Abhinavagupta: Isvarapratyabhijnavimarsini, Adhikaras 1-4
Based on the following edition:
ä÷vara-pratyabhij¤à-Vimar÷inã of Abhinavagupta : doctrine of devine recognition, 
Sanskrit Text with the commentary Bhàskarã. vol.1-2 / edited by K.A. Subramania Iyer and K.C.Pandey.
Delhi, etc. : Motilal Banarsidass , 1986 (repr.)
(First Edition: The Princess of Wales Saraswati Bahvana , 1938(text no. 70) and 1950(text no. 83).

NOTE:
Variants of the Kashmir Sanskrit Series edition and the commentary Bhàskarã are not included!



Input by Masahiro Takano




STRUCTURE OF REFERENCES:
Ipk_n,n.n = Upaladeva's ä÷varapratyabhij¤àkàrikà_adhikàra,àhnika.verse
(no àhnika-numbering in adhikàra 4!)
Ipv_ = ä÷varapratyabhij¤àvçtti


#<...># = BOLD for ä÷varapratyabhij¤àkàrikà-verses
%<...>% = ITALICS for keywords in ä÷varapratyabhij¤àkàrikà
{...} = quoted verses



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdiac.pdf
and
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






oü namaþ saüvidvapuùe ÷ivàya /

atha ã÷varapratyabhij¤àvimar÷inã /

niràbhàsàtpårõàdahamiti purà bhàsayati yad
dvi÷àkhàmà÷àste tadanu ca vibhaïktuü nijakalàm /
svaråpàdunmeùaprasaraõanimeùasthitijuùas-
tadadvaitaü vande parama÷iva÷aktyàtma nikhilam //1//

÷rotraiyambakasadvaü÷amadhyamuktàmayasthiteþ /
÷rosomànandanàthasya vij¤ànapratibimbakam //2//

anuttarànanyasàkùipumarthopàyamabhyadhàt /
ã÷varapratyabhij¤àkhyaü yaþ ÷àstraü yatsunirmalam //3//

tatpra÷iùyaþ karomyetàü tatsåtravivçtiü laghum /
buddhvàbhinavagupto 'haü ÷rãmallakùmaõaguptataþ //4//

vçttyà tàtparyaü ñãkayà tadvicàraþ såtreùveteùu granthakàreõa dçbdham /
tasmàtsåtràrthaü mandabuddhãnpratãtthaü samyagvyàkhyàsye pratyabhij¤àviviktyai //5//

sarvatràlpamatau yadvà kutràpi sumahàdhiyi /
na vànyatràpi tu svàtmanyeùà syàdupakàriõã //6//

          granthakàraþ aparokùamàtmadçùña÷aktikàü parame÷varatanmayatàü paratra saücikramayiùuþ, svatàdàtmyasamarpaõapårvam avighnena tatsampattiü manyamànaþ, parame÷varotkarùaprahvatàparàmar÷a÷eùatayà parame÷varatàdàtmyayogyatàpàdanabuddhyàprayojanam àsåtrayatiþ ----

#<kathaücidàsàdya mahe÷varasya dàsyaü janasyàpyupakàramicchan /
samastasaüpatsamavàptihetuü tatpratyabhij¤àmupapàdayàmi // Ipk_1,1.1 //>#

          iha prame÷varaü prati yà iyaü kàyavàïmanasàü tadekaviùayatàniyojanàlakùaõà prahvatà sà namaskàrasya arthaþ / sà ca tathà kartum ucità pràmàõikasya bhavati , yadi sarvato namaskaraõãyasya utkarùaü pa÷yet / anyathà yuktim aparàmç÷ataþ aparamàrthe 'pi namaskàrodyatasya sàüsàrikajanamadhyapàtitvameva / yathoktam


-----


          {na vindanti paraü devaü vidyàràgeõa ra¤jitàþ /}

iti / tàvati hi màyãyà÷uddhavidyàràgakalàsaücàryamàõasya pa÷utvameva / itaràpekùayà tu katipayàdhvottãrõatayà samutkarùo 'pi syàt / taduktam


-----


          {kasya nàma karaõairakçtrimaiþ pa÷yatastava vibhåtimakùatàm /
          vibhramàdavarato 'pi jàyate tvàü vyudasya varadastutispçhà //}

iti ÷rãmadvidyàdhipatinà / eta÷ca àgamakàõóe niråpayiùyàmaþ / tasmàt nikhilotkarùaparàmar÷anamapi tatra svãkàryam / yadyapi àyàtadçóhe÷vara÷aktipàtasya svayameveyamiyatã parama÷ivabhåmirabhyeti hçdayagocaram, na tu atra svàtmãyaþ puruùakàraþ ko 'pi nirvahati, sarvasya tasya màyàmayatvenàndhatamasaprakhyasyàmàyãyaü ÷uddhaprakà÷aü svapratidvandvinaü prati upàyat|anupapatteþ, vajigamiùayà niþ÷eùotkarùavi÷eùàbhidhãyi-jayatyàdi÷abdànuvedhena paràmar÷anãyam, iti namaskàre àkùepyaþ / jayapadodãraõe 'pi tàdç÷asamutkarùàti÷aya÷àlini svàtmànamaprahvãkurvàõasya tañasthasya paramanàtmopakàritvam iti samutkarùavi÷eùàkùipta eva namaskàro 'va÷yamabhyantarãkàryaþ, ityanayà yuktyà jaya-namaskàraikataraprakrame anyatarasya arthàkùiptatà ava÷yamaïgãkartavyà / vandana-namana-smaraõa-pradhyànaprabhçtãnàmapi namaskàra-jayatyarthamàtraparamàrthatvàd iyameva vartanã / atràyaü punargranthakçtà tàdçk prakrama à÷ritaþ, yatra dvayamapi idaü sva÷abdaparàmçùñameva / etacca padàrthavyàkhyànàvasara eva prakañãbhaviùyati / sva÷abdaparàmar÷a÷ca sarvajanahitatvàdyuktiyuktaþ, sa hi sarvasyaiva jhañiti hçdayaügamaþ, arthàkùiptastu katicideva prati svapratibhoditavàktattvàvamar÷àsaübhavàt, vàktattvàvamar÷a÷ånyasya ca prakà÷asyàprakà÷akalpatvàt / etacca sphuñãbhaviùyati / abhipràyeõa prasiddhajaya-namaþ prabhçti÷abda÷añyànà÷leùeõa imàü saraõim anusarasi sma granthakàraþ /

          iha yadyatkiü cana(KSS: kiücit) sphurati tattadvakùyamàõe÷vararåpasvàtmaprathàmàtram, tatra tu upàyopeyabhàvaprabhçtiþ kàryakàraõabhàvo 'pi yathàprakà÷aü paramàrthabhåta eva, prakà÷asya anapahnavanãyatvàt / yadàha bhaññativàkaravatso vivekà¤jane


