamma sàrati satthà deva manussànaü buddho bhagavà'ti. Idha
mahànàma ariyasàvako buddhe aveccappàsàdena samannàgato hoti: svakàtho bhagavate
dhammo sandhiññhiko akàliko eheyipassikho opanayiko paccattaü veditabbo vi¤¤åhãti. Idha
mahànàma arayasàvako buddhe aveccappàsàdena samannàgato hoti: supañipanno
bhagavato sàvaka saïgho ujupañipanno bhagavato sàvaka saïgho ¤àyapañipanno bhagavato
sàvaka saïgho sàmãcipañipanna bhagavato sàvaka saïgho yadhidaü cattàri puriùayugàni
aññhapuridhaùa puggalà esa bhagavato sàvakaïgho àhuneyiyo pàhuneyiyo dakkhineyiyo
aüjalikaraneyiyo anuttaraü pu¤¤akhettaü lokassàti. Cãgatamalamaccherena cetasà agàraü
ajjhàvasati muttacàgo payatapàõi vossaggarato yàvayogo dànasaüvibhàgarato
appañivibhattaü sãlavantehi kalyàõadhammehi, imehi kho thapatayo catåhi dhammehi
samannàgato ariyasàvako sotàpanno hoti avinipàtadhammo niyato sambodhiparàyaõo.
Tumhe kho thapatayo buddhe aveccappasàdena samannàgatà: "itipi so bhagavà ahaü sammà
sambuddho vijjàcaraõa sampanna sugato lokavidå anuttaro purisa dhamma sàrati satthà
deva manussànaü buddho bhagavà'ti. Idha mahànàma ariyasàvako buddhe
aveccappàsàdena samannàgato hoti: svakàtho bhagavate dhammo sandhiññhiko akàliko
eheyipassikho opanayiko paccattaü veditabbo vi¤¤åhãti. Idha mahànàma arayasàvako
buddhe aveccappàsàdena samannàgato hoti: supañipanno bhagavato sàvaka saïgho
ujupañipanno bhagavato sàvaka saïgho ¤àyapañipanno bhagavato sàvaka saïgho
sàmãcipañipanna bhagavato sàvaka saïgho yadhidaü cattàri puriùayugàni aññhapuridhaùa
puggalà esa bhagavato sàvakaïgho àhuneyiyo pàhuneyiyo dakkhineyiyo aüjalikaraneyiyo
anuttaraü pu¤¤akhettaü lokassàti. Yaü kho pana ki¤ci kule deyyadhammaü, sabbaü taü
appañivibhattaü sãlavantehi kalyàõadhammehi, taü kimma¤¤atha thapatayo kati viya te
kosalesu manussà ye tumhàkaü samasamà yadidaü dànasaüvibhàgegã'ti? Làbhà no bhante
suladdhaü no bhante, yesaü no bhagavà evaüjànàtã"ti. 

Edaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. [PTS Page 138] [\q 138/]      

5. "Ekapupphaü cajitvàna sahassaü kappakoñiyo, 4
Deve ceva manusse ca sesena parinibbuto"

Idaü vàsanàbhagiyaü suttaü. 

6. "Assatthe harito'bhàse saüviråëhamhi pàdape, 
Ekaü buddhagataü sa¤¤aü alabhissaü5 patissato. 

1. Niyyàtukàmo-machasaü 2. Tàsaü-sãmu. 3. Sahassa-sãmu. 4. Asãtikappakoñiyo-pu
5. Alabhitthaü-machasaü. 
[BJT Page 200] [\x 200/]     

7. Ajja tiüsaü tato kappà nàbhijànàmi duggatiü, 
Tisso vijjà sacchikatà tassà sa¤¤àya vàhasà"ti*

Idaü vàsanàgàhiyaü suttaü. 

8. "Piõóàya kosalaü puraü pàvisi aggapuggalo, 
Añukampako puregattaü taõhànigghàtako muni. 

9. Purisassa vañaüsako hatthe sabbapupphehi1 laükato, 
So addasàsi sambuddhaü bhikkhusaïghapurakkhataü. 

10. Parisantaü ràjamaggena devamànusapåjitaü, 
Haññho cittaü pasàdetvà sambuddhamupasaïkami. 

11. So taü vañaüsakaü surabhiü vaõõavantaü manoramaü, 
Sambuddhassu'panàmesi pasanno sehi pàõihi. 

12. Tato aggisikhàvaõõà buddhassa lapanantarà, 
Sahassaraüsi vijjuriva okkà nikkhami ànanà. 

13. Padakkhiõaü karitvàna sãse àdiccapandhino, 
Tikkhattuü parivattetvà muddhanantaradhàyatha. 

14. Idaü disvàna acchiriyaü abbhutaü lomahaüsanaü, 
Ekaüsaü cãvaraü katvà ànando etadabravi. 

15. Ko hetu sitakammàya byàkarohi mahàmune, 
Dhammàloko bhavissati kaïkhà vitara no mune. 

16. Yassa taü sabbadhammesu sadà ¤àõaü pavattati,
[PTS Page 139] [\q 139/]      
Kaïkhà vetikaü theraü ànandaü etadabravi. 

17. Yo so ànanda puriso mayi cittaü pasàdayi, 
Caturàsãti kappàni duggatiü na gamissati. 

18. Devesu devasobhaggaü dibbaü rajjaü pasàsiyaü, 
Manujesu manujindo ràjà raññhe bhavissati. 

19. So carimaü pabbajitvàna sacchikatvàna dhammataü. 
Paccekabuddho dhutaràgo vañaüsako nàma bhavissati. 

20. Nanthi citte pasannamhi appikà nàma dakkhiõà, 
Tathàgate và sambuddhe atha và tassa sàvake. 

21. Evaü acintiyà buddhà buddhadhammà acintiyà. 
Acintiyesu pasannànaü vipàko hoti acintiyo"

Edaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

*Ekatiüse ito kappe - yaü sa¤¤amalabhiü tadà
Tassà sa¤¤àya vàhasà - patto me àsavakkhayo saõñhita theràpadàna. 

1. Sabbaü pupphehi - sã. Mu. 

[BJT Page 202] [\x 202/]     

"Idà'haü1 bhikkhave ekaccaü puggalaü pasannacittaü evaü cetasà ceto paricca pajànàmi:
(yathà ko ayaü puggalo irãyati ya¤ca pañipadaü pañipanno ya¤ca maggaü samàråëhe, )
imasmiü cà'yaü samaye puggalo kàlaü kareyya, yathà'bhataü nikkhittoevaü sagge. Taü kissa
hetu: cittaü bhi'ssa bhikkhave pasannaü2 cittappasàdahetu kho pana evamidhekacco kàyassa
bhedà parammaraõà sugatiü saggaü lokaü upapajjeyyà'ti. Etamatthaü bhagavà avoca.
Tatthetaü vuccati: 

22. "Pasannacittaü ¤atvàna ekaccamidha puggalaü, 
Etamatthaü viyàkàsi buddho3 bhikkhåna santike. 

23. Imamhi cà'yaü samaye kàlaü kayiràtha4 puggalo, 
Sugatiü upapajjeyya cittaü hi'ssa pasàditaü, 
Tetopasàdahetu hi sattà gacchanti suggatiü. 

24. Yathàgataü nikkhipeyya evamevaü5 tathàvidho, 
Kàyassa bhedà sappa¤¤o saggaü so upapajjati. 

Ayampi attho vutto bhagavatà iti me suta"nti
[PTS Page 140] [\q 140/]      
Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

25. "Suvaõõachadanaü6 nàvaü nàrã àruyha tiññhasi, 
Ogàhase7 pokkharaõiü padumaü chindasi pàõinaü. 
26. Kena te tàdiso vaõõo anubhàvo8 jutã ca te, 
Uppajjanti ca te bhogà ye keci manasi'cchità, 
Pucchità devate saüsa kissa kammassidaü phalaü. 

27. Sà devatà attamanà devaràjena pucchità, 
Pa¤haü puññhà viyàkàsi sakkassa iti me sutaü. 

28. Addhànaü pañipannà'haü disvà thåpaü manoramaü, 
Tattha cittaü pasàdesiü kassapassa yasassino. 

29. Padumapupphehi påjesiü pasannà sehi pàõihi, 
Tasseva kammassa phalaü vipàko
Etàdisaü katapu¤¤à labhanti"

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

1. Idhàhaü-sãmu, machasaü. 2. Pasàditaü-sãmu 3. Satthà -sãmu. 4. Kàlaükiriyà-sãmu. 
5. Evametaü -sãmu. 6. Suvaõõacchadanaü -machasaü. 7. Ogàhasi - machasaü 8.
ânubhàvo-sãmu, machasaü. 

[BJT Page 204] [\x 204/]     

Dànakathà sãlakathà saggakathà pu¤¤akathà pu¤¤avipàkakathà

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

30. Apicàpi paüsuthåpesu uddissa katesu dasabaladharànaü. 
Katthapi kàraü katvà saggesu narà pamodanti?

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

31. "Devaputtasarãravaõõà sabbe suhagasaõñhitã, 
Udakena paüsuü temetvà thåpaü vaóóhetha kassapaü. 

32. Ayaü sugatte sugatassa thåpo
Mahesino dasabaladhammadhàrino, 
Yasmiü ime devamanujà pasannà
Kàraja karontà jaràmaraõà pamuccare"

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

33. "Uëàraü vata taü àsi yàhaü thåpaü mahesino, [PTS Page 141] [\q 141/]      
Uppalàni ca cattàri màlaü ca abhiropasiü. 

34. Ajja tiüsaü tato kappà nàbhijànàmi duggatiü, 
Vinipàtaü na gacchàmi thåpaü påjetva satthuno"

Idaü vàsanàbhàgiya suttaü. 

35. "Battiüsalakkhaõadharassa
Vijitavijayassa lokanàthassa, 
Satasahassaü kappe
Mudito thåpaü apåjesi. 
36. Yaü màyà pasutaü pu¤¤aü
Tena ca pu¤¤ena devasobhaggaü, 
Rajjani ca kàrãtàni
Anàgantuna vinipàtaü. 

37. Yaü cakkhuü adantadamakassa sàsane paõihitaü tathà, 
Cittaü taü me sabbaü laddhaü vimutta cittamhi vidhåtalatoti"

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

38. "Sàmàkapatthodanamattameva hi
Paccekabuddhasmiü adàsi dakkhiõaü, 
Vimuttacitte akhile anàsave
Araõavihàrimbhi asaügamànase. 

[BJT Page 206] [\x 206/]     

39. Tasmi¤ca okappayi dhammamuttamaü
Tasmi¤ca dhamme paõidhesiü mànasaü
Evaü vihàrãhi me saügamo siyà
Bhave kudassu'pi ca mà apekkhavà. 

40. Tasseva kammassa vipàkato ahaü 
Sahassakkhattuü kuråsåpapajjatha, 
Dãghàyukesu amamesu pàõãsu
Visesagàmisu ahãnagàmãsu. 

41. Tasse va kammassa vipàkato ahaü
Sahassakkhattuü tidaso'papajjatha, 
Vicita; màlàbharaõànulepisu
Visiññhakàyå'pagato yasassisu. 

42. Tasseva kammassa vipàkato ahaü
Vimuttacitto akhãlo anàsavo, 
Imehi me antima dehadhàrãhi
[PTS Page 142] [\q 142/]      samàgamo àsi hitàhitàsihi. 

43. Paccakkhaü khvãmaü avaca tathàgato jino
Samijjhate sãlavato yadicchati, 
Yathà yathà me manasà vicintitaü. 
Tathà samiddhaü ayamantimo bhavo"

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

44. "Ekatiüsamhi kappamhi jino anejo, 
Anantadassã bhagavà sikhiti. 
Tassà'pi ràjà bhàtà sikhaõói
Buddhe ca dhamme ca abhippasanno. 

45. Parinibbuto lokavinàyakamhi
Thåpaü sakàsã vipulaü mahantaü, 
Samantato gàvutikaü mahesino
Devà'tidevassa naruttamassa. 
46. Tasmiü manusesà balimàbhihàrã
Paggayha jàtisu manaü pahaññho, 
Vàtena pupphaü pati tassa ekaü
Tàhaü gahetvàna tasseca'disiü. 

47. So maü avocà'tipasannacitto
Trayheva cetaü pupphaü dadàmi, 
Tà'haü gahetvà abhiropayesiü
Punappunaü buddhamanussaranto. 
[BJT Page 208] [\x 208/]     

48. Ajja tiüsaü tato kappà nàbhijànàmi duggatiü, 
Vinipàtaü na gaccàmi thåpapåjàyidaü phalaü"

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 
49. "Kapilaü nàma nagaraü suvibhattaü mahàpathaü. 
âkiõõamiddhaü thitaü ca brahmadattassa ràjino, 

50. Kummàsaü vikkiõiü tattha pa¤càlànaü puruttame, [PTS Page 143] [\q 143/]      
So'haü addasiü pambuddhaü upariññhaü yasassinaü. 

51. Haññho cittaü pasàdetvà nimantesiü naruttamaü, 
Ariññhaü dhåvabhattena yaü me gehasmiü vijajatha. 

52. Tato ca kattiko puõõo puõõamàsã upaññhità, 
Navaü dussayugaü gayha ariññhasso'panàmayiü. 

53. Pasannacitta ¤atvàna pañigaõhi naruttamo, 
Anukampako kàruõiko taõhànigghàtano muni. 

54. Tàhaü kammaü karitvàna kalyàõaü buddhavaõõitaü, 
Deve ceva manusse ca sandhàvitvà tato cuto. 

55. Bàràõasiyaü nagare seññhissa ekaputtako, 
Aóóhe kulasmiü upapajjiü pàõehi ca piyataro. 

56. Tato ca vi¤¤åtaü patto devaputtena codito, 
Pàsàdà oruhitvàna sambuddhamupasaïkamiü. 
57. So me dhammamadesayi anukampàya gotamo, 
Dukkhaü dukkhasamuppàdaü dukkhassa ca atikkamaü1. 

58. Ariyaü caññhaïgikaü maggaü dukkhåpasamagàminaü, 
Cattàri ariyasaccàni muni dhammamadesayi. 

59. Tassà'haü vacanaü sutvà vihariü sàsane rato, 
Samathaü pañivijjhà'haü rattindivamatandito. 

60. Ajjhattaü ca bahiddhà ca ye me vijjãüsu2 àsavà, 
Sabbe àsuü samucchinnà na ca uppajjare puna. 

61. Pariyantakataü dukkhaü carime'yaü samussayo, 
Jàtimaraõasaüsàro natthi dàni punabbhavo"ti. 

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

1. Atikkammaü- sãmu. 2. Vijjhiüsu-sãmu. 

[BJT Page 210] [\x 210/]     

3. 4. 3. 

(3) Tattha katamaü kibbedhabhàgiyaü suttaü: 
"Uddhaü adho sabbadhi vippamutto
Ayamahamasminti anànupassã
Evaü vimutto udatàri oghaü
Atiõõapubbaü apunabbhavàyà"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. [PTS Page 144] [\q 144/]      

"Sãlavato ànanda, na cetanà karaõãyà: kinti me avippañisàro jàyeyyà'ti, dhammatà esà
ànanda, yaü sãlavato avippañisàro jàyeyya. 

Avippañisàrino1 ànanda, na cetanàkaraõãyaü: - kinti me pàmojjaü jàyeyyàti, dhammatà esà
ànanda, yaü avippañisàrino pàmojjaü jàyeyya. 

Pamuditena ànanda, na cetanà karaõãyaü: - kinti me pãtã jàyeyyà'ti, dhammatà esà ànanda
yaü pamuditassa pãti jàyeyya. 

Pãtimanassa ànanda, na cetanà karaõãyà: - kinti me kàyo passambheyyà'ti, dhammatà esà
ànanda, yaü pãtimanassa kàyo passambheyya. 

Passaddhakàyassa àvanda, na cetanà karaõiyà: - kintà'haü sukhaü vediyayye'nti, dhammatà
esà ànanda, yaü passaddhakàyo sukhaü vediyeyya. 

Sudhino ànanda, na cetanà karaõãyà: - kinti me samàdhi jàyeyyà'ti. Dhammatà esà ànanda,
yaü sukhino samàdhi jàyeyya. 

Samàhitassa ànanda, na cetanà karaõãyà: 'kintàhaü yathàbhåtaü pajàneyya'nti, dhammatàesà
ànanda, yaü samàhito yathàbhåtaü pajàneyya. 

Yathàbhåtaü pajànatà ànanda, na cetanà karaõãyà: 'ninti me nibbidà jàyeyà'ti, dhammatà esà
ànandha, yaü yathàbhåtaü pajànanto nibbindeyya. 

Nibbindantena ànanda, na cetanà karaõãyà: 'kinti me viràgo jàyeyyà'ti. Dhammatà vasà
ànanda, yaü nibbindanto virajjeyya. 

Virajjantena ànanda na cetanà karaõãyà: 'ninti me vimutti jàyeyyà'ti. Dhammatà esà ànanda,
yaü virajjanto vimuccheyya. 

1. Appañisàrinà -machasaü. 
[BJT Page 212. [\x 212/]     ] 

Vimuttena ànanda, na cetanà karaõãyà: 'kinti me vimutti ¤àõadassanaü uppajjeyyà'ti,
dhammatà esà ànanda yaü vumuttassa vimutti¤àõadassanaü uppajjeyyà"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. [PTS Page 145] [\q 145/]      
2. "Yadà have pàtubhavanti dhammà
âtàpino jhayato bràhmaõassa, 
Athassa kaïkhà vapayanti sabbà
Yato pajànàti sahetu dhamma"nti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

3. "Yadà have pàtubhavanti dhammà
âtàpino jhayato bràhmaõassa, 
Athassa kaïkhà vapayanti sabbà
Yato khayaü paccayànaü avedi"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

4. "Kinnu kujjhasi mà kujjhi akkodho tissa te varaü, 
Kodhamànamakkhavinayatthaü hi tissa brahmacariyaü vussatã"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

5. Kadà"haü nandaü passeyyaü àra¤¤aü paüsukulikaü, 
A¤¤àtu¤chena yàpentaü kàmesu anapekkina"nti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

6. "Kisu chetvà1 sukhaü seti kiüsu chetvà na socati, kissassa ekadhammassa vadhaü rocesi
gotamà"ti?

7. Kodhaü chetvà sukhaü seti kodhaü chetvà na socati, 
Kodhassa visamålassa madhuraggassa (bràhmaõa: 2) devate, 
Vadhaü ariyà pasaüsanti ta¤hi chetvà na secatã"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

8. "Kiüsu hane uppatitaü kiüsu jàtaü vinodaye, 
Kiü cassu pajahe dhãro kissàbhisamayo sukho?.
[PTS Page 146] [\q 146/]      

9. Kodhaü hane uppatitaü ràgaü jàtaü vinodaye, 
Avijjaü pajahe dhãro saccàbhisamayo sukho?Ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

1. Kiüsu jhatvà- saüni. 
2. Devate -saüni. 

[BJT Page 214. [\x 214/]     ] 

10, "Sattiyà viya omaññho óayhamàno: ca matthake, 
Kàmaràgappahànàya sato bhikkhå paribbaje. 

11. Sattiyà vi. Omaññho óayhamàno: ca matthake, 
Sakkàyadiññhippahànàya sato bhikkhå paribbaje"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 
12. Sabbe khayantà nicayà patanantà samussayà, 
Sabbesaü maraõamàgamma sabbesaü jãvitamaddhuvaü;
Etaü bhayaü maraõe pekkhamàno
Pu¤¤àni kayiràtha sukhàvahàni. 

13. Sabbe khayantà nãcayà patanantà samussayà, 
Sabbesaü maraõamàgamma sabbesaü jãvitamaddhuvaü;
Etaü bhayaü maraõe pekkhamàno
Lokàmisaü pajahe santipekkho"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü

14. "Sukhaü sayanti munayo na te socanti màvidha, 
Yesaü jhànarataü cittaü pa¤¤avà susamàhito;
âraddhaciriyo pahitatto oghaü tarati duttaraü. 

15. Virato1 kàmasa¤¤àya2 sabbasaüyojanàtigo, 
Nandibhava3 parikkhãno so gambhãre na sãdatã"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

16. "Saddahàno arahataü dhammaü nibbànapattiyà, 
Sussåsà labhate pa¤¤aü appamatto vicakkhaõo. [PTS Page 147] [\q 147/]      

17. Patiråpakàrã dhuravà uññhàtà vindate dhanaü, 
Saccena kittiü pappoti dadaü mittàni ganthati: 
Asmà lokà paraü lokaü savepecca na socatã"ti

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

18. "Sabbaganthappahãnassa vippamuttassa te sato, 
Samaõassa na taü sàdhu yada¤¤amanusàsati. 

19. Yena kenaci vaõõena saüvàso sakka, jàyati, 
Na taü arahati sappa¤¤o manasà ananukampituü. 

1. Viratto-pu. 2. Tàmasa¤¤àsu-pu. 

[BJT Page 216] [\x 216/]     

20. Manasà ce pasannena yada¤¤amanusàsati, 
Na tena hoti saüyutto yànukampà anuddayà"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

21. "Ràgo ca doso ca kuto nidànà
Aratã ratã lomahaüso kutojà, 
Kuto samuññhàya manovitakkà
Kumàrakà dhaükamivossajanti. 

22. Ràgo ca doso ca ito nidànà
Ahatã ratã lomahaüso itojà, 
Ito samuññhàya manovitakkà
Kumàrakà dhaükamivossajanti. 

23. Snehajà attasambhutà nigrodhasseva khandhajà, 
Puthå visattà kàmesu màluvàva vitatà vane

24. Ye naü pajànanti yato nidànaü
Te naü vinodenti suõohi yakkha, 
Te duttaraü oghamimaü taranti
Atiõõapubbaü apunabbhavàyà"ti. 

Idaü nibbedhabhàbhiyaü suttaü. [PTS Page 148] [\q 148/]      

Dukkaraü bhagavà sudukkaraü bhagavà'ti. 

25. "Dukkaraü và pi karonti (kàmadàti bhagavà )
Sekhà sãlasamàhità
 hitattà anagàriyupetassa
Tuññhi hoti sukhàvahà'ti. 

Dullabhà bhagavà yadidaü tuññhiti. 

26. "Dullabhaü vàpi labhanti (kàmadàti bhagavà) cittavåpasame ratà, 
Yesaü divà ca ratto ca bhàvanàya rato mano'ti. 

Dussamàdahaü bhagavà yadidaü cittanti. 

27. "Dussamàdahaü vàpi samàdahanti ( kàmadàti bhagavà ) indriyåpasame ratà, 
Te chetvà maccuno jàlaü ariyà gacchanti kàmadà'ti. 

Duggamo bhagavà visamo maggo'ti. 

28. Duggame visame vàpi ariyà gacchanti kàmada, 
Anariyà misame magge papatanti avaüsirà;
Ariyànaü so samo maggo ariyà hi visame samà"ti. 

Idaü nibbedhabhigiyaü suttaü. 

[BJT Page 218] [\x 218/]     

29. Idaü hi taü jetavanaü isisaïghanisevitaü, 
âvutthaü dhammaràjena pãti sa¤jananaü mama. 

30. Kammaü vijjà ca dhammo ca sãlaü jãvitamuttamaü, 
Etena maccà sujjhanti na gottena dhanena và

31. Tasmà hi paõato poso sampassaü atthamattano, 
Yoniso vicine dhammaü evaü tattha visujjhati. 

32. Sàriputto'ca pa¤¤àya sãlena upasame na ca. 
Yo hi pàragato1 bhikkhå età'ca paramo siyàti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 
33. Atãtaü nànvàgameyya nappañikaïkhe anàgataü, 
Yadatãtaü pahãnaü taü appattaü ca anàgataü. [PTS Page 149] [\q 149/]      

34. Paccuppannaü ca yo dhammaü tattha tattha vipassati, 
Asaühãraü asaükuppaü taü vidvà manubråhaye. 

35. Ajjeva kiccaü àtappaü ko ja¤¤à maraõaü suve, 
Na hi no saügaraü tena mahàsenena maccunà. 

36. Evaü vihàriü àtàpiü ahorattamatanditaü, 
Taü ve bhaddekaratto'ti santo àcikkhate munã"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

"Cattàrimàni bhikkhave, sacchikàtabbàni. Katamàni cattàri: atthi bhikkhave, dhammà
cakkhunà pa¤¤àya ca sacchikàtabbà, atthi dhammà satiyà pa¤¤àya ca sacchikàtabbà, atthi
dhammà kàyena pa¤¤àya ca sacchikàtabbà, atthi dhammà pa¤¤àya veditabbà pa¤¤àya ca
sacchikàtabbà. 

Katame ca bhikkhave, dammà cakkhunà pa¤¤àya ca sacchikàtabbà: dibbacakkhuü
suvusuddhaü atikkantamànusakaü cakkhunà pa¤¤àya ca sacchikàtabbaü. 

Katame ca bhikkhave, dhammà satiyà pa¤¤àya ca sacchikàtabbà: pubbe nivàsànussati satiyà
pa¤¤àya ca sacchikàtabbà. 

1. Yopi pàraïgato- sãmu, machasaü. 

[BJT Page 220] [\x 220/]     

Katame ca bhikkhave, dammà kàyena pa¤¤àya ca sacchikàtabbà: iddhividhà kirodho1
kàyena pa¤¤àya sacchikàtabbà. 

Katame ca bhikkhave, dhammà pa¤¤àya veditabbà pa¤¤àya ca sacchikàtabbà: àsavànaü
khaye ¤àõaü pa¤¤àya veditabbaü pa¤¤àya ca sacchikàtabbaü"ti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. 

3. 4. 4. 

(4) Tattha katamaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

1. "Yassa selåpamaü cittaü ñhitaü nà'nupakampati, 
Cirattaü rajanãyesu kopaneyye na kuppati. Yassevaü bhàvitaü cittaü kuto naü
dukkhamessatã"ti. [PTS Page 150] [\q 150/]      

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

"âyasamato ca sàriputtassa càrikà dasamaü veyyakaraõaü kàtabba"nti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

2. "Yo bràhmano bàhitapàpadhammo
Nihuhuüko2 nikkasàvo yatatto, vedantagu vusutabrahmacariyo
Dhammena so brahmavàdaü vadeyya, 
Yassussadà natthi kuhi¤ci loke"ti

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

3. "Bàhitvà pàpake dhamme ye charanti sadà satà, 
Khãõasaüyojanà buddhà te ve lokasmiü bràhmaõà"ti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

4. " Yattha àpo ca pañhavã tejo vàyo na gàdhati, 
Na tattha sukkà jotanti àdicco nappakàsati. 
Na tattha candimà bhàti tamo tattha na vijjati, 

5. "Yadà ca attanà vedi muni monena bràhmaõo, 
Atha råpà aråpà ca sukhadukkhà pamuccatã"tã. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

1. Nirodhà-sãmu. Machasaü 2. Nihuhuükako-sãmu, nihuühuüko-machasaü

[BJT Page 222. [\x 222/]     ] 

6, "Yadà sakesu dhammesu pàragu hoti bràhmaõo, 
Atha etaü pisàca¤ca pakkula¤cà'ti vattati"ti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

7. "Nàbhinandati àyantiü pakkamantiü na socati, saïgà saïgàmajiü muttaü tamahaü bråmã
bràhmaõa"nti

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü, [PTS Page 151] [\q 151/]      

8. "Na udakena suci hoti bavhettha nhàyati jano, 
Yamhi saccaü ca dhammo ca so suci so ca bràhmaõo"ti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

9. "Yadà bhave pàtubhavanti dhammà
âtàpino jhàyato bràhmaõassa, vãdhåpayaü tiññhati màrasenaü såriyova
obhàsayamantalikkha"nti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

10. "Santindriyaü passatha irãyamànaü
Tevijjappattaü apahànadhammaü. 
Sabbàni yogàni upàtivatto
Aki¤cano irãyati paüsukuliko. 

11. "Taü devatà sambahulà uëàrà
Brahmavimànaü upasaïkamitvà
âjanãyaü jàtibalanisedhaü
Tidhà namassanti pasannacittà. 

12. "Namo te purisàja¤¤a namo te purisuttama, 
Yassa te nàbhijànàma kinti1 nissàya jhàyasã"ti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

13. "Sahàyà vime bhikkhå cirarattaü sametikà, 
Sameti nesaü saddhammo dhamme buddhappavedite. 

14. Suvinãtà kappãnena dhamme ariyappavedite, 
Dhàrenti antimaü dehaü jitvà màraü savàhini"nti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

1. Kiü tvaü- machasaü

[BJT Page 224] [\x 224/]     

15. "Nayidaü sithilamàrabbha nayidaü appena thàmasà, 
Nibbànaü adhigantabbaü sabbaganthappamocanaü.
[PTS Page 152] [\q 152/]      

16. Aya¤ca daharo bhikkhu ayamuttamaporiso, 
Dhàreti antimaü dehaü jetvà màraü savàhini"nti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

17, "Dubbaõõako låkhacãvaro mogharàjà sadà sato. 
Khãõàsavo visaüyutto katakicco anàsavo. 

18. Tevijjo iddhippatto ca cetopariyàya kovido, 
Dhàreti antimaü dehaü jetvà vàraü savàhini"nti. 

Idaü sekhabhàgiyaü suttaü. 

"Tathàgato bhikkheve arahaü sammàsambuddho råpassa nibbidà viràgà nirodhà anupàdà
vimutto sammàsambuddo råpassa nibbidà viràgà nirodhà anupàdà vimutto
smàsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤àvimutto råpassa nibbidà viràgà
nirodhà anupàdà vimutto pa¤¤àvimutto'ti vuccati. 

"Tathàgato bhikkheve arahaü sammàsambuddho vedanàya nibbidà viràgà nirodhà anupàdà
vimutto sammàsambuddo råpassa nibbidà viràgà nirodhà anupàdà vimutto
smàsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤àvimutto vedanàya nibbidà viràgà
nirodhà anupàdà vimutto pa¤¤àvimutto'ti vuccati. 

"Tathàgato bhikkheve arahaü sammàsambuddho sa¤¤àya nibbidà viràgà nirodhà anupàdà
vimutto sammàsambuddo råpassa nibbidà viràgà nirodhà anupàdà vimutto
smàsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤àvimutto sa¤¤àya nibbidà viràgà
nirodhà anupàdà vimutto pa¤¤àvimutto'ti vuccati. 

"Tathàgato bhikkheve arahaü sammàsambuddho saïkhàrànaü nibbidà viràgà nirodhà
anupàdà vimutto sammàsambuddo råpassa nibbidà viràgà nirodhà anupàdà vimutto
smàsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤àvimutto saïkhàrànaü nibbidà viràgà
nirodhà anupàdà vimutto pa¤¤àvimutto'ti vuccati. 
"Tathàgato bhikkheve arahaü sammàsambuddho vi¤¤àõassa nibbidà viràgà nirodhà
anupàdà vimutto sammàsambuddo råpassa nibbidà viràgà nirodhà anupàdà vimutto
smàsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤àvimutto vi¤¤àõassa nibbidà viràgà
nirodhà anupàdà vimutto pa¤¤àvimutto'ti vuccati. 

Tatra bhikkhave ko viseso ko adhippàyo kiü nànàkaraõaü tathàgatassa arahato
sammàsambuddhassa pa¤¤àvimuttena bhikkhunà'ti? Bhagavammålakà no bhante dhammà
-pe-
Tathàgato bhikkhave arahaü sammàsambuddho anuppannassa maggassa uppàdetà
asa¤jàtassa maggassa sa¤janetà anakkhàtassa maggassa akkhàtà magga¤¤å maggavãdå
maggakovido maggànugà ca bhikkhave etarahi sàvakà viharanti pacchà samannàgatà. Ayaü
kho bhikkhave viseso ayaü adhippàyo idaü nànàkaraõaü tathàgatassa arahato
sammàsambuddhassa pa¤¤àvimuttena bhikkhunà"ti. 

Idaü asekhabhàgiyaü suttaü. 

3. 4. 5. 

(5) Tattha katamaü saükilesabhàgiya¤ca vàsanàbhagiya¤ca suttaü: [PTS Page 153] [\q 153/] 
    
1. "Channamativassati vivamaü nitivassati, 
Tasmà channaü vivaretha evaü taü nàtivassati"

"Channamativassatã"ti saükileso; "civamaü nàtivassatã"ti vàsanà: "tasmà channaü
vivarethaevaü taü nàtivassatã"ti ayaü saükileso ca vàsanà ca. 

Idaü saükilesabhàgiya¤ca vàsanà bhàgiya¤ca suttaü. 
[BJT Page 226] [\x 226/]     

"Cattàrome mahàràja puggalà santo saüvijjamànà lokasmiü katame cattàro: tamo
tamaparàyaõo, tamo jotiparàyaõo, joti tamaparàyaõo, joti jotiparàyaõo"ti. Tattha yo ca
puggalo joti tamaparàyaõo yo ca puggalo tamo tamaparàyaõo, ime dve puggalà
saükilesabhàgiyà; ye ca puggalo tamo jotiparàyaõo yo ca puggalo loti lotiparàyaõo ime dve
puggalà vàsanàbhàgiyà". 

Idaü saükilesabhàgiya¤ca vàsanàbhàgiya¤ca suttaü. 

3. 4. 6. 

(6) Tattha katamaü saükilesabhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü. 

1. "Na taü daëhaü bandhanamàhu dhãrà
Yadàyasaü dàrujaü babbajaü cà, 
Sàrattarattà maõikuñhalaisu
Puttesu dàresu ca yà apekkhà"ti. 

Ayaü saükileso. 

2. "Etaü daëhaü pandhanamàhu dhãrà
Ohàrinaü sithilaü duppamu¤caü
Etampi chetvàna paribbajanti
Anapekkhino kàmasukhaü pabhàyàti

Ayaü nibbedho. 
Idaü saükilesabhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü, 

"Ya¤ca bhikkhave ceteti, ya¤ca pakappeti, ya¤ca anuseti, àrammaõametaü hoti vi¤¤àõassa
ñhitiyà. ârammaõe sati patiññhà tassa vi¤¤àõassa hoti, tasmiü patiññhite va¤¤àõe [PTS Page
154] [\q 154/]      viråëhe àyatiü punabbhavàbhinibbatti hoti. âyatiü
punabbhavàbhinibbattiyà satiàyatiü jaràmaraõaü sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà
sambhavanti evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. 

No ce bhikkhave ceteti, no ce pakappeti, atha ce anuseti, àrammaõametaü hoti vi¤¤àõassa
ñhitiyà, àrammaõe sati patiññhà tassa vi¤¤àõassa hoti. Tasmiü patiññhite vi¤¤àõe viråëhe
àyatiü punabbhavàbhinibbatti hoti. âyatiü punabbhavàbhi nibbattiyà sati àyatiü
jàtijaràmaraõaü sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti. Evametassakevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hotã"ti. 

Ayaü saükileso. 

[BJT Page 228] [\x 228/]     

"Yato ca kho bhikkhave no ceteti no ca pakappeti no ca anuseti àrammaõemetaü na hoti
vi¤¤àõassa ñhitiyà, àrammaõe asati patiññhà tassa vi¤¤àõassana hoti, tasmà appatiññhite
vi¤¤àõe aviråëhe àyatiü punabbhavàbhinibbattina hoti, àyatiü punabbhavàbhinibbattiyà
asati jàtijaràmaraõaü sokaparidevadukkhademanassupàyàsà nirujjhanti. Evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. 

Ayaü nibbedho;

Idaü saükilesabhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü. 

3. 4. 7

(7) Tattha katamaü saükilesabhàgiya¤ca asekhabhàgiya¤ca suttaü: 

"Samuddo samuddoti kho bhikkhave assutavà puthujjano bhàsati. Neso bhikkhave ariyassa
vinaye samuddo, mahà eso bhikkhave udakaràsi mahà yadakaõõavo. Cakkhu bhikkhave
purisassa samuddo, tassa råpamayo vego"ti. 
Ayaü saükileso;

"Yo taü råpamayaü vegaü sahati, ayaü vuccati bhikkhave atàri cakkhåsamuddaü saåmiü
sàvaññaü sagàhaü1. [PTS Page 155] [\q 155/]      sarakkhasaü. Tiõõo pàragato thale tiññhati
bràhmaõo"ti. 

Ayaü asekho;

"Sotaü bhikkhave samuddo, tassa saddamaye vego"ti. Ghànaü bhikkhave purisassa
samuddo tassa sàyitvàyo vego"ti. Jivhà bhikkhave purisassa samuddo, tassa sàyitvàyogo"ti.
Kàyo bhikkhave purisassa samuddo, tassa påsitvàyo vego"ti. 
Mano bhikkhave purasassa samuddo tassa dhammamayo vego"ti. 

Ayaü saükileso;

"Yo taü dhammamayaü vegaü sahati, ayaü vuccati bhikkhave atàri2 manosamuddaü
saåmiüvaññhaü sagàhaü1 sarakkhasaü tiõõo pàragato thale tiññhati bràhmaõo"ti. 

Ayaü asekho;

1. Sagahaü- sãmu, machasaü. 
2. Atari-machasaü. 

[BJT Page 230] [\x 230/]     

"Idamevoca bhagavà, idaü vatvà sugato athàparaü etadavoca satthà: 

1. "Yo imaü samuddaü sagàhaü1 sarakkhasaü
Saåmibhayaü duttaraü accatàri, 2
Sa vedantagu vusitabrahmacariyo
Lokantagu pàragato'ti vuccatã"ti. 

Ayaü asekho;

Idaü saükilesabhàgiya¤ca asekhabhàgiya¤ca suttaü. 

"Cha ime bhikkhave baëisà lokasmiü anayàya sattànaü byàbàdhàya3 pàõãnaü. Katame cha;
santi bhikkhave cakkhuvi¤¤eyyà råpà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità rajanãyà;
taü ve bhikkhå abhinandati abhivadati ajjhosàya tiññhati, ayaü vuccati bhikkhave bikkhå
gilabaëiso màrassa anayaü àpanno byasanaü àpanno yathàkàma karaõãyo pàpimato. 

Santi bhikkhave sotavi¤¤eyyà saddà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità rajanãyà.
Ta¤ce bhikkhå abhinandati abhivadati ajjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati bhikkhave bhikkhå
gilabaëiso màrassa anayaü àpanno byasanaü àpanno yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 

Ghànavi¤¤eyyà gandhà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità rajanãyà. Ta¤ce
bhikkhå abhinandati abhivadati ajjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati bhikkhave bhikkhå
gilabaëiso màrassa anayaü àpanno byasanaü àpanno yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 

Jivhàvi¤¤eyyà rasà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità rajanãyà. Ta¤ce bhikkhå
abhinandati abhivadati ajjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati bhikkhave bhikkhå gilabaëiso
màrassa anayaü àpanno byasanaü àpanno yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 

Kàyavi¤¤eyyà phoññhabbà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità rajanãyà. Ta¤ca
bhikkhå abhinandati abhivadati ajjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati bhikkhave bhikkhå
gilabaëiso màrassa anayaü àpanno pyasanaü àpanno yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 

Manovi¤¤eyyà dhammà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità rajanãyà. Ta¤ce
bhikkhå abhinandati [PTS Page 156] [\q 156/]      abhivadati ajjhosàya tiññhati. Ayaü
vuccati bhikkhave bhikkhu gilabaëiso màrassa anayaü àpanno byasanaü àpanno
yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 

Ayaü saükileso, 

"Santi ca kho bhikkhave cakkhuvi¤¤eyyà råpà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità
rajanãyà. Ta¤ce bhikkhå nàbhinandati kàbhivadati na ajjhosàya tiññhati, ayaüvuccati
bhikkhave bhikkhå na gilabaëiso màrassa abhedã baëisaü paribhedi baëãsaü na anayaü
àpanno na byasanaü àpanno na yathàkàmakaraõãyo pàpimato. 


Santi ca bhikkhave sotavi¤¤ayyà saddà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpa saühità
rajaõãyà. Taü ce bhikkå nàbhinandati nàbhivadati nàjjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaëiso màrassa abhedã baëisaü parigedi baëisaü na anayaü
àpanno na byasanaü àpanno na yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 
Santi ca bhikkhave ghànavi¤¤ayyà gandhà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpa saühità
rajaõãyà. Taü ce bhikkå nàbhinandati nàbhivadati nàjjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaëiso màrassa abhedã baëisaü parigedi baëisaü na anayaü
àpanno na byasanaü àpanno na yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 
Santi ca bhikkhave jivhàvi¤¤ayyà rasà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpa saühità
rajaõãyà. Taü ce bhikkå nàbhinandati nàbhivadati nàjjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaëiso màrassa abhedã baëisaü parigedi baëisaü na anayaü
àpanno na byasanaü àpanno na yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 
Santi ca bhikkhave kàyavi¤¤ayyà poññhabbhà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpa saühità
rajaõãyà. Taü ce bhikkå nàbhinandati nàbhivadati nàjjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaëiso màrassa abhedã baëisaü parigedi baëisaü na anayaü
àpanno na byasanaü àpanno na yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 

Santi ca bhikkhave manovi¤¤ayyà dhammà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpa saühità
rajaõãyà. Taü ce bhikkå nàbhinandati nàbhivadati nàjjhosàya tiññhati. Ayaü vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaëiso màrassa abhedã baëisaü parigedi baëisaü na anayaü
àpanno na byasanaü àpanno na yathàkàmakaraõãyo pàpimato"ti. 
Ayaü asekho;

Idaü saükilesabhàgiya¤ca asekhabhàgiya¤ca suttaü. 

1. Sagahaü - sãmu. Machasaü 2. Accatari-machasaü 3. Byàpàdàya - sãmu. 

[BJT Page 232] [\x 232/]     

3. 4. 8. 

(8) Tattha katamaü saükilesabhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca asekhabhàgiya¤ca suttaü: 

1. "Ayaü loko santàpajàto
Phassapareto hodaü1 vadati attano, 2
Yena yena hi ma¤¤anti
Tato naü hoti a¤¤athà

2. A¤¤athàbhàvã bhavasatto loko
Bhavapareto bhavamevàbhinandati, 
Yadabhinandati taü bhayaü
Yassa bhàyati taü dukkha"nti. 

Ayaü saükileso;

"Bhavavippahànàya ko panidaü brahmacariyaü vussatã"ti. 

Ayaü nibbedho;
[PTS Page 157] [\q 157/]      
"Ye hi keci samaõà và bràhmaõà và bhavena bhavassa vippa mokkhamàhaüsu, sabbe te
avippamuttà bhavasmà'ti vadàmi. 

Ye và pana keci samaõà và bràhmaõà và vibhavena bhavassa nissaraõamàhaüsu, sabbe te
anissañà bhavasmà'ti vadàmi. Upadhã hi3 pañicca dukkhamidaü sambhotã"ti. 
Ayaü saükileso;

"Sabbåpàdànakkhayà natthi dukkhassa sambhavo"ti. 

Ayaü nibbedho;

"Lokamimaü passa, puthu avijjàya paretaü bhåtaü bhåtarataü bhavà aparimuttaü4. Ye hi
kecibhavà sabbadhi sabbattatàya5 sabbe te bhavà aniccà dukkhà vipariõàmadhammà"ti. 

Ayaü saükileso;

3. "Evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya passato, 
Bhavataõhà pahãyati vibhavaü nàbhinandati. 

1. Rogaü- udàna, machasaü. 2. Attato- udàna. 3. Upadhiühi - machasaü. 4. Bhåtà bhåtaratà
yanàdã prathamà bahuvacana yukta puràõa pàñhayeka da Šta. 

5. Sabbatthatàyaü- sãmu. 

[BJT Page 234] [\x 234/]     

Sabbaso taõhànaü khayà1 asesaviràganirodho nibbàna"nti. 

Ayaü nibbedho;

4. "Tassa nibbutassa bhikkhuno
Anupàdànà punabbhavo na hoti, 
Abhibhåto màro vijitasaïgàmo2
Upaccagà sabbabhavàni tàdã"ti. 

Ayaü asekho;

Idaü saükilesabhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca asekhabhàgiya¤ca suttaü. 

"Cattàro'me bhikkhave puggalà. Katame cattàro: anusotagàmã pañisotagàmã ñhitatto tiõõo
pàragato thale tiññhati bràhmaõo"ti. 

Tattha yo'yaü puggalo anusotagàmã, ayaü puggalo saükilesa bhàgiyo. Tattha yoca puggalo
pañisotagàmã ye ca ñhitatto, ime dve puggalà nibbedhabhàgiyà. [PTS Page 158] [\q 158/]  
   tattha yo'yaü puggalo tiõõo pàragato thale tiññhati bràhmaõo, ayaü asekho. 

Idaü saükilesabhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca asekhabhàgiyaü ca suttaü. 

3. 4. 9

(9) Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü ca vàsanàbhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca suttaü: 

"Chaëàbhijàtiye: atthi puggalo kaõho kaõhàbhijàtiko kaõhaü dhammaü abhijàyati,
atthipuggalo kaõho kaõhàbhijàtiko sukkaü dhammaü abhijàyati, atthi puggalo kaõho
kaõhàbhijàtiko akaõhaü asukkaü akanhaasukkavipàkaü accantaniññhaü3 nibbànaü àràdheti,
atthi puggalo sukko sukkàbhijàtiko kaõhaü dhammaü abhijàyati. Atthi puggalo sukko
sukkàbhijàtiko sukkaü dhammaü abhijàyati, atthi puggalo sukko sukkàbhijàtiko akaõhaü
asukkaü akaõha asukkavipàkaü accantaniññhaü nibbànaü àràdheti. 
Tattha yo ca puggalo kaõho kaõhàbhijàtiko kaõhaü dhammaü abhijàyati, yo ca puggalo
sukko sukkàbhijàtiko kaõhaü dhammaü abhijàyati, ime dve puggalà saükilesabhàgiyà. 

1. Taõhàsaükhayà-sãmu 2. Vijito saügàmo- sãmu 3. Accantaü niññhaü- sãmu. 

[BJT Page 236] [\x 236/]     

Tattha yo ca puggalo kaõho kaõhàbhijàtiko sukkaü dhammaü abhijàyati, yo ca puggalo
sukko sukkàbhijàtiko sukkaü dhammaü abhijàyati, ime dve puggalà vàsanàbhàgiyà. 

Tattha yo ca puggalo kaõho kaõhàbhijàtiko akanhaü asukkaü akaõhaasukkavipàkaü
accantaniññhaü nibbànaü àràdheti, yo ca puggalo sukko sukkàbhija tiko akaõhaüasukkaü
akaõhaasukkavipàkaü accantaniññhaü nibbànaü àràdheti, ime dve puggalà
nibbedhabhàgiyàti. 

Idaü saükilesabhàgiya¤ca vàsanàbhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü. 

"Cattàrimàni bhikkhave kammàni, katamàni cattàri: [PTS Page 159] [\q 159/]      atthi
kammaü kaõhaü kaõhavipàkaü, atthi kammaü sukkaü sukkavipàkaü, atthi kammaü
kaõhaü sukkhaü kaõhasukkavipàkaü, atthi kammaü akaõhaü asukkaü
akaõhaasukkavipàkaü kammaü kammuttamaü kammaseññhaü kammajhayàya saüvattati". 

Tattha ya¤ca kammaü kaõhaü kaõhavipàkaü, ya¤ca kammaü kaõhaü sukkaü
kaõhasukkavipàkaü, ayaü saükilesà. Ya¤ca kammaü sukkaü sukkavipàkaü, ayaü vàsanà.
Ya¤ca kammaü akaõhaü asukkaü akaõha sukkavipàkaü kammaü kammuttamaü
kammaseññhaü kammakkhayàya saüvattati, ayaü nibbedhoti. 

Idaü saükilesabhàgiya¤ca vàsanàbhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü. 

3. 4. 10

(10) Tattha katamaü vàsanàbhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü: 

1. "Laddhàna mànusattaü ce kiccaü akiccameva ca, 
Sukiccaü ceva pu¤¤àni saüyojanavippahànaü và"ti. 

"Sukiccaü ceva pu¤¤ànã"ti vàsanà; saüyojanavippahànaü và"ti nibbedho;

2. "Pu¤¤àni karitvàna saggà saggaü vajanti katapu¤¤à, 
Saüyojanappahànà jaràmaraõà vumuccantã"ti. 

"Pu¤¤àni karitvàna saggà saggaü vajanti katapu¤¤à"nivàsanà; "saüyojanappahànà
jaràmaranà vimuccantã"ti nibbedhoti. 

Idaü vàsanàbhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü. 

[BJT Page 238] [\x 238/]     

"Dvemàni bhikkhave padhànàti, katamàni dve: yo ca agàrasmà anagàriyaü pabbajitesu
cãvara- piõóapàta - senàsanagilànapaccayabhesajjaparikkhàraü pariccajati, yo ca agàrasmà
anagàriyaü pabbajitesu sabbupadhipañinissaggo taõhakkhayo viràgo nirodhonibbàna"nti.
[PTS Page 160] [\q 160/]      

Tattha "yo agàrasmà anagàriyaü pabbajitesu
cãvara-piõóapàta-senàsana-gilànapaccayabhesajjaparikkhàraü pariccajati, " ayaü vàsanà, "yo
agàrasmà anagàriyaü pabbajitena sabbåpadhipañinissaggo taõhakkhayo viràgo nirodho
nibbànaü". 

Ayaü nibbedho;

Idaü vàsanàbhàgiya¤ca nibbedhabhàgiya¤ca suttaü. 

Tattha taõhàsaükilesabhàgiyaü suttaü taõhàpakkheneva niddisitabbaü. Tãhi taõhàhi:
kàmataõhàya bhavataõhàya vibhavataõhàya. . Yena yena và pana vatthunà ajjhosità tena
teneva niddisitabbà. Tassà taõhàya vitthàro chattiüsataõhàjàliniyà vicaritàni. 

Tattha diññhisaükilesabhàgiyaü suttaü diññhipakkheneva niddisitabbaü ucchedasassatena,
yena yena và pana vatthunà diññhivasena abhinivisati idameva saccaü moghama¤¤anti tena
teneva niddisitabbaü tassà vitthàro- dvàsaññhi diññhigatàni. 

Tattha duccaritasaükilesabhàgiyaü suttaü cetanàya cetasikakammena niddisitabbaü, tãhi
duccaritahi: kàyaduccaritena vacãduccaritena manoduccaritena. Tassa vitthàro
dasaakusalakammapathà. 

Tattha taõhàvodànabhàgiyaü suttaü samathena niddisitabbaü. Diññhivodànabhàgiyaü suttaü
vapassanàya niddisitabbaü. Duccarita vodànabhàgiyaü suttaü sucaritena niddisitabbaü. 

Tãõi akusalamålàni, taü kissa hetu saüsàrassa nibbattiyà, tathà nibbatte saüsàre
kàyaduccaritaü kàyasucaritaü vacãduccaritaü vacãsucaritaü manoduccaritaü manosucaritaü. 

Iminà asubhena kammavipàkena idaü bàlalakkhaõaü nibbattatãti. [PTS Page 161] [\q 161/] 
    

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

Iminà subhena kammavipàkena daü mahàpurisalakkhaõaü nibbattatã'ti. 

Idaü vàsanàbhàgiyaü suttaü. 

[BJT Page 240] [\x 240/]     

Tattha saükilesabhàgiyaü suttaü catåhi kilesabhumihi niddisitabbaü: anusayabhumiyà
pariyuññhànabhumuyà saüyojanabhumiyà upàdànabhåmiyà. Sànusayassa pariyuññhànaü
jàyati, pariyaññhito saüyujji, saüyujjanto upàdiyati, upàdànapaccayà bhavo, bhavapaccayà
jàti, jàtipaccayà jaràmaraõaü sokaparidevadukkhadomanassåpàyàsà sambhavanti.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Imàhi catåhi kilesabhumuhi
sabbe kilesà saïgahaü samosaranaü gacchanti. 

Idaü saükilesabhàgiyaü suttaü. 

Vàsanàbhàgiyaü suttaü tãhi sucaritehi niddisitabbaü. Nibbedhabhàgiyaü suttaü catåhi
saccehi niddisitabbaü. Asekhabhàgiyaü suttaü tãhi dhammehi niddisitabbaü
buddhadhammehi paccekabuddhadhammehi sàvakabhåmiyà, jhàyivisaye niddisitabbanti. 

Tattha katame aññhàrasa målapadà: lokiyaü lokuttaraü lokiya¤ca lokuttara¤ca,
sattàdhiññhànaü dhammàdhiññhànaü sattàdhiññhànaü ca dhammàdhiññhànaü ca, ¤àõaü
¤eyyaü ¤àõa¤ca ¤eyyaü ca, dassanaü bhàvanà dassanaü ca bhàvanà ca, sakavacanaü
paravacanaü sakavacana¤ca paravacana¤ca, vissajjanãyaü avissajjanãyaü vissajjanãya¤ca
avissajjanãya¤ca, kammaü vipàkà kamma¤ca vipàko ca, kusalaü akusalaü kusala¤ca
akusala¤ca, anu¤¤àtaü pañikkhittaü anu¤¤àta¤ca pañikkhitta¤ca, tavo càti. 

(1) Tattha katamàü lokiyaü: 

1. "Na hi pàpaü kataü kammaü sajju khãraüva muccati, 
Dahantaü bàlamanveti bhasmacchanno ca pàvako"ti
[PTS Page 162] [\q 162/]      
Idaü lokiyaü. 

"Cattàrimàni bhikkhave agatigamanànã'ti ( sabbaü) -pe- nihãyate tassa yaso kàlapakkheva
candimà"ti. 

Idaü lokiyaü. 

"Aññhime bhikkhave lokadhammà. Katame aññha: lobhà ca alàbho ca ayaso ca yasoca nindà
ca pasaüsà ca sukha¤ca dukkhaü ca ime kho bhikkhave aññha lokadhammàti. 

Idaü lokiyaü. 

[BJT Page 242] [\x 242/]     

(2) Tattha katamaü lokuttaraü: 

2. "Yassindriyàni samathaü gatàni
Assà yathà sàratinà sudantà, 
Pahãnamànassa anàsavassa
Devàpi tassa pihayanti tàdino"ti. 

Idaü lokuttaraü. 

"Pa¤cimàni bhikkhave indriyàni lokuttaràni, katamàni pa¤ca: saddhindriyaü viriyandriyaü
satindriyaü. Samàdhindriyaü pa¤¤indriyaü. Imàni kho bhikkhave pa¤cindriyàni
lokuttarànã"ti. 

Idaü lokuttaraü

(3) Tattha katamaü lokiya¤ca lokuttara¤ca: 

"Laddhàna mànusattaü dve kiccaü akiccameva cà"ti dve gàthà. Yaü iha "sukiccaü ceva
pu¤¤ànã"ti ca "pu¤¤àti karitvàna saggà saggaü vajanti katapu¤¤à"ti ca idaü lokiyaü. Yaü iha
'saüyojana vippahànaü và"ti ca "saüyojanappahànà jaràmaraõà vimuccantã"ti ca idaü
lokuttaraü. 

Idaü lokiya¤ca lokuttara¤ca. [PTS Page 163] [\q 163/]      

"Vi¤¤àõe hi bhikkhave àhàre sati nàmaråpassa avakkanti hoti, nàmaråpassa avakkantiyà sati
punabbhavo, hoti, punabbhave sati jàti hoti, jàtiyà sati jaràmaraõaü
sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti, seyyathàpi bhikkhave mahàrukkho, tassa yàni ceva
målàni adhogamàni yàni ca tiriyaïgamàni sabbàni tàni uddhaü ojaü abhiharanti, evaü hi so
bhikkhave mahàràkkho tadàhàro tadupàdàno ciraü dãghamaddhànaü tiññheyya. Evameva
kho bhikkhave vi¤¤àõe àhàre sati nàmaråpassa avakkanti hoti, (sabbaü) "vi¤¤àõe hi
bhikkhave àhàre sati nàmaråpassa avakkanti hoti, nàmaråpassa avakkantiyà sati
punabbhavo, hoti, punabbhave sati jàti hoti, jàtiyà sati jaràmaraõaü
sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti"ti. Idaü lokiyaü. 
Vi¤¤àõe ce bhikkhave àhàre asati nàmaråpassa avakkanti na hoti, nàmaråpassa avakkantiyà
asati punabbhavo na hoti, punabbhave asati jàti na hoti, jàtiyà asati jaràmaraõaü
sokaparidevadukkhadomanassåpàyàsà nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Seyyathàpi bhikkhave mahàrukkho, atha puriso
àgaccheyya kuddàlapiñakaü àdàya, so taü rukkhaü måle chindeyya, måle cenvà
paëikhaõeyya, paëikhaõitvà mulàni uddhareyya antamaso usãranàëamattànipi, so taü
rukkhaü khaõóàkhaõóikaü chàndeyya, khaõóàkhaõóikaü chetvà phàleyya, phàletvà
sakalikaüsakalakaü kareyya sakalikaü katvà vàtàtape visoseyya, vàtàtape visosetvà agginà
óaheyya, agginà óahitvà masiü kareyya, masiü katvà mahàvàte và opuneyyanadiyà và
sãghasotàya pavàheyya, 

[BJT Page 244] [\x 244/]     

Eva¤hi so bhikkhave mahàrukkho ucchinnamålo assa tàlàvatthukato anabhàvaü gatoàyatiü
anuppàdadhammo. Evameva kho bhikkhave vi¤¤àõe àhàre asati [PTS Page 164] [\q 164/] 
    nàmaråpassa avakkanti na hoti, nàmaråpassa avakkantiyà asati (sabbaü) punabbhavo,
hoti, punabbhave sati jàti hoti, jàtiyà sati jaràmaraõaü
sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti"ti idaü lokuttaraü. 
Idaü lokiya¤ca lokuttara¤ca. 

(4) Tattha katamaü sattàdhiññhànaü: 

3. "Sabbà disà anuparigamma cetasà nevajjhagà piyataramattanà jhaci, 
Evampiyo puthu attà paresaü
Tasmà na hiüse paraü attakàmo"ti. 

Idaü sattàdhiññhànaü. 
4. "Ye keci bhåtà bhavissanti vàpi2
Sabbe gamissanti pahàya dehaü
Taü sabbajàtiü kusalo3 viditvà
âtàpã so4 brahmacariyaü careyyà"ti. 

Idaü sattàdhiññhànaü. 

"Sattahi bhikkhave aïghehi samannàgataü kalyàõamittaü api viveciyamànena
panàmiyamànena gale'pi panujjamànena5 yàvajãvaü na vijahitabbaü. Katamehi sattahi: piyo
ca hoti garuca bhàvanãye ca vattà ca vacanakkhamo ca gambhãraü ca kathaü kattà na ca6
aññhàne niyojako, imehi kho bhikkhave sattahi bhikkhave aïgehi samannàgataü
kalyàõamittaü api viveciyamànena panàmiyamànena gale'pi panujjamànena5 yàvajãvaü na
vijahitabbaü. Idamavoca bhagavà idaü vatvàna sugato athàparaü etadavoca satthà: 

5. " Piyo ca garu bhàvanãyo cattà ca vacanakkhamo, 
Gambhãra¤ca kathaü kattà no caññhàne niyojako; 
Taü mittaü mittakàmena yàvajãvampi seviya"nti. 

Idaü sattàdhiññhànaü. [PTS Page 165] [\q 165/]      

(5) Tattha katamaü dhammàdhiññhànaü;
6. "Ya¤ca kàmasukhaü loke yaü cidaü diviyaü sukhaü, 
Taõhakkhayasukhassete kalaja nàgghanti soëasiü"ti. 

Idaü dhammàdhiññhànaü

1. Paramattakàmo-machasaü. 2. Soca-sãmu, ye vàpi-machasaü. 3. Sabbaü jàtikusalo-sãmu. 4.
âtàpiyo -machasaü 5. Vihanama¤¤amànena- machasaü, pamajjamànena-sãmu 6. No ca -
machasaü

[BJT Page 246] [\x 246/]     

7. "Susukhaü vata nibbànaü sammàsambuddhadesitaü, 
Asokaü virajaü khemaü yattha dukkhaü nirujjhatã"ti. 

Idaü dhammàdhiññhànaü. 

(6) Tattha katamaü sattàdiññhàna¤ca dhammàdhiññhànaü ca: 

8. "Màtahaü pitaraü bhantvà ràjàno dve va khattiye, 
Raññhaü sànucaraü hantvà"ti. 

Idaü dhammàdhiññhànaü. 

"Anãgho yàti bràhmaõo"ti. 

Idaü sattàdhiññhànaü. 

Idaü sattàdhiññhànaü ca dhammàdhiññhàna¤ca. 

"Cattàro me bhikkhave iddhipàdà, katame cattàro:
chandasamàdhipadhànasaïkàrasamantàgato iddhipàdo, viriya chanda
samàdhipadhànasaïkhàrasamannàgato iddhipàdo, citta
chandasamàdhipadhànasaïkhàrasamannàgato iddhipàdo"ti. 

Idaü dhammàdhiññhànaü. 

"So kàye'pi cittaü samodahati, citte'pi kàyaü samodahati. Kàye sukhasa¤¤a¤ca lahusa¤¤a¤ca
okkamitvà upasampajja viharatã"ti. Idaü sattàdhiññhànaü. 

Idaü sattàdhiññhàna¤ca dhammàdhiññhàna¤ca. 

(7) Tattha katamaü ¤àõaü: 

9. "Yaü taü lokuttaraü ¤àõaü sabba¤¤å yena vuccati, 
Na tassa parihànatti sabbakàle pavattatã"ti. 

Idaü ¤àõaü. [PTS Page 166] [\q 166/]      

10. "Pa¤¤à hi seññhà lokasmiü yà'yaü nibbànagàminã1
Yàya sammà pajànàti jàtimaraõa saïkhaya'nti2. 

Idaü ¤àõaü. 

(8) Tattha katamaü ¤eyyaü: 

11. "Kittayissàmi te santiü (dhotakà'ti bhagavà)
Diññhe dhamme anãtihaü, 
Yaü viditvà sato caraü
Tare loke visattikaü. 

1. Nibbedhagàminã- iti. 2. Jàtibhava parikkhayaü-iti. 

[BJT Page 248] [\x 248/]     

12, Ta¤cà'haü abhinandàmi(ccàyasamà dhotako)
Mahesi santimuttamaü, 
Yaü vãdãtvà sato caraü
Tare loke cãsattikaü. 

13. Yaü ki¤ci sampajànàsi(dhotakà'ti bhagavà)
Uddhaü adho tiriyaü cà pi majjhe, 
Etaü viditvà saïgoti loke
Bhavàbhavàya màkàsi taõha?Nti. 

Idaü ¤eyyaü. 

"Catunnaü bhikkhave ariyasaccànaü ananubodhà appañivedà evamidaü dãghamaddhànaü
sandhàvitaü saüsaritaü mama¤ceva tumhàkaü ca. Tayidaü bhikkhave dukkhaü ariyasaccaü
anubuddhaü pañividdhaü, dukkhasamudayo1 ariyasaccaü anubuddhaü pañividdhaü,
dukkhanirodho2 ariyasaccaü dukkha nirodhagàminã pañipadà ariyasaccaü anubuddhaü
pañividdhaü, ucchinnà bhavataõhà, khãõà bhavanetti, tatthi'dàni punabbhavoti. Idamavoca
bhagavà idaü vatvàna sugato athà'paraüvatada'voca satthà: 

14. Catunnaü ariyasaccànaü yathàbhåtaü adassanà. 
Saüsitaü3 dãghamaddhànaü tàsu tàsve'va jàtisu

15. Tàni etàni diññhàni bhavanetti samåhatà, 
Ucchinnaü målaü dukkhassa natthi"dàni punabbhavo"ti. [PTS Page 167] [\q 167/]      

Idaü ¤eyyaü. 

(9) Tattha katamaü ¤àõaü ca ¤eyyaüca: 

"Råpaü aniccaü vedanà aniccà sa¤¤à aniccà saükhàrà aniccà vi¤¤àõaü anicca"nti idaü
¤eyyaü. 

"Evaü jànaü evaü passaü ariyasàvako råpaü aniccanti passati, vedanà aniccàti passati, sa¤¤à
aniccanti passatã"ti idaü ¤àõaü. Saükhàrà aniccanti passatã"ti idaü ¤àõaü. Vi¤¤àõaü
aniccanti passatã"ti idaü ¤àõaü. 

"So parimuccati råpena parimuccati vedanàya parimuccati sa¤¤àya parimuccati saïkhàrehi
parimuccati vi¤¤àõamhà parimuccati dukkhasmàti vadàmã'ti. 
Idaü ¤àõaü ca ¤eyyaü ca. 

"Sabbe saïkhàrà aniccà"ti idaü ¤eyyaü. 

"Yadà pa¤¤àya passati"ti idaü ¤àõaü. 

3. Dukkhasamudayaü-machasaü 4. Dukkhanirodhaü-machasaü 5. Saüsaritaü -sãmu. 

[BJT Page 250] [\x 250/]     
"Atha nibbindati dukkhe esa ggo visuddhiyà"ti idaü ¤àõaü ca ¤eyyaü ca. 

Sabbe saïkhàrà dukkhàti savecca abhisamecca dhammaü; sabbe dhammà anattà"ti idaü
¤eyyaü. 

"Yadà pa¤¤àya passatã"ti idaü ¤àõaü. 

"Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyà"ti idaü ¤àõaü ca ¤eyyaüca. [PTS Page 168]
[\q 168/]      

"Ye hi ci1 soõa, samaõà và bràhmaõà và aniccena råpena dukkhena vipariõàmadhammena
seyyohamasmiti và samanupassanti. Sadisohamasmãti và samanupassanti, hãnohamasmãti
và samanupassanti, kima¤¤ata; yathàbhåtassa adassanà, aniccàya vedanàya dukkhena
vipariõàmadhammena sayyohamasmãti và samanupassanti. Aniccàya sa¤¤àya dukkhena
vipariõàmadhammena seyyohamasmãti và samanupassanti. Aniccehi saïkhàrehi dukkhena
vipariõamedhammena seyyohamasmãti và samanupassanti. Aniccena vi¤¤àõena dukkhena
viparinàmadhammena seyyohamasmãti và samanupassanti, sadisohamasmiti và
samanupassanti, hãnohamasmiti và samanupassanti kima¤¤ata; yathàbhåtassa adassanà"ti.
Idaü ¤eyyaü. 

" Ye ca kho keci soõa, samaõà và bràhmaõà và anaccena råpena dukkhena
vipariõàmadhammena seyyohamasmãti"pi na samanupassanti, sadisohamasmãtipi na
samanupassanti, hãnohamasmãtipi na samanupassanti, kima¤¤atra yathàbhåtassa dassànà,
aniccàya vedanàya dukkhena vipariõàmadhammena seyyohamasmãti'pi na samanupassanti,
aniccàya sa¤¤àya dukkhenavipariõàmadhammena seyyohamasmãti'pi na samanupassanti,
sadisohamasmãtipi na samanupassanti, aniccehi saïkhàrehi dukkhena
vipariõàmadhammena seyyohamasmãti'pi na samanupassanti, sadisohamasmãtipi na
samanupassanti, aniccena vi¤¤àõena dukkhena vipariõàmadhammena seyyohamasmãtipi
na samanupassanti, sadisohamasmãti pi na samanupassanti, hãnohamasmãti pi na
samanupassanti, kima¤¤atra yathàbhåtassa dassanà"ti. Idaü ¤àõaü. 

Edaü ¤àõaü ca ¤eyyaü ca

(10) Tattha katamaü dassanaü: 

16. " Ye ariyasaccàni vibhàvayanti
Gambhãrapa¤¤ena sudesitàni, 
Ki¤càpi te hontã bhusappamattà
Na te bhavaü aññhamaü àdiyantã"ti. 

Idaü dassanaü. 

17. " Yathindakhãlo pañhaviü sito siyà
Catubbhi vàtehi asampakampiyo, [PTS Page 169] [\q 169/]      
Tathåpamaü sappurisaü vadàmi
Yo ariyasaccàni avecca passatã"ti

Idaü dassanaü. 

1. Yeca kho keci -sãmu. 

[BJT Page 252] [\x 252/]     

"Catåhi bhikkhave sotàpattiyaïgehi samannàgato ariyasàvako àkaïkhamàno attanàvaattànaü
byàkareyya khãõanirayomhi. Khãõatiracchànayoni, khãõapettimisayo,
khãõàpàyaduggativinipàto, sotàpannohamasmi avinipàtadhammo niyato sambodhãparàyanà
sattakkhattuparamaü1 deve ca manusse ca sandhàvitvà saüsaritvà dukkhassantaü
karissàmãti. Katamehi catåhi: idha bhikkhave ariyasàvakassa tathàgate saddhà niviññhà
patiññhità viråëhà målajàtà asaühàriyà samaõena và bràhmaõena và devane và màrena và
brahmunà và kenaci và lekasmiü saha dhammena. Dhamme kho pana niññhaü gato hoti.
Svàkkàto bhagavatà dhamme sandiññhiko akàliko ehipassiko ãpanayiko paccattaü veditabbo
vi¤¤åhi yadidaü madanimmadano -pe- nirodho nibbànaü. Sahadhammiyà ko panassa honti
iññhà kantà piyà manàpà gihi ceva pabbajità ca ariya kantehi kho pana sãlehi samannàgato
hoti akhaõóehi accidedahi asabalehi akammàsehi bhujissehi vi¤¤åppasatthehi
aparàmaññhehi sàdhisaüvattanikehi. Imehikho bhikkhave catåhi sotàpattiyaïgehi
samannàgato ariyasàvako àkaïkhamàno attanàva attànaü byàkareyya khãõanirayomhi
khãõatiracchànayoni, khãõapettivisayo khãõàpàyaduggativinipàto sotàpannohamasmi
avinipàtadhamme niyato sambodhiparàyano sattakkhattuparama deve ca manusse ca
sandhàvitvà saüsaritvà dukkhassantaü karissàmã"ti. [PTS Page 170] [\q 170/]      

Idaü dassanaü. 

(11) Tattha katamà bhàvanà: 

18. "Yassindriyàni2 subhàvitàni
Ajjhattaü bahiddhà ca sabbaloke, 
Nibbijjha imaü paraü ca lokaü
Kàlaü kaïkhati bhàvito sa danto3?Ti. 

Ayaü bhàvanà. 

"Cattàrimàni bhikkhave dhammapadàni. Katamàni cattàri: anabhijjhà dhammapadaü
abyàpàdodhammapadaü sammàsati dhammapadaü sammàsamàdhi dhammapadaü. Imàni
ko bhikkhave cattàri dhammapadànã"ti. 

Ayaü bhàvanà. 

(12) Tattha katamaü dassanaü ca bhàvanà ca: 

19. "Pa¤ca chinde pa¤ca jahe pa¤cacuttari bhàvaye, 
Pa¤ca saïgatigo bhikkhu oghatiõõoti vuccatã"ti. 

1. Paramo-sãmu 2. Yassindriyànãdha - sãmu 3. Sudanto-sãmu. 

[BJT Page 254] [\x 254/]     

"Pa¤ca chinde pa¤ca jahe"ti idaü dassanaü. "Pa¤ca cuttari bhàvaye pa¤ca saïgàtigo bhikkhå
oghatiõõoti vuccatã"ti ayaü bhàvanà. 

Idaü dassanaü ca bhàvanà ca. 

"Tãõimàni bhikkhave, indriyàni. Katamàni tãõi: ana¤¤à ta¤¤assàmãtindriyaü
a¤¤àtàvindriyaü. 

Katamaü ca bhikkhave, ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyaü: idha bhikkhave, bhikkhå
anabhisametassa dukkhassaariyasaccassa abhisamayàya chandaü janeti vàyamati viriyaü
àrabhati cittaü paggaõhàti padahati, anabhisametassa [PTS Page 171] [\q 171/]     
dukkhasamudayassa ariyasaccassa abhisamayàya chandaü janeti vàyamati viriyaü àrabhati
cittaü paggaõhàti padahati, dukkhanirodhassa ariyasaccassa abhisamayàya chandaü
janetivàyamati viriyaü àrabhati cittaü paggaõhàti padahati, dukkhanirodha gàminiyà
pañipadàyaariyasaccassa abhisamayàya chandaü janeti vàyamati viriyaü àrabhati cittaü
paggaõhàta dahati, idaü bhikkhave, ana¤¤àta¤¤assàmãtindurirayaü"ti. 

Idaü dassanaü. 

"Katamaü ca bhikkhave, a¤¤indriyaü: idha bhikkhave, bhikkhu idaü dukkhanti yathàbhåtaü
pajànàti, ayaü dukkhasamudayoti yathàbhåtaü pajànàti, ayaü dukkhanirodhoti yatàbhåtaü
pajànàti, ayaü dukkhanirodhagàminã pañipadàti yathàbhåtaü pajànàti, idaü bhikkhave,
a¤¤indriyaü. 

Katamaü ca bhikkhave, a¤¤àtàvindriyaü: idha bhikkhave, bhikkhå àsavànaü khayà anàsavaü
cetovimuttiü pa¤¤àvumuttiü diññheva dhamme sayaü abi¤¤à sacchikatvà upasampajja
viharati, khãõà jàti, vusitaü brahmacariyaü, kataü karaõãyaü, nàparaü itthattàyàti pajànàti,
idaü bhikkhave, a¤¤àtàvindriya"nti. 

Ayaü bhàvanà. 

Idaü dassanaü ca bhàvanà ca. 

(13) Tattha katamaü sakavacanaü: 

20. "Sabbapàpassa akaraõaü kusalassa upasampadà, 
Sacittapariyodapanaü etaü buddhàna'sàsana"nti. 

Idaü sakavacanaü. 

"Tãõimàni bhikkhave bàlassa bàlalakkhaõàni, bàlanimittàni bàlàpadànàni, yehi bàlaü bàloti
pare sa¤jànanti, katamàni tãni: bàlo bhikkhave duccintitacintã ca hoti, dubbhàsitabhàsã ca
hoti, dukkatakammakàrãca hoti, imàni kho bhikkhave tãõi bàlassa bàlalakkhaõàni
bàlanimittàni bàbàpadànàni. [PTS Page 172] [\q 172/]      

[BJT Page 256] [\x 256/]     

"Tãõimàni bhikkhave paõatessa paõóutassa paõóitalakkhaõàni paõóitanimittàni
paõóitàpadànàni, yehi paõóitaü paõóitoti pare sa¤jànanti. Katamàni tãõi: paõóito
bhikkhave sucintitacintãca hoti, subhàsitabhàsã ca hoti, sukatakammakàrã ca hoti. Imàni ko
bhikkhave tãõi paõóitassa paõóitalakkhaõàni paõóitanimittàni paõóitàpadànànã"ti. 

Idaü sakavacanaü. 

(14) Tattha katamaü paravacànaü: 

21. "Pañhavisamo natthi vãtthato
Ninno pàtàlasamo na cijjati. 
Merusamo natthi unnato
Cakkavatti sadiso natthi poriso"ti. 

Idaü ravacanaü. 

"Hotu devànaminda, subhàsitena jayoti. Hotu vepacitti subhàsitena jayoti. Bhaõa vepacitti,
gàthanti, atha khe bhikkhave vepavitti asurando imaü gàthaü abhàsi: 

22. "Bhiyyo bàlà pakujjheyyuü1 no cassa pañisedhako, 
Tasmà bhusena daõóena dhãro bàlaü nisedhaye"ti. 

Bhàsitàya ko pana bhikkhave vepacittinà asurindena gàthàya asurà anumodiüsu devà tuõhã
ahesuü. Atha ko bhikkhave vepacitti asurindo sakkaü devànamindaü etadavoca: bhaõa
devànaminda gàthanti. Atha ko bhikkhave sakko devànamindo imaü gàthaü abàsi: 

23. "Etadeva ahaü ma¤¤e bàlassa pañisedhanaü, 
Paraü saükupitaü ¤atvà yo sato upasammatã"ti. 
Bhàyitàya kho bhikkhave sakkena devànamãndena gàthàya devà anåvodiüsu, asurà
tunhãahesuü. Athako bhikkhave sako devànamindo vepacitti asurindaü etadavoca bhaõa
vepacitti gàthanti. Atha kho bhikkhave vepacitti asurindo imaü gàthaü abhàsi: 
[PTS Page 173] [\q 173/]      

24. "Etadeva titikkhàya vajjaü passàmi vàsava, 
Yadà naü ma¤¤atã bàlo bhayà myàyaü titikkhati: 
Ajjhàråhati dummedo gova bhãyo palàyina"nti. 

1. Pakuppeyyuü-pu. 

[BJT Page 258] [\x 258/]     

Bhàsitàya ko pana bhikkhave vepacittinà asurindena gàthàya asurà anumodiüsu,
devàtuõahã ahesuü athako bhikkhave vepacitti asurindo sakkaü devànamindaü etadavoca.
Bhaõa devànaminda, gàthanti. Athakho bhikkhave, sakko devànamindo imàgàtàya abhàsi: 

25. "Kàmaüva¤¤atu và mà và bhayà myàyaü titikkhati, 
Sadatthaparamà atthà khantyà bhiyo na vijjati. 

26. Yo have balavà santo dubbalassa titikkhati. 
Tamàhu paramaü khantiü niccaü dhamati dubbalo. 

27. Abalaü taü balaü àhu yassa bàlabaüla balaü, 
Balassa dhammaguttassa pañicattà na vijjati. 

28. Tasseva tena pàpiyo yo kuddhaü pañikujjhati, 
Kuddhaü apañikujjhanto saïgàmaü jeti dujjayaü. 

29. Ubhinnamatthaü carati attano ca parassa ca, 
Paraü saükupitaü ¤atvà yo sato upasammati. 

30 Ubhinnaü tikicchantànaü attano ca parassa ca. 
Janà ma¤¤anti bàloti ye dhammassa akovidà"ti. 

"Bhàsitàsu kho pana bhikkhave, sakkena devànamindena gàthàsu devà anumodiüsu asurà
tunhã ahesu"nti. 

Idaü paravacànaü. 

(15) Tattha katamaü sakavacànaü ca paravacanaü ca: 

"Ya¤ca pattaü pa¤ca pattabbaü ubhayametaü rajànukiõõaü àturassànusikkhato. Ye ca
sikkhàsàrà sãlaü vataü jãvitaü brahmacariyaü upaññhànasàrà, ayameko anto. Ye ca
evaüvàdino evaüdiññhino natthi kàmesu dosoti, ayaü [PTS Page 174] [\q 174/]      dutiyo
anto. Iccete ubho antà kamasivaóhenà kañasiyo diññhiü vaóóhenti, ete ubho ante
anabhi¤¤àya olãyanti eko atidhàvanti eke"ti. Idaü paravacanaü. 

Ye ca ko te ubho ante abi¤¤àya tata; ca na ahesuü. Te na ca ama¤¤iüsu. Vaññaü tesaü natthi
pa¤¤àpanàyà"ti. 

Idaü sakavacanaü

Ayaü udàno sakavacanaü ca paravacanaü ca. 

[BJT Page 260] [\x 260/]     

"Ràjà pasenadi kosalo bhagavantaü etadavoca: idha mayhaü bhante, rahogatassa
patisallãnassa evaü cetaso paricitakko udapàdi: kesaü nu kho piyo attà, kesaü appiyo attàti.
Tassa mayhaü bhante etadahosi: ye kho keci kàyena duccaritaü caranti vàcàya duccaritaü
caranti manasà duccaritaü caranti, tesaü appiyo attà. Ki¤càpi te evaü vadeyyuü: 'piyo no
attà'ti. Atha ko tesaü appiyo attà. Taü kissa hetu: ya¤hi appiyo appiyassa karoti. Taü te
attàva attano karonti. Tasmà tesaü appiyo attà. Ye ca kho keci kàyena sucaritaü caranti
vàcàya sucaritaü caranti manasà sucaritaü caranti, tesaü piyo attà. Ki¤càpi te evaü vadeyyuü
'appiyo no attà'ti, atha kho tesaü piyo attà. Taü kissa hetu: yaü hi piyo piyassa kareyya, taü
te attanàva attano karonti, tasmà tesaü piyo attà'ti. 

Evametaü mahàràja, evametaü mahàràja, ye hi ci mahàràja kàyena duccaritaü caranti vàcàya
duccaritaü caranti manasà duccaritaü caranti, tesaü appiyo attà. Ki¤càpi te evaü vadeyyuü
'piyo no attà'ti, atha ko tesaü appiyo attà, taü kissa hetu: yaü hi mahàràja, appiyo appiyassa
kareyya, taü te attanàva attano karonti, tasmà tesaü appiyo attà, ye ca kho keci mahàràja
kàyena sucaritaü caranti vàcàya sucaritaü caranti manasà sucaritaü caranti, tesaü piyo attà.
Ki¤càpi te evaü vadeyyuü 'appiyo no attà'ti, atha ko tesaü piyo attà. [PTS Page 175] [\q
175/]      taü kissa hetu: yaü hi mahàràja, piyo piyassa kareyya, taü te attanàva attano
karonti. Tasmà tesaü piyo attàti. Idamavoca bhagavà. Idaü vatvà sugato athàparaü
etadavoca satthà: 

31. "Attàna¤ce piyaü ja¤¤à na naü pàpena saüyuje, 
Na hi taü sulabhaü hoti sukhaü dukkatakàrinà. 

32. Antakenàdipannassa jahato mànusaü bhavaü, 
Kiü hi tassa sakaü hoti ki¤ca àdàya gacchati;
Kiü cassa anugaü hoti chàyàva anapàyinã. 

33. Ubho pu¤¤aü ca pàpaü ca yaü macco kuruto idha, 
Taü hi tassa sakaü hoti taü ca àdàya gacchati;
Taü cassa anugaü hoti chàyàva anapàyinã. 

34. Tasmà kareyya kalyàõaü nicayaü samparàyikaü, 
Pu¤¤àni paralokasmiü patiññhà honti pàõãna"nti. 

Idaü suttaü paravacanaü. Anugãti sakavacanaü. 

Idaü sakavacanaü ca paravacana¤ca. 

[BJT Page 262] [\x 262/]      
(16) Tattha katamaü vissajjanãyaü: 

Pa¤he pucchite idaü abhi¤¤eyyaü idaü pari¤¤eyyaü idaü pahàtabbaü idaü bhàvetabbaü
idaü sacchikàtabbaü ime dhammà evaü gahità idaü phalaü nibbattayanti tesaü evaü
gahitànaü ayaü attho iti. 

Idaü vissajjanãyaü. 

"Uëàro buddo bhagavà"ti buddhuëàrattaü dhammasvàkkhàtataü saïghasuppañipatti¤ca
ekaüseneva niddise. "Sabbe saïkhàrà aniccà"ti "sabbe saïkhàrà dukkhà"ti "sabbedhammà
anattà"ti ekaüseneva niddise. Yaü và pana¤¤ampi evaü jàtiyanti. 

Idaü vissajjanãyaü. [PTS Page 176] [\q 176/]      

(17) Tattha katamaü avissajjanãyaü. 

35. "âkaïkhato te naradammasàrathi
Devà manussà manasà micintitaü. 
Sabbe na ja¤¤à1 kasiõàpi pàõino santaü samàdiü araõaü nisevato. 
"Kiü taü bhagavà àkaïkhati"ti. 

Idaü avissajjanãyaü. 

"Ettako bhagavà sãlakkhandhe2 samàdhikkhandhe pa¤¤àkkhandhe vimuttikkhandhe
vimutti¤àõadassanakkhandhe iriyàyaü pabhàve hitesi kàyaü karuõàyaü iddhiya"nti. 

Idaü avissajjanãyaü. 

"Tathàgatassa bhikkave arahato sammàsambuddhassa loke uppàdà tiõõaü ratanànaü
uppàdo: buddharatanassa dhammaratanassa saïkharatanassa". 

"Kiü pamàõàni tãõi ratanànã"ti idaü avissajjanãyaü buddhavisayo avissajjanãyo.
Puggalaparopara¤¤utà avissajjanãyà. 

"Pubbà bhikkhave koñi na pa¤¤àyati avijjànãvaranànaü sattànaü taõhàsaüyojanànaü sakiü
nirayaü sakiü tiracchànayoniü sakiü pettivisayaü sakiü asurayoniü sakiü deve sakiü
manusse sandhàvataü saüsarataü". 

1. Na jàneyyuü- aññhakathà. 2. Sãlakkhandhena-pu. 

[BJT Page 264] [\x 264/]     

"Katamà pubbà koñi"ti avissajjanãyaü. "Na pa¤¤àyatã"ti sàvakànaü ¤àõavekallena.
Duvidhaü buddhànaü bhagavantànaü desanà: attåpanàyikà ca paråpanàyikà ca. 'Na
pa¤¤àyatã'ti paråpanàyikà; 'natthi khuddhànaü bhagavantànaü appajànanà'ti1 attupanàyikà;
yathà bhagavà kokàlikaü bhikkhuü àrabbha a¤¤ataraü bhikkhuü evamàha: [PTS Page 177]
[\q 177/]      

'Seyyathàpi bhikkhu, vãsatikhàriko kosalako tilavàho -penatveva eko abbudo nirayo.
Seyyathàpi bhikku, vãsati abbudà nirayà, evameko nirabbudo nirayo, seyyathàpi bhikkhu,
vãsati nirabbudà nirayà, evameko ababo nirayo seyyathàpi bhikkhå, vãsati ababà nirayà,
evameko añaño nirayo. Seyyathàpi bhikkhå, vãsati añañà nirayà, evameko ahaho nirayo.
Seyyathàpi bhikkhå vãsati ahahà nirayà evameko kumudo nirayo. Seyyathàpi bhikkhå,
vãsati kumudà nirayà, ëuvameko sogandhiko nirayo, seyyathàpi bhikkhu, vãsati sogandhikà
nirayà, evameko uppalako nirayo. Seyyathàpi bhikkhå, vãsati uppalakà nirayà, evameko
puõóarãko nirayo. Seyyathàpi bhikkhå, vãsati puõóarãkà nirayà, evameko padumo nirayo.
Padumaü kho pana bhikkhu, nirayaü kokàliko bhikkhå upapanno sàriputta moggallànesu
cittaü àghàtetvà"ti. 

Yaü và pana ki¤ci bhagavà àha: ayaü appameyyo asaükheyyoti, sabbaü taü avissajjanãyantã. 

Idaü avissajjanãyaü

(18) Tattha katamaü vissajjanãyaü ca avissajjaniyaü ca: 

Yadà so upako àjãvako bhagavantaü àha: "kuhiü àvuso gotama, gamissatã"ti. Bhagavà àha: 

36. "Bàhàõasiü gamissàmi àhantuü2 amatadunduhiü, 
Dhammacakkaü pavattetuü loke appativattiya"nti. 

Upako àjivako àha: "jinoti ko àvuso bho gotama pañijànàsi"ti, bhagavà àha: 

37. "Màdisà ve jànà3 honti ye pattà àsavakkhayaü, 
Jità me pàpakà dhammà tasmàhaü upakà jino"ti. 

1. Avijànanàti-machasaü. 2. âhaü taü -machasaü, àha¤chaü-mani, mapà, 3. Jinà ve
màdisà-sãmu. 

[BJT Page 266] [\x 266/]     

"Kathaü jino" "kena jino"ti vissajjanãyaü; "katamo jino"ti avissajjanãyaü, "katamo
àsavakkhayo: ràgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo"ti vissajjanãyaü; kittako àsavakkhayo"ti
avissajjanãyaü;
[PTS Page 178] [\q 178/]      
Idaü vissajjanãya¤ca avissajjanãya¤ca. 

"Atthi tathàgato"ti vissajjanãyaü; "atthi råpaü"ti vissajjanãyaü. "Råpaü tathàgato"ti
avissajjanãyaü, "råpavà tathàgato"ti avissajjanãyaü, "råpe và tathàgato"ti avissajjanãyaü,
"tathàgate råpa"nti avissajjanãyaü. Evaü "atthi vedanà"ti vissajjanãyaü, "vedanaü tathàgato"ti
avissajjanãyaü, "vedanà tathàgato"ti avissajjanãyaü, "vedanà và tathàgato"ti avissajjanãyaü,
"tathàgate veda"nti avissajjanãyaü. "Atthi sa¤¤àya"ti vissajjanãyaü. "Sa¤¤àyaü tathàgato"ti
avissajjanãyaü, "sa¤¤à tathàgato"ti avissajjanãyaü, "sa¤a¤e và tathàgato"ti avissajjanãyaü,
"tathàgate sa¤¤à"nti avissajjanãyaü. Atthi saükhàraü"ti vissajjanãyaü. "Saükhàraü tathàgato"ti
avissajjanãyaü, "saükhàrà tathàgato"ti avissajjanãyaü. "Saükhàre và tathàgato"ti
avissajjanãyaü, "tathàgate saükàra"nti avissajjanãyaü, atthi vi¤¤àõa"nti villajjanãyaü.
"Vi¤¤àõaü tathàgato"ti avissajjanãyaü, vi¤¤àõavà tathàgato"ti avissajjanãyaü, vi¤¤àõe
tathàgato"ti avissajjanãyaü, "tathàgate vi¤¤àõa"nti avissajjanãyaü. "A¤¤ata; råpena
tathàgato"ti avissajjanãyaü, a¤¤atra vedanàya tathàgato"ti avissajjanãyaü, a¤¤ata; sa¤¤àya
tathàgato"ti avissajjanãyaü, a¤¤atrasaïkhàrehi tathàgato"ti avissajjanãyaü, a¤¤atra vi¤¤àõena
tathàgato"ti avissajjanãyaü, "ayaü so tathàgato aråpako avedanako asa¤¤ako
asaïkhàrakoavi¤¤àõako"ti avissajjanãyaü. 

Idaü vissajjanãya¤ca avissajjanãya¤ca. 

"Passati bhagavà dibbena cakkhunà visuddhena atikkantamànusakena satto cavamàne
upapajjamàne (evaü sabbaü) hãne paõãte suvaõõe dubbaõõe sugate duggate
yathàkammåpage satte pajànàti: vissajjanãyaü. "Katame sattà' katamo tathàgato"ti
avissajjanãyaü. 

Idaü vissajjanãya¤ca avissajjanãya¤ca. 

"Atthi tathàgato"ti vissajjanãyaü, "atthi tathàgato parammaraõà"ti avissajjanãyaü. 

Idaü vissajjanãyaü ca avissajjanãyaü ca. 

(19) Tattha katamaü kammaü: 

38. "Antakenàdipannassa jahato mànusaü bhavaü, 
Kiü hi tassa sakaü hoti ki¤ca àdàya gacchati;
Ki¤cassa anugaü hoti chàyàva anapàyinã"

39. "Ubho pu¤¤a¤ca pàpaü ca yaü macco kurute idha, 
Taü hi tassa sakaü hoti taü ca àdàyagacchati;
Ta¤cassa anugaü hoti chàyàva anapàyinã"ti. 

Idaü kammaü. 

[BJT Page 268] [\x 268/]     

"Punaca paraü bhikkhave, bàlaü pãñhasamàråëhaü và [PTS Page 179] [\q 179/]     
ma¤casamàråëhaü và chamàya1 và semànaü, yànissa pubbe pàpakàni kammàni katàni
kàyena duccaritàni vàcàya duccaritani manasà duccaritàni, tànissa tamhi samaye olambanti
ajjeddhàlambanti abhippalambanti. Seyyathàpi bhikkhave, mahantànaü2 pabbatakåñànaü
chàyà sàyanhasamayaü pañhaviyà olambanti ajjholambanti abippalambanti, evameva ko
bhikkhave bàlaü pãñhasamàråëhaü và ma¤casamàråëhaü và chamàya1 và semànaü yànissa
pubbe pàpakàni kammàni katàni kàyena duccaritàni vàcàya duccaritàni manasà duccaritàni,
tànissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abippalampanti. Tata; bhikkhave bàlassa evaü
heti: akataü vata me kalyàõaü akataü kusalaü akataü bhãruttàõaü, kataü pàpaü kataü
luddaü kataü kibbisaü, yà ca hoti3 akatakalyàõànaü akatakusalànaü akatabhãruttàõànaü
katapàpànaü kataluddànaü katakibbisànaü gati, taü gatiü pecca gacchàmãti so socati
kilamati paridevati urattàëiükandati sammohaü àpajjatãti. 

Punaca paraü bhikkhave, paõóitaü pãñhasamàråëhaü và ma¤casamàråëhaü và chamàya và
semànaü, yànissa pubbe kalyàõàni kammàni katàni kàyena sucaritàni vàcàya sucarità
manasà sucàritàni, tànissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Evameva
kho bhikkhave paõóitaü pãñhasamàråëhaü và ma¤casamàråëhaü và chamàya và semànaü
yànissa pubbe kalyàõàni kammàni katàni kàyena sucaritàni vàcàya sucaritàni manasà
sucaritàni, tànissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Tata;. Bhikkhave
paõóitassa evaü hoti: akataü vata me pàpaü akataü luddaü akataü kibbisaü kataü kalyàõaü
kataü kusalaü kataü bãruttàõaü, yà ca hoti3 pàpànaü akataluddànaü akatakibbisànaü
katakalyàõànaü katakusalànaü katabhãruttàõànaü gati, taü gatiü pecca gacchàmãti. So na
socati na kilamati na paridevati na urattàëiü kandati na sammohaü àpajjati kataü me
pu¤¤aü akataü pàpaü, yà bhavissati gati akatapàpassa akataluddassa akatakibbisassa
katapu¤¤assa katakusalassa katabhãruttàõassa, taü pecca gatiü gacchàmãti vippañisàro na
jàyati. Avippañisàrino. Ko bhikkhave itthiyàvà purisassa và gihãno và pabbajitassa và
bhaddakaü maraõaü bhaddikà kàlakiriyàti vadàmãti. 

Idaü kammaü. 

"Tãõimàni bhikkhave duccaritàni, katamàni tãõi: kàyaduccaritaü vacãduccaritaü
manoduccaritaü. Imàni kho bhikkhave tãõi duccaritàni. 

1. Chamàyaü -machasaü. 2. Mahataü -machasaü. 3. Yàvatà hoti -sãmu, machasaü

[BJT Page 270] [\x 270/]     

Tãnimàni bhikkhave, sucaritàni. Katamàni tãõi9 kàyasucaritaü vacãsucaritaü mano
sucaritaü. Imàni ko bhikkhave, tãõi sucaritànã"ti. 

Idaü kammaü. 
(20) Tattha katamo vipàko: 

"Làbhà vo bhikkhave, suladdhaü vo bhikkhave khano vo pañiladdho brahmacariyavàsàya,
diññhà mayà bhikkhave, cha phassajayatanikà nàma nirayà, tattha yaü ki¤ca cakkhunà råpaü
passati aniññharåpaü yeva passati neña iññharåpaü, akantaråpaü yeva passati no kantaråpaü,
amanàparåpaüyeca passati no manàparåpaü, yaü ki¤ci sotena saddhaü vijànàti
aniññhasaddhaü yeva vijànàti no iññhasaddhaü, akantasaddhaü yeva vijànàti no kanta
saddhaü, amanàpa dhammaü yeva vijànàti, no manàpasaddhaü yaü ki¤ci ghànena gandhaü
vijànàti aniññhagandhaü yeva vijànàti no iññharåpaü, akantadhammaü yeva vijànàti no
kantagandhaü, amanàpa gandhaü yeva vijànàti, no manàpagandhaü, yaü ki¤ci jivhàya rasaü
vijànàti aniññha rasaü yeva vijànàti no iññharasaü, akantarasaü yeva vijànàti no kantarasaü,
amanàpa rasaü yeva vijànàti, no manàparasaü. Yaü ki¤ci kàyena phoññhabbaü vijanàti
aniññhaphoññhabbaü yeva vijànàti no iññhaphoññhabbaü akantaphoññhabbaü yeva vijànàti
no kantaphoññhabbaü, amanàpa phoññhabbaü yeva vijànàti, no manàpadhammaü, yaü ki¤ci
manasà dhammaü vijànàti aniññhadhammaü yeva vijànàti no iññhadhammaü,
akantadhammaü yeva vijànàti no kantadhammaü, amanàpa dhammaü yeva vijànàti, no
manàpadhammaü làbhà [PTS Page 181] [\q 181/]      vo bhikkhave, suladdhaü vo
bhikkhave, khano vo pañiladdho brahmacariyavàsàya. 

Diññhà mayà bhikkhave, cha phassàyatanikà nàma saggà. Tattha yaü ki¤ci cakkunà råpaü
passati iññharåpaüyeva passati no aniññharåpaü, kantaråpaüyeva passati no akantaråpaü,
manàparåpaüyeva passati no amanàparåpaü, yaü ki¤ci sotena saddaü suõàti
iññhadhammaüyeva vijànàti no aniññhasaddaü, kantasaddhaüyeva vijànàti no akanta
saddhaü, manàpasaddhayeva vijànàti no amanàpa saddhaü, yaü ki¤ci ghànena gandhaü
suõàti iññhaghandhaüyeva vijànàti no aniññhaghandhaü, kantaghandhaüyeva vijànàti no
akantagandhaü, manàpagandhaüyeva vijànàti no amanàpaghandhaü, yaü ki¤ci jivhàya rasaü
suõàti iññharasaüyeva vijànàti no añiññharasaü, kantarasaüyeva vijànàti no akanta rasaü,
manàparasaüyeva vijànàti no amanàparasaü, yaü ki¤ci kàyena phoññhabbaü suõàti
iññhaphoññhabbaüyeva vijànàti no aniññhaphoññhabbaü, kantaphoññhabbaüyeva vijànàti no
akantaphoññhabbaü, manàpaphoññhabbaüyeva vijànàti no amanàpaphoññhaü, yaü ki¤ci
manasà dhammaü vijànàti iññhadhammaüyeva vijànàti no añiññhadhammaü,
kantadhammaüyeva vijàniti no akanta dhammaü, manàpadhammaüyeva vijànàti no
amanàpadhammaü, làbhà vo bhikkhave, suladdhaü vo bhikkhave, khano vo pañiladdho
brahmacariya vàsàyà"ti

Ayaü vipàko. 

40. "Saññhi vassasahassàni paripuõõàni sabbaso, 
Niraye paccamànànaü kadà anto bhavissati. 

41. Natthi anto kuto anto na anto pati dissati, 
Tadà hi pakataü pàpaü mama1 tuyhaü ca màrisà"ti. 

Ayaü vipàko. 

(21) Tattha katamaü kammaü ca vipàkoca: 

42. "Adhammacàrã hi naro pamatto
Yahiü yahiü gacchati duggatiü yo, 
So naü adhammo carito hanàti
Sayaü gahãto yathà kaõhasappo"

1. Mamaü-jàtaka. 

[BJT Page 272] [\x 272/]     

43. "Na hi dhammo adhammo ca abho samavipàkino, 
Adhammo nirayaü neti dhammo pàpeti suggatiü"

Idaü kammaü ca vipàko ca. 

"Mà bhikkave pu¤¤ànaü bhàyittha, sukhassetaü bhikkhave, adhivacanaü iññhassa kantassa
piyassamanàpassa [PTS Page 182] [\q 182/]      yadidaü pu¤¤ànãti. Abhijànàmi ko panàhaü
bhikkhave, dãgharattaü katànaü pu¤¤ànaü dãgharattaü1 iññhaü kantaü piyaü manàpaü
vipàkaü paccanubhåtaü satta vassàni mettacittaü bhàvetvà satta saüvaññavivaññakappe na
imaü lokaü punaràgamàsiü, sàvaññamàne sudaü2 bhikkhave, kappe àbhassaråpago homi,
vivaññamàne kappe su¤¤aü brahmavimànaü upapajjàmi, tata; sudaü2 bhikkhave, brahmà
homi mahàbrahmà abibhu anabhibhuto a¤¤adatthu daso vasavattã. Chattiüsakkhattuü kho
panàhaü bhikkhave, sakko ahosiü devànamindo. Anekasatakkhattuü ràjà ahosiü cakkavattã
dhammiko dhammaràjà càturanto vijitàvã janapadatthàvariyappatto sattaratanasamannàgato
ko pana vàdo padesarajjassa. 

Tassa mayhaü bhikkheve, etadahosi: kissa nu kho me idaü kammassa phalaü kissa
kammassa vipàko yenàhaü etarahi evaü mabhiddhiko evaü mahànubhàvoti. Tassa mayhaü
bhikkhavo, etadahosi: tiõõaü kho me idaü kammànaü phalaü tiõõaü kammànaü vipàko
yenàhaüetarahi evaü mahiddhiko evaü mahànubhàvo, seyyathãdaü: dànassa damassa
saüyamassàti. 

Tattha ya¤ca dànaü ye ca damo ye ca saüyamo, idaü kammaü. Yo tappaccayà vipàko
paccanubhuto, ayaü vipàko. 

Tathà "cullakammavibhaïgo" vattabbo, yaü subhassa màõavassa todeyya puttassa desitaü.
Tattha ye dhammà appàyukadighàyukatàya saüvattanti, bavhàbàdhaappàbàdhatàya -
appesakkha mahesakkhatàyadubbaõõa suvaõõatàyanãcakulikauccàkulikatàya - appabhoga
mahà bhogatàyaduppa¤¤apa¤¤àvantatàya [PTS Page 183] [\q 183/]      ca saüvattanti, idaü
kammaü. Yà tattha appàyukadãghàyukatà saüvattanti, bavhàbàdhaappàbàdhatàya -
appesakkha mahesakkhatàyadubbaõõa suvaõõatàyanãcakulikauccàkulikatàya - appabhoga
mahà bhogatàyaduppa¤¤apa¤¤àvantatà, ayaü vipàko

Idaü kammaü ca vipàko ca. 

(22) Tattha katamaü kusalaü: 

44 "Vàcànurakkhã manasà susaüvito
Kàyena ca akusalaü na3 kayirà, 
Ete tayo kammapathe visodhaye
âràdhaye maggaü isippavedita"nti. 

Idaü kusalaü. 

1. Dãgharattaü- katthaci ånaü. 2. Sudàhaü-sãmu. 3. Nà kusalaü-machasaü

[BJT Page 274] [\x 274/]     
45Ga "yassa kàyena vàcàya manasà natthi dukkañaü, 
Saüvutaü tãhi ñhànehi tamahaü bråmi brahmaõa"nti. 

Idaü kusalaü. 
"Tãnimàni bhikkhave, kusalamulàni. Katamàni tãõi: alobho kusalamålaü adoso kusalamålaü
amoho kusalamålaü. Imàni kho bhikkhave, tãõi kusalamålànã"ti

Idaü kusalaü. 

"Vijjà bhikkhave, pubbaïgamà kusalànaü dhammànaü samàpattiyà anvadeva1 hiri¤ca
otappaücà"ti. 

Badaü kusalaü. 

(23) Tattha katamaü akusalaü: 

46. "Yassa accantadussãlyaü màluvà sàlamivotataü, 
Karoti so tathattànaü yathà naü icchati diso"ti. 

Idaü akusalaü. 

47. "Attanà hi kataü pàpaü2 attaja attasambhavaü, 
Abhimatthati dummedhaü vajiraü vasmamayaü maõiü"ti. 

Idaü akusalaü. [PTS Page 184] [\q 184/]      

48. Dasa kammapathe niseviya
Akusalà kusalehi vicaccità, 
Garahà bhavanti devate, 
Bàlamatã nirayesu paccare"ti. 

Idaü akusalaü. 

"Tãnimàni bhikkhave akusalamålàni. Katamàni tãõi: lobho akusalamålaü doso
akusalamålaümoho akusalamålaü. Imàni kho bhikkhave tãõi akusalamålànã"ti. 

Idaü akusalaü. 

(24) Tattha katamaü kusalaü ca akusalaü ca: 

49. "Yàdisaü vapate bãjaü tàdisaü harate phalaü, 
Kalyàõakàrã kalyàõaü pàpakàrãca pàpaka"nti. 

1. Anudeva -machasaü, saüni. 2. Attanà'ca kataü kammaü - dhammapada

[BJT Page 276] [\x 276/]     

Tattha yaü àha: "kalyàõakàrã kalyàõa"nti idaü kusalaü, yaü àha: "pàpakàrã ca pàpakaü"tã
idaü akusalaü. 

Idaü kusalaü ca akusalaü ca. 

50. "Subhena kammana vajanti suggatiü
Apàyabhumiü asubhena kammunà, 
Khayà ca kammassa vimuttacetaso
Nibbanti te jotirivindhanakkhayà". 

Tattha yaü àha: subhena kammena vajanti suggati"nti idaü kusalaü, yaü àha:
"apàyabhåmiüasubhena kammunà"ti idaü akusalaü. 

Idaü kusala¤ca akusala¤ca. 
(25) Tattha katamaü anu¤¤àtaü: 
51. "Yathàpi bhamaro pupphaü vaõõagandhaü aheñhayaü, 
Paleti rasamàdàya evaü game munã care"ti. 

Idaü anu¤¤àtaü. [PTS Page 185] [\q 185/]      

Tãõimàni bhikkhave, bhikkhånaü karaõãyàni. Katamàni tãõi: idha bhikkhave, bhikkhu
pàtimokkha saüvarasaüvuto viharati àcàragocara sampanno aõumattesu vajjesu
bhayadassàvã samàdàya sikkhati sikkhà padesu, kàyakammavacãkammena samannàgato
kusalena parisuddhàjãvo, àraddhaviriyo kho pana hoti, thàmavà daëhaparakkamo
anikkhittadhåro akusalànaü dhammànaü pahànàya kusalànaü dhammànaü bhàvanàya
sacchikiriyàya, pa¤¤avà kho pana hoti udayabbayagàminiyà pa¤¤àya samannàgato ariyàya
nibbedikàya sammàdukkhakkhayagàminiyà. Imàni ko bhikkhave bhikkhånaü tãõi
karaõiyànã"ti. 

Idaü anu¤¤àtaü. 

"Dasa ime bhikkhave, dhammà pabbajitena abhiõhaü paccavekkhitabbà. Katame dasa:
vevaõõiyamhi ajjhåpagatoti. Pabbajitena abhiõhaü paccavekkhitabbaü sabbehi me piyehi
manàpehinànàbhàvo vinàbhàvoti, pabbajitena abhiõhaü paccavekkhitabbaü; kammassa
kobamhi kammadàyàdo kammayoni kammabandhu kammapañisarano yaü kammaü
karissàmi kalyàõaü và pàpakaü và tassa dàyàdo bhavissàmãti pabbajitena abhiõhaü
paccavekkhitabbaü; kathamibhåtassa merattiüdivà vãtipatantãti pabbajitena abhiõhaü
paccavekkhitabbaü; kacci nu khohaü su¤¤àgàre abhiramàmãti pabbajitena abhiõhaü
paccavekkhitabbaü atthinukho me uttaramanussadhammà alamariya¤àõadassanaviseso
adhigato, sohaü pacchime kàle sabrahmacàrãhi puññho na maïkubhavissàmãti pabbajitena
abhiõhaü pacacavekkhitabbaü;ime kho bhikkhave, dasa dhammà pabbajitena abhiõhaü
paccavekkhitabbà"ti. 

Idaü anu¤¤àtaü. 

"Tiõimàni bhikkhave karaõãyàti. Katamàni tãõi: kàyasucaritaü vacãsucaritaü
manosucaritaü. Imàni ko bhikkhave tãõi karaõãyànã"ti

Idaü anu¤¤àtaü. 

[BJT Page 278] [\x 278/]     

(26) Tattha katamaü pañikkhittaü: 
52. "Natti puttasamaü pemaü natthi gosamitaü dhanaü, 
Natthi suriyasamà àbhà samuddaparamà sarà"tã. 

Bhagavà àha: 

53. 'Natthi attasamaü pemaü natthi dha¤¤asamaü dhanaü, 
Natthi pa¤¤àsamà àbhà vuññhi ve paramà sarà"ti. 
Ettha yaü purimakaü, idaü pañikkhittaü. [PTS Page 186] [\q 186/]      

"Tãnimàni bhikkhave, akaraõãyàni. Katamàni tãõi: kàyaduccaritaü vacãduccaritaü
manoduccaritaü. Imàni kho bhikkhave, tãõi akaraõiyànã"ti. 

Idaüpañikkhittaü. 

(27) Tattha katamaü anu¤¤àtaü ca pañikkhittaü ca: 

54. "Kiüsådha bhãtà janatà anekà
Maggo ca nekàyatano1 pavutto, 
Pucchàmi taü gotama bhåripa¤¤a, 
Kismiü ñhito paralokaü na bhàye"ti. 
55. "Vàcaü mana¤ca paõidhàya sammà
Kàyena pàpàni akubbamàno, 
Bavhannapànaü gharamàvasanto
Saddho mudu saüvibhàgã vada¤¤å;
Etesu dhammesu ñhito catusu
Dhamme ñhito paralokaü na bhàye"ti. 

Tattha yaü àhaü: "vàvaü manaü ca paõidhàya sammà"ti idaü anu¤¤àtaü; "kàyena pàpàni
akubbamàno"ti idaü pañikkhittaü; "bavhannapànaü gharamàvasanto saddho mudå
saüvibhàgã vada¤¤å etesu dhammesu ñhito catusu dhamme ñhito paralokaü na bhàye"ti
idaüanu¤¤àtaü;

Idaü anu¤¤àta¤ca pañikkhittaü ca. 

56. "Sabbapàpassa akaranaü kusalassa upasampadà, 
Sacittapariyodapanaü etaü buddhànasàsanaü"


Tattha yaü àha: "sabbapàpassa akaraõa"nti idaü pañikkhittaü, yaü àha: "kusalassa
upasmapadà"ti idi anu¤¤àtaü. 

Idaü anu¤¤àtaü ca pañikkhittaü ca. 

1. Nekàyatanaü -saüni. 

[BJT Page 280] [\x 280/]     

"Kàyasamàcàrampahaü devànamunda, duvidhena vadàmi: sevitabbampi asevitabbampati.
Vacãsamàcàrampahaü [PTS Page 187] [\q 187/]      devànaminda, duvidhena vadàmi:
sevitabbampi asevitabbampãti, pariyesanampabhaü devànaminda, dåvidhena vadàmi:
sevitabbampi asevitabbampãti

Kàyasamàcàrampahaü devànaminda, dåvidhena vadimi: sevitabbampi asevitabbampãti. Iti
khopanetaü vuttaü, ki¤ceta pañicca vuttaü: yathàråpa¤ca kho kàyasamàcàraü sevatoakusalà
dhammà abhivaóóhanti kusalà dhammà parihàyanti, evaråpo kàyasmàcàro na sevitabbo,
tattha yaü ja¤¤à kàyasamàcàraü imaü kho me kàyasamàcàraü sevato akusalà dhammà
parihàyanti kusalà dhammà abivaóhenti, evaråpo kàyasamàcàro sevitabbo.
Kàyasamàcàrampahaü devànaminda duvidhena vadàmi: sevitabbampi asevitabbampi iti
yantaü vuttaü, idametaü pañicca vuttaü. Vacãsamàcàrampahaü devànaminda, duvidhena
vadàmi: sevitabbampi asevitabbampiti, parayesanampahaü devànaminda, duvidhena
vadàmi: sevitabbampi asevitabbampãti. 
Pariyesanampahaü devànaminda, dåvidhena vadimi: sevitabbampi asevitabbampãti. Iti
khopanetaü vuttaü, ki¤ceta pañicca vuttaü: yathàråpa¤ca kho pariyesanaü sevato akusalà
dhammà abhivaóóhanti kusalà dhammà parihàyanti, evaråpà pariyesanà na sevitabbo,
tattha yaü ja¤¤à pariyesanaü imaü kho me pariyesanaü sevato akusalà dhammà parihàyanti
kusalà dhammà abhivaóóhantãti, evaråpà pariyesanà sevitabbà. Pariyesanampahaü
devànaminda duvidhena vadàmi: sevitabbampi asevitabbampi iti yantaü vuttaü, idametaü
pañicca vuttaü. 

Tathe yaü àha: "sevitabbampã"ti idaü anu¤¤àtaü. Yaü àha: "na sevitabbampi"ti
idaüpañikkhittaü. 

Idaü anu¤¤àtaü ca pañikkittaü ca. [PTS Page 188] [\q 188/]      

(28) Tattha katamo thavo: 

57 "Maggànaññhaïgito seññho saccànaü caturo padà, 
Viràgo seññho dhammànaü dvipadànaü ca cakkhumà"ti. 

Ayaü thavo. 

"Tãõimàni bhikkhave, aggàni, katamàni tãõi: yàvatà bhikkhave sattà apadà và dvipadà và
catuppadà và bahuppadà và råpino và aråpino và sa¤¤ino và asa¤¤ino nevasa¤¤inàsa¤¤ino
và, tathàgato tesaü aggamakkhàyati seññhamakkhàyati pavaramakkhàyati, yadidaü arahaü
sammàsambuddho. 

Yàvatà bhikkhave, dhammànaü paõõatti saïkhatànaü và asaïkhatànaü và virage tesaü
dhammànaü aggamakkhàyati seññhamakkhàyati pavaramakkhàyati, yadidaü
madanimmadano -pe-nirodho nibbànaü. 

[BJT Page 282] [\x 282/]     

Yàvatà bhikkhave, saïghànaü paõõatti gaõànaü paõõatti mahàjanasannipàtànaü paõõatti
tathàgatasàvakasaïkho tesaü aggamakkhàyati seññhamakkhàyati pavaramakkhàyati yadidaü
cattàri purisa yugàni aññhapurisapuggalà esa bhagavato sàvakasaïgho, àhuneyyo pàhuneyyo
dakkhiõeyyo a¤jalikaraõãyo anuttaraü pu¤¤akkhettaü lokassà"ti. 

58. "Sabbalokuttaro satthà dhammo ca kusalakkhato, 1
Gaõo ca narasãhassa tàni tãõi visissare. 

59. Samaõapadumasa¤¤ayo gaõo
Dhammavaro ca vudåna sakkato, 
Naravaradamako ca cakkhumà
Tàni tãõi lokassa uttarã. 
60. Satthà ca appañisamo
Dhammo ca sabbo niråpadàho, 
Ariyeca gaõavaro
Tàni khalu visissare tãõi. 

61. Saccanàmo jino khemo
Sabbàbhibhu saccadhammo, nattha¤¤o tassa uttarã
Ariyasaïgho niccaü vi¤¤åna påjito
[PTS Page 189] [\q 189/]      tàni tãõi lokassa uttari. "

62. "Ekàyanaü jàtikhayantadassã
Maggaü pajànàti hitànukampã, 
Etena maggena tariüsu pubbe
Tarissanti ye ca2 taranti oghaü. 
Taü tàdisaü devamanussaseññhaü
Sattà namassanti visuddhipekkhà"ti. 

Ayaü thavo'ti. 

Tattha lokiyaü suttaü dvãhi suttehi niddisitabbaü: saükilesa bhàgiyena ca
vàsanàbhàgiyenaca. Lokuttarampi suttaü tãhi suttehi niddisitabbaü: dassanabhàgiyena ca
Bhàvanàbhàgiyena ca asekha bhàgiyena ca. Lokiya¤ca lokuttara¤ca yasmiü sutte yaü
yaüpadaü dissati saükilesabhàgiyaü vàsanàbhàgiyaü và, tena tena lokiyanti niddisitabbaü,
dassanabhàgiyaü và bhàvanàbhàgiyaü và asekkhabhàgiyaü và yaü yaü padaü dissati, tena
tena lokuttaranti niddisitabbaü. 

Vàsanàbhàgiyaü suttaü saükilesabhàgiyassa suttassa nigghàtàya, dassanabhàgiyaü suttaü
vàsanàbhàgiyassa suttassa nigghàtàya, dassana bhàgiyaü suttaü vàsanàbhàgiyassa suttassa
pañinissaggàya. Bhàvanàbhàgiyaü suttaü dassanabhàgiyassa suttassa pañinissaggàya,
asekkhabhàgiyaü suttaü bhàvanàbhàgiyassa suttassa pañinissaggàya, asekkhabhàgiyaü
suttaü duññhadhammasukhavihàratthaü. 

1. Kusalamakkhato-sãmu 2. Ye càpi - sãmu 
[BJT Page 284] [\x 284/]     

Lokuttaraü suttaü sattàdhiññhànaü chabbãsatiyà puggalehi niddisitabbaü. Te tãhi suttehi
samanvesitabbà: dassanabhàgiyena bhàvanàbhàgiyena asekkhabhàgiyena càti. 

Tattha dassanabhàgiyaü suttaü pa¤cahi puggalehi niddisitabbaü: ekabãjinà kolaükolena
sattakkhattuparamena saddhànusàrinà dhammànusàrinà càti. Dassanabhàgiyaü suttaü imehi
pa¤cahi puggalehi niddisitabbaü. Bhàvanàbhàgiyaü suttaü dvàdasahi puggalehi
niddisitabbaü: sakadàgàmiphalasaccikiriyàya pañipannena, sakadàgiminà,
anàgàmiphalasacchikiriyàya pañipannena, [PTS Page 190] [\q 190/]      anàgàminà,
antaràparinibbàyinà, upahaccaparinibbàyinà, asaïkhàraparinibbàyinà,
sasaïkhàraparinibbàyinà, uddhaü sotena akaõiññhagàminà, saddhàvimuttena,
diññhippattena, kàyasakkhinà càti. Bhàvanàbhàgiyaü suttaü imehi dvàdasahi puggalehi
niddisitabbaü. Asekhabhàgiyaü suttaü navahi puggalehi niddisitabbaü: saddhàvimuttena,
pa¤¤àvimuttena, su¤¤atavumuttena, animitta vimuttena, appaõihitavimuttena,
ubhatobhàgavimuttena, samasãsinà, paccekabuddhasammàsambuddhehi càti.
Asekkhabhàgiyaü suttaü imehi navahi puggalehi niddisitabbaü. Evaü lokuttaraü suttaü
sattàdhiññhànaü imehi chabbãsatiyà puggalehi niddisitabbaü. 

Lokiyaü suttaü sattàdhiññhànaü ekånavãsatiyà puggalehi niddisitabbaü: te caritehi niddiññhà
samanvesitabbà, kecã ràgacarità, ci dosacarità, ceci mohacarità, ceci ràgacarità ca dosacarità
ca, ci ràgacarità ca mohacarità ca, keci dosacarità ca mohacarità ca, keci ràgacarità ca
dosacarità ca mohacarità ca. Hàgamukhe ñhito moha carito, ràgamukho ñhito ràgacarito ca
dosacarito ca mohacaritoca. Dosamukhe ñhito dosacarito dosamukhe ñhito mohacarito,
dosamukhe ñhito ràgacarito, dosamukhe ñhito ràgacarito ca dosa carito ca mohacarito ca.
Mohamukhe ñhito mohacarito, mohamukhe ñhito ràgacarito, mohamukhe ñhito dosacarito,
mohamukhe ñhito ràgacarito ca dosacarito ca mohacarito cà ti. Lokiyaü suttaü
sattàdiññhànaü imehi ekånavãsatiyà puggalehi niddisitabbaü. 

Vàsanàbhàgiyaü suttaü sãlavantehi niddisitabbaü. Te [PTS Page 191] [\q 191/]      yãlavanto
pa¤ca puggalà: pakatisãlaüsamàdànasãlaü cittappasàdo samato vipassanà càti.
Vàsanàbhàgiyaü suttaü imehi pa¤cahi puggalehi niddisitabbaü. Imehi pa¤cahi dhammehi.
1
Lokuttaraü suttaü dhammàdiññhànaü tãhi suttehi niddisitabbaü. Dassanabhàgiyena
bhàvanàbhàgiyena asekkhabhàgiyena ca. 

1. Machasaü - imehi pa¤cahi dhammehãti ånaü. 

[BJT Page 286] [\x 286/]     

Lokiya¤ca lokuttara¤ca sattàdhiññhàna¤ca dhammàdhiññhàna¤ca ubhayena niddisitabbaü.
¥àõaüpa¤¤àya niddisitabbaü. Pa¤¤indriyena pa¤¤àbalena adhipa¤¤àsikkhàya
dhammavicayasambojjhaïgena sammàdiññhiyà tãraõàya santãraõàya dhamme ¤àõena
anvaye ¤àõena khaye ¤àõena anuppàde ¤àõena ana¤¤àta¤¤assàmitindriyena a¤¤indriyena
a¤¤àtàvindriyena cakkhunà vijjàya buddhiyà bhåriyà medhàya, yaü yaü và pana labbhati
tena tena pa¤¤àdhivacanena niddisitabbaü. 

¥eyyaü atitànàgatapaccuppannehi ajjhattikabàhirehi hãnappaõãtehi dårasantikehi
saïkhatàsaïkhatehi kusalàkusalabyàkatehi, saïkhepato và chahi àrammaõehi niddisitabbaü.
¥àõa¤ca ¤eyya¤ca tadubhayena niddisitabbaü. Pa¤¤à'pi àrammaõabåtà ¤eyyà, yaü ki¤ci
àrammaõabhåtaü ajjhattikaü và bàhiraü và, sabbaü taü saïkhatena asaïkhatena ca
niddisitabbaü. 

Dassanaü1 bhàvanà sakavacànaü paravacanaü vissajjanãyaü avissajjanãyaü kammaü
vipàkoti sabbattha tadåbhayaü sutte yathà niddiññhaü tathà upadhàrayitvà labbhamànato
niddisitabbaü, yaü và pana ki¤ci bhagavà a¤¤ataraü vacànaü bhàsati, sabbaü taü yathà
niddhiññhaü dhàrayitabbaü. 

Duvido hetu: ya¤ca kammaü ye ca kilesà. Samudayo kilesà [PTS Page 192] [\q 192/]     
tattha kilesà saükilesabhàgiyena suttena niddisitabbà. Samudayo saükilesabhàgiyena ca
vàsanàbhàgiyenaca suttena niddisitabbo. 

Tattha kusalaü catåhi suttehi niddisitabbaü: vàsanàbhàgiyena dassanabhàgiyena
bàvanàbhàgiyena asekkhabhàgiyena ca. Akusalaü saükilesabhàgiyena niddisitabbaü. Kusalaü
ca akusalaü ca tadubhayehi niddisitabbaü. 

Anu¤¤àtaü bhagavato añu¤¤àtàya niddisitabbaü. Taü pa¤cavidhaü: saüvaro pahànaü
bhàvanà sacchikiriyà kappiyànulomoti. Yaü dissati tàsu tàsu bhåmãsu taü kappiyànulomena
niddisitabbaü. Bhagavatà pañikkhittaü pañikkittakàraõena niddisitabbaü. Anu¤¤àta¤ca
pañikkhitta¤ca tadåbhayena niddisitabbaü. 

Thavo pasaüsàya niddisitabbo. So pa¤cavidhena veditabbo: bhagavato, dhammassa,
ariyasaïghassa, ariyadhammànaü sikkhàya lokiyaguõasampattiyàti. Evaü thavo
pa¤cavidhena niddisitabbo. 

1. Dassanà - sãmu. 

[BJT Page 288] [\x 288/]     

Indriyabhåmi navahi padehi niddisitabbà, kilesabhåmi navahi padehi niddisitabbà.
Evametàni aññhàrasa padàni honti: nava vadàni kusalàni nava padàni akusalànãti tathà hi
vuttaü: "aññhàrasa målapadà kuhiü daññhabbà: sàsanapaññhàne"ti. Tenàha àyasmà
mahàkaccàyano: 

"Navahi padehi kusalà navahi ca yujjanti akusalà pakkhà, 
Ete khalu målapadà bhavanti aññhàrasa padànã"ti. 

Niyuttaü sàsanapaññhànaü. [PTS Page 193] [\q 193/]      

Ettàvatà samattà netti yà àyasmatà mahàkaccàyanena bhàsità bhagavatà
anumoditàmålasaïgãtiyaü saïgãtàti

Nettippakaraõaü niññhitaü.