Isvarakrsna: Samkhyakarika, with Samkara arya's Jayamangala commentary
Based on the edition by H. Sarma: Jayamaïgalà nàma Sàükhyasaptatiñãkà,
Calcutta 1926 (Calcutta Oriental Series, 19)


Input by Dhaval Patel



#<...># = BOLD for ä÷varakçùõa's Sàükhyakàrikà (= ISk_nn)



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdiac.pdf
and
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil.htm

___________________________________________________________________




sàükhyasaptatiñãkà jayamaïgalà //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 1 
----------------------------------------------------------------------

adhigatatattvàlokaü lokottaravàdinaü praõamya munim  /
kriyate saptatikàyàùñãkà jayamaïgalà nàma //
prekùàvanto 'nukte prayojane na kvacitpravartanta iti prayojanamucyate tattvaj¤ànànmokùaþ tattvàni pa¤caviü÷atiþ  / tathà coktam -
pa¤caviü÷atitattvaj¤o yatra kutrà÷rame rataþ  /
jañã muõóã ÷ikhã vàpi mucyate nàtra saü÷ayaþ  // iti //
teùu ca ùaùñitantràdikhyàteùviti  / vistaratvàt ùaùñitantrasya saükùiptarucisattvànugrahàrthaü saptatikàrambhaþ  / vakùyati ca 'etadàryàbhiþ saükùiptam' iti  / mokùeõa kiü phalamiti cedduþkhanivçttiþ  / atattvaj¤o duþkhairabhihanyamànassaüsarannàste  / tattvaj¤ànàttu kaivalyamàpnoti, na duþkhairabhihanyate  / hanyamànena ko heturjij¤àsitavya ityatràha-

#<duþkhatrayàbhighàtàjjij¤àsà tadavaghàtake hetau  /
dçùñe sàpàrthà cennaikàntàtyantato 'bhàvàt  // ISk_1 //>#

'duþkhatrayàbhighàtàjjij¤àsà' ityàdi  / duþkhànàü trayaü duþkhatrayam  / àdhyàtmikam, àdhibhautikam, àdhidaivikaü ceti  / àtmanyadhyàtmam, tatra yadbhavati tadàdhyàtmikam  / ÷àrãraü mànasaü ceti  / tatra vàtapitta÷leùmaõàü vaiùamyeõa jvaràdiduþkham, taccharãre bhavatãti ÷àrãram  / yatkàmakrodha÷okàdibhiþ manasi duþkhaü tanmànasam  / yanmànuùapa÷umçgapakùisarãsçpasthàvarànyadhikçtya  bhavati tadàdhibhautikam  / yaccharãre grahàve÷àdãni daivànyadhikçtya bhavati tadàdhidaivikamiti  / etadduþkhatrayam  / tenàbhighàtàtpãóanàddhetorjij¤àsà j¤àtumicchà bhavati //
kasmin viùaya ityàha- 'tadavaghàtake hetau' iti  / avaghàtayatyapanayatãtyavaghàtakaþ  / tasya duþkhatrayasyàvaghàtakastadavaghàtakaþ  / tçjakàbhyàü ùaùñhãsamàsapratiùedhaþ, 'tatprayojako hetu÷ca' iti na bhavati  / kena khalvimàni duþkhànyutpadyanta iti tadavaghàtako heturjij¤àsyo bhavati  / duþkhavànahametatpratãkàramanveùayàmãti pràyovàdaþ  / sa ca pa¤caviü÷atitattvaj¤ànànnànya iti manasi vartate  // 
'dçùñe sà 'pàrthà cet' iti  / syàdetat yadi dçùñastadavaghàtako heturna syàt  / yàvadàdhyàtmikasya ÷àrãraduþkhasyàpanayane cikitsà÷àstravihita evopàyo 'sti, mànasasyàpi saükhyànabalaü ramyà÷ca ÷abdàdayo viùayàþ  / àdhibhautikàdhidaivikayorapi, avaghàtaheturanuùñhãyamàno loka eva dç÷yate, tayoþ satpratipakùatvàt  / tatràdhidaivikasya sàmadàmabhedadaõóopàyaghañitàrambhàþ  / àdhibhautikasyàpi nipàtapratipàtasaüvçtaprade÷à÷rayaõàdayaþ //
tata÷ca dçùñe hetau sati jij¤àsà 'smin viùaye nirarthaketyà÷aïkyàha- 'naikàntàtyantato 'bhàvàt' iti  / nà 'pàrthà, sàrthikaiva  / kutaþ- ekàntataþ ekàntàtyantato 'bhàvàdapi  / ekàntenàtyantena ca duþkhàbhàvasyàbhàvàdityarthaþ  / dçùñe hyupàye kriyamàõe 'pi keùàücidduþkhatrayaü bhavatyeveti naikàntenopa÷amaþ  / kathaücidupa÷ame punarutpàdanàt nàtyantenopa÷amaþ  / tasmàdaikàntikàtyantikaduþkhopa÷amàya jij¤àsà yukteti  // 1 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 2 
----------------------------------------------------------------------

yadyevamaikàntikàtyantikaduþkhopa÷amaheturvavedavihito 'sti  / tathà càha-
aõama somamamçtà abhåmàganma jyotiravidàma devàn  /
kimasmàn kçõavadaràtiþ kimu dhårttiramçtamartyasya  // iti //
asyàyamarthaþ- indro devanàmapaõóitànàha 'divyàþ kimanyatsukhamasti' iti  / te tamàhuþ 'nàsti' iti  / somamapàma, somaü pãtavanto vayam  / tato 'mçtà abhåma, vyapagatamçtyavo jàtàþ  / 'aganma jyotiþ' iti  / jyotiþ svargo 'yam, taü pràptà vayam  / 'avidàma devàn' iti  / iyanto devà asmin svarga iti j¤àtavantaþ j¤ànamasmàkamutpannamityarthaþ  / 'kimasmàn kçõavat' iti  / kçõavanmçtyurucyate  / asmàn somapànàn kiü mçtyuþ kariùyate  / aràtiþ vyàdhiþ so 'pi, dhåratirjarà sàpi càsmàkaü kiü kariùyati  / 'amçtamartyasya' iti  / tasmàt somapànàdduþkhopa÷amaheturastãtyasmin pårvapakùe -

#<dçùñavadànu÷ravikaþ sa hyavi÷uddhikùayàti÷ayayuktaþ 
tadviparãtaþ ÷reyàn vyaktàvyaktaj¤avij¤ànàt  // ISk_2 //>#

'dçùñavadànu÷ravikaþ' ityàdi  / anu÷råyate pàramparyeõetyanu÷ravo vedaþ ÷ruvaþ 'çdorap'  / tatra  bhavo heturànu÷ravikaþ  / adhyàtmàdiþ  / dçùñena tulyo dçùñavat  / tasyàpi doùadar÷anàt //
yadàha - 'sa hyavi÷uddhikùayàti÷ayayuktaþ' iti  / yasmàdànu÷raviko heturavi÷uddhyàdibhistribhirdoùairyuktaþ  / tatràgnihotràdau pa÷uvyàpàdanàt somapànàdavi÷uddhiyuktaþ  / karmakùayàt svargacyutiriti kùayayuktaþ  / tathà càhuþ - 'bahånãndrasahasràõi vyatãtàni yuge yuge' iti  / 'sa hi deveùvapi devo daridràti' iti  / 'ã÷varaü dçùñvà mahad duþkhamutpadyate' ityati÷ayayuktaþ  / tathàhi- yaþ kratu÷atena yajate tasya mahadai÷varyam, yo dvàbhyàü tribhirvà tasyàlpamiti  / tasmàdànu÷raviko 'pi dçùñavatparityàjyaþ //
kastarhi ÷reyànityàha- 'tadviparãtaþ ÷reyàn' iti  / dçùñànu÷ravikadvàrà yo viparãtaþ tattvaj¤ànàkhyaþ sa ÷reyàn  / tasya akaivalyapràpakatvàt  / tatraikàntàtyantato 'bhàvàddçùñàcchreyàn  / ÷arãrahànàddhi ÷uddhaphalaþ, prakçtihànàdakùayaphalaþ, anuttaratvàcca nirati÷ayaphala ityànu÷ravikàcchreyàn //
sa kathaü procyata ityatràha 'vyaktàvyaktaj¤avij¤ànàt' iti  / rà÷itrayeõa pa¤caviü÷atitattvàni kathyante  / tatra mahadàdibhåtaparyantaü trayoviü÷atiprakàraü vyaktamucyate, tena råpeõa pradhànasya vyaktatvàt  / avyaktaü pradhànam, kenacidråpeõàvyaktatvàt  / jànàtãti j¤aþ puruùaþ  / teùu yadvij¤ànaü svaråpaparicchedaþ, tasmàt pràpyata ityarthaþ  / tanvàdi hi paricchidya tadabhyàsàduttarakàlaü prakçtipuruùàntaraj¤ànamutpadyate, tata÷ca kaivalyamiti  / asyà àryàyà vakùyamàõà yàþ, sarvà evàrthena bhàùyasthànãyà draùñavyàþ  // 2 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 3 
----------------------------------------------------------------------

tatraiùàü vyaktàdãnàmutpàdàbhyàü svaråpamàha-

#<målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta  /
ùoóa÷akastu vikàro, na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ  // ISk_3 //>#

'målaprakçtiþ' ityàdi  / prakçtiþ pradhànam  / prakriyata utpadyate pradhànàt asyà iti prakçtiþ  / målaü ca tatprakçti÷ceti målaprakçtiþ  / saptànàü prakçtãnàü målamàdyaü kàraõamityarthaþ //
'avikçtiþ' iti  / na vikriyata ityavikçtiþ  / na kuta÷cidutpàdyata ityarthaþ  / etatprathamaü tattvam //
'mahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta' iti  / mahàn buddhissa àdyo yàsàü prakçtãnàü tàstathoktàþ  / prakçtaya÷ca vikçtaya÷ceti prakçtivikçtayaþ  / tatra mahànahaïkàraü janayan prakçtiþ, mahata utpadyamàno vikçtiþ  / tanmàtràõi ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ pa¤ca yathàkramamàkà÷avàyvagnyudakapçthivyàkhyàni bhåtàni janayantaþ prakçtayaþ, ahaïkàràdutpadyamànà vikçtayaþ  / ityetàni sapta tattvàni //
'ùoóa÷aka÷ca vikàraþ' iti  / ùoóa÷a parimàõamasyeti ùoóa÷akaþ  / pa¤ca buddhãndriyàõi, pa¤ca karmendriyàõi, mana÷cetyekàda÷endriyàõi, pa¤ca mahàbhåtànãtyayaü ùoóa÷ako gaõaþ  / cakàra evakàràrthaþ  / vikàro vikçtireva  / (nàsmàt ki¤cidutpadyata ityarthaþ  / etàni ùoóa÷a tattvàni)  /
'na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ' iti  / puraü ÷arãraü tasmin vasatãti puruùaþ  / nairukto 'travidhiþ  / tasmànna ki¤cidutpadyata iti na prakçtiþ, niùkriyatvàt  / nàpyayaü kuta÷cidutpadyata iti na vikçtiþ, anàditvàt  // 3 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 4 
----------------------------------------------------------------------

eùàü vyaktàdãnàü siddhau pramàõànyàha-
#<dçùñamanumànamàptavacanaü ca, sarvapramàõasiddhatvàt  /
trividhaü pramàõamiùñaü, prameyasiddhiþ pramàõàddhi  // ISk_4 //>#

'dçùñam' ityàdi  / dçùñaü pratyakùam  / anumãyate yena tadanumànam  / àptaþ kùãõadoùastena yaducyate tadàptavacanam  / àgamaþ  / etat trividhaü pramàõamiùñam  // 
nanu cànyànyapi pratibhàdãni pramàõàni santi tadyathà-
pratibhaupamyamaitihàsamabhàvassambhavastathà  /
arthàpattiritãmàni pramàõànyapare jaguþ  // iti //
asmin pårvapakùa àha- 'sarvapramàõasiddhatvàt' iti  / sarveùàü pratibhàdãnàü pramàõànàü siddhatvàt, trividha evàntarbhàvàdityarthaþ  / tatra gràme nagare và vartata iti pratibhotpannà  / tatra yadà kùãõadoùasya, tadàbhij¤apràptatvàt pratyakùameva  / tasyàkùãõadoùasya vitathatvàdapramàõam  / yàpyarthàvisaüvàdinã kàdàcitkà, sàpi kàdàcitkàdeva nimittàdutpadyamànànumànameva na pramàõàntaram  / 'gauriva gavayaþ' ityaupamyam  / tatra gavayamajànànaþ ka÷cidàptaü pçcchati 'kãdç÷o gavayaþ', iti  / sa tamàha- 'yàdç÷o gaustàdç÷o gavayaþ' iti  / tadetadàptavacanameva na pramàõàntaram  / yadàpi labdhopade÷o gavayaü pa÷yati, tadàpi gavi dçùñenaiva viùàõàdinà liïgena gavayasya vyavahàraü pravartayatãtyanumànameva na pramàõàntaram  / 'itiha vai vai÷ravaõaþ' ityaitihyam  / etadàptavacanameva na pramàõàntaram  / 'itiha' iti nipàtasamudàya upade÷apàramparye vartete  / itiha evaitihyam  / svàrthe ya¤  / 'nàstãha ghaño 'nupalambhàt' ityabhàvaþ  / tatra ghaña÷ånyaprade÷a eva ghañàbhàvaþ, sa ca pratyakùapramàõasiddhatvànna pramàõàntaram  / 'màùaþ prastha ityukte catvàraþ kuóapà itãdamapi sambhavati' ityayaü sambhavaþ  / tatra samudàyaliïgàvayavaliïginaþ paricchedàdanumànameva  / avayavaissamudàyasyàrabdhatvàt kàryakàraõalakùaõaþ sambandhaþ  / 'devadatto divà na bhuïkte balavàü÷cetyukta arthàdràtrau bhuïkte' ityarthàpattiþ  / tata eva ràtrau tasya pratãtiranumànànna bhidyate  / idameva cànyathànupapattirityucyate //
kiü pramàõatrayalakùaõe prayojanamiti cedàha- 'prameyasiddhiþ pramàõàddhi' iti  / yasmàt prameyasyàrthasya siddhiþ pramàõàt, anyathà kathaü tatpràptiparihàrau syàtàm  // 4 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 5 
----------------------------------------------------------------------

dçùñàdipramàõànàü lakùaõamàha-

#<prativiùayàdhyavasàyo dçùñaü, trividhamanumànamàkhyàtam  /
talliïgaliïgipårvakam, àpta÷rutiràptavacanaü ca  // ISk_5 //>#

'prativiùayàdhyavasàyaþ' ityàdi  / viùayaü viùayaü prativiùayam, prativiùayamadhyavasàyaþ prativiùayàdhyavasàyaþ  / viùayàþ ÷abdàdayaþ, adhyavasàyo buddhiþ  / ÷abdaspar÷aråparasagandheùu yathàkramaü ÷rotratvakcakùurjihvàghràõendriyadvàreõa vi÷eùàvadhàraõapradhànà yà buddhirutpadyate tad dçùñam, ÷uddhatvàtpramàõama÷uddhatvàdapramàõam  / taccaturvidham- savyapade÷am, savikalpam, arthavyatirekãndriyavyatirekã ceti  / tatra dåràt kvacidàgacchantaü dçùñvà devadattasàråpyaü vyapadi÷ati devadatto 'yamiti yà buddhirutpadyate tatsavikalpam, saü÷ayitatvàdapramàõam  / taimirikasya dvicandradar÷anaü tadarthavyatireki, dvitãyacandràbhàvàt  / yatsvapnadar÷anaü tadindriyavyatireki, nidropaplutatvàdindriyàõàm //
'trividhamanumànamàkhyàtam' iti  / ùaùñitantre vyàkhyàtam- pårvavat, ÷eùavat, sàmànyatodçùñamiti  / atãtànàgatavarttamànàstrayaþ padàrthàþ  / tatra bhaviùyadarthasàdhanàya pårvavadanumànam  / pårvaü liïgamasyàstãti pårvavat  / yathonnatajaladharaü dçùñvà vçùñirbhaviùyatãtyanumãyate  / atãtàrthasàdhanàya ÷eùavat- ÷eùaü liïgamasyàstãti  / yathàsyà nadyà upari vçùñirbhåtà, yasyàþ kaluùodakaü ÷eùaü liïgamiti  / varttamànàrthasàdhanàya sàmànyatodçùñam- sàmànyena liïgaliïgidçùñatvàt  / yathà devadattasya gatipårvikà de÷àntarapràptirdçùñà, tathà såryàdãnàü sàmànyena de÷àntarapràptyà gatiranumãyate  // 
'talliïgaliïgipårvakam' iti  / trividhamanumànam  / kadàcilliïgapårvakaü kadàcilliïgipårvakaü loke dç÷yate  / tadyathà- ÷ràvyeõa virutena kadàcitkokilo 'numãyate, kadàcitkokilaü liïginaü dçùñvà ÷ràvyeõàpi virutenàsya bhavitavyamiti tayorgamyagamakatvaü sati sambandhe  / sambandhà÷ca sapta- tatra svasvàmibhàvasambandho yathà ràjapuruùayoþ kadàcitpuruùeõa ràjà ràj¤à và puruùaþ  / evaü prakçtivikàrasambandho yathà yavasaktoþ  / kàryakàraõasambandho yathà dhenuvatsayoþ  / pàtrapàtrikasambandho yathà parivçñtriviùñabdhayoþ  / sàhacaryasambandho yathà cakravàkayoþ  / pratidvandvisambandho yathà ÷ãtoùõayoþ  / tatraikasya bhàve 'nyàbhàvaþ pratãyate  / nimittanaimittikasambandho yathà bhojyabhojakayoriti  / ebhissambandhaistrividhamanumànaü pramàõanna lupyate //
'àpta÷rutiràptavacanaü ca' iti  / àptaþ kùãõadoùaþ  / yaccàhuþ-
svakarmaõyabhiyukto yo ràgadveùavivarjitaþ  / 
nirvairaþ påjitaþ sadbhiràpto j¤eyaþ sa tàdç÷aþ  // iti //
àptebhyo yà ÷rutiparamparayà ÷rutiràgatà àptavacanam, tairdçùño 'numito vàrthaþ, paratra svabodhasadç÷abodhàntarotpattaye ÷abdenopadi÷yate  / yadanyavacanaü so na plavate (?)  / ca÷abdo 'numànena tulyakakùyatvakhyàpanàrthaþ  / yathà trikàlamaviùayamanmànaü tathàptavananamapãti  // 5 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 6
----------------------------------------------------------------------

eùàü trayàõàü kaþ kasya viùaya ityata àha-
#<sàmànyatastu dçùñàdatãndriyàõàmpratãtiranumànàt  /
tasmàdapi càsiddhaü parokùamàptàgamàt siddham  // ISk_6 //>#

'sàmànyatastu' ityàdi  / trividhaü prameyam- pratyakùm, parokùam, atyantaparokùaü ceti  / tatra yatsàmànyatodçùñamanumànaü tasmàdatãndriyàõàü parokùàõàü prasiddhirasti  / tanni÷cayaþ, teùàü pratyakùaviùayatvàt  / pårvavaccheùavatostvamanumànayorbhaviùyadbhåtàrthavçttitvàdvarttamàneùvatãndriyeùu ca pravçttyasambhavaþ //
'tasmàdapi càsiddham' iti  / sàmànyatodçùñàdanumànàdyadasiddhaü parokùam, tadatyantaparokùatvàdàgamàtsiddham  / yathà svargàpavargàviti  / pratyakùe tu prameye dçùñameva vyàpriyata ityarthàduktam  // 6 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 7 
----------------------------------------------------------------------

nanu ca 'vyaktàvyaktaj¤avij¤ànàt', vyaktaü tàvat pratyakùànumànàbhyàü siddham, pradhànapuruùayostu sarvadànupalambhàt kathaü siddhirnastayoriti nànupalabdhimàtreõàsattvam  / yata÷caturbhiþ prakàraiþ satàmapi padàrthànàmupalabdhirbhavati  / de÷adoùàdindriyadoùàdviùayadoùàdarthàntaradoùàcca  / tàneva bhedena dar÷ayannàha-
#<atidåràtsàmãpyàdindriyaghàtànmano 'navasthànàt  /
saukùmyàdvyavadhànàdabhibhavàtsamànàbhihàràcca  // ISk_7 //>#

'atidåràt' ityàdi  / yathà dåramutpatitasya pakùiõo nopalabdhiþ //
'sàmãpyàt' iti  / ati÷abdo 'tràpi yojanãyaþ  / atisàmãpyàditi  / yathà cakùuþsthasyà¤janasya  / ubhayatràpi de÷adoùakçtànupalabdhiþ //
'indriyaghàtàt' iti  / ÷rotràdãnàü buddhãndriyàõàü doùàdyogyade÷àvasthitànàmapi ÷abdàdãnàmanupalabdhiþ //
'mano 'navasthànàt' iti  / manaso 'navasthànamasamàhitatà, viùayàntarapravçttatvàt  / tata÷cànupahatendriye 'pi sannihitaü viùayaü nopalabhate  / ubhayatràpãndriyadoùàdanupalabdhiþ  / manaso 'pãndriyatvàd bhedenopàdànaü tu manasaþ pràdhànyàrtham //
'saukùmyàt' iti  / viùayadoùàt  / viùaya eva paramàõvàdistathà, yenàvyagramanasà 'pyanupahatendriyeõa nopalabhyate //
'vyavadhànàt' iti  / yavanikàdibhistirodhànàt sthålà apyavikçùñà ghañàdayo nopalabhyante //
'abhibhavàt' iti  / àdityaprabhàbhibhåtatvàt divà tàrakà nopalabhyante //
'samànàbhihàràcca' iti  / sadç÷ànàü rà÷ãkaraõàt dhànyarà÷au hyeko dhànyaguóakaþ prakùipto na dç÷yate  / triùvapyarthàntaradoùàdanupalabdhiþ  / natveta anupalabhyamànà na santi  // 7 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 8
----------------------------------------------------------------------

yadyevaü kena prakàreõa satorapi pradhànapuruùayoranupalabdhirityàha-
#<saukùmyàttadanupalabdhirnàbhàvàt kàryatastadupalabdheþ  /
mahadàdi tacca kàryaü prakçtisaråpaü viråpaü ca  // ISk_8 //>#

'saukùmyàttadanupalabdhiþ' ityàdi  / prakàràntaràbhàvàt såkùmatvàtsatorapi tayoranupalabdhiþ  / nanvabhàvàdeva kasmàdanupalabdhirna bhavati  / yathà ghañasyotpatteþ pràk mçt ÷aràdiùu.... tasya pradhvaüsàbhàvàt, gavi và÷vatvasyà÷vatve và gotvasyetaretaràbhàvàt, vandhyàsutasya vàtyantàbhàvàdityàha- 'nàbhàvàt' iti  / caturvidhàdityarthaþ //
yadyevaü kathaü tau sta iti gamyata ityàha- 'kàryatastadupalabdheþ' iti  / yadyapyatrobhayaü prakràntaü tathàpi tacchabdena pradhànaü nirdi÷yate  / pradhànasyàstitvapratipattiþ kàryàdityarthaþ  / puruùasyàstitvapratipattau hetuü vakùyati //
kiü tatkàryamityàha- 'mahadàdi tacca kàryam' iti  / mahàn buddhiþ sa àdiryasya tanmahadàdibhåtaparyantaü kàryamasti  / tat pradhànam, yasyedaü mahadàdikàryaü vyaktam, akàraõasya kàryasyànutpàdàt //
'prakçtisaråpaü viråpaü ca' iti  / tadvyaktaü prakçteþ pradhànasya  sadç÷amasadç÷aü cetyarthaþ  / etaduttaratra yojayiùyate  // 8 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 9
----------------------------------------------------------------------

tatkàryaü kàraõàdutpadyamànaü sadutpadyate, kimasat, kiü và sadasaditi? tatra viruddhadharmàdhyàsitatvàtsadasannopapadyate  / asaditi vai÷eùikàþ  / atra dåùaõamàha-
#<asadakaraõàdupàdànagrahaõàt sarvasambhavàbhàvàt  /
÷ktasya ÷akyakaraõàt, kàraõabhàvàcca satkàryam  // ISk_9 //>#

'asadakaraõàt' ityàdi  / iha loke asataþ karaõaü nàsti, yathà ÷a÷aviùàõàdãnàm  / yadeva sat ghañàdidravyaü tadeva mçtpiõóàdinà kàraõavi÷eùeõa kriyate, nàsat //
'upàdànagrahaõàt' iti  / iha yadarthaü yadupàdãyate tasya tadupàdànaü kàraõam, yathà tailasya tilàþ, dadhnaþ kùãram  / atra tailaü dadhi ca yadi na syàt kathaü tasyopàdànasya grahaõaü tadarthibhiþ kriyate  / tasmàdupàdànasaügrahàt sadeva kàryam  / anyathà sikatàsalilayorapi grahaõaü syàt //
'sarvasambhavàbhàvàt' iti  / yadyasatkàryaü bhavet tadà sarvasya sarvatra sambhavaþ syàt  / na caivam  / tasmàtsadeva kàryam  // 
'÷aktasya ÷akyakaraõàt' iti ÷aktaü kàraõaü nà÷aktamityevamapyavagantavyam  / anyathopahata÷aktarbãjàïkurotpattiprasaïgaþ  / ÷akta÷ca ko bhavitumarhati, yaþ ÷aktimàn  / tasya ÷aktimataþ ÷akyasya karaõàt, ÷akanãyasya kàryasyotpàdanàdityarthaþ  / evaü ca tacchakanãyaü yadi kàraõe ÷aktiråpeõàvasthitaü syàt  / tasmàtsadevotpadyate nàsat //
'kàraõabhàvàcca' iti  / kàraõasya sattvàdityarthaþ  / yadyasatkàryamutpadyate kimiti kàraõabhàvena kàryasya bhàvo bhavati  / bhavati ca  / tasmàcchaktiråpeõàvasthitamiti gamyate  / athavà- kàraõabhàvàditi kàraõasvabhàvàt  / yatsvabhàvaü kàraõaü tatsvabhàvaü kàryam, yathà snigdhasvabhàvastilebhyaþ snigdhameva tailam, mçto mçtsvabhàvo ghañaþ  / yadyasatkàryaü syàt, asatsvabhàvebhyo hyutpàdyetetyevaü sàükhyànàü sadevotpadyata iti siddhàntaþ  // 9 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 10 
----------------------------------------------------------------------

evaü mahadàdikàryaü sadevotpadyata iti vyavasthàpya prakçteviråpaü saråpaü ca dar÷ayati  / tatra prakçterviråpamadhikçtyàha-

#<hetumadanityamavyàpi sakriyamanekamà÷ritaü liïgam  /
sàvayavaü paratantraü vyaktaü, viparãtamavyaktam  // ISk_10 //>#

'hetumat' ityàdi  / vyaktaü mahadàdibhåtaparyantam  / avyaktaü pradhànaü tatra vyaktaü hetumat, yathàsvaü kàraõebhya utpadyamànatvàt  / tatra pradhànàdutpadyamàno mahàn hetumàn, mahato 'haïkàro hetumàn, ahaïkàràttanmàtràõyekàda÷endriyàõyutpadyamànàni hetumanti ca, tanmàtrebhya÷ca mahàbhåtàni hetumanti  / viparãtamavyaktamahetumadityarthaþ, tasyànyataþ kuta÷cidanutpàdàt  / nahi pradhànàkiücidaparamasti yatastadutpadyate  // 
anityaü vyaktam, kàraõebhya utpannatvàt ghañàdivat  / kàraõàni ca pràguktànyeva  / viparãtamavyaktaü nityamityarthaþ, kuta÷cidanutpannatvàt //
avyàpi vyaktaü pràde÷ikamityarthaþ  / daivaü mànuùaü tairyagyonaü ca, tadànãmanyatràvartamànatvàt  / sarvagataü viparãtamavyaktaü vyàpãtyarthaþ, devàdiùu triùu lokeùu sarvadà vartamànatvàt  /
'sakriyam' iti  / kriyà÷abdenàtra saüsaraõamabhipretam, na kriyàmàtram  / mahadàdisåkùmaparyantaü vyaktaü devàdi saüsaratãtyarthaþ  / viparãtamavyaktam, asaüsàri  / triùu lokeùu sthitatvànna saüsarati  / na punaþ kriyaiva nàstãti niùkriyam, tasya jagatkartçtvàt //
anekaü vyaktam, mahadàdibhåtaparyantatàyàstrayoviü÷atiprakàratvàt  / viparãtaü vyaktam, trayàõàü lokànàü tasyaikasya kàraõatvàt  // 
'à÷ritam' iti  / yadyasmàdutpannaü mahadàdi vyaktaü tadeva tadà÷ritaü nànyat  / utpannamanyadà÷ritamiti dar÷anàrthaü vacanam, anyathà hetumadityanenaivà÷ritaü siddhameva  / viparãtamavyaktam, anà÷ritam  / tato 'nyasya kàraõasyàbhàvàt //
'liïgam' iti  / liïgyate 'nenàvyaktamiti liïgam  / viparãtamavyaktam, na liïgyate ki¤cidaneneti  / athavà layaü gacchatãti liïgam  /
pralayakàle hyàkà÷àdayaþ pa¤ca yathàkramaü ÷abdàditanmàtreùu lãyante, tanmàtràõãndriyàõi càhaïkàre, ahaïkàro mahati, mahànpradhàna iti  / viparãtamavyaktam, na kutracididaü lãyate, ahetutvàt //
'sàvayavam' iti  / ÷abdàdayo 'vayavà ucyante  / tairàdhyàtmikaü bàhyaü ca vyaktaü yuktam  / viparãtamavyaktam, tairayuktatvàt //
paratantram  / na svatantram  / yadasmàdutpadyate tadevànuruddhya svakàryaü janayati na tadvyatirekeõeti dar÷anàrtham  / anyathà hetumadityanenaiva paratantratvaü prasiddhameva  / viparãtamavyaktam, svatantraü na kiücidapekùate  // 10 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 11
----------------------------------------------------------------------

sàråpyamadhikçtyàha-

#<triguõamaviveki viùayaþ sàmànyamacetanamprasavadharmi  /
vyaktaü, tathà pradhànam, tadviparãtastathà ca pumàn  // ISk_11 //>#

'triguõam' ityàdi  / trayassattvàdayo guõà yasya tattriguõaü vyaktam  / tathà pradhànamapi triguõaü tatsvabhàvatvàt //
'aviveki' iti  / avivecana÷ãlaü vyaktam, acetanatvàt  / yadvà guõebhyastasya pçthaktvàbhàvàdaviveki  / tathà pradhànamapi //
sàmànyaü vyaktam, sarvapuruùopabhogyatvànmalladàsãvat  / tathà pradhànamapi //
acetanaü vyaktam, sukhaduþkhamohànna vedayatãtyarthaþ  / tathà pradhànamapi //
'prasavadharmi' iti  / prasavo dharmo 'syàstãti prasavadharmi vyaktam  / tathà pradhànamapi  / dvayorapi prasavadharmitvam  // 
tathà ca pradhànànmahàn, mahato 'ïkàra ityàdinà svakàryotpàdanadharmatvàdyathà vyaktàvyaktayorvairåpyaü sàråpyaü ca, tathà kiü puruùasya vàpãtyàha- 'tadviparãtastathà ca pumàn' iti  / vyaktàvyaktàbhyàü kai÷ciddharmairvilakùaõa ityarthaþ //
atra pårvasyà àryàyà artho yojyate  / hetumadvyaktam, ahetumadavyaktam  / puruùo 'pyahetumàn, tasya kuta÷cidanutpàdàt //
anityaü vyaktam, nityamavyaktam  / puruùo nityaþ, kuta÷cidanutpannatvàt //
avyàpi vyaktam, vyàpyavyaktam  / puruùo 'pi vyàpã yadà prakçtyà muktaþ  / yukta÷cet, vyaktena sadç÷o na pradhànena  / hi sarvadà devàdiùu pravartate //
sakriyaü vyaktam, niùkriyamavyaktam, asaüsàritvàt  / puruùo 'pi niùkriyaþ, kartçtvàbhàvàt  // 
anekaü vyaktam, ekamavyaktam  / puruùo 'neko bahutvàt  / tasya bahutvaü pratipàdayiùyati  / pradhànenàtra vaisàdç÷yaü tasyaikatvàt //
à÷ritaü vyaktam, anà÷ritamavyaktam  / puruùo 'pyanà÷ritaþ kuta÷cidanutpannatvàt //
liïgaü vyaktam, aliïgamavyaktam  / puruùo 'pyaliïgaþ  / na kiücidanena liïgyate na vàyaü kadàcillãyate 'nutpannatvàt //
sàvayavaü vyaktam, niravayavamavyaktam  / puruùo 'pi niravayavaþ ÷abdàdibhirayuktatvàt  /
paratantraü vyaktam, svatantramavyaktam  / puruùo 'pi svatantraþ, kuta÷cidanutpannatvàt //
dvitãyasyà àryàyà artho yojyate-
triguõaü vyaktamavyaktaü ca  / nirguõaþ puruùaþ, guõànàü tatràbhàvàt //
aviveki vyaktamavyaktaü ca  / vivekã puruùa÷cetanatvàt  / vivikto và nirguõatvàt //
viùayo vyaktamavyaktaü ca  / puruùo nirviùayaþ, bhoktçtvàt, na bhogyaþ //
sàmànyaü vyaktamavyaktaü ca  / puruùo 'sàmànyaþ, aviùayatvàt //
acetanaü vyaktamavyaktaü ca  / cetanaþ puruùaþ sukhàdivedanatvàt //
prasavadharmi vyaktamavyaktaü ca  / puruùo 'prasavadharmã, akartçtvàt  / ityuktam  // 11 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 12 
----------------------------------------------------------------------

trayàõàmapi vairåpyaü sàråpyaü ceti triguõamityukte, ke ke trayo guõàþ kimàtmakà ityàha-

#<prãtyaprãtiviùàdàtmakàþ prakà÷apravçttiniyamàrthàþ  /
anyo 'nyàbhibhavà÷rayajananamithunavçttaya÷ca guõàþ  // ISk_12 //>#

'prãtyaprãtiviùàdàtmakàþ' ityàdi  / prãtyàdaya àtmàno yeùàü guõànàü te tathoktàþ sattvarajastamàüsi trayo guõàþ  / tatra prãtyàtmakaü sukhàtmakaü sattvam, aprãtyàtmakaü duþkhàtmakaü rajaþ, viùàdàtmakaü mohàtmakaü tamaþ  / guõà hyatãndriyatvàtpariõatyà sukhàdinànumãyamànàstadàtmakà iti vyapadi÷yante //
kiü punareùàü prayojanamityàha- 'prakà÷apravçttiniyamàrthàþ' iti  / prakà÷àrthaü sattvaü prakà÷akatvàt, pravçttyarthaü raja÷calatvàt, niyamàrthaü tamaþ stimitatvàt //
kimiti te guõàþ parasparasavyapekùàþ kiü và netyàha- 'anyo 'nyàbhibhavà÷rayajananamithunavçttaya÷ca guõàþ' iti  / anyo 'nya÷abdaþ pratyekamabhisambaddhyate  / abhibhavatãtyabhibhavaþ  / pacàdyac  / anyo 'nyasyàbhibhavà anyo 'nyàbhibhavàþ  / tadyathà deveùu sattvamudriktaü rajastamasã abhibhavati, manuùyeùu rajaþ sattvatamasã, tiryakùu (tamaþ sattvarajasã)  / à÷rãyanta ityà÷rayàþ  / karmaõyaõ  / anyo 'nyasyà÷rayàþ, tridaõóavat  / nà÷rayàntarameùàm, anà÷rayà÷ca kartàraþ  / janayantãti jananàþ  / 'kçtyalyuño bahulam' iti kartari lyuñ  / anekàrthatvàt ca dhàtånàü bodhanàrthà draùñavyàþ  / anyo 'nyasya prabodhakà ityarthaþ  / sarvaü hi vyaktamutpadyamànaü triguõàtmakamutpadyate  / tatra yadà sattvamutkañaü tadà rajastamasã nyakkçta÷aktike  / prabodhyàyaskànto lohavaduktam (?)  / satvanyatkçtena guõena vyaktaü janayati (?) evaü rajastama÷ca yojyam  / yadà guõadvayamudbhåta÷akti tadà dvayamapãtaradabhibhavati, prabodhayatãtyarthaþ  / anyo 'nyamithunà iti  / anyo 'nyasya sahàyà ityarthaþ  / tathà coktaü viùõugãtàyàm-
rajaso mithunaü sattvaü sattvasya mithunaü rajaþ  /
ubhayoþ sattvarajasormithunaü tama ucyate  // 
ekasyàü vyaktau trayàõàmabhibhavaprabodhanànuktau vyaktam, itare tu tau eva pravçttiü janayanta iti dar÷ayannàha- anyo 'nyavçttaya iti  / vçttiþ sukhàdiråpeõa pariõatiþ  / vçtihetutvàd vçttaya ucyante  / anyonyavçttihetava ityarthaþ  / tadyathà kàcidyoùidråpa÷ãladatyantaguõà (!) sitatvàtsàttvikã sà bharttuþ sukhamutpàdayati sapatnãnàü kàsàücidduþkhaü kàsàücidviùàdamityatra sattvamàtmano dvayo÷ca vçttihetuþ  / kasyacitprabhoratyanta÷åratvàd bhçtyà ràjasàþ, pareùàü yudhyamànànàü prahàrairduþkhaü janayanti, palàyamànànàü viùàdam, svàmina÷ca tuùñimityatra raja àtmano dvayosca vçttihetuþ  / meghàü÷càmbugu.....vàniùàndhakàrãkçtyonnatatvàt (?) tàmasàþ, te varùantaþ proùitabhartçkàõàü viùàdaü janayanti, pathikànàü duþkham kçùãvalànàü tuùñimityatra tama àtmano dvayo÷ca vçttihetuþ  // 12 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 13 
----------------------------------------------------------------------

eùàü durlakùaõànàü lakùaõàntaramàha-

#<sattvaü laghu prakà÷akamupaùñambhakaü calaü ca rajaþ  / 
guru varaõakameva tamaþ, pradãpavaccàrthato vçttiþ  // ISk_13 //>#

'sattvam' ityàdi  / iùñaü sàükhyàcàryàõàü sattvaü laghusvabhàvaü prakà÷aü ca  / yasyodrekàccharãreü '÷àni laghåni bhavanti, viùayaprakà÷anasamarthàni cendriyàõi  / bàhyàni ca dravyàõi laghåni prakà÷àtmakàni nirmalàni bhavanti //
'upaùñambhakaü calaü ca rajaþ' iti  / upaùñambhayatãtyupaùñambhakam  / yasyodrekàd devadatto vyavasyati, calacitta÷ca bhavati  / bàhyàni calàni bhavantãti //
'guru varaõakameva tamaþ' iti  / vçõoti pidhatta iti  / 'kçtyalyuño bahulam' iti kartari lyuñ, karaõe và  / pa÷càt svàrthe kan  / yasyodrekàd guråõyaïgàni bhavanti, indriyàõi ca tamasaivàttàni bhavanti  / bàhyàni ca guråõyanirmalàni ca bhavanti //
udàharaõadigiyamanyànyapi vij¤eyàni bhavanti  / tathà càhuþ- prãtiprãti(?)svàbhiùaïgalàghavàni prasàdaharùau ca, stambhauddhatyadveùacalana÷oùaõatàpabhedà÷ca, varaõàpadhvaüsanasàdanagauravadainyabhãtaya÷caitàni sattvarajastamasàü krameõa j¤àtavyàni liïgàni //
nanu caite parasparavilakùaõà guõà viruddhatvàt kathaü sambhåyaikatra vartanta ityàha- 'pradãpavaccàrthato vçttiþ' iti  / pradãpasyeva pradãpavat  / tailavarttyagnisamudàyaþ pradãpaþ  / yadà samudàyàtma.....parasparavilakùaõànàmapi pradãpabhà...pravçtiþ, tamasi sthità ghañàdayo devadattasya prakà÷ayitavyà iti, tathà sattvarajastamasàü puruùàrthahetunà pravçttiþ, puruùàrtha÷abdopalabdhi÷ceti  // 13 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 14 
----------------------------------------------------------------------

nanu ca 'triguõamaviveki viùayaþ sàmànyamacetanaü prasavadharmi vyaktam', tatra sukhaduþkamohopalabdhestraiguõyaü vyaktaü siddham, avivekyàdayo dharmàþ prasavaparyantàþ kathaü siddhyantãtyàha-

#<avivekyàdissiddhastraiguõyàttadviparyayàbhàvàt  /
kàraõaguõàtmakatvàtkàryasyàvyaktamapi siddham  // ISk_14 //>#

'avivekyàdiþ siddhaþ' ityàdi  / guõidvàreõa guõàbhidhànam  / avivekyàdiguõassiddhaþ  / vyakta iti vàkya÷eùaþ //
kutaþ? traiguõyàt  / kathaü? yasmàdguõà evàvivekino bhogyàssàmànyà acetanà prasavadharmiõa÷ca, te ca vyakte siddhà iti siddho guõaþ //
'tadviparyayàbhàvàt' iti  / (traiguõyasyàbhàvàditi)  / traiguõyasyàbhàve 'vivekyàdayorabhàvàt  / na hi nirguõasya puruùasyàvivekyàdiþ sambhavati  / tasmàttraiguõyàdevàvivekyàdissiddhaþ //
evaü ca sati, pradhànamapi traiguõyàttathàvidhaü siddham  / yadàha- 'kàraõaguõàtmakatvàtkàryasyàvyaktamapi siddham' iti  / kàraõasya yo guõaþ sa àtmà svabhàvo yasya tattathoktam  / tasya svabhàvastattvam  / tasmàdiha loke kàraõaguõakaü kàryaü dçùñam  / ÷uklaiþ kçùõairvà tantubhiràrabdhaþ pañaþ ÷uklaþ kçùõo và bhavati  / yadyavyaktaü tathàvidhaü na syàt, kathaü vyaktaü tathàvidhaü bhavet  // 14 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 15 
----------------------------------------------------------------------

nanu ca sati dharmiõi dharmà÷cintyante, pradhànasyaiva dharmiõo 'labdhasiddhitvàt kathamavivekyàdãtyàha-

#<bhedànàü parimàõàt samanvayàcchaktitaþ pravçtte÷ca  /
kàraõakàryavibhàgàdavibhàgàdvai÷varåpyasya  // ISk_15 //>#

'bhedànàm' ityàdi  / kàryatastadupalabdhermahadàdi tacca kàryamityanenaiva sàdhite 'smin yathàvadadhigate punardàróhyàrthaü samanantaropàdànam  / bhidyanta iti bhedàþ kàryavi÷eùàsteùàü (ekassaüsargã dçùñaþ) parimàõàcca  / bhedànàü parimitatvàdityarthaþ  / yena ca parimitàsteùàmekaþ saüsargã dçùñaþ  / yathà målàïkurapatrakàõóaprasavapuùpataõóulakaõànàü bhedànàü vrãhiþ tavibàhyàdhyàtmikabhedàþ  / parimitabàhyà brahmàdistambaparyantà÷caturda÷a  / àdhyàtmikà÷ca mahadahaïkàratanmàtrendriyabhåtàkhyàstrayoviü÷atiþ  / tasmàdeteùàmekena saüsargiõà bhavitavyam  / yatraiùàü saüsargastadavyaktaü kàraõamastãti sàmànyatodçùñamanumànam //
'samanvayàt' bhedànàmiti vartate  / samanvayo 'nugamaþ  / ekajàtyanugamàdityarthaþ  / ya ekajàtyanugatà bhedàsteùàmekameva tathàbhåtaü kàraõaü dçùñam  / yathà kañakakeyåràdãnàü suvarõapiõóaþ, yathà và ÷aràvàdãnàü mçtpiõóaþ  / evameùàmapi bàhyàdhyàtmikànàü sukhaduþkhamohànugatatvàdekena tathàvidhena bhavitavyam  / ya eùàü samudàyastatpradhànamiti sàmànyatodçùñam  /
'÷aktitaþ pravçtte÷ca' iti  / iha kulàlàdi÷aktipårvikà ghañàdãnàü pravçttirdçùñà nà÷aktipårvikà  / eùàmapi bàhyàdhyàtmikànàü pravçttirdç÷yate  / tata÷ca pràk ca pravçtterjanitayà ÷aktyà bhavitavyam  / yàsau ÷aktiþ saivàvyaktabhàvamàpadyata iti sàmànyatodçùñam //
'kàraõakàryavibhàgàt' iti  / kàraõasya pårvabhàvitvàt pårvanipàtaþ  / alpàctarasya pårvanipàtasyànityatvam  / yata utpadyate tatkàraõam, yaccotpadyate tatkàryam  / yathà mçtpiõóaghañayorjanyajanakatvena pçthagarthakriyàkaraõàcca vibhàgo dçùñaþ  / anyathà ghañàsyodakàharaõakriyà yà na sà mçtpiõóasya, yà mçtpiõóasya na sà ghañasya  / evaü vyaktasya mahadàdeþ kàryatvàtpçthagarthakriyàkaraõàcca vibhàgaþ  / tasmàdasya kàraõena bhavitavyam  / taccàvyaktàtkimanyat syàditi //
asmin vyàkhyàne 'kàryatastadupalabdhermahadàdi tacca kàryam' ityanenaiva siddhatvàdanyairanyathà vyàkhyàyate  / yadupakaroti taktàraõam, yadupakriyate tatkàryaü tayorvibhàgàt, upakàryopakàrakabhàvàdityarthaþ  / tatra kàrya...vyàdãni ÷arãrasthàni sthànasàdhanà...vabhogaiþ kàraõànyupakurvanti  / kàraõàni ca vçddhikùatasaürohaõapàlanaiþ kàryàõi  / bàhyàni ca kàraõàni pçthivyà dhçtisaïgrahapattivyåhanàvakà÷adànaiþ parasparamupakurvanti  / tathà daivamànuùatairyagyonàni parasparopakàrãõi  / tatra daivam, yathàkàlaü ÷ãtoùõavarùàgamaþ, mànuùatairyagyonànyupakaroti  / mànuùamijyàyàgastutibhirdaivaü rakùati, poùaõabheùajyai÷aaha tairyagyonamupakaroti  / yathàdhyàtmikànàü bàhyànàü copakàryopakàrakabhàvo buddhikçta iva dç÷yate tadasya ka÷cidvyavasthàpità syàt, kuto 'yaü vibhàga ityanyathànupapatteþ //
'avibhàgàdvai÷varåpyasya' iti  / na vidyate vibhàgo 'syetyavibhàgaþ  / avibhaktàdityarthaþ  / tasmàdvai÷varåpyasyopalabdheriti ÷eùaþ  / iha loke 'vibhaktàdekasmàdikùudravyàdrasaphàõitaguóakhaõóa÷arkaràdivai÷varåpyaü nànàtvaü dç÷yate, tathaikasmàddugdhàddadhimastunavanãtaghçtàdivai÷varåpyamupalabhyate  / evamàdhyàtmikànàü bàhyànàü ca vai÷varåpyam  / tasmàdeùàmavibhaktenaiva bhavitavyamiti sàmànyatodçùñam //
anyastvàha- 'avibhàge vai÷varåpyasya' iti  / avibhàgo layaþ, vai÷varåpyaü jagat nànàråpatvàt  / pralayakàle vai÷varåpyaü kva lãyate sthityutpattipralayàjjagata iti  / na ce÷vare layanaü sambhavati, tasya nirguõatvenàbhyupagamàt  / tasmàdanyathànupapattyàsti tadekamiti  / tathà càhuþ-
pradhànàdànupårvyeõa sçùñirlokasya saüsaraþ  /
pra....pràtilomyena punastatraiva sa¤caraþ  // iti  // 15 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 16 
----------------------------------------------------------------------

eùàü hetånàü pravartanàrthamàha- 

#<kàraõamastyavyaktam, pravartate triguõataþ samudayàcca  /
pariõàmataþ salilavat, pratipratiguõà÷rayavi÷eùàt  // ISk_16 //>#

'kàraõamasti' ityàdi //
yadi kàraõamastyavyaktaü tatkathaü pravartata ityàha- 'triguõatassamudayàcca' iti  / yadà prakçtisthà guõàssàmyena pravartante tadà (trãnevàdhikçtya pravarante naikaikamityarthaþ  / yadà vaiùamyeõa pravartante tadà) kàryaü kàraõàrabdhatvàt samudayàt pravartate  / samantàdudayo yasya guõasya tamadhikçtyetyarthaþ, ÷eùanyakkçta÷aktikatvàt  / yadi samudayàdavyaktaü pravartate tasmàdutpannaü tadavya...smànna bhavati //
÷uklebhyaþ kçùõebhyo và tantubhyaþ ÷uklaþ kçùõo và paño bhavatãtyàha-
'pariõàmataþ' ityàdi  / pårvasyàmavasthàyàmavasthàntaraü pariõàmaþ, tasmàddhetoþ pravartate  / yathà kaõikàyàþ såkùmàyà målakaþ ÷àkhàpra÷àkhàdipravçddho mahànvanaspatirvyakto bhavati, evamavyaktàdvyaktaü pariõamati //
yadyevamekaråpàdutpannasya trailokyasya kathamanekaråpatvamityàha- 'salilavatpratipratiguõà÷rayavi÷eùàt' iti  / salilena tulyaü vartata iti salilavat  / ekaikaü prati guõàþ pratipratiguõàþ  / ta evà÷rayàsteùàü yo vi÷eùastasmàddhetoþ pravartante  / yathà salilamantarikùàdekarasamapi tadekasya kañvamlàderguõasyà÷rayabhåtasya vi÷eùànnànàrasaü vartate evamavyaktamapãti guõàtmakatvàdekaikaguõà÷rayavi÷eùànnànàråpaü pravartate  / tatra sattvasya kçterà÷rayasya vi÷eùàddevabhàvena vartanam, rajasa à÷rayasya vi÷eùànmànuùabhàvena, tamasa à÷rayasya vi÷eùàttiryagyonibhàveneti  // 16 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 17 
----------------------------------------------------------------------

evamavyaktasyàstitvaü pravçttiü ca prasàdhya puruùàstitvaü prasàdhayitumàha- 

#<saüghàtaparàrthatvàt triguõàdiviparyayàdadhiùñhànàt  /
puruùo 'sti bhoktçbhàvàtkaivalyàrthaü pravçtte÷ca  // ISk_17 //>#

'saüghàtaparàrthatvàt' ityàdi  / saühanyata iti saüghàtaþ  / saüghàta÷càsau paràrtha÷ceti saüghàtaparàrthaþ  / saüghàtatvaü hetuþ paràrthatvaü sàdhyam  / iha loke saüghàtabàhyàþ ÷ayanàsanàdayo ye te paràrthà dçùñàþ  / te hi devadattasya parasyàrthaü kurvanti na svàrtham  / ete 'pyàdhyàtmikà mahadàdayaþ ÷arãrasaüj¤akàþ saüghàtàþ, taiþ paràrthairbhavitavyam  / na ca puruùavyatirikto 'nyaþ paro 'sti, puruùa eva para i....nyatodçùñam //
nanu mahadàdibhåtaparyantaü ÷arãrameva puruùo nànyaþ ka÷cidityatràha- 'triguõàdiviparyayàt' iti  / àdi÷abdenàvivekyàdayaþ pa¤ca dharmà dç÷yante  / tathà hi tadviparãtaþ pumànityuktam  / tata÷ca tadviparãtatvàtpuüsaþ kathaü mahadàdimàtrameva puruùaþ  / tasmàdvyatiriktaþ puruùo yasyàrthakà ime saüghàtàþ //
'adhiùñhànàt' iti  / adhitiùñhatyasminnityadhiùñhànam  / mahadàdibhåtaparyantaü ÷arãramiha loke yadadhiùñhànaü tatparàdhiùñhitaü dçùñam, yathà rathàdi  / dç÷yate càdhiùñhànaü ÷arãram  / tasmàdasyàdhiùñhàtrà bhavitavyam  / yo 'sàvadhiùñhàtà sa puruùaþ, nàntaþkaraõamadhiùñhàtç, tasyàcetanatvàditi sàmànyatodçùñam //
'bhoktçbhàvàt' iti  / bhoktçtvàdityarthaþ  / iha loke bhogyaü dçùñvà bhoktànumãyate  / dç÷yate mahadàdiparyantaü bhogyam, tasmàdasyàpi bhoktrà bhavitavyamiti sàmànyatodçùñam  / na càntaþkaraõaü bhoktç, tasyàcetanatvàdbhogyatvàcca  / ya÷ca bhoktà sa eva puruùaþ sàtmakaü jãvaccharãraü pràõàdimattvàt  / asmin dedhe yo 'yamàtmà samànajàtãyànekavastvantarasahàyaþ, pratiniyatairjanmàdibhiryujyamànatvàt manovat //
'kaivalyàrthaü pravçtte÷ca' iti  / kaivalyaü mokùaþ  / tadanyàrthapradhànasyaiùà pravçttiþ  / tathàhi- pradhànaü buddhyàtmanà pariõamati  / buddhe÷càùñàda÷àni  / teùu ca j¤ànaü kaivalyam  / tatra yadi puruùo na syàttadà tadarthà pravçttirna bhavet  / tasmàdanyathànupapattyà puruùo 'sti //
tatra siddhe puüsi vivàdàþ  / eka evàyaü puruùaþ sarva÷arãreùu sthita ityeke  / sarve kàya upanatànekàtmànassàtmakatvàt, yogi÷arãravçüda.. prati÷arãramanekaþ puruùa ityapare  / eka eva puràõaþ puruùaþ, tasmàdagnesa..viùphuliïgàþ prati÷arãraü puruùà àbirbhåtà iti vedàntavàdinaþ  // 17 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 18
----------------------------------------------------------------------
atràha-

#<jananamaraõakaraõànàü pratiniyamàdayugapatpravçtte÷ca  /
puruùabahutvaü siddhaü traiguõyaviparyayàccaiva  // ISk_18 //>#

'jananamaraõakaraõànàm' ityàdi  / karaõaü cakùuràdãndriyam dehendriyàderadhiùñhànasyotpattivinà÷au  / tadyogàtpuruùaþ jananamaraõe 'pi vyavasthàpyete  / svataþ puruùasya te na sambhavataþ  / kutaþ ? - nityatàt tatra yadyekaþ puruùaþ syàttadaikasmin jàyamàne mriyamàõe và sarveùàü jananamaraõe syàtàm  / tathaikasmiü÷cakùuùmati ÷rotravati và sarve 'ndhà (badhirà và, pa÷yeyuþ ÷ruõuyurvà  / ekasminnandhe) badhire và tathà syuþ  / na caivam, jananàdãnàü pratiniyamàt  / tasmàdanyathànupapattyà puruùabahutvaü siddham //
'ayugapatpravçtte÷ca' iti  / yadyekaþ puruùaþ syàttadaikenàdhiùñhàtrà tiùñhati dehe, dharmàdharmayorarthànarthayoþ sukhaduþkhayorvà pravçtte, sarva eva yugapatpravartteran  / na caivamityanyathànupapattiþ //
'traiguõyaviparyayàcca' iti  / traya eva guõàstraiguõyam  / tad viparyayo 'nyathàtvam  / adhiùñhànasya triguõàtmakatvàttadyogàtpuruùo 'pi triguõàtmaka ityucyate  / tatra yadyekaþ puruùaþ syàttadaikasmin sàttvike ràjase tàmase và, sarva eva tathàvidhàþ syuþ  / na caivam, guõànaü viparyayadar÷anadityanyathànupapattiþ //
puràõapuruùàdagneriva viùphuliïgàþ prati÷arãraü puruùà ityasminnapi dar÷ane puruùabahutvamastyeva  / teùàü parasparavilakùaõatvàt te puràõapuruùàdabhinnà bhinnà veti dar÷anadvayam  / tadanyatra vivàritatvàdiha granthagauravabhayànnopanyastamasmàbhiriti  // 18 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 19 
----------------------------------------------------------------------

evaü puruùabahutvaü prasàddhya taddharmàn kathayitumàha-

#<tasmàcca viparyàsàtsiddhaü sàkùitvamasya puruùasya  /
kaivalyammàdhyasthaü draùñçtvamakartçbhàva÷ca  // ISk_19 //>#

'tasmàcca viparyàsàt' ityàdi  / yaþ pràgukto viparyayaþ- triguõamaviveki viùayaþ - ityàdinà, tasmàtsàkùitvàdayo dharmàþ puruùasya siddhàþ  / tatra nirguõasya puruùasyàprasavadharmitvàdakartçtvam  / ya÷càkartà sa bhavatyudàsãnaþ  / saptavidhaü càsyaudàsãnyam  / tathà coktam - 
pa÷yati ÷çõoti sarvama karoti sthitiü prasaïgaü ca nàpi  /
svato na parato...nobhayata÷càpyudàsãnaþ  // iti //
ya÷codàsãnaþ sa sàkùyapi bhavati pradhànasambandhinaþ kriyàkalàpasya nirguõatvàt //
kaivalyaü kevalabhàvàt cetanatvàcca draùñçtvamiti  // 
nanu ca yadyakartà tatkathaü- bhoktçbhàvàdasti puruùaþ- ? tathà càhuþ-
bàlahutà÷anataravaþ svayamakçtànàü yathà hi bhoktàraþ  /
puruùo 'pi viùayaphalànàü svayamakçtànàü tathàpi bhoktà  // iti //
ityuktamakarturapi bhoktçtvamasyeti  // 19 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 20 
----------------------------------------------------------------------
 
nanu ca yadyacetanamavyaktaü kathaü dehendriyasaüj¤amadhiùñhànaü dharmàdharmàdiùu pravarttate, tasyàcetanatvàdityàha- 

#<tasmàttatsaüyogàdacetanaü cetanàvadiva liïgam  /
guõakartçtve 'pi tathà karteva bhavatyudàsãnaþ  // ISk_20 //>#

'tasmàttatsaüyogàt' ityàdi  / tena puruùeõa yaþ saüyogastasmàdacetanaü cetanàvadiva bhavati  / yathàgnisaüyogàllohamaõirityucyate  / liïgaü mahadàdisåkùmaparyantaü vakùyati  // 
yadi tadeva triguõàtmakaü kartç na pumàn, kathaü puruùo gacchatãtyucyata ityàha- 'guõakartçtve 'pi tathà karteva bhavatyudàsãnaþ' iti  / guõànàü kartçtvaü na puruùasya  / yathà puruùasaüyogàdacetanaü liïgaü cetanàvadiva bhavati, tathà guõàtmakaliïgasaüyogàdakartàpi san karteva bhavati  / udàsãnaþ  / yathà svàmã svayamayoddhàpi yaudhabhçtyasaüyogàd yoddheti vyapadi÷yate, tathà puruùo 'pyupacàreõa karteti  / 
tathà coktam -
pravarttamànàn prakçterimàn guõàüstamo 'bhibhåto viparãtadar÷anaþ  /
ahaü karomãtyabudho 'bhimanyate tçõasya kubjãkaraõe 'pyanã÷varaþ  // iti  // 20 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 21
----------------------------------------------------------------------

 nanu pradhànapuruùayoþ kiü (kartçtvaü) caitanyàrthameva saüyogaþ, kiü vànyàrthamapãtyàha-
#<puruùasya dar÷anàrthaü kaivalyàrthaü tathà pradhànasya  /
paügvandhavadubhayorapi saüyogastatkçtaþ sargaþ  // ISk_21 //>#

'puruùasya' ityàdi  / puruùasyàrtho dvividhaþ, viùayopabhogaþ kaivalyaü ca  / tadubhayaü pradhànena sampàdyam  / viùayopabhoga÷ca pradhànavibhåtimantareõa na sambhavati, iti dar÷anàrthaü puruùaþ pradhànena saüyujyate  / mànaü svàü vibhåtiü dar÷ayitumasamarthàtpuruùeõa saüyujyate (?)  / dçùñvà sa sarvàü vibhåtimanubhåya virasatvàd viraktaþ puruùaþ pradhànena tyajyate  / tyaktasya kaivalyamityato dar÷anàrthaü kaivalyàrthaü ca dvayorapi saüyogo matsyodakavadudumbarama÷aka÷ca //
'paügvandhavat' iti  / dçùñàntaþ  / païguþ sacakùuþ pa÷yati panthànaü na saücarati, andho 'pi saücarati na pa÷yati panthànam  / tayoþ svàrthabhraùñayorgràmapràptyarthaþ sambandho bhåtaþ  / tatra païgurandhaskandhamàruhya gatimàn, andho 'pi draùñradhiùñhànàddçùñimàn jàtaþ  / gràmapràptayo÷ca tayorviyogaþ  / evaü puruùo niùkriyaþ pradhànena saüyujya tadvibhåtidar÷anàya devàdiùu saücarati  / pradhànaü ni÷cetanamapi puruùàdhiùñhànàccetanàvadiva dvayamapi sampàdayati  / tasmàtpaügvandhavadubhayorapi saüyogaþ //
nanu ca saüyogamàtreõa kathaü dar÷anaü kaivalyaü cetyàha- 'tatkçtaþ sargaþ' iti  / saüyogakçto mahadàdigràmotpàda ityarthaþ  // 21 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 22
----------------------------------------------------------------------

tameva dar÷ayannàha-

#<prakçtermahàüstato 'haïkàrastasmàdgaõa÷ca ùoóa÷akaþ  /
tasmàdapi ùoóa÷akàtpa¤cabhyaþ pa¤ca bhåtàni  // ISk_22 //>#

'prakçtermahàn' ityàdi  / prakçtiþ pradhànaü kàraõamavyaktaü guõasàmyaü tamobahulamavyàkçtamiti prakçtiparyàyàþ  / tato mahànutpadyate sa tu tamobahulaþ  / mahàn buddhirmatiþ pratyaya upalabdhiriti buddhiparyàyàþ  / tato 'haïkàra utpadyate  / sa tu rajastamobahulaþ  / ahaïkàraþ suparõapaõi(!)statpuruùa ityahaïkàraparyàyàþ //
'tasmàdgaõa÷ca ùoóa÷akaþ' iti  / tasmàdahaïkàràt ùoóa÷ako gaõa utpadyate  / ekàda÷endriyàõi pa¤ca tanmàtràõãtyarthaþ  / tàni hçùãkàõãndriyàõãti paryàyàþ  / såkùmà ati÷ayà aõavaþ (viùà) iti tanmàtraparyàyàþ //
'tasmàdapi ùoóa÷akàt pa¤cabhyaþ pa¤ca bhåtàni' iti  / ùoóa÷àd gaõàdyàni pa¤ca tanmàtràõi tebhya ekottaravçddhyà pa¤ca mahàbhåtàni bhavanti  / tatra ÷abdatanmàtràdàkà÷amekaguõam  / ÷abdatanmàtrapratisaühitàt spar÷atanmàtràddviguõo vàyuþ  / tàbhyàü pratisaühitàdråpatanmàtràt triguõaü tejaþ  / taiþ pratisaühitàdrasatanmàtràt caturguõà àpaþ  / caturbhiþ pratisaühitàdgandhatanmàtràt pa¤caguõà pçthivãti  / etairekàda÷àdayaþ sthålà vi÷eùà ucyante, yeùvavasitàni caturviü÷atitattvàni  // 22 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 23 
----------------------------------------------------------------------

buddherlakùaõamàha-

#<adhyavasàyo buddhirdharmo j¤ànaü viràga ai÷varyam  /
sàttvikametadråpaü tàmasamasmàdviparyastam  // ISk_23 //>#

'adhyavasàyaþ' ityàdi  / ÷abdàdiùu viùaye 'dhyavasàya÷abdo 'yaü yàvat gandho 'yamiti subuddherlakùaõam (?)  / tasyà÷càùñau råpàõi //
'dharmo j¤ànaü viràga ai÷varyam' iti  / tatra yo 'yamaniviùayamanuùñhànàtmako 'dhavasàyassa dharmaþ  / yamàþ pa¤ca niyamà÷ca  / yathoktaü sàükhyapravacane 'ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahà yamàþ'  / '÷aucasantoùatapassvàdhyàye÷varapraõidhànàni niyamàþ' iti  / tatra santoùassanihitasàdhanàbhyà÷àdadhikasyànupàditsà  / tapo jighatsàpipàsà÷ãtoùõasthànasàdhanàjayaþ kàùñhamaunàkàramaune, vratàni ca kçcchracàndràyaõàdãni  / svàdhyàyo mokùa÷àstràdhyayanaü praõavajapo và  / ã÷varapraõidhànaü vi÷iùñadevatàràdhanam  / asaüsàribhistulyavçttitvàditi  / tadviparãtànuùñhànamadharmaþ  / pa¤caviü÷atitattvànàü svasaüj¤àlàkùaõyakatvaprayojanàvadhàraõaü j¤ànam, guõapuruùàntaraj¤ànam  / ÷eùamaj¤ànam  / viùaya÷arãrendriyebhyo doùadar÷anàdvaimukhyaü viràgaþ  / teùvabhilàùo ràgaþ  / ai÷varyamaùñaguõam- aõimà, mahimà, laghimà, pràptiþ, pràkàmyam, ã÷itvaü, va÷itvam, yatrakàmàvasàyitvaü ceti  / tatràõimàõutvam, yena guõena såkùmo bhåtvà vicarati  / kàrye kàraõopacàràdaõimetyucyate  / uttaratràpyevaü yojyam  / laghimà laghutvam,  yena vàyuvallaghutaro bhavati  / mahimà mahattvam, yena bhuvaneùu dharmàdipràptiþ, yena guõeneùitasya pràpaõam  / pràkàmyaü pracurakàmità yenaikamanekaü pràkàmyate 'nekaü caikam  / ã÷itvaü prabhutà (yena sthàvaràdãni bhåtàni sande÷akàrãõi bhavanti  / va÷itvaü va÷ità) yena svatantra÷carati  / yatrakàmàva÷àyitvaü (kàmenecchayàva÷etuü ÷ãlaü yasya sa yatrakàmàva÷àyã  / tasya bhàvaþ yatrakàmàva÷àyitvam)  / anekàrthatvàddhàtånàü '÷ã' tiùñhatau varttate  / yena guõena divyantarikùe bhåmau vàvasthàyitvamityarthaþ  /
'sàttvikametadråpam' iti  / sattvatamobahulatvàt  / buddheryadà sattvamutkañaü bhavati tadaitaccatuùñayaü bhavatãtyarthaþ  / 
'tàmasamasmàdviparyastam' iti  / utkañalakùaõàt dharmàdicatuùñayàdviparãtaü tamasyudrikte bhavatãtyarthaþ  / adharmo 'j¤ànamavairàgyamanai÷varyaü ceti  // 23 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 24
----------------------------------------------------------------------

ahaïkàralakùaõamàha-
#<abhimàno 'haïkàraþ, tasmàddvividhaþ pravarttate sargaþ  /
ekàda÷a÷ca gaõastanmàtrapa¤caka÷caiva  // ISk_24 //>#

'abhimànaþ' ityàdi  / abhimatirabhimànaþ  / råpàdiùu viùayeùvabhimàno råpavànaham, mamaite viùayàþ, ityahyaïkàralakùaõam  // 
tasmàdabhimànalakùaõàdahaïkàràt 'dvividhaþ pravarttate sargaþ' iti  / sçjyata iti sargaþ //
tameva dvividhaü dar÷ayitumàha- 'ekàda÷aka÷ca gaõaþ' iti  / ekàda÷a parimàõamasyetyekàda÷aþ ÷rotràdirgaõaþ //
'tanmàtràpa¤cakaü ca' iti  / tanmàtra÷abdàdisvaråpamàtra ityarthaþ  / tanmàtràõi ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ  / màtràgrahaõaü bhåtasaü÷leùanivçttyartham  / bhåteùvapi ÷abdàdisambhavàt  // 24 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 25
----------------------------------------------------------------------

sa càhaïkàrastrividha iti dar÷ayannàha-
#<sàttvika ekàda÷akaþ pravarttate vaikçtàdahaïkàràt  /
bhåtàdestanmàtraþ sa tàmasaþ, taijasàdubhayam  // ISk_25 //>#

'sàttvikaþ' ityàdi  / yadà sattvamudriktaü tadàhaïkàro vaikçtàbhimàno bhavati, raja÷codriktaü taijasaþ, tama÷codriktaü bhåtàdiriti  / tatra vaikçtàdekàda÷ako gaõaþ pravarttate  / sa ca sàttvikaþ sattvabahulaþ, svaviùayagrahaõatvàt //
bhåtàdestàmasàdahaïkàràttanmàtraþ sa tàmasaþ, tamobahulatvàt  / tatastàmasàttanmàtràt gaõàt tàmaso bhåtagaõaþ pravarttate //
('taijasàdubhayam' iti  / etadà÷ayaþ- pa¤caka¤caitadubhayamapi pravarttate)  / àdikàla ubhayatràpyasya sahàyatvàt  / vaikçtabhåtàdi dvàvapi prakà÷asthiti÷ãlatvàt na kriyà÷ãle  / tatastaijasamahaïkàraü kriyà÷ãlaü sahàyamapekùyaikàda÷akaü pa¤cakaü ca malàjanayata (?) iti  // 25 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 26 
----------------------------------------------------------------------

kaþ punarekàda÷a ityàha-

#<buddhãndriyàõi cakùuþ÷rotraghràõarasanatvagàkhyàni  / 
vàkpàõipàdapàyåpasthàn karmendriyàõyàhuþ  // ISk_26 //>#

'buddhãndriyàõi' ityàdi  / dvividhamindriyam  / tatra cakùuryena dç÷yate  / ÷rotraü yena ÷råyate  / tvagyayà spç÷yate  / rasanaü yena rasyate  / nàsikà yayà ghràyate  / tà àkhyà yeùàmindriyàõàmiti ÷abdapradhàno nirde÷aþ  / tàni cakùuþ÷rotratvagrasanànàsikàkhyàni pa¤ca  / buddhipårvakaparyàlocanamiti buddhãndriyàõyàhuþ sàükhyàcàryàþ  / ÷abdava÷àdatràkramaþ kçtaþ  / kramastu ÷rotratvakcakùuriti //
'vàkpàõipàdapàyåpasthàn' iti  / karmendriyàõi karmàbhinirvartanàt  / asmàdeva prayogàdupastha÷abdaþ puüliïgo 'pyastãti j¤àyate  / sa ca straiõaþ pauruùeya÷ca  / tatra vàgindriyaü kaõñhastham  / anyàni prasiddhànyeva  // 26 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 27 
----------------------------------------------------------------------

ekàda÷akamindriyaü dar÷ayannàha-

#<ubhayàtmakamatra manaþ, saïkalpakamindriyaü ca sàdharmyàt  /
guõapariõàmavi÷eùànnànàtvaü bàhyabhedà÷ca  // ISk_27 //>#

'ubhayàtmakamatra manaþ' ityàdi  / atretyasminnindriyava÷e mana ubhayàtmakamubhayasvabhàvam  / buddhãndriyàõàü karmendriyàõàü ca svasvaviùayagrahaõakàle buddhãndriyaü karmendriyaü cetyarthaþ  / ubhayatràpyasya vyàpàràditi lakùaõaü tadityàha- saïkalpayatãti saïkalpakam, idaü nedamiti //
kathamindriyamityàha- 'indriyaü ca sàdharmyàt' ityàdi  / indriyaistulyatvàdityarthaþ  / yathànyadindraliïgaü tathà mano 'pãtyarthaþ //
tatraikasmàdahaïkàràdutpannànàü kathaü svaråpabhedaþ ?  / yacchrotràdibuddhãndriyam, tat pratiniyataviùayaü netaraviùayamapi  / yadyàgàdi karmendriyaü tat pratiniyatakarma, netarakarmàpi  / mana÷cobhayàtmakam, naikàtmakamityàha- 'guõapariõàmavi÷eùànnànàtvam' iti  / ahaïkàrasthà ye guõàþ sattvàdayasteùàmanyo 'nyàbhibhavà÷rayà (dvidvàreõa yaþ pariõàmavi÷eùastata evaiùàü nànàtvam  / ta eva hi guõàþ pari)õàmavi÷iùñà indriyavyapade÷abhàjo nànàviùayà bhavanti  / kathaü de÷aniyamo vçttiniyama÷ca ? tatra tvagindriyaü sarva÷arãrasthitabàhyàbhyantaravçtti, cakùuþ÷rotraghràõarasanàni ÷irasi bahiþ pçthak pçthagavasthitàni bàhyavçttãni  / vàgàsye sthità  / pàõyàdaya÷ca bàhoradhastàt pçthak pçthagavasthità bahiþkarmaviùayàþ  // 
ityatàha- 'bàhyabhedà÷ca' iti  / ye cànye viùayabhedà de÷aniyamavçtiniyamàbhyàü te 'pi guõapariõàmavi÷eùàdeva  / nàtràntarà kàraõamasti  // 27  // 

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 28 
----------------------------------------------------------------------

eùàmindriyàõàü kasya kà vçttirityàha-

#<÷abdàdiùu pa¤cànàmàlocanamàtramiùyate vçttiþ  /
vacanàdànaviharaõotsargànandà÷ca pa¤cànàm  // ISk_28 //>#

'÷abdàdiùu' ityàdi  / àdi÷abdena ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ  / teùu yathàkramaü pa¤cànàü ÷rotràdãnàü buddhãndriyàõàmàlocanamàtraü vçttiriùyate sàükhyàcàryaiþ  / ÷rotràdãni hi viùayasya prakà÷anamàtraü kurvanti, ni÷cayaü tu buddhiþ  / tathà hi buddhyavasitamarthaü puruùaþ cetayata iti siddhàntaþ  / karmendriyàõàmapi vàgàdãnàü yathàkramaü vasanàdànàdãni vçttayaþ karmàõi  / tatra vàgindriyasya nànàvidhavarõoccàraõaü karma, àdeyasyàdànaü pàõyoþ, viharaõaü de÷àntaragamanaü pàdayoþ, utsarga àhàramalasyotsarjanaü pàyoþ, ànandanamànado hlàdaþ ÷ukravisçùñisaüsçùñisukhaü tadupasthendriyavçttiþ  // 28 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 29
----------------------------------------------------------------------

buddhyahaïkàramanasàü kà vçttirityàha-

#<svàlakùaõyaü vçttistrayasya saiùà bhavatyasàmànyà  /
sàmànyakaraõavçtiþ pràõàdyà vàyavaþ pa¤ca  // ISk_29 //>#

'svàlakùaõyaü vçttiþ' ityàdi  / svàtmãyaü lakùaõaü yasya tat svalakùaõam  / tasya bhàvaþ svàlakùaõyam  / tadeva vçttiþ //
'trayasya' iti  / buddhyahaïkàramanasàmityarthaþ  / adhyavasàyo buddheþ, abhimàno 'haïkàrasya, saïkalpo manasaþ  / ta evàdhyavasàyàbhimànasaïkalpàstrayasya vçttiþ  / eùàü ca buddhyàdãnàü trayoda÷ànàü caturvidhà vçttiþ, asàmànyàyugapatkrama÷ceti (?) //
tatra sàmànyàü dar÷ayitumàha- 'saiùà' iti  / yeyamuktà vçttiþ saiùà bhavatyasàmànyà  / yà yasya sà tasyaiva nànyeùàmapãtyarthaþ  / ÷rotrasya yacchabdaprakà÷anaü tacchrotrasyaiva, nànyeùàü tvagàdãnàü dvàda÷ànàm  / evaü sarvatra yojyam //
sàmànyàmàha- 'sàmànyakaraõavçttiþ' iti sàmànyà càsau karaõavçtti÷ceti sàmànyakaraõavçttiþ //
'pràõàdyà vàyavaþ pa¤ca' iti  / pràõà àdyà yeùàü vàyånàü te pràõàdyàþ  / pràõàpànavyànodànasamànà iti pa¤ca vàyavaþ  / tatra pràõo yo mukhanàsikàbhyàü nirgacchati  / yo nàbheradhaþ sthitaþ so 'pànaþ  / yena kàye 'gnirdãpita àhàraü ca pacati sa samànaþ  / yo nàbhide÷àdudyata÷irogatirnàdaü janayati sa udànaþ  / yaþ sarva÷arãraü vyàpya sthitaü sa vyànaþ  / ete trayoda÷ànàmapi karaõànàü sàmànyavçttiþ  // 29 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 30 
----------------------------------------------------------------------

karaõaprabhàvikatvàdvàyånàü yugapatkrama÷o vçttimàha-

#<yugapaccatuùñayasya tu vçttiþ krama÷a÷ca nirdiùñà  /
dçùñe tathàpyadçùñe trayasya tatpårvikà vçttiþ  // ISk_30 //>#

'yugapat' ityàdi  / 'catuùñayasya tu' iti  / tu÷abdo vi÷eùaõàrthaþ  / buddhirahaïkàro mana÷cakùurityetasya catuùñayasyaikasmin råpe yugapadvçttiþ  / yathàndhakàre vidyutsaüpàte kçùõasarpasandar÷ane yugapadàlocanàdhyavasàyàbhimànasaïkalpanàni bhavanti  / tathà hi cakùuùàlocitaü buddhyàdhyavasitamahaïkàreõàtmãkçtaü manasà saïkalpitamiti  // 
'krama÷a÷ca tasya' iti  / catuùñasyasya krameõa kadàcidvçttiriùñà  / mandaprakà÷e sthàõupuruùocitàmårdhvatàü dçùñavataþ kiü sthàõuþ puruùa iti vikalpaþ  / tatràku¤capanaprasàraõàt puruùa ityadhyavasàyaþ  / tata àtmãkaraõàdabhimàna iti //
yeya(mubhaya)thàvçttiþ sà kasmin viùaya ityàha - 'dçùñe' iti  / adçùñe tarha nàstãtyàha - 'tathàpyadçùñe' iti  / tathà...ùñe dçùñe 'pi vçttiþ //
kintu na catuùñayasya tarhãtyàha- 'trayasya' iti  / buddhyahaïkàramanasàmityarthaþ  / tatràpi tatpårvikà ÷rotràdipårviketyarthaþ  / yathà smartavyamanusmarataþ saïkalpàbhimànàdhyavasàyà bhavanti  // 30  // 

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 31 
----------------------------------------------------------------------

atha yadetaccatuùñayaü tatkiü yugapat parasparasavyapekùaü svàü svàü vçtiü pratipadyate kiü và nirapekùamityàha-

#<svàü svàü pratipadyante parasparàkåtahaitukãü vçttim  /
puruùàrtha eva heturna kenacitkàryate karaõam  // ISk_31 //>#

'svàü svàm' ityàdi  / àtmãyàtmãyàü vçttim //
'parasparàkåtahaitukãm' iti  / parasparasya yadàkåtaü svavçttibhogastadeva hetuþ  / tatra bhåtàü parasparàkåtahaitukãü vçttiü catvàri karaõàni pratipadyante  / tatra cakùurbuddhyàditrayasyàkåtaü j¤àtvà prakà÷anaü pratipadyate  / evaü buddhirahaïkàro mana÷ca trayàõàmàkåtaü j¤àtvà 'dhyavasàyamabhimànaü saïkalpanaü ca pratipadyante  / krama÷a÷ca parasparàkåtahaitukãm  / kintu pårvapårvahaitukã draùñavyà  / yathà kasyacidupanimantraõaü ÷rutavataþ ÷rotravçttiü j¤àtvà, buddhirgamanàyàdhyavasità  / tadvçttiü j¤àtvà 'haïkàro modakànahaü bhakùayiùyàmãti manyate  / tadvçttiü j¤àtvà manaþ, pracuraü ghçtaü pràpayiùyàmãti kiü stokamiti, saïkalpayatãti  / evaü bàhyànyapi karaõàni svàü svàü vçttiü parasparàkåtahaitukãü pratipadyante //
etàni kimàtmàrthaü svàü svàü vçttiü pratipadyante, kimanyàrthamityàha- 'puruùàrtha eva hetuþ' iti  / puruùasyàrtho viùayopabhogaþ kaivalyaü ca, sa vçttihetuþ //
nanvã÷varaþ kartà jagataþ, sa eva buddhyàdikalàpaü sçùñavàn yena puruùasyàrthaþ sampadyate  / tathà coktam-
'ã÷varaprerito gacchetsvargaü và ÷vabhrameva và'  / iti 
tatràha - 'na kenacitkàryate karaõam' iti  / pradhànavyatirekeõa na ka÷cidbuddhyàdikaraõaü svàü svàü vçttiü kàrayatãtyarthaþ  / yadi kartà syàt, kimiti prakçtimapekùate  / nàpi se÷varavàdinà prakçtirabhyupagataiva, ni÷cetanatvàt prakçteþ sacetano 'dhiùñhàtà kartà 'paro gaveùyata iti cet, puruùa evàdhiùñhàtà  / acetanà prakçtiþ  / etaduktameva pràk  // 31 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 32 
----------------------------------------------------------------------

katividhamantaþkaraõamityàha-

#<karaõaü trayoda÷avidham, tadàharaõadhàraõaprakà÷akaram  /
kàryaü ca tasya da÷adhà, hàryaü dhàryaü prakà÷yaü ca  // ISk_32 //>#

'karaõaü trayoda÷avidham' ityàdi  / pa¤ca buddhãndriyàõi, pa¤ca karmendriyàõi, buddhyahaïkàramanàüsi ca trãõi  / etat trayoda÷avidham  / karaõaü karotãti  / 'kçtyalyuño bahulam' iti kartari lyuñ //
tatra kasya kà kriyà yadapekùayà karaõamityàha- 'tadàharaõadhàraõaprakà÷akaram'  / iti tatkaraõamàharaõàdãni karotãti  / tatra karmendriyàõyàharaõaü kurvanti, buddhyahaïkàramanàüsi dhàraõam, buddhãndriyàõi prakà÷amiti //
kiü tatkàryaü yasyàharaõaü kurvantãtyàha- 'kàryam' iti  / tasya karaõasya da÷avidhaü kàryam  / tatra ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ pa¤ca vacanàdànaviharaõotsargànandàþ pa¤ceti da÷adhà  / pårve dvividhàþ-  såkùmàstanmàtralakùaõàþ sukhaikasvabhàvatvàddivyàþ, sthålà àkà÷àdayaþ sukhaduþkhamohatmakatvàdadivyà iti  / etatkàryaü buddhãndriyàõàü prakà÷yam  / vàgàdãnàmuktyàdànàdikarmakartçtvàt kàryam (?)  / tatra vàcà ÷abdasya, pàõibhyàmàdeyasyàhriyamàõatvàdubhayamapyàhàryam  // vihàryaü viharaõasthànam, pårvàvayavanyàsenottaràvayavàkramaõena ca pàdàbhyàmàhriyamàõatvàdàhàryam  / anyathà kathamutsargànandau syàtàm  / ubhayamapi karmendriyàviùayam  / buddhyahaïkàramanasàü dhàryam, tairantaþ svavçttyàvadhàryamàõatvàt  // 32 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 33
----------------------------------------------------------------------

tadeva trayoda÷avidhaü karaõaü bàhyàntarabhedàddvividhamiti dar÷ayannàha-

#<antaþkaraõaü trividhaü da÷adhà bàhyaü trayasya viùayàkhyam  /
sàmpratakàlaü bàhyaü trikàlamàbhyantaraü karaõam  // ISk_33 //>#

'antaþkaraõam' ityàdi  / karaõaü dvividham- bàhyamàbhyantaraü ca  / tatra ÷arãrasyàntaþsthitatvàdantaþkaraõaü trividham- buddhirahaïkàromana÷ceti //
'da÷adhà bàhyam' iti  / da÷aprakàram  / pa¤ca buddhãndriyàõi, pa¤ca karmendiyàõi  / tadbuddhirbhavati //
tadbàhyaü 'trayasya viùayàkhyam' iti  / tryavayavasyàntaþkaraõasya bàhyaü viùaya ityàkhyàyate, taddvàreõa viùayàvagàhanàt  / tenàntaþkaraõasya dvividho viùayaþ- dvàraü bhogyaü ceti  / catuùñayasya dçùñervartamàne trayasyàdçùñe vçttiruktà //
tatràtãtànàgatayorapi viùayayoþ kiü vçttirasti, netyàha- 'sàmpratakàlaü bàhyam' iti  / kalyata iti kàlaþ viùaya evàtãto 'nàgato vartamàno÷cocyate  / na tadvyatirekeõa kàlo 'sti  / mà bhåt ùaóviü÷atitattvaprasaïga iti  / tatra sàmprato vartamànaþ kàlo yasya bàhyasya taddhi bàhyam  / ÷rotràdi vartamànameva ÷abdàdikaü prakà÷ayati, nàtãtànàgate  / vàgàdi ca vartamànamevoktyàdànaviharaõotsargànandàn karoti, nàtãtànàgatàn  // 
'trikàlamàbhyantaram' iti  / trayaþ kàlà yasya tat trikàlam  / yathà buddhirvartamànamadhyavasyati  / tathàtãtànàgatàvapi  / màndhàtàsãt kalkã ràjà bhaviùyatãti  / yathàhaïkàro vartamànamabhimanyate tathàtãtànàgatàvapi  / mamaivamàsãt, mamaivaü bhaviùyatãti  / yathà ca mano vartamànaü saïkalpayatãti tathàtãtànàgatàvapi  / tatra kimidaü bhåtaü syàt, na mameti  / kimidaü bhaviùyati, netãti  // 33 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 34 
----------------------------------------------------------------------

nanu ca yadi sthålàþ pçthivyàdayaste vi÷eùàþ  / bàhyaü bàhyakaraõaü svaviùayaü pratipadyate  / pçthivyàdayastarhi bhedena pratipattavyà ityàha-

#<buddhãndriyàõi teùàü pa¤ca vi÷eùàvi÷eùaviùayãõi  /
vàgbhavati ÷abdaviùayà ÷eùàõi tu pa¤caviùayãõi  // ISk_34 //>#

'buddhãndriyàõi' ityàdi  / teùàmapi trayoda÷ànàü karaõànàü yàni pa¤ca buddhãndriyàõi, tàni vi÷eùàvi÷eùaviùayãõi  / ÷abdàdayaþ pa¤ca viùayà dvividhàþ - vi÷eùà avi÷eùà÷ca  / tatra ye såkùmàstanmàtralakùaõàste 'vi÷eùàþ  / ye sthålàþ pçthivyàdayaste vi÷eùàþ  / vi÷eùà÷càvi÷eùà÷ceti dvaüdvaþ  / ta eva viùayà vidyante yeùàmiti matvarthopaþ  / vi÷iùñànavi÷iùñàü÷ca viùayàn gçhyantãtyarthaþ  / tatra ÷rotraü sthålàn nànà÷abdànavikalàn gçhõàti, ÷abdatanmàtraü ca  / nàsikà sthålàn surabhyàdigandhàn, tanmàtraü ca gçhõàtãti //
'vàgbhavati'  / kevalaþ ÷abdo viùayo yasyàþ, na viùayàntaramityarthaþ  // ÷eùàõi pàõyàdãni catvàri, pa¤ca viùayãõi  / pa¤ca viùayà eùàmiti  / tatra pàõiþ ÷abdaspar÷aråparasavantaü ghañàdikamàdatte  / pàdau ÷abdàdimatyàü bhåmau viharataþ  / pàyurupastha÷ca ÷abdàdimadeva malaü ÷ukraü ca visçjati  / anena dvàreõa tu sarvaü bàhyaü karaõaü pa¤caviùayameva draùñavyam  / yaü hi yadevamà÷ritya (?) sphãtaü tasya ÷abdaspar÷aråparasagandhavattvàt, 'bàhyaü trayasya viùayàkhyam' ityuktam  // 34 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 35
----------------------------------------------------------------------

tatkathaü tasya viùaya ityàha-

#<sàntaþkaraõà buddhiþ sarvaü viùayamavagàhate yasmàt  /
tasmàt trividhaü karaõaü dvàri, dvàràõi ÷eùàõi  // ISk_35 //>#

'sàntaþkaraõà' ityàdi  / buddherupàttatvàccheùamahaïkàro mana÷càntaþkaraõam  / tàbhyàü yuktà buddhiþ //
'sarvam' iti  / triùvapi kàleùu vyavasthitaü viùayamavagàhate gçhõàti yasmàt , tasmàt trividhamantaþkaraõaü buddhyàdi dvàri bhavati  / dvàràõyasya santãti kçtvà  / ÷eùàõi tu buddhãyakarmendriyàõi (?) dvàràõi  / ebhirdvàrabhåtairantaþkaraõaü viùayàn gçhõàti  // 35 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 36 
----------------------------------------------------------------------

nanu ca yadyantaþkaraõaü bàhyakaraõadvàreõa sarvaü viùayamavagàhate, tasmin kiü lakùaõamityàha-

#<ete pradãpakalpàþ parasparavilakùaõà guõavi÷eùàþ  /
kçtsnaü puruùasyàrthaü prakà÷ya buddhau prayacchanti  // ISk_36 //>#

'ete' ityàdi  / ÷rotràdayo vàgàdayo buddhyàdaya÷cetyete trayoda÷a guõavi÷eùàþ, traya eva guõà anyo 'nyàbhibhavadvàreõa pariõatàþ ÷rotràdivyapade÷abhàja ityarthaþ  / pradãpakalpàþ, svavçttyà viùayasya prakà÷akatvàt  / parasparavilakùaõàþ  / ekasya yà vçttiþ svaråpaü ca, na taditareùàmapi yadi syàdetenaiva viùayàvagàhanaü siddhaü kimanyena //
'kçtsnam' iti  / trailokyagataü puruùasyàrthaü såkùmasthålaviùayalakùaõaü prakà÷yàbhivyaktiü nãtvà pa÷càdahaïkàràdayo dvàda÷a buddhau prayacchanti, sthàpayantãtyarthaþ  / avagàhanaphalametat  / tasyàü ca viùayopadhànoparaktyàü buddhau puruùa upalabhate  / tatredamucyate - buddhyàdhyavasitamarthaü puruùa...ta iti  // 36 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 37 
----------------------------------------------------------------------

nanu ca tulye karaõatve kimityahaïkàràdayo buddhau prayacchanti  / pràdhànyàttadeva dar÷ayannàha -

#<sarvaü pratyupabhogaü yasmàtpuruùasya sàdhayati buddhiþ  /
saiva ca vi÷inaùñi punaþ pradhànapuruùàntaraü såkùmam  // ISk_37 //>#

'sarvam' ityàdi  / upabhogamupabhogaü prati pratyupabhogam  / devamanuùyatiryagyoni÷u yo viùayasyopabhogastaü prati sarvaü trailokyagataviùayaü puruùasya sàdhayati, sampàdayati  / yasmàdbuddhiþ pradhànabhåtà satã nànyaþ ka÷cit, tasmàt tàni karaõàni buddhau prayacchanti  / (yathà gràme hiraõyàdipratyayaü kuñumbinaþ pradhànàya prayacchanti)  / pradhàno 'pyàsannavarttitvàdbhogapataya iti //
'saiva ca vi÷inaùñi' iti  / yadà tamasvatã buddhirbhavati tadà sarvamupanãtaü sampàdayati  / yadà sattvàdhikà buddhirbhavati, tadà j¤ànasaïgatà pradhànapuruùàntaraü vi÷inaùñi  / pradhànapuruùayorvibhàgaü karotãtyarthaþ  / anyat pradhànamanyaþ puruùa iti //
'såkùmam'  / sàüsàrikaj¤ànasyàviùayatvàt  // 37 //
 
----------------------------------------------------------------------
kàrikà 38
----------------------------------------------------------------------

vi÷eùàvi÷eùaviùayiõãtyuktam, tatra ke vi÷eùàþ ke 'vi÷eùà÷cetyatràha-

#<tanmàtràõyavi÷eùàþ, tebhyo bhåtàni pa¤ca pa¤cabhyaþ  /
ete smçtà vi÷eùàþ, ÷àntà ghorà÷ca måóhà÷ca  // ISk_38 //>#

'tanmàtràõi' ityàdi  / såkùmaviùayàstanmàtràõãtyucyante  / tairna ka÷cidvi÷iùyata ityavi÷eùàþ  / yathà såkùmatçõàgràvasthitaü tejo na lakùyate, na ca ki¤cit prakà÷ayati, tadvat te 'pyavi÷eùàþ //
'tebhyo bhåtàni pa¤ca pa¤cabhyaþ' iti  / tanmàtrebhyaþ pa¤ca mahàbhåtànyutpadyante //
'ete smçtà vi÷eùàþ' iti  / ÷abdatanmàtràdekaguõamàkà÷amutpadyate  / evaü spar÷àditanmàtràd dvitricatuþpa¤caguõà vàyvàdaya utpadyante  / tai÷ca tanmàtràõi  / vi÷iùyanta iti vi÷eùàþ //
te ca kiüsvaråpà ityàha- '÷àntà ghorà÷ca måóhà÷ca' iti  / ÷àntàþ sukhapradàha ghorà duþkhapradàþ, måóhà mohapradà iti  // 38 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 39 
----------------------------------------------------------------------

kimetàvanta eva viùeùà utànye 'pãtyàha-

#<såkùmà màtàpitçjàþ, saha prabhåtaistridhà vi÷eùàþ syuþ  /
såkùmàsteùàü niyatà, màtàpitçjà nivartante  // ISk_39 //>#

'såkùmàþ' ityàdi  / ye såkùmàstanmàtralakùaõàþ saüsàriõaþ ÷arãrasyà÷rayatàü gatàste 'pi vi÷eùàþ, såkùma÷arãrasyàrabdhatvàt //
'màtàpitçjàþ' iti  / màtàpitçjàþ ùañ  / tatra màtçto lomalohitamàüsàni pitçtaþ snàyvasthimajjànaþ  / te 'pi vi÷eùàþ, taiþ sthåla÷arãrasya ùañko÷ikasyàrabdhatvàt  / ete dvividhà vi÷eùà àdhyàtmikàþ //
'sahaprabhåtaiþ' iti  / yàni mahàbhåtàni bàhyàni ÷àntaghoramåóhànyuktàni tàni sthåla÷arãrasyàvakà÷avyåhanapattikledanadhàraõakartçtvena prakçùñabhåtànyucynte  / taiþ saha trayo vi÷eùàþ //
'såkùmàsteùàü niyatà màtàpitçjà nivartante' iti  / såkùma÷arãraniyataü j¤ànapràpteþ pràk, tasya sàüsarikatvàt  / sthåla÷arãraniyataü tu nivartate, tasya pratimaraõaü patitasya rasabhasmaniùñhàntatvàt  // 39 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 40 
----------------------------------------------------------------------

yadetat såkùma÷arãraü tatkathamutpannamityàha-

#<pårvotpannamasaktaü niyatammahadàdisåkùmaparyantam  / 
saüsarati nirupabhogaü bhàvairadhivàsitaü liïgam  // ISk_40 //>#

'pårvotpannam' ityàdi  / pradhànenàdisarge pratipuruùamutpàditatvàt pårvotpannam  / asaktamapyàha  / tanna kvacidvihanyate, parvatamapi bhittvà gacchati //
'niyatam'  / nityam, j¤ànotpatteþ pràgityarthaþ //
kiüparimàõamidamityàha- 'mahadàdisåkùmaparyantam' iti  / buddhiràdiryasya tat, mahadàdisåkùmaviùayàstanmàtralakùaõàþ paryantaü yasya tat såkùmaparyantam  / buddhirahaïkàra ekàda÷endriyàõi pa¤ca tanmàtràõãtyetatparimàõamityarthaþ //
'saüsarati'  / triùu lokeùu //
'nirupabhogam' iti  / bàhyena sthåla÷arãreõa vikalatvàdviùayabhogasamarthaü na bhavatãtyarthaþ  // 
'bhàvairadhivàsitam' iti  / dharmàdibhiruparaktamityarthaþ //
'liïgam' itu  / pralayakàle layaü gacchatãti kçtvà  // 40 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 41
----------------------------------------------------------------------

nanu karaõamàtrameva saüsarati, kiü såkùma÷arãreõetyàha-

#<citraü yathà÷rayamçte sthàõvàdibhyo vinà yathà cchàyà  /
tadvadvinà 'vi÷eùairna tiùñhati nirà÷rayaü liïgam  // ISk_41 //>#

'citram' ityàdi  / yathà kuóyàdikamà÷rayamçte citraü na tiùñhati //
'sthàõvàdibhyaþ' iti  / àdi÷abdena vçkùastambàdayaþ  / 'pçthagvinànànàbhistçtãyànyatarasyàm' iti pa¤camyapi bhavati  / tairvinà yathà cchàyà snigdhà paruùà và na tiùñhati //
'tadvadvinà 'vi÷eùairna tiùñhati nirà÷rayaü liïgam' iti  / avi÷eùàstanmàtràõi  / liïgaü trayoda÷avidhaü karaõamiha gçhyate  / na tiùñhati nirà÷rayatvàt  / (tairhi såkùma÷arãramàrabdham, tadabhàvàttadapi nàstãti nirà÷rayatvàt)  / na saüsarati  / na ca niràdhàreõa karaõena puruùasya saüyogaþ sambhavati  / puruùo 'pi niùkriyatvànna saüsarati  // 41 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 42 
----------------------------------------------------------------------

tadeva såkùma÷arãraü kimarthaü saüsaratãtyàha-

#<puruùàrthahetukamidaü nimittanaimittikaprasaïgena  /
prakçtervibhutvayogànnañavadvyavatiùñhate liïgam  // ISk_42 //>#

'puruùàrthahetukam' ityàdi  / puruùàrtho dvividha uktaþ  / sa heturyasyeti  / samàsàntaþ kap //
'idam' iti  / mahadàdi såkùmaparyantaü liïgamuktam, tannañavadavatiùñhate  / yathaika eva nañastaü taü vi÷eùamàsthàya yavanikànto nirgatya ràjàmàtyaviduùakàdibhàvenànuviddho 'vatiùñhate, tathà liïgamapi taü taü dehamàsthàya devamanuùyatiryagbhàvena vyavatiùñhate //
tadeva kathaü bhavatãtyàha- 'nimittanaimittikaprasaïgena' iti  / nimittaü dharmàdharmàdi, naimittikamårdhvàdhogamanàdi  / vakùyati ca  / tayoþ prasaïgeneti //
kimetatsarvamã÷varàt kiü và svabhàvàdityatràha- 'prakçteþ vibhutvayogàt' iti  / prakçtiþ pradhànam, tasyà vibhutvaü jagatkartçtvam  / tadyogàt nañavadvyavatiùñhate  / pradhànenaiva hi puruùasyàrthaþ kartavya iti mahadàdisåkùmaparyantaü liïgamutpàdya dharmàdibhiradhivàsayati  / tadadhivàsitaü ca nañavat vyavatiùñhate  / ne÷varànna svabhàvàditi bhàvairadhivàsitamityuktam  // 42 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 43 
----------------------------------------------------------------------

te punaþ kiyantaþ kimà÷rità ityàha-

#<sàüsiddhikà÷ca bhàvàþ pràkçtikà vaikçtà÷ca dharmàdyàþ  /
dçùñà karaõà÷rayiõaþ kàryà÷rayiõaþ kalalàdyàþ  // ISk_43 //>#

'sàüsiddhikà÷ca' ityàdi  / ye pràkçtasvabhàvàste sàüsiddhikà ucyante  / te ca kapilasyaiva mahàmunernànyasya  / tasya hyutpadyamànasyaivàdisarge sahotpannà dharmaj¤ànavairàgyai÷varyasaüj¤akà÷catvàro bhàvàþ  / ye tvàdisargàduttarakàlamutpannakàryakàraõànàmasmadvidhànàü prayatnapårvakà utpadyante, te vaikçtàþ  // 
te ca dvividhàþ  / yadàha- 'dharmàdyà dçùñàþ karaõà÷rayiõaþ kàryà÷rayiõa÷ca kalalàdyàþ' iti  / dharmàdaya÷catvàraþ, viparãtà÷càdharmàdaya÷catvàra ityaùñau  / ete trayoda÷avidhaü karaõamà÷ritya pravartante  / kàryaü pa¤ca, kukùisthasyàsya nicchuritasya tu kaumàrayauvanavàrddhakàni trayaþ, ityaùñau bhàvàþ  / tatra vaikçte dharmàdibhiradhivàsitaü saüsaratãti j¤eyam  // 43 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 44
----------------------------------------------------------------------

nimittanaimittikaprasaïgenetyuktam  / tadubhayamapi dar÷ayitumàha-

#<dharmeõa gamanamårdhvaü, gamanamadhastàdbhavatyadharmeõa  /
j¤ànena càpavargo, viparyayàdiùyate bandhaþ  // ISk_44 //>#

'dharmeõa' ityàdi  / dharmàdinimittamårdhvagamanàdi naimittikam  / tatra dharmeõa yamaniyamalakùaõena gamanamårdhvamiti, såkùma÷arãrasya devàdivyavasthitirityarthaþ //
'gamanamadhastàdbhavayadharmeõa' iti  / tiryagyoniùu sthitiþ  / mi÷rànmanuùyaloke sthitirityarthoktam  // 
'j¤ànena càpavargaþ' iti  / pradhànapuruùàntaraj¤ànàkhyena j¤ànena liïgaü nivartate  / tataþ kevalaþ puruùo bhavati  // 
'viparyayàdiùyate bandhaþ' iti  / j¤ànaviparyayàdaj¤ànàt saüsàracakrabandhaþ, punaþ punaràvartanam  / sa ca triprakàraþ - prakçtibandhaþ, dakùiõàbandhaþ, vikàrabandha÷ceti  / yeùàü prakçtireva paratattvaü nànyat, teùàü prakçtivàdinàü pràkçtiko bandhaþ  / yeùàmiùñàpårtabhàvina eva divyàdivyamànuùabhogàþ puruùàrtha iti, teùàü karmavàdinàü dakùiõàbandhaþ  / iùñàpårtaü dakùiõeti  / tathà coktam-
agnihotraü tapaþ satyaü devànàü paripàlanam  /
atithirvai÷vadevaü ca iùñamityabhidhãyate //
puùkariõyaþ sabhà vàpyo devatàyatanàni ca  / 
annapradànamàràmaþ pårtamityabhidhãyate  // 
yeùàü vikàra evai÷varyalakùaõaþ puruùàrtha iti, teùàü vikàratvavàdinàü vaikàriko bandhaþ  // 44 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 45
----------------------------------------------------------------------

#<vairàgyàt prakçtilayaþ, saüsàro bhavati ràjasàdràgàt  /
ai÷varyàdavighàto viparyayàttadviparyàsaþ  // ISk_45 //>#

'vairàgyàt" ityàdi  / yo viùayàdidar÷anàdvirakto yamaniyamaparisthito na j¤ànaü paryeùate, tasya mçtasya vairàgyàdaùñàsyu prakçtiùu pradhànàditanmàtraparyantàsu layaþ, sthåla÷arãreõa viùayopabhoganimittena yogaþ  / tallãna÷càtmànaü muktamiva manyate na tu muktam, sargakàle punaþ saüsaraõàt  / yadà tu j¤ànaü paryeùyate tadà mucyata eva  / tathà coktam-
j¤ànàdatha viràgàcca tathà kçtsnasya saükùayàt  /
ityevaü jàyate mokùo mukta àtmastha ucyate  // iti //
'saüsàro bhavati ràjasàdràgàt' iti  / vairàgyaviùayo '÷ubhaviùayàbhiùvaïgo ràjaso ràgaþ, tasya ÷ubhà÷ubhakarmàkùepakatvàt  / tasmàddevàdiùvayaü janàdyajibhàvena (?) saüsarati //
'ai÷varyàdavighàtaþ' iti  / anai÷varyàttadviparyàsa iti  / avighàtaviparyàso vighàtaþ, pràrthitànàmapràptirityarthaha  / muktistu durotsàritaiva  // 45 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 46
----------------------------------------------------------------------

eùàmaùñànàü buddhiråpàõàmekena mokùaþ saptabhirbandhaþ saüsàra iti yadetannimittanaimittikaü ùoóa÷amuktaü tatsaükùepeõa caturvidhamàha -

#<eùa pratyayasargo viparyayà÷aktituùñisiddhyàkhyaþ  /
guõavaiùamyavimardena tasya bhedàstu pa¤cà÷at  // ISk_46 //>#

'eùaþ' ityàdi  / pratyaya÷abdena buddhirucyate  / tasya sargo yaþ ùoóa÷avidha uktaþ, eùa viparyayà÷aktituùñisiddhyàkhyaþ  / viparyayàdãnàmàkhyà yasya pratyayasargasya sa tathoktaþ  / tatra viparyayamaj¤ànam, a÷aktirj¤ànàdhigamàsàmarthyaü satyàmapyadhijigàüsàyàm, tuùñirmokùopàyeùu vaimukhyam, siddhirj¤ànapràptiþ //
tasya catuvidhasya punaþ pa¤cà÷at bhedà bhavanti  / kena prakàreõetyàha- 'guõavaiùamyavimardena' ityàdi  / sattvarajastamasàmanyo 'nyàbhibhavadvàreõa vaiùamyaü viùamabhàvaþ, ekasya dvayorvàdhikye 'nyasyànàdhikyam  / ekadvitriyogena ùaóvidhaü vaiùamyam  / tena dvayorvimardaþ parasparakùobhaþ  / tena hetunà bhavatãtyarthaþ  // 46 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 47 
----------------------------------------------------------------------

tàn bhedàn dar÷ayannàha-

#<pa¤ca viparyayabhedà bhavantya÷akti÷ca karaõavaikalyàt  / 
aùñàviü÷atibhedà tuùñirnavadhà 'ùñadhàsiddhiþ  // ISk_47 //>#

'pa¤ca viparyayabhedàþ' ityàdi  / aj¤ànàkhyasya sargasya bhedàþ pa¤ca- tamo moho mahàmohastàmisro 'ndhatàmisra÷ceti  / ata eva sàükhyapravacane kle÷à ucyante  / 'avidyàsmitàràgadveùàbhinive÷àþ kle÷àþ' iti  / tatràvidyàkùetramuttareùàm //
'a÷akti÷ca' iti  / a÷aktyàkhyaþ sargaþ //
'karaõavaikalyàt' iti  / karaõaü bàhyamàbhyantaraü ca  / tayorvaikalyàdaùñàviü÷atibhedà yasyàþ a÷akteþ sà bhavatãti vibhaktipariõàmena yojyam  / karaõavaikalyaü ca guõavaiùamyavimardena bhavati //
'tuùñirnavadhà 'ùñadhà siddhiþ'  / iti tuùñisargo navaprakàraþ, siddhisargo 'ùñaprakàro bhavatãtyarthaþ  / etaiþ samudàyena pa¤cà÷adbhedà iti  // 47 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 48 
----------------------------------------------------------------------

tànavàntarabhedasahitàn dar÷ayannàha-

#<bhedastamaso 'ùñavidho mohasya ca, da÷avidho mahàmohaþ  /
tàmisro 'ùñàda÷adhà, tathà bhavatyandhatàmisraþ  // ISk_48 //>#

'bhedastamasaþ' ityàdi  / tama ityavidyocyate  / sà cottareùàü prasavabhåmiþ  / sà ca prakçtiþ  / tattvavedinàü satyapi vairàgye nàpavarga iti, j¤ànasyàbhàvàt  / tata÷ca teùàmaùñàsveva prakçtiùu layo bhavatãti aùñavidhà avidyà, viùayasyàùñavidhatvàt  // 
mohasya ceti÷abdenàùñavidho bheda ityanuvartate  / moha ityasmitocyate  / devà api vinà÷ino 'pi, aùñaguõamai÷varyamà÷rità àtmànamavinà÷inaü manyante  / tata÷ca teùàmaùñavidho mohaþ, ai÷varyasyàùñavidhatvàt //
'da÷avidho mahàmohaþ' iti sukhànu÷ayo ràgo mahàmoha ityucyate  / sa ca divyàdivyaviùayeùu vartamàno da÷avidho bhavati  / tatra såkùmàstanmàtralakùaõàþ pa¤ca, sukhaikasvabhàvatvàddvivyàþ  / sthålàþ pçthivyàdayaþ pa¤ca, sukhaduþkhamohàtmakatvàdadivyàþ //
'tàmisro 'ùñàda÷adhà' iti  / duþkhànu÷ayo dveùastàmisra ityucyate  / sa càùñaguõai÷varye da÷avidhe ca viùaye pratibhavatãtyaùñàda÷avidhaþ //
'tathà bhavatyandhatàmisraþ' iti  / yathà tàmisro 'ùñàda÷adhà tathà 'yamapãtyarthaþ  / maraõatràso 'ndhatàmisra ucyate  / sa càùñaguõai÷varye da÷avidhe ca viùaye pratibhavatãtyaùñàda÷avidhaþ //
'tathà bhavatyandhatàmisraþ' iti  / yathà tàmisro 'ùñàda÷adhà tathà 'yamapãtyarthaþ  / maraõatràso 'ndhatàmisra ucyate  / sa càùñaguõai÷varye da÷avidhe viùaya eva bhavatãti  / evaü dviùaùñibhedamaj¤ànamuktam  // 48 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 49
----------------------------------------------------------------------

a÷aktiþ karaõavaikalyàdityuktam, tasyà bhedàn dar÷ayitumàha-

#<ekàda÷endriyavadhaþ saha buddhivadhaira÷aktirupadiùñà  /
saptada÷adhà ca buddherviparyayàstuùñisiddhinàm  // ISk_49 //>#

'ekàda÷a' ityàdi  / ekàda÷ànàmindriyàõàmekàda÷aivopaghàtàþ  / ÷rotracakùurghràõànàü bàdhiryàndhatvàghràtçtvàni, vàco måkatvam, jihvàyà jàóyam, manasa unmàdaþ, pàõipàdopasthànàü kauõyapaïgutvaklaibyàni, tvagindriyasya kuùñhaþ, pàyorudàvarta iti  /
bàdhiryamàndhyàghràtçtve måkatà jaóatà tathà  /
unmàdakauõyakuùñhàni klaibyodàvartapaïgutàþ  // iti //
ata indriyavadhà a÷aktirityupadiùñàþ sàükhyàcàryaiþ //
'saha buddhivadhaiþ' iti  / buddherapi vadhà a÷aktirupadiùñà  // te kiyanta ityàha- 'saptada÷adhà ca buddhervupayayàstuùñisiddhãnàm' iti  / tuùñayo nava, siddhaya÷càùñau  / vakùyamàõàmbhasàü ye viparyayàste saptada÷avidhà buddherj¤eyàþ  / evama÷aktiraùñàviü÷atibhedà yayà kramasva÷akto bhavati //
nanu pratyayasarga ityuktam, nàyamindriyavadhaþ pratyayasargaþ ki¤cidahaïkàrasarga iti satyam, ahaïkàrasya pratyayasargatvàt tatsargo 'pi pratyayasarga ucyate  / dharmo và pratyayaþ sargaþ  // 49 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 50 
----------------------------------------------------------------------

tuùñibhedànàha-

#<àdhyàtmikà÷catasraþ prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ  /
bàhyà viùayoparamàt pa¤ca, nava tuùñayo 'bhimatàþ  // ISk_50 //>#

'àdhyàtmikàþ' ityàdinà  / prakçtyàdãnyàkhyà yàsàü tuùñãnàü tàstathoktàþ  / tatra prakçtiþ pradhànam  / saiva vyaktàtmanà pariõamya bandhamokùau kuruta ityetàvanmàtropade÷àt tuùño bhavati yastasya prakçtyàkhyà tuùñirambha ityucyate //
upàdãyate pràpyate mokùo 'nenetyupàdànam  / pravrajyàliïgaü càtra daõóàdi  / na prakçtij¤ànamàtreõa muktiþ  / 'upàdànena càpare' ityasmàdadvitãyàdupade÷àdihaiva muktiþ pràptavyeti parituùñaþ pravrajito 'yaü tasya dvitãyà upàdànàkhyà tuùñiþ salilamucyate //
kalyata iti kàlà  / mahadàdisåkùmaparyantena liïgena saüsaratà 'pareõa mokùo na prakçtyupàdànamàtràdihaiva janmanãti tasmàttçtãyàdupade÷àt tuùño yaþ kàlàpekùã sthitastasya kàlàkhyà tuùñirodha ityucyate //
yasyàparaü bhàgyamasti tasya mokùaþ, prakçtyupàdànakàlamàtreõa na, ka÷cidviparãtabhàgadheyo 'stãti tasmàccaturthàdupade÷àt tuùño yo bhàgyàpekùã sthitastasya caturthã vçùñirityucyate  / età÷catasra àtmànamadhikçtya bhavantãtyàdhyàtmikàþ àtmanà moktavyamiti kçtvà //
'bàhyaviùayoparamàcca' iti  / ÷abdàdibhyo vyàvçttiruparamaõaü pa¤cadhà bhavati  / àrjanarakùaõakùayasaïgahiüsàdoùadar÷anàt  / tatra viùayàrjane mahadduþkhaü tadalpaviùayebhya ityàrjanadoùadar÷anànnivçttasya tuùñiriyaü pa¤camã sutàramityucyate //
viùayà àrjituü ÷akyàþ, rakùaõaü tu duþkhaü bahubhiþ tajjanyamànànàü (?) syàditi rakùaõadar÷anànnivçtasya tuùñiriyaü ùaùñhã supàramityucyate //
viùayà àrjituü rakùituü kùaye ca pratividhàtuü ÷akyàþ, kintåpabhujyamànà mahatãmàtmasaktiü kurvanti, tadapràptau ca mahadduþkhamiti saïgadoùadar÷anàduparastasyàùñamã tuùñiranuttamàmbha ityucyate //
sarvaü ÷akyaü kintvanupahatya bhåtàni na bhogaþ sambhavati  / bhåtopaghàtànmahadaniùñaphalamiti hiüsàdoùadar÷anàduparatasya tuùñiriyaü navamã uttamàmbha ityucyate  / etàþ pa¤ca viùayadvàreõeti bhavantãti bàhyàþ  / tatpårvikà÷càdhyàtmikàþ, viùaye tatparasyàdhyàtmikatuùñyasambhavàt //
tatra prakçtyupàdànakàlà na mokùopàyà ityupadiùñamapi yo vaimukhyànna pratipadyate tasyàdhyàtmikà÷catasraþ, viùayoparamàcca bàhyàþ pa¤ceti nava tuùñayaþ  / tà buddhivadhà ityucante  / teùàü ÷akterantarbhavati [?]  / tàsàü catuùùaùñãnàü mahatprabhçtayo viparyayeõa saüj¤à  / tadubhayamapi buddhàvantarbhåtaü tatsargatvàt  // 50 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 51
----------------------------------------------------------------------

katibhedà j¤ànàj¤ànalakùaõà siddhirityàha-

#<åhaþ ÷abdo 'dhyayanaü duþkhavighàtàstrayaþ suhçtpràptiþ  /
dànaü ca siddhayo 'ùñau, siddheþ pårvo 'ïku÷astrividhaþ  // ISk_51 //>#

'åhaþ ÷abdo 'dhyayanam' ityàdi  / siddhirj¤ànapràptiþ, tasyà bhedà upàyabhedàt  / åha iti  / janmàntarasaüskçtadhiyo yasya bandhamokùakàraõamutprekùamàõasya pradhànapuruùàntaraj¤ànamutpadyate tasya siddhiråhahetukà prathamà tàramityucyate //
yasya sàükhya÷àstrapàñhamanyadãyamàkarõya tattvaj¤ànamutpadyate, sà siddhiþ ÷abdahetukà dvitãyà sutàramityucyate //
yasya ÷iùyàcàryasambandhena sàükhya÷àstraü ÷abdato 'rthata÷càdhãtya j¤ànamutpadyate, tasyàdhyayanahetukà  / adhyayanena hi tatparij¤ànàt  / eùà tçtãyà tàravi ityucyate  // 
'duþkhavighàtàstrayaþ' iti  / yo 'pyàdhyàtmikenàdhibhautikenàdhidaivikena và bhàvitastadvighàtàrthaü j¤ànaü paryeùyati, åhena ÷abdenàdhyayanena và, tasya tadvighàtahetukàþ pramàdapramuditamodanàkhyàstisraþ, upàyasya tritvàditi  / pårvà yàstisraþ siddhyayastà na duþkhahetukà iti boddhavyàþ //
'suhçtpràptiþ' iti  / yo 'dhigatatattvaþ suhçdaü pràpya j¤ànamadhigacchati, tasya suhçtpràptipårvikà  / mitraü hi snehàt j¤ànaü prakà÷ayati  / iyaü saptamã ramyakamityucyate  // 
dànaü ca siddhihetuþ  / dànena hyàràdhito j¤ànã j¤ànaü prayacchati  / iyamaùñamã sadàpramuditamityucyate //
tadviparãtà asiddhayaþ  / mandabuddhitvànnohate yastasyànåhahetukà asiddhiþ  / yaþ ÷akto 'pi sàükhya÷àstraü ÷çõvannapi buddhidaurbalyànna buddhyati tasya ÷abdahetukà asiddhiþ  / buddhidoùa evàyam  / yasya gurupårvakaü nàdhyayanaü buddhidoùàdeva tasyànadhyayanahetukà asiddhiþ  / na yatra mitrasaügraho na ca dànamityaùñàvasiddhayo buddhivadhà a÷aktàvantarbhåtàþ  / tàsàü càsiddhãnàü moùamuùõàmànoramityàdyàþ [?] saüj¤àþ  / buddhàvantarbhåtaü tatsargatvàt //
'siddheþ pårvo 'ïku÷astrividhaþ' iti  / tasyà aùñavidhàyàþ siddheryaþ pårvo viparyayà÷aktituùñyàkhyastrividha uktaþ so 'ïku÷a ivetyaïku÷a uktaþ  / tena hyasvatantrãkçto lokaþ saüsàracakre 'vatiùñhate  / tatra viparyayàdiùyate bandha iti vacanàt pa¤cavidhamaj¤ànamaïku÷aþ  / a÷aktiþ karaõavaikalyam, tato hi j¤ànàpràptirityaïku÷aþ  / tuùñirapyaïku÷aþ  / tadà prakçtyupàdànakàlabhàgyà mokùopàyà iti, viùayoparamàcca mukta ityetàvanmàtràdupade÷àt tuùño na j¤ànaü paryeùyati  / yadà tu paryeùyati tadà 'naïku÷a ityarthaþ  / ete pratyayasargabhedàþ pa¤cà÷at padàrthàþ, astitvàdaya÷ca da÷a  / te càsyàmeva saptatyàü nirdiùñàþ  / tathà càha saügrahakàraþ-
astitvamekatvamathàrthavattvaü pàràrthyamanyatvamakartçbhàvaþ  /
yogo viyogo bahavaþ pumàüsaþ sthitiþ ÷arãrasya ca ÷eùavçttiþ  // iti //
ekatvamarthavattvaü pàràrthyaü ceti pradhànamadhikçtyoktam  / anyatvamakartçtvaü bahutvaü ceti puruùamadhikçtya  / astitvaü yogo viyoga÷cetyubhayamadhikçtya  / sthitirmålasåkùmamadhikçtya  / vakùyati- 'tiùñhati saüskàrava÷àt' iti  / ete ùaùñi padàrthàþ, tadarthaü ÷àstraü ùaùñitantramityucyate  // 51 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 52
----------------------------------------------------------------------

pårvotpannaü liïgaü bhàvairadhivàsitaü saüsaratãtyuktam, tatra kiü bhàvà api pårvamutpannàþ kiü liïgamevetyatràha-

#<na vinà bhàvairliïgam, na vinà liïgena bhàvaniùpattiþ  /
liïgàkhyo bhàvàkhyastasmàddvividhaþ pravartate sargaþ  // ISk_52 //>#

'na vinà' ityàdi  / yadi bhàvà na pårvotpannàstairvinà liïgamapi nàsti  / saüsaraõàrthaü liïgaü saüsàranimittaü ca bhàvàþ //
'na vinà liïgena bhàvaniùpattiþ' iti  / liïgaü vinà na bhàvàniùpattiþ, liïgà÷ritatvàdbhàvànàm  / yasmàdevaü tasmàt liïgàkhyo bhàvàkhya÷ca dviprakàraþ pradhànatvàt sargo bhavatãti  / sçjyata iti sargaþ  // 52 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 53
----------------------------------------------------------------------

yathà dvàvetau pårvotpannau tatha bhåtasargo 'pãti dar÷ayannàha-

#<aùñavikalpa daivastairyagyonya÷ca pa¤cadhà bhavati  / 
mànuùyacaikavidhaþ, samàsato bhautikaþ sargaþ  // ISk_53 //>#

'aùñavikalpaþ' ityàdi  / devànàmayaü daivaþ  / so 'ùñavidhaþ  / tadyathà bràhmaþ, pràjàpatyaþ, sauraþ, àsuraþ, gàndharvaþ, yàkùaþ, ràkùasaþ, pai÷àca÷ceti //
'tairyagyonya÷ca pa¤cadhà bhavati' iti  / tiryagyonãnàmayaü tairyagyonyaþ  / pa÷umçgapakùisarãsçpasthàvarabhedàt pa¤cavidhaþ  / tatra gavàdyà ràsabhàntàþ pa÷avaþ  / siühàdyà bióàlàntà mçgàþ  / haüsàdyà ma÷akàntàþ pakùiõaþ  / sarpàdayaþ kçmyantàþ sarãsçpàþ  / vçkùàdayaþ sthåõàntàþ sthàvarà iti //
'mànuùya÷caikavidhaþ' iti  / manuùyàõàmayaü mànuùyaþ  / evaüvidhasaüsthànasyaikavidhatvàt  / bràhmàdibhedo 'pi sattvarajastamasàü vikalpàt kàlavyavahàranimittam //
'samàsataþ' iti  / saükùepeõa  / vistaraü...tastasyaiva (?) - jaràyujàõóajoùmajodbhijjàkhyà÷catvàro bhedàþ ÷àstràntare draùñavyàþ  / udbhijjàþ sthàvaràþ //
'bhautikaþ sargaþ' iti  / bhåteùu bhavo bhautikaþ, lokotpàda ityarthaþ  / sa ca dvividhaþ  // 53 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 53 
----------------------------------------------------------------------

sthåla÷arãre sattvayi ka÷cideva kvacidadhikyena vartata iti dar÷ayannàha-

#<årdhvaü sattvavi÷àlastamovi÷àla÷ca målataþ sargaþ  /
madhye rajovi÷àlo, brahmàdistambaparyantaþ  // ISk_54 //>#

'årdhvam' ityàdi  / brahmà àdiryasya sargasya stamba÷ca tçõaviñapaparyantaþ, sa brahmàdistambaparyantaþ sargaþ  / sa årdhvaþ sattvavi÷àlaþ  / årdhvaü devalokastasyotkçùñatvàt tatra sàttvika ityarthaþ  / devalokasya sattvabahulatvàt //
'tamovi÷àla÷ca målataþ sargaþ' iti  / tairyagyono målam, tasyàdhamatvàt  / tasmin måle tamo 'dhikaü tamobahulatvàt //
'madhye rajovi÷àlaþ' iti  / manuùyaloke madhye  / uttaràdharabhàvàt tatra duþkhabahulatvàt  // 54 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 55
----------------------------------------------------------------------

yadi triùu lokeùu liïgaü saüsarati, tadeva tarhi sàüsàrikaü sukhaü duþkhaü vàpnoti, tasyaiva sàüsàrikatvàdityàha-

#<tatra jaràmaraõakçtaü duþkhaü pràpnoti cetanaþ puruùaþ  /
liïgasyàvinivçttestasmàd duþkhaü svabhàvena  // ISk_55 //>#

'tatra' ityàdi  / teùu lokeùu jaràmaraõakçtamiti caturduþkhopalakùaõàrtham  / garbhaduþkham, janmaduþkham, jaràduþkham, maraõaduþkhamiti  / tatra màtuþ kukùau andhatamasãva praviùñasya saïkucanaprasàraõaduþkhaü garbhaduþkham  / jàyamànasya màturudarànnirgacchato janmaduþkham  / va.....pàlataskhalanàdiduþkhaü jaràduþkham  / maraõàvasthàyàü sthåla÷arãraü tyajato maraõaduþkham  / etattvàdhyàtmikaü duþkhe 'ntarbhåtamaprãtaduþkhaü buddhyàdhyavasitaü puruùaþ pràpnoti tasya cetanatvàt, na tu liïgamacetanatvàditi bhàvaþ //
kiyantaü kàlamityàha- 'liïgasyàvinivçtteþ' iti  / yàvalliïgasyàvinivçttistàvadityarthaþ  / tasya ca nivçttiþ pradhànapuruùàntaraj¤ànàt  / yata÷caivaü tasmàdduþkhaü svabhàvena  / liïgagarbhàdyavasthàsu svabhàvato duþkhamityarthaþ  / lokatraye sukhamapi pràpnoti, tannoktaü tasyàniyatatvàt  / jaràdiduþkhaü tu niyatamiti  // 55 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 56
----------------------------------------------------------------------

yo 'yaü bhàvaliïgabhåtatatsargaþ sa kimã÷varàt, yathocyate-
ã÷varaprerito gacchet svargaü và ÷vabhrameva và  /
iti, kiü và puruùàt, yathocyate-
puruùa evedaü sarvaü yadbhåtaü yacca bhavyam  /
iti, kiü và svabhàvàt, yathocyate-
svabhàvikamevedaü sarvaü jagannahi marudàdayaþ kenacit kriyante  /
ityatràha-

#<ityeùa prakçtikçto mahadàdivi÷eùabhåtaparyantaþ  /
pratipuruùavimokùàrthaü svàrtha iva paràrtha àrambhaþ  // ISk_56 //>#

'ityeùa prakçtikçtaþ' ityàdi  / àrabhyata ityàrambhaþ  / prakçtikçta iti pradhànakçtaþ, ne÷varàdikçta ityarthaþ  / lokatrayaü triguõàtmakaü bhavati, tacca triguõàyà eva prakçterutpadyate  / napai svabhàvikam, viparãtaguõadoùaprasaïgàdde÷àniyamayogàcca //
sa kiüsvaråpa ityàha- 'mahadàdivi÷eùabhåtaparyantaþ' iti  / buddhiràdiryasyàrambhasya  / bhåtàni lokatraye yànyabhinnasaüsthànàni sthåla÷arãràkhyàni  / viùayà÷ca  / bàhyà÷ca viùayàþ såkùmàþ sthålàþ  / te paryante 'vasàne yasya sa tathoktaþ  / anena bhàvaliïgabhåtasargàkhyàstraya àkhyàtàþ //
kimarthamayaü pradhànasyàrambha ityatràha- 'pratipuruùavimokùàrtham' iti  / ekaikasya puruùasya puruùasya vimuktyarthamàrambhaþ, puruùàõàü bahutvàt  / bhàvasarge bhåtasarge càneka iti dar÷ayati  / tathàhi mokùàrthaü viùayopabhogàrthaü càyamàrambha iti draùñavyam  / pradhànena hi puruùàrthaþ kartavyaþ  / sa ca dvividhaþ  / viùayopabhogaþ kaivalyaü ca  / tadubhayaü kçtvà nivartata iti //
'svàrthaþ' iti  / yaþ ka÷cit devadattasvàrtha eva paràrtho rahititaü pravartate na parastapastakaroti (?) tathà pradhànamapãtyarthaþ  // 56 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 57 
----------------------------------------------------------------------

nanu ca sacetanasya buddhipårvikà pravçttirbhavati, pradhànasyàcetanatvàtkathaü lokatraye puruùaü viùayaiþ saüyojya dhyànena vipramocya nivarteta  / kathamevaüvidhà pravçttiþ  / nàyaü niyamaþ, acetanànàmapi loke pravçttidar÷anàt  / yadàha-

#<vatsavivçddhinimittaü kùãrasya yathà pravçttiraj¤asya  /
puruùavimokùanimittaü tathà pravçttiþ pradhànasya  // ISk_57 //>#

'vatsavivçddhinimittam' ityàdi  / vatsasya vivçddhiþ puùñiþ  / tasyà nimittam //
'kùãrasya yathà pravçttiraj¤asya' iti  / acetanasya  / yathà tçõadikamacetanaü gavà÷itaü pãtaü ca, vatsasya puùñiþ kartavyeti, kùãràtmanà pariõamati kçtàrthaü ca nivartata iti  // 57 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 58 
----------------------------------------------------------------------

yadi puruùavimokùàrthaü pradhànasya pravçttiþ, pravçtteþ pràk puruùasya kaivalyaü sthitameva, tat kiü tena pravçttena? tathà càhuþ -
madhvarthaü prasthitaþ ka÷cid gràmàbhyà÷e tu màkùikam  / 
akke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet  // iti //
atràha-

#<autsukyanivçttyarthaü yathà kriyàsu pravartate lokaþ  /
puruùasya vimokùàrthaü pravartate tadvadavyaktam  // ISk_58 //>#

'autsukyam' ityàdi  / yathautsukyanivçttyarthamabhimatakriyàsu lokaþ pravartate, tadvat pralayàvasthàyàü puruùo 'pi mokùanimittaü yadautsukyaü tannivçttaye pravartayetpradhànamiti  // 58 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 59
----------------------------------------------------------------------

udàharaõàntaramàha-

#<raïgasya dar÷ayitvà nivartate narttakã yathà nçttàt  / 
puruùasya tathà ' 'tmànaü prakà÷ya vinivartate prakçtiþ  // ISk_59 //>#

'raïgasya' ityàdi  / nçtyatãti narttakã  / sà tathà raïgasya nçttaü dar÷ayitvà tasmànnçttànnivartate viramati, dçùñàhamaneneti kçtaprayojanà satã, tathà puruùasyàtmànaü saüprakà÷ya devàdibhàvaråpaü gatà nivartate prakçtiþ pradhànamityarthaþ  // 59 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 60
----------------------------------------------------------------------

nanu ca nañã raïgàt svàrthaü sàdhayati, prakçtestu puruùàrthaþ svàrtho yenaivamàcarayatãtyàha-

#<nànàvidhairupàyairupakàriõyanupakàriõaþ puüsaþ  /
guõavatyaguõasya satastasyàrthamapàrthakaü carati  // ISk_60 //>#

'nànàvidhaiþ' ityàdi  / pårvaü saptabhirdharmàdibhirupàyaistriùu viùayeùvàtmanaü prakà÷ayatyupakàriõã, tadanantaramekena j¤ànàkhyena kaivalyaü kurvàõopakàriõã bhavati  // 
'anapakàriõaþ puüsaþ' iti  / na pumàüstàü pratyupakaroti, ahamanayopakçta iti  / punassà tamupakaroti  // 
nàsau tàmityàha - ' guõavatyaguõasya sataþ' iti  / guõasattvàtprakçtiþ sakriyà, nirguõatvàt puruùo niùkriya iti  / tasyàrthamapàrthakaü carati  / tasya puüso 'rtho dvividhaþ- viùayopabhogaþ kaivalyaü ca  / tannirarthakaü karoti, yatastasyàþ prayojanàbhàvaþ  / vyaktàtmanà ' 'tmànaü dar÷ayati natvavyaktàtmanà  // 60 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 61
----------------------------------------------------------------------

tathàhi - guõànàü sàmyàvasthà prakçtiþ  / kuta÷ca sà na sarvàtmanà ' 'tmànaü prakà÷ayati, pumànapi na sarvathà pa÷yati ? tathà càhuþ-
guõànàü paramaü råpaü na dçùñipathamçcchati  /
yattu dçùñipathaü pràptaü tanmàyàvastu tucchakam  // iti  / atràha -

#<prakçteþ sukumàrataraü na ki¤cidastãti me matirbhavati  / 
yà dçùñàsmãti punarna dar÷anamupaiti puruùasya  // ISk_61 //>#

'prakçteþ' ityàdi  / sukumàrataramiti såkùmataramitarat  / etaduktaü bhavati- pràgvyaktàtmanà prakà÷ayati na tvavyaktàtmanàpi, yena j¤ànàvasthàyàü prakçtermatirbhavati mama såkùmataraü na ki¤cidaparamasti yaddraùñavyaü puruùeõa //
('yà dçùñà 'smi' iti  / sà prakçtirvyaktàtmanà ca) dçùñàhamaneneti na punardar÷anamupaiti puruùasya, draùñavyàbhàvàt  / tata÷caivaü sarvathà prakçtiràtmànaü prakà÷ayati, puruùa÷caitàü sarvathà pa÷yati  // 61 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 62 
----------------------------------------------------------------------

tasmànna puruùasya bandho nàpi saüsaraõaü mokùo vetyàha-

#<tasmànna badhyate 'ddhà na mucyate nàpi saüsarati ka÷cit  /
saüsarati badhyate mucyate ca nànà÷rayà prakçtiþ  // ISk_62 //>#

'tasmànna badhyate' ityàdi  / bandhàbhàvànna badhyate  / puruùasyàpi kàryatvàdbandho nàsti  / na vimucyate tasyà bandhanàt  / nàpi saüsarati niùkriyatvàt  / ka÷ciditi puruùa ityarthaþ //
kasya tarhi bandhàdaya ityàha- saüsarati badhyate mucyate ca prakçtiriti  / nanu ca tasyàþ sukumàratvàdbandhàdayo na sambhavantyevetyatràha- nànà÷rayeùurabhivajyate (?)  / tatrà÷rayàþ bhàvaliïgabhåtàssargàþ  / te prakçtipuruùavannànàvidhàþ  // 62 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 63 
----------------------------------------------------------------------

tata÷ca nànà÷rayatvàdeva dar÷ayannàha-

#<råpaiþ saptabhireva tu badhnàtyàtmànamàtmanà prakçtiþ  /
saiva ca puruùàrthamprati vimocayatyekaråpeõa  // ISk_63 //>#

'råpaiþ' ityàdi  / dharmàdayo buddhe råpànyuktàni  / 'saptabhiþ'  / j¤ànaü tyaktvà te ca prakçteràtmabhåtàþ  / saivàtmanaiva puruùàrthaü pratyàtmànaü mahadàdisåkùmaparyantaü liïgaü badhnàti  / bandha÷ca trividhaþ  / tacca liïgaü bhàvàdibhiradhivàsitamarthameva  / saüsaratãti  / prakçtireva saüsarati //
'saiva ca' iti  / prakçtiþ puruùàrthaü prati kaivalyàrthaü vimocayatyàtmànam //
'ekaråpeõa' iti  / ekaü ca tadråpaü ceti  / j¤ànàkhyena råpeõetyarthaþ  / yaü puruùamapekùya j¤ànamutpàdayati taü pratyavyaktamàtmànaü saüharatãtyarthaþ  / nahi dharmàdayaþ puruùadharmà yastairbadhyate  / nàpi saüsarati, aliïgabhàvatvàt  / nàpi mucyate, tasya bandhanatvàt  // 63 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 64
----------------------------------------------------------------------

tadevaü j¤ànaü kathamutpadyate yena mocayatãtyàha-

#<evaü tattvàbhyàsànnàsmi na me nàhamityapari÷eùam  /
aviparyayàdvi÷uddhaü kevalamutpadyate j¤ànam  // ISk_64 //>#

'evaü tattvàbhyàsàt' ityàdi  / evamiti vakùyamàõe yojyam  / tattvàni pa¤caviü÷atiþ  / teùàü punaþ punaþ svaråpeõàbhyasanamabhyàsaþ  / yadetat såkùma÷arãraü bhautikaü ca tasminna bhavàmi, api tu prakçtiþ //
'na me' ityàdi  / na mamedamapi tu prakçteþ //
nàhamiti  / nàpyahaü prakçtirityevaü tattvàbhyàsàt  / kiüvi÷iùñàt - aviparyayàdahamityamànasaü÷ayàt j¤ànamutpadyate //
ãdç÷amityàha- 'apari÷eùam' iti  / paripårõaü vi÷uddham saüsàramalàpagamàt kevalamekamityarthaþ  // 64 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 65
----------------------------------------------------------------------

nanu j¤ànena puruùaþ kiü pa÷yatãtyàha-

#<tena nivçttaprasavàmarthava÷àt saptaråpavinivçttàm  /
prakçtiü pa÷yati puruùaþ prekùakavadavasthitaþ svasthaþ  // ISk_65 //>#

'tena' ityàdi  / yat prakçtij¤ànamutpadyate taü prati nivçtaþ prasavo liïgabhåtasargàkhyo yasyàþ prakçteþ sa tathoktà  / prasavanivçttyà và yo viùayo viùayebhyo nivartate tadva÷àt, saptabhyo råpebhyo dharmàdibhyo nivçttà prakçtirbhavati  / bhàvasaüsargo 'pi yasyà nivartata ityarthaþ  / tàmevaüvidhàmavyaktaråpàü pa÷yati puruùaþ  // 
'prekùakavadavasthitaþ' iti  / yathà prekùakaþ pravarttitançttamupasaühçtançttàü ca narttakãü pa÷yati, tathà puruùo 'pi pravartitasargàmupasaühçtasargàü ceti //
'svasthaþ' iti  / àtmani sthito na prakçtisthaþ, tataþ prakçternivçttatvàt  // 65 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 66
----------------------------------------------------------------------

nanu ca yadi prakçtirgarbhabhåþpuruùaü prati nivçttaprasavà, tasyà÷ca prakçtestadànãü sarvagatatvàdastyeva saüyogastatkimiti punaþ ÷arãrotpattirna bhavatãtyàha - 
#<dçùñà mayetyupekùaka eko dçùñà 'hamityuparamatyanyà  /
sati saüyoge 'pi tayoþ prayojanaü nàsti sargasya  // ISk_66 //>#

'dçùñà mayà' ityàdi  / tayordvayorekaþ puruùa upekùakaþ, sarvathà...tvàt  / yathà prekùako nañãmupekùate nivçttàbhilàùatvàt //
'dçùñà 'hamityuparatà 'nyà' iti  / aparà prakçtiruparatà nivçttaprasavà  / sarvathà 'hamanena dçùñeti //
tata÷ca saüyoge 'pi tayoþ prayojanaü nàsti sargasya  / viùayopabhogàrthaþ sargaþ  / tasminneva caritàrthatvàt na punaþ sargamàrabhate  / nahi nañã raïge prekùakairniràkàükùitaü punarnçttamàrabhate  // 66 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 67
----------------------------------------------------------------------

yadyàtmaj¤ànàt kaivalyapràptiþ, tadanantarameva ÷arãraü kasmànna nivartata ityàha-

#<samyagj¤ànàdhigamàt dharmàdãnàmakàraõapràptau  /
tiùñhati saüskàrava÷àt, cakrabhramavaddhçta÷arãraþ  // ISk_67 //>#

'samyak j¤ànàdhigamàt' ityàdi  / samyak j¤ànamàtmaj¤ànam  / tasyàdhigamàdàtmaj¤ànapràpterityarthaþ //
'dharmàdãnàmakàraõapràptau' iti  / na kàraõamakàraõam, tasyàmakàraõapràptàveva taduktaü bhavati  / samyak j¤ànàdhigamàtteùàü dharmàdãnàmagnidagdhabãjavada÷aktatvàt //
janmàntarasaüskàrava÷àddhçta÷arãraþ pumàüstiùñhati  / katham- cakrabhramavat  / yathà kulàlavyàpàre nivçtte 'pi vegava÷àt kiyantamapi kàlaü cakrabhramastiùñhati tathà ÷arãramapãtyarthaþ  // 67  // 

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 68
----------------------------------------------------------------------

kadà sa mokùo bhavatãtyatra-

#<pràpte ÷arãrabhede caritàrthatvàt pradhànavinivçttau  /
aikàntikamàtyantikamubhayaü kaivalyamàpnoti  // ISk_68 //>#

'pràpte ÷arãrabhede' ityàdi  / liïgabhautika÷arãre pçthagbhåte yathà saübhåte layaü gati teùvityarthaþ (?) //
'caritàrthatvàt pradhànavinivçttau' iti  / pradhànaü liïgàtmanà pariõataü nivartate  / nivçttàvubhayaü kaivalyamàpnoti  // 
'aikàntikamàtyantikaü ca' iti  / tatràtmaj¤ànotpàdàdava÷yaübhàvi kaivalyamityaikàntikam  / satyapi tayoþ saüyoge prayojanàbhàvànna punaþ sarga ityàtyantikamiti  // 68 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 69 
----------------------------------------------------------------------

saptatyàü vi÷uddhiü dar÷ayannàha-

#<puruùàrthaj¤ànamidaü guhyaü paramarùiõà samàkhyàtam  /
sthityutpattipralayà÷cintyante yatra bhåtànàm  // ISk_69 //>#

'puruùàrthaj¤ànam' ityàdi  / puruùàrthaü j¤ànaü ceti puruùàrthaj¤ànam  / yadidaü pa¤caviü÷atitattvaj¤ànaü tatpradhànam, puruùàrthamokùo 'nena pràpyata iti kçtvà  / guhyamidamaprakà÷yam  / sàdhujanàdanyasmai na deyamityarthaþ //
'paramarùiõà samàkhyàtam' iti  / kapilamuninà prakà÷itam //
'sthityutpattipralayà÷cintyante yatra bhåtànàm' iti  / yatra j¤àne bhåtànàü brahmàdistambaparyantànàü sthityàdayo vyavasthàpyante  / tatrotpannànàü prabandhenàvasthànaü sthitiþ  / sà ca triùu sthàneùu daivamànuùatairyagyoneùu utpattiþ sçùñapradhànàt yàvat tanmàtrebhyaþ pa¤camahàbhåtàni  / sçùñyupasaühàre mahàpralayaþ, sarvo 'pyutkrameõa  / tadyathà pçthivyàdayastanmàtràdiùu lãyante yàvatpradhànamiti  / tena pa¤caviü÷atitattvavyatiriktaü nàstãtyetaduktam  // 69 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 70 
----------------------------------------------------------------------

muninà samàkhyàtamiti kuto j¤àyata ityàha-

#<etat pavitramagryaü muniràsuraye 'nukampayà pradadau  /
àsurirapi pa¤ca÷ikhàya, tena ca bahudhà kçtaü tantram  // ISk_70 //>#

'etat' ityàdi  / 'pavitram' iti  / duþkhatrayametat punàtãti kçtvà  / sarvabhedànàmagrebhavatvàdagryam //
'muniràsuraye 'nukampayà pradadau' iti  / kapilasya mahàmuneþ sahotpannà÷catvàro dharmàdayaþ  / tatra j¤ànàkhyena bhàvenàndhe tamasi vartamànaü jagat dçùñavato muneþ karuõotpannà  / tayà ca preryamàõa àsuriü sagotrabràhmaõaü varùasahasrayàtinamàgatyovàca  / 'àsure ramase tvaü gçhasthadharmeõa' iti  / sa tamàha- 'bhagavan na rame 'ham' iti  / punarvarùasahasre pårõe taü gatvà tathovàca  / so 'pi 'bhagavan na rame 'ham' ityuvàca  / tato muninà 'yadi viraktastvam, ehi brahmacaryaü cara' ityasàvuktaþ  / sa tu pradipadya gçhasthadharmaü tyaktvà pravrajitaþ  / tasmai ÷iùyàyànukampayà saükùipya dattavàn  / 'tama eva khalvidamàsãt'  / tasmiüstamasi kùetraj¤a eva prathamaþ  / tamaþ pradhànam, kùetraj¤aþ puruùa ucyate  / àsurirapi tadeva  saükùiptaü pa¤ca÷ikhàya sva÷iùyàyànukampayà pradadau //
'tena' iti  / pa¤ca÷ikhena muninà bahudhà kçtaü tantram  / ùaùñitantràkhyaü ùaùñikhaõóaü kçtamiti  / tatraiva hi ùaùñirarthà vyàkhyàtàþ  // 70 //

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 71
----------------------------------------------------------------------

nanu ca ùaùñitantramevàstu kiü saptatyeti sva÷àstrakaraõaprayojanamàha-

#<÷iùyaparamparayà ' 'gatamã÷varakçùõena caitadàryàbhiþ  / 
saükùipyàryamatinà samyagvij¤àya siddhàntam  // ISk_71 //>#

'÷iùyaparamparayà' ityàdi  / muneràsureþ pa¤ca÷ikhastathà gargagautamaprabhçtirõaràmataügramyà (?) ã÷varakçùõanàmànaü parivràjakamityanayà ÷iùyaparamparayà  / iti j¤ànamayaråpeõàgataü siddhàntaü ùaùñitantram  / samyagvij¤àya saükùiptaü ùaùñitantram, pa¤caviü÷atitattvàkhyaü j¤ànamityarthaþ  // 
àryamatiþ, adhigatatattvaj¤ànatayàryamatiþ //
'àryàbhiþ' iti  / saptatyetyarthaþ  / 'duþkhatrayàbhighàtàt' 'etat pavitram' iti saptatyàbhihitam  // 71  // 

----------------------------------------------------------------------
kàrikà 72
----------------------------------------------------------------------

atra ùaùñitantre bahavo 'rthàþ, te 'tra noktà ityàha-

#<saptatyàü kila ye 'rathàste 'rthàþ kçtsnasya ùaùñitantrasya  / 
àkhyàyikàvirahitàþ paravàdavivarjità÷càpi  // ISk_72 //>#

'saptatyàm' ityàdi  / 'eùa pratyayasargo viparyayà÷aktituùñisiddhyàkhyaþ' ityàdinà granthena ya uktàste kçtsnasya ùaùñitantrasyàpi //
kintu 'àkhyàyikàvirahitàþ paravàdavivarjitàþ ÷uddhàþ' iti  / àkhyàyikà àkhyànam, tadvirahitàþ  / paracodyaü tena vivarjitàþ  / ÷uddhàþ kevalàþ  / paraü bandhamokùopayogino 'rthàþ dar÷ità iti tasmàt sampårõeyaü saptatiriti  // 72 //

----------------------------------------------------------------------

  // iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùyeõa ÷rã÷aïkarabhagavatà kçtà sàükhyasaptatiñãkà samàptà //