-----


          {prakà÷a÷vaiva bhàvànàm ................................ /}

ityàdi

          {............................................ na ÷àpoktyà vilãyate /}

ityantam / tatra tu kàryakàraõabhàve 'pi kvacit paripårõasvàtantryalakùaõamàhe÷varyanàntarãyakatàkroóãkçtànanta÷akticakracumbitabhàvabhàvitaprathàntaravyacadhànaü cakàsti ; sa tu màyãyatvena sthàpayiùyate , jaóacetanàdyavàntarabheda÷atasaübhinna÷ca asau , tatkçta÷ca sarvo 'yaü niùpàdya ---- niùpàdakabhàvaj¤àpya-j¤àpakabhàvàüvabhàso lokavyavahàraråpaþ / yatra tu ÷uddhasvàtmaråpaprathàtmakànuttara÷akti÷àlinirargalasvàtmaprakà÷a eva màyãyaprathàntaravyavadhànavandhyo nibandhanam, tatra tasyaiva bhagavataþ kàraõatvam / eùa ca anugrahalakùaõo 'ntyaþ pa¤camaþ pàrame÷varaþ kçtyavi÷eùaþ parapuruùàrthapràpakaþ,
tannibandhanatvàt paramàrthamokùasya / anyatratyo hi apavargaþ kuta÷cinmuktiþ, na sarvata iti niþ÷reyasàbhàsa iti vakùyàmaþ / sa càyaü dvitãyaþ kàryakàraõabhàvo laukikànvayavyatirekasiddhaprasiddhakàryakàraõabhàvavilakùaõatvàt sphuñena råpeõàsaücetyamànaþ kàdàcitkavastusadbhàvonneyaparamàrthaþ atidurghañakàritvalakùaõai÷varyavijçmbhàbhàvitàdbhutabhàvaþ prathamakoñisaübhàvanà÷ånyakàlikàkàrasvaprakà÷àvaraõaniràkaraõamanoratha÷ataduùpràpa ityevaüprakàraþ kathamà dyotakanipàtasahitena niråpitaþ 'kathaücit' iti, kenacicca prakàreõa parame÷varàbhinnagurucaraõasamàràdhanena parame÷varaghañitenaiva / yathoktam


-----


          {saübandho 'tãva durghañaþ .............................. /}

iti / `àsàdya' iti à samantàt paripårõaråpatayà sàdayitvà , svàtmopabhogayogyatàü nirargalàü gamayitvà ; iyatà viditavedyatvena paràrthe ÷àstrakaraõe adhikàro dar÷itaþ ; anyathà pratàrakatàmàtrameva syàt / paurvakàlyena sàmanantaryam atra vivakùitam / anyathà tu àsàdanatàratamyapràptau màyãyamalakalàpasaüskàraprakùaye kathaü paropade÷aþ ÷akyakriyaþ / saübhavanti hi màyàgarbhàdhikàriõo viùõuviriücàdyàþ , taduttãrõà api mahàmàyàdhikçtàþ ÷uddhà÷uddhà mantra-tadã÷a-tanmahe÷àtmànaþ ; ÷uddhà api ÷rãsadà÷ivaprabhçtayaþ / te tu yadãyai÷varyavipruóbhirã÷varãbhåtàþ sa bhagavàn anavacchinnaprakà÷ànandaråpasvàtantryaparamàrtho mahe÷varaþ , tasya 'dàsyam' ityanena tatpratyabhij¤opapàdanasya mahàphalatvam àsåtrayati / dãyate asmai svàminà sarvaü yathàbhilaùitam iti dàsaþ , tasya bhàva ityanena parame÷vararåpasvàtantryapàtratà uktà / `janasya' iti , yaþ ka÷cit jàyamànaþ tasya , ityanena adhikàriviùayo nàtra ka÷cinniyama iti dar÷ayati , yasya yasya hi idaü svaråpaprathanaü tasya tasya mahàphalam , prathanasyaiva paramàrthaphalatvàt , tasya ca pratibandhakasaümatairapratibandhanãyatvàt , na hi prathitamaprathitamiti nyàyàt / taduktam


-----


          {nehàbhikramanà÷o 'sti pratyavàyo na vidyate /
          svalpamapyasya darmasya tràyte mahato bhayàt //}

iti / paramagurupàdairapi ÷ivadçùñau


-----


          {ekavàraü pramàõena ÷àstràdvà guruvàkyataþ /
          j¤àte ÷ivatve sarvasthe pratipattyà dçóhàtmanà //
          karaõena nàsti kçtyaü kvàpi bhàvanayàpi và /
          sakçjjhàte suvarõe kiü satyatà karaõàdinà //
          sarvadà pitçmàtràditulyadàróyena satyatà /}

iti / %<janasya>% anavaratajananamaraõapãóitasya ityanena kçpàspadatayà upakaraõãyatvamàha / api÷abdaþ svàtmanaþ tadabhinnatàm àviùkurvan pårõatvena svàtmani paràrthasaüpattyatiriktaprayojanàntaràvakà÷aü paràkaroti / paràrtha÷ca prayojanaü bhavatyeva tallakùaõatvàt , na hi ayaü daiva÷àpaþ svàrtha eva prayojanaü na paràrtha iti ; tasyàpi atallakùaõatve sati aprayojanatvàt ; saüpàdyatvena abhisaühitaü yat mukhyatayà tata eva kriyàsu prayojakaü tatprayojanam / ata eva bhedàde 'pi ã÷varasya sçùñyàdikaraõe paràrtha eva prayojanam iti dar÷ayituü nyàyanirmàõavedhasà niråpitam


-----


          {yamarthamadhikçtya puruùaþ pravartate tat prayojanam}

iti / %<icchan>% iti icchàviùayãkçtasya phalasya pravçtto hetutvaü ÷atrà dar÷ayati / icchà÷akti÷ca uttarottaram ucchånasvabhàvatayà kriyà÷aktiparyantãbhavati ---- iti dar÷ayiùyàmaþ / upa÷abdaþ samãpàrthaþ , tena janasya parame÷varadharmasamãpatàkaraõam atra phalam / ata evàha %<samasta>% iti / parame÷varatàlàbhe hi samastàþ saüpadaþ tanniþùyandamayyaþ saüpannà eva , rohaõalàbhe ratnasaüpada iva / pramuùitasvàtmaparamàrthasya hi kim anyena labdhena , labdhatatparamàrthasyàpi tadanyat nàsti yad và¤chanãyam / yaduktaü granthakçtaivaþ


-----


          {bhaktilakùmãsamçddhànàü kimanyadupayàcitam /
          enayà và daridràõàü kimanyadupayàcitam //}

ityevaü ùaùñhãsamàsena prayojanamuktam , bahubrãhiõà tu upàyaþ såcyate / %<samastasya>% bhàvàbhàvaråpasya bàhyàbhyantarasya nãlasukhàdeþ yà %<saüpat>% saüpattiþ siddhiþ tathàtvaprakà÷aþ , tasyàþ samyak %<avàptiþ>% vimar÷aråóhiþ , saiva %<hetuþ>% yasyàü tatpratyabhij¤àyàm , tathà hi ---- sphuñatarabhàsasamànanãlasukhàdipramànveùaõadvàreõaiva pàramàrthikapramàtçlàbha iha upadi÷yate / yadàha anyatraþ


-----


          {idamityasya vicchinnavimar÷asya kçtàrthatà /
          yà svasvaråpe vi÷ràntirvimar÷aþ so 'hamityayam //}

iti / tathà tatraiva


-----


          {prakà÷asyàtmavi÷ràntirahaübhàvo hi kãrtitaþ /
          uktà ca saiva vi÷ràntiþ sarvàpekùànirodhataþ //
          svàtantryamatha kartçtvaü mukhyamã÷varatàpi ca /}

iti / iyatà ca upàye atidurghañatvà÷aïkà paràkçtà / yadante niråpayiùyati


-----


          {sughaña eùa màrgo navaþ}(Ipv_4,1.16)

iti / %<tamya>% mahe÷varasya %<pratyabhij¤à>% pratãpamàtmàbhimukhyena j¤ànaü prakà÷aþ pratyabhij¤à / pratãpam iti ---- svàtmàvabhàso hi na ananubhåtapårvo'vicchinnaprakà÷atvàt tasya , sa tu tacchaktyaiva vicchinna iva vikalpita iva lakùyate ---- iti vakùyate / pratyabhij¤à ca ---- bhàtabhàsamànaråpànusaüdhànàtmikà , sa evàyaü caitra ---- iti pratisaüdhànena abhimukhãbhåte vastuni j¤ànam ; loke'pi etatputra evaüguõa evaüråpaka ityevaü và , antato'pi sàmànyàtmanà và j¤àtasya punarabhimukhãbhàvàvasare pratisaüdhipràõitameva j¤ànaü pratyabhij¤à ---- iti vyavahriyate ; nçpaü prati pratyabhij¤àpito'yam ---- ityàdau / ihàpi prasiddhapuràõasiddhàntàgamànumànàdividitapårõa÷aktisvabhàve ã÷vare sati svàtmanyabhimukhãbhåte tatpratisaüdhànena j¤ànam udeti , nånaü sa eva ã÷varo'ham ---- iti / tàmenàm %<upapàdayàmi>% iti / upapattiþ saübhavaþ , tàü saübhavantãü tatsamarthàcaraõena prayojakavyàpàreõa saüpàdayàmi / tathà hi ---- saübhavati tàvad asau , avicchinnaprakà÷atvàt ; nirodhakàbhimatamàyà÷aktisamapasàraõamàtrameva tu tatra upapàdanam / pratyabhij¤opapattau svaparavibhàgàbhàve tadapekùaü kartrabhipràyàdi asaübhàvyam iti parasmaipadaprayogaþ / itthaü ca atra ÷loke yojanà , ---- mahe÷varasya dàsyaü samastasaüpallàbhahetuü kathaücit àsàdya , janasyàpi kathaücit tatpratyabhij¤àm àsàdya pràpayya , upakàraü samastasaüpallàbhahetubhåtaü mahe÷varadàsyàtmakam icchan , tàmeva samastasaüpatsamavàptihetukàü tatpratyabhij¤àm upapàdayàmi / %<àsàdya>% iti àvçttiyojane dvau õicau / iyati ca vyàkhyàne vçttikçtà bharo na kçtaþ , tàtparyavyàkhyànàt / yaduktam


-----


          {saüvçtasautranirde÷avivçtimàtravyàpàràyàm /}

iti / ñãkàkàreõàpi vçttimàtraü vyàkhyàtumudyatena nedaü spçùñam , asmàkaü tu såtravyàkhyàna eva udyama -- iti vibhajya vyàkhyàtam / evaü sarvatra / evamanena ÷lokena abhidheyam , prayojanam , tatprayojanam , tatprayojanam , adhikàriniråpaõam , guruparvakramaþ saübandha -- iti dar÷itam / tathà hi ---- samastasaüpallakùaõo vyàkhyàto yo'rthaþ pårvaü puõyapàpàdau saüsàramålakàraõe hetuþ , sa eva pratyabhij¤àyate anayà ---- iti karaõavyutpattyà upàyaþ iha lokottaramàrgaü prati nirõãtaþ , iti atidurghañakàritvalakùaõamai÷varyam 

          {màrgo nava}(Ipv_4,1.16.)

iti ÷àkhànte niråpayiùyamàõaü såcayatà upàyaþ dar÷itaþ abhidheyatvena / ata eva 

          {tathà hi jaóabhåtànàm}(Ipv_1,1.4.)

ityupakramapårvakaü ÷lokàntaraü bhaviùyati / prayojanaü ca pratyabhij¤opàyaj¤ànam , tasya prayojanam pratyabhij¤ànam , tasyàpi prayojanaü samastasaüpallakùaõapàramai÷varyaikaråparathanam , tataþ paraü nàstyeva , tasya sarvaparyantaphalatvàdaü÷àü÷ikayàpi / yaduktaü mayaiva stotre


-----


          {phalaü kriyàõàmathavà vidhãnàü paryantatastvanmayataiva deva / 
          pahlepsavo ye punaratra teùàü måóhà sthitiþ syàdanavasthayaiva //}

iti / etad vakùyati


-----


          {tadatra nidadhatpadam}(Ipv_4,1.16.)

iti pàdadvayena / %<janasya>% ityanena adhikàrã dar÷itaþ / yat nigamayiùyati


-----


          {ani÷amàvi÷an}(Ipv_4,1.16.)

iti / %<kathaücit>% ityanena guruparvakramaþ / vakùyati


-----
 

          {mahàgurubhirucyate sma ÷ivadçùñi÷àstre yathà}(Ipv_4,1.16.)

iti / evaü pratyabhij¤àtavyasamastavastusaügrahaõena idaü vàkyamudde÷aråpaü pratij¤àpiõóàtmakaü ca , madhyagranthastu hetvàdiniråpakaþ , 

          {iti prakañito mayà}(Ipv_4,1.16.)

iti ca antya÷loko nigamanagranthaþ -- ityevaü pa¤càvayavàtmakamidaü ÷àstraü paravyutpattiphalam / naiyàyikakramasyaiva màyàpade pàramàrthikatvam ---- iti granthakàràbhipràyaþ 

          {kriyàsaübandhasàmànya}(Ipv_2,2.1.)

ityàdiùu udde÷eùu prakañãbhaviùyati -- iti tàvad granthasya tàtparyam sujana÷ca laukike÷varaparicita ã÷varaviùaye janam anujãviguõasaüpannaü prakà÷ayati , 
janaviùaye ca abhigàmikàdiguõasaüpannam ã÷varaü prakà÷ayati - iti 
iyànarthaþ sàmànyena ùaùñhosamàsena dar÷itaþ %<tasya pratyabhij¤à>% iti / etacchlokàkarõanasamaye ca ÷iùyàõàm etadarthasaükramaõakrameõa parame÷varatàdàtmyameva upajàyate tàvat / tathà hi ---- %<janasya>% ityàkarõanàt vayaü te jananamaraõapãóità aparyupastavçttaya÷ca , asmàkamayam upakàram icchan , mahe÷varasya dàsyam àsàdya , samastasaüpatsamavàptihetuü tatpratyabhij¤àm upapàdayati ; tata÷ca tatpratyabhij¤àmevaübhåtàü vayaü pràptà eva , itãtthameva hi adhikàriõi ÷àstràrthasya bimbapratibimbavat saükràntiþ loóliïàdãnàü viùayãbhavati prathamapuruùàrtha uttamapuruùàrthe paryasyati , na tu tàñasthyena ; adhikàryanadhikàriõoþ pratipattau vi÷eùàbhàvaprasaïgàt / àrogyakàmàþ ÷ivàü sevantàü sevadhvam ---- iti và vàkyàrthasya sevàmahai -- ityevaüråpeõa adhikàriõi dvitãyà kakùyà saükràntau , tçñãyakakùyàmeva bhàvikoñipatitàmapi puruùàrthasaüpattim akàlakalitasvaråpànuprave÷ena svàtmãkçtàm abhimanyamàne , tata eva vitatasaüvitsundaraparàmar÷o pårõatàbhimànapratilambhàt , anyasya tu anevaüråpatvenaiva anadhikàrità tàñasthyapràõà ---- iti / tadàstàm avàntarametat atigahanaü ca ---- iti sthitametat / etena ÷lokena ã÷varasàümukhyaü vineyànàü prayojanàdipratipàdanaü ca kriyate ---- iti /

          {anantabhàvasaübhàrabhàsane spandanaü param /
          upoddhàtàyate yasya taü stumaþ sarvadà ÷ivam //}

//1//

     nanu ã÷varasya siddhireva kartavyà / keyaü siddhiþ ? na tàvat utpattiþ , nityatvàt / nàpi ã÷varasiddhikàràdayastasyopapattiü vidadhate / j¤aptiþ siddhiriti cet , anavacchinnaprakà÷asya pramàõavyàpàropàdheyaprakà÷àtmakasiddhyanupayoga eva / nanu anavacchinnastadãyaþ prakà÷a -- iti kathametat ; nãlasukhàdiprakà÷e hi tatprakà÷aþ kutaþ ?  tadaprakà÷e'pi suptamårchàdau nitaràm , svaprakà÷e'pi và ã÷vare pramàtþõàü kiü vçttaü yena teùàü pramàõavyàpàrànupayoga ityà÷aïkyàha


-----


#<kartari j¤àtari svàtmanyàdisiddhe mahe÷vare /
ajaóàtmà niùedhaü và siddhiü và vidadhãta kaþ // Ipk_1,1.2 //>#

     iha ka ã÷vare kãdç÷e kãdç÷ena pramàõena asti iti j¤ànalakùaõàü siddhim , nàstãti j¤ànalakùaõaü và niùedhaü kuryàt ?  pramàtà iti cet , sa eva kaþ ? 
dehàdirjaóaþ uta tadanyo và ka÷cit àtmàdi÷abdavàcyaþ ?  so'pi svaprakà÷asvabhàvo và na và ?  dehàdirjaóaþ iti cet , sa eva svàtmani asiddhaþ paratra kàü siddhiü kuryàt ?  àtmàpi asvaprakà÷o jaóa eva tattulyayogakùemaþ / svaprakà÷asvabhàvaþ iti cet , kãdç÷ena svena råpeõa bhàti ?  yadi pariniùñhitasaüvinmàtraråpeõa , tadà saüvidàü bhedanam , bheditànàü ca antaranusaüdhànena abhedanaü na syàt ; tena svatantrasvaprakà÷àtmatayà tàvat sa bhàsate , bheditànàü ca antaranusaüdhànena abhedanaü na syàt ; tena svatantrasvaprakà÷àtmatayà tàvat sa bhàsate , tathàbhàsamàna÷ca kãdç÷amã÷varaü sàdhayet niùedhet và ?  kartçj¤àtçsvabhàvam iti cet nanu sa pramàtaiva tathàbhåtaþ iti ko'nyaþ saþ ? nanu sarvakartçtvasarvaj¤atve pramàturna staþ ; na khalu sarva÷abdàrtho j¤àtçkartçtvayoþ svaråpaü bhinatti , bhedadar÷ane'pi ã÷varaj¤ànacikãrùàyaj¤àdernityasya viùayeõa akàraõabhåtena anàdheyàti÷ayatvàt / prakà÷amànatànayanameva viùayatvam iti cet , aprakà÷asvabhàvasya tathàtvamanucitam ---- iti vakùyàmaþ / prakà÷amànasvabhàvatve viùayo'pi sarvàtmanà prakà÷a eva nimagna iti prakà÷aþ prakà÷ate ---- ityetàvanmàtraparamàrthatve kaþ sarvaj¤àsarvaj¤avibhàgaþ ? , pramàõamapi evaü siddhatvàsiddhatvàbhyàü paryanuyojyam ; evaü siddhirapi / tasmàt viùayàbhimataü vastu ÷arãratayà gçhãtvà tàvat nirbhàsamàna àtmaiva prakà÷ate viccheda÷ånyaþ , suùuptamapi prati prakà÷ata eva , anyathà smçtyayogàt ; prakà÷asya ca nityatvàt vicchedahetorabhàvena , anyapramàtrapekùayà ca prakà÷amànatvàt , svaparapramàtçvibhàgasya tatsçùñasya màyãyatvena vakùyamàõatvàt / sa càyaü svatantraþ / svàtantryaü ca asya abhede bhedanam , bhedite ca antaranusaüdhànena abhedanam ---- iti bahuprakàraü vakùyàmaþ / etadeva asya pàrame÷varyaü mukhyamànandamayaü råpam ---- iti pårvamupàttaü %<kartari>% iti / tadeva tu svàtantryaü vibhajya vaktuü %<j¤àtari>% iti pa¤cànnirdiùñam / j¤ànapallavasvabhàvaiva hi kriyà ---- iti vakùyate / tena sarvakriyàsvatantre sarva÷aktike ---- iti yàvad uktaü bhavet tàvadeva %<kartari j¤àtari>% iti / iyameva ca saüvitsvabhàvatà / saüviditi tu ucyamànà vikalpyatvena prameyatàü spç÷anto sçùñatvàt na paramàrthasaüvit ---- iti vakùyàmaþ / kartà j¤àtà ca mahe÷vara ---- ityabhidhàne'pi sa eva prakàra àpatet , iti yathà yathà prameyabhåmikàpàdananyakkàrakalaïkaparihàraþ ÷akyaþ tathà tathà yàvadgati yatitavyam , iti bhåtavibhaktyà nirde÷aþ kçtaþ / upade÷àvasare hi sarvàtmanà tàvat sà prameyatà asya parihartum a÷akyà / %<svàtmani>% iti , svasmin anapàyiråpe svabhàve ityanena , vai÷eùikàdyabhimatajaóàtmavàdaniràsaþ / %<àdisiddhe>% iti , avicchinnaprakà÷e ityarthaþ / %<mahe÷vare>% iti , etadeva màhe÷varya yad anavacchinnaparkà÷atvena j¤àtçkartçtvadhàropàrohaþ / %<ajaóàtmà>% iti , yasya tu vai÷eùikàderjaóa àtmà sa siddhiü karotu ã÷varaviùayàm ; anyastu sàükhyàdiniùedham ; sàükhyo'pi viùayàvabhàsanaråpaü j¤ànaü buddhidharmamicchan àtmànaü vastuto jaóameva upaiti ; na ca jaóàtmà svàtmanyapi durlabhaprakà÷asvàtantryale÷aþ kiücit sàdhayituü niùeddhuü và prabhaviùõuþ pàùàõa iva ; na ca ajaóàtmano'pi etad ucitam , tathà hi ---- sa svàtmani siddhimitthaü kuryàt ---- yadi asya so'bhinavatvena bhàsamànaþ pårvaü na bhàsate , na bhàsanaü cet jaóataiva / niùedhaü ca itthaü vidadhyàt ---- yadi sa na prakà÷ate tathà ca jaóaþ , na ca jaóasya etat yuktam ityuktam , nàpi ajaóasya ; tasmàt saüvitprakà÷a eva ghañàdiprakà÷aþ , na tvasau svatantraþ ka÷cit vàstavaþ ; prakà÷a eva ca àtmàþ ; tat na tatra kàrakavyàpàravat pramàõavyàpàro'pi nityatvavat svaprakà÷atvasyàpi tatra bhàvàt //2//

     nanu kàrakavyàpàraþ pramàõavyàpàra÷ca yadi ã÷vare na saübhavati , tarhi pratyabhij¤àpayàmi ---- iti yo vyàpàra uktaþ sa katamo vyàpàraþ


-----
 ityà÷aïkyàha


-----


#<kiütu mohava÷àdasmindçùñe 'pyanupalakùite /
÷aktyàviùkaraõeneyaü pratyabhij¤opadar÷yate // Ipk_1,1.3 //>#

     sa ã÷varasvabhàva àtmà prakà÷ate tàvat , tatra ca asya svàtantryam iti na kenacidvapuùà na prakà÷ate , tatra aprakà÷àtmanàpi prakà÷ate prakà÷àtmanàpi , 
tatràpi prakà÷àtmani sarvathà prakà÷àtmanà prakà÷o bhàga÷o và ; bhàga÷aþ prakà÷ane sarvasya vyatirekeõa avyatirekeõa và , katipayasya vyatirekeõa avyatirekeõa và , uktaprakàrapårõatayà và ; tadamã sapta prakàràþ / tatra prathamaþ prakàro jaóollàsaþ , antyaþ parama÷ivàtmà , madhyamà jãvà bhàsàþ , saiva bhagavato màyà vimohinã nàma ÷aktiþ , tadva÷àt prakà÷àtmatayà satatam avabhàsamàne'pi àtmani bhàgena aprakà÷anava÷àd %<anupalakùite>% sarvathà hçdayaügamãbhàvamapràpte ata eva pårõatàvabhàsanasàdhyàm arthakriyàm akurvati , tatpårõatàvabhàsanàtmakàbhimànavi÷eùasiddhaye 
%<pratyabhij¤à>% vyàkhyàtapårvà pradar÷yate , katham ? %<÷akteþ>% ã÷varaniùñhatvena prasiddhàyà dçkkriyàtmikàyàþ , %<àviùkaraõena>% pradar÷anena , 
abhimànasàdhyàrthakriyàõàü tadabhimànasiddhyà vinà asiddheþ ; tathà ca dçùñàntaü dar÷ayati


-----


          {taistairapyupayàcitaiþ /}(Ipv_4,1.17.)

iti / etaduktaü bhavati ---- na kàrakavyàpàro bhagavati , nàpi j¤àpakavyàpàro'yam , api tu mohàpasàraõamàtrametat , vyavahàrasàdhanànàü pramàõànàü tàvatyeva vi÷rànteþ / ghaño'yamagragaþ pratyakùatvàt ---- ityanena hi ghaño na j¤àpyate pratyakùeõaiva prakà÷amànatvàt , anyathà pakùe hetvasiddheþ , kevalaü mohamàtramapasàryate / ya÷càyaü mohastadapasàraõaü ca yat , tadubhayamapi bhagavata eva vijçmbhàmàtram , na tu adhikaü kiücit ---- ityuktaü vakùyate ca //3//

     nanu paridç÷yamàne bhàvarà÷au kimãyà ÷aktiràviùkriyate kaü ca prati iti / jaóànàü tàvat na j¤ànàtmikà ÷aktirasti , kriyàtmikàpi svàtantryapràüà svàtantryavyapagamàd asaübhàvanàbhåmireva ; tathà ca ratho gacchati ---- ityàdau upacàraü kecana pratipannàþ , na ca jaóànprati vyavahàrasàdhanam ucitam ; atha ajaóajãvajjanatàdhikàreõa ubhayamapi , tarhi sarvasya svàtmà mahe÷vara ---- iti dårataraü viprakarùità pratyà÷à , tadetad à÷ïkya niråpayati


-----


#<tathà hi jaóabhåtànàü pratiùñhà jãvadà÷rayà /
j¤ànaü kriyà ca bhåtànàü jãvatàü jãvanaü matam // Ipk_1,1.4  //>#

          %<tathà hi>% iti yuktyupakramaü dyotayati , dç÷yatàü kila ityarthaþ / %<tathà>% ityanena sàdhyaü såcyate , hinà heturityanye , prakçtaü sàdhyaü hetusiddhyàyattamupakramyate ityarthaþ / tena iti buddhivartinà , tata eva smaryamàõena granthena varõayiùyamàõena prakàreõa yasmàt sarvametad yuktam iti %<tathà hi>% iti ÷abdasya vàrthaþ / iha tàvat bhàvarà÷iryathà vimç÷yate tathà asti , astitvasya prakà÷aü ÷araõãkurvataþ prakà÷apràõitade÷ãyaü à÷ritya samunmevàt , avimçùñaü hi yadi vastu tanna nãlaü na pãtaü na sat na asaditi kuta iti paryanuyoge kimuttaraü syàt / tena yad yathà yàvat avàdhitaü vimç÷yate tat tathà tàvat asti , tat eva de÷akàlàkàravitatàtmàno 'pi dravyakriyàsaübandhàdayaþ ekatvena paramàrthasanta iti vakùyate

          {kriyàsaübandhasàmànya}(Ipv_2,2.1)

ityàdinà , tata÷ca vitatamapi idaü vi÷vaü saükùepavimar÷ada÷àdhirohe jaóaü jãvacca ---- ityetàvatà dvayaråpeõa asti / tatra jaóà vimç÷yamànà na svatantrà bhavanti , vimç÷yamànatà hi teùàü na sva÷arãravi÷ràntaþ ko 'pi dharmaþ jaóatvàbhàvaprasaügàt , mama nãlaü bhàti mayà nãlaü j¤àyate iti / teùàm %<jaóabhåtànàü>% cinmayatve 'pi màyàkhyayà ã÷vara÷aktyà jàóyaü pràpitànàm , %<jãvantaü>% pramàtàramà÷ritya %<pratiùñhà>% tatpramàtràbhimukhyena avasthànam , tato jaóà nàma na pçthak santi / yathoktaü granthakçtaivaþ


-----


          {evamàtmanyasatkalpàþ prakà÷asyaiva santyamã /
          jaóàþ prakà÷a evaikaþ svàtmanaþ svaparàtmabhiþ //}

iti / sa eva hi svàtmanà san vaktavyo yasya anyànupahitaü råpaü cakàsti ; na ca bhàråpànupahitaü jaóaü nàma ki¤cit , tena jaóànàü hi ÷aktiràviùkriyate jaóànprati ---- ityetat tàvat nirutthànameva / ye tu anye jaóebhyo jãvanta ---- iti nàma prasiddhàþ teùàmapi ÷arãrapràõapuryaùñaka÷ånyàkàràþ tàvat jaóà eva iti teùàmapi kimucyate / ata eva ghaña÷arãrapràõasukhatadbh|avaråpaü yallagnaü bhàti tadeva jãvaråpabhåtaü satyam ; tasya ca àpàte yadyapi bahutvaü bhàti tathàpi tat jaóàtmakavedya÷arãràdyupàdheþ / tatastat apàrabhàrthikam anyonyà÷rayàt , jãvà hi jaóabhedàt bhedabhàginaþ jaóà÷ca jãvabhedàt , etaddeho 'yam etadvedyo 'yam ---- iti bhedam upeyuþ , nãlapãtàdibhàvabhedàstu pramàtçsaülagnatayà bhedabhåmimeva paramadhiråóhà iti / kim tena / tadayaü jãvànàmabheda eva saüpanna iti jãvan pramàtà ---- iti jàtam / jãvanaü ca jãvanakartçtvaü tacca j¤ànakriyàtmakam , yo hi jànàti ca karoti ca sa jãvati ---- ityucyate / tadayaü pramàtà j¤ànakriyà÷aktiyogàd ã÷vara ---- iti vyavahartavayaþ puràõàgamàdiprasiddhe÷varavat ; tadprasiddhàvapi sarvaviùayaj¤ànakriyà÷aktimattvasvabhàvameva ai÷varyaü tanmàtrànubandhitvàdeva siddham ; tadapi ca kalpite÷vare ràjàdau tathà vyàptigrahaõàt , yo yàvati j¤àtà kartà ca sa tàvati ã÷varp ràjeva , anã÷varasya j¤àtçtvakartçtve svabhàvaviruddhe yataþ ; àtmà ca vi÷vatra j¤àtà kartà ca ---- iti siddhà pratyabhij¤à / j¤ànakriyà÷akto eva svàbhàvikyau apraråóhabhedonmeùe sadà÷ive÷varau , bhedasya sàmànyataþ prarohe vidyàkale , vi÷oùataþ prarohe buddhikarmendriyagaõa iva bhaviùyati / jaóà iti ajãvantaþ , anye ca jãvanta ---- ityàpàte tàvad bhàti na tu saüvidàpàte bhàtãti jãvatàmiti jaïgamà eva amã itthaü nirdiùñàþ //4//

          nanu j¤ànakriye eva kathaü siddhe yata ai÷varyavyavahàraþ prasàdhyate ---- iti ÷aïkàü ÷amayitumàha


-----


tatra j¤ànaü svataþ siddhaü kriyà kàyà÷rità satã /
parairapyupalakùyeta tayànyaj¤ànamåhyate //5 [Ipv_1,1.5] //

          ahaü jànàmi , mayà j¤àtaü j¤àsyate ca ---- ityevaü svaprakà÷àhaüparàmar÷apariniùñhitameva idaü j¤ànaü nàma , kiü tatra anyat vicàryate , tadaprakà÷e hi vi÷vam andhatamasaü syàt , tadapi và na syàt , bàlo 'pi hi prakà÷avi÷ràntimeva saüvedayate / taduktam


-----


          {vij¤àtàramare kena bojànãyàt /}(bç. 2,5.19)

iti / tannihnave hi kaþ pra÷naþ , kim uttaraü ca syàt ---- iti / tatra ca jànàmi ---- ityantaþsaürambhayogo 'pi bhàti , yena ÷uklàderguõàt atyantajaóàt jànàmi ---- iti ---- vapuþ citsvabhàvatàm abhyetiþ ; sa ca saürambho vimar÷aþ kriyà÷aktirbhavati / yaduktam asmatparameùñhi÷rosromànandapàdaiþ ----

          {ghañàdigrahakàle 'pi ghañaü jànàti sà kriyà /}

iti / tena àntarã kriyà÷aktiþ j¤ànavadeva svataþ siddhà svaprakà÷à , saiva tu sva÷aktyà / pràõapuryaùñakakrameõa ÷arãramapi saücaramàõà spandanaråpà satã vyàpàràtmikà màthàpade 'pi pramàõasya pratyakùàderviùayaþ / sà ca para÷arãràdisàhityena avagatà svaü svabhàvaü j¤àtmakamavagamayati , na ca j¤ànam idantathà bhàti , idantà hi aj¤ànatvam , na ca anyadvastu anyena vapuùà bhàtaü bhàtaü bhavet , tat j¤ànaü bhàtyeva param , bhàti ca yat tadeva ahamityasya vapuþ iti paraj¤ànamapi svàtmaivaþ ; paratvaü kevalam upàdherdehàdeþ , sa càpi vicàrito yàvat na anya iti vi÷vaþ pramàtçvargaþ paramàrthata ekaþ pramàtà sa eva ca asti / taduktam


-----


          {........... prakà÷a evàsti svàtmanaþ svaparàtmabhiþ /}

iti / tata÷ca bhagavàn sadà÷ivo jànàti ityataþ prabhçti krimirapi jànàti ---- ityantam eka eva pramàtà iti phalataþ sarvaj¤atvaü pramàtuþ / evaü kartçtve 'pi vàcyam / yaduktam asmatparameùñhibhiþ ÷ivadçùñau


-----


          {ghaño madàtmanà vetti vedmyahaü ca ghañàtmanà /
          sadà÷ivàtmanà vedmi sa và vetti madàtmanà //
          nànàbhàvaiþ svamàtmànaü jànannàste svayaü ÷ivaþ /}

ityàdi / %<åhyate>% ityanena j¤ànena j¤ànasya prameyatvaü na nirvahati ---- iti dar÷ayati , anyathà hi anumãyate ---- iti bråyàt /

          tadevaü yeùàü tàrkikapravàdapàüsupàtadhåsarãbhàvo na vçtto 'smin saüvedanapathe , te iyataiva àtmànamã÷varaü vidvàüso ghaña÷arãrapràõasukhatadabhàvàn tatraiva nimajjayanta ã÷varasamàviùñà eva bhavanti / tato 'yam upoddhàtaþ / upa iti àtmanaþ samãpe ñaïkavat ã÷varapratyabhij¤ànalakùaõa utkarùo hanyate vi÷ràmyate yena ; etàvadeva ca asya granthasya tàtparyam ---- iti / tato 'pi ayam upoddhàtaþ / upàü÷u avitataü kçtvà uditi ÷àstrasya årdhva eva hanyate apasàryate prameyaviùayo vyàmoho yena ---- iti / gatyarthatvàdvà hanterj¤ànamarthaþ , j¤àyate prameyaü yena iti / kecittu gatiü striyaü gacchati ---- ityetadviùayameva hantyarthamàhuþ / evaü ÷lokacatuùñayàrthabhàvanàdàróhy|adeva labhyate parama÷ivaþ / iti ÷ivam //5//

iti ÷rãmadàcàryotpaladeva÷iùya ---- ÷rãmadàcàryalakùmaõaguptadattopade÷a ---- ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàü ÷rãpratyabhij¤àvimar÷inyàü j¤ànàdhikàre upoddhàtaþ / 
iti prathamàhnikam // 1 //

____________________

atha dvitãyamàhnikam /

          {pårvapakùatayà yena vi÷vamàbhàsya bhedataþ /
          abhedottarapakùàntaü nãyate taü stumaþ ÷ivaþ //}

          iha yat paramàrtharåpaü à÷aïkyamànapratipakùapratikùepeõa niråpayiùyamàõaü suùñhutamàü spaùñokçtaü bhavati / yadàha bhaññanàràyaõaþ


-----


          {namaste bhavasaübhràntabhràntimudbhàvya bhindate /
          j¤ànànandaü ca nirdvandvaü deva vçtvà vivçõvate //}

          tatreha anàtmànã÷varavàdinàü bhràntibhedanapårvakaü paramàrthaü vivarãùyan tadudbhàvanaü tàvat ekàda÷abhiþ ÷lokaiþ karoti

          {nanu svalakùaõàbhàsam ................................................................... /}

ityàdibhiþ

          {......................................................................... tena kartàpi kalpitaþ //}

ityantaiþ / tatra ÷lokadvayena àtmano dhruvasya dç÷yànupalabdhyà abhàva uktaþ pratyakùàtmavàdinaþ prati / tatra ÷lokatrayeõa smçtyanusaüdhànaü saüskàràt siddham iti anyabàsiddhatvàt àtmànumànàya na paryàptam ---- iti proktam anumeyàtmavàdinaþ prati / tatra ÷lokena j¤ànàdi guõairguõini pratipattiþ ---- iti anumànaü nirastam / evam àtmànaü niràkçtya , tato j¤ànakriyà÷aktisaübandharåpamai÷varya niràkartuü j¤ànasya svaråpameva vyatiriktaü vàdyantaramate , sàükhyamate ca ayujyamànam ---- iti niråpitaü ÷lokadvayena / tata ekena kriyà nàma na kàcit kvacidapi asti ---- iti kathitam / tatra sàdhakaü pratikùipya bàdhakaü ca upanyasyati / tataþ saübandhasya ÷lokena nàstitvaü pratipàditaü pramàõàbhàvaü vadatà / ÷lokenaiva tatra bàdhakaü pramàõamuktvà , na àtmà sthiro nàpi j¤àtçtvakartçtvalakùaõam asya ai÷varyam ---- iti svapakùa upasaühçtaþ ---- iti pårvapakùasya piõóàrthaþ /

     atha granthàrtho vyàkhyàyate /

#<nanu svalakùaõàbhàsaü j¤ànamekaü paraü punaþ /
sàbhilàpaü vikalpàkhyaü bahudhà nàpi tad dvayam // Ipk_1,2.1 //>#

#<nityasya kasyacid draùñustasyàtrànavabhàsataþ /
ahaüpratãtirapyeùà ÷arãràdyavasàyinã // Ipk_1,2.2 //>#

          %<nanu>% iti àkùepe ; iha àtmà saüvitsvabhàvaþ sthiraþ iti tàvadayuktam , sthirasyàpi svaprakà÷asya aprakà÷anàt / tathà hi ---- ghañaprakà÷o ghañavikalpo ghañapratyabhij¤à ghañasmçtiþ ghañotprekùà ---- ityàdiråpeõa j¤ànànyeva prakà÷ante bhinnakàntàni bhinnaviùayàõi bhinnakàràõi ca / tatra nãlasya prakà÷aþ %<svalakùaõàbhàsaü j¤ànam>% %<svam>% anyànanuyàyi svaråpasaükocabhàji , %<lakùaõam>% de÷akàlàkàraråpaü yasya %<àbhàsaþ>% prakà÷anam antarmukhaü yasmin bahirmukhãnasvaråpadhàriõi j¤àne tat avikalpakam viùayabhede 'pi ekajàtãyam , svaråpavaicitrye 'pi kàraõàbhàvàt / vikalpe hi vaicitryakàraõam abhilàpaþ , sa ca ata nàsti ; na hi abhilàpo nãlasya dharmaþ , na ca cakùurgràhyaþ , tato 'sau pràcyaþ smartavyaþ , aprabuddhe ca saüskàre na smçtiþ , tatprabodha÷ca vastudar÷anotthitaþ iti vastudar÷anasamaye 'bhilàpasmçtirnàsti /

          tataþ %<paraü>% vikalpakaü j¤ànam , sarvasya vikalpasya sàkùàt pàramparyeõa và nirvikalpakamålatvàt / %<param>% iti ca anyaråpaü sàmànyalakùaõaü tasya viùayaþ , svalakùaõe 'tisaükocini vitatavikalpasàdhyasya vródhavyàvahàrikasya , aupade÷ikasya và saüketasya kartum a÷akyatvàt , kçtasyàpi vaiyarthyàt , tena hi ananuyàyinà na punarvyavahàraþ / tacca bahubhedam , yatastat abhilàpena saüjalpàtmanà ÷abdaråpeõa saha vartate / ÷abdanaü ca idam ---- iti , tat ---- iti , tadidam ---- iti , bhavedidam ---- iti , idaü và idam ---- ityàdi bahudhà bhidyate / tacca na viùayapakùo vartate , api tu tasya vikalpasya svaråpameva vicitrokurvat pratibhàti iti vikalpo bahubhedaþ / evam anubhavavikalpaparamparà tàvat svaprakà÷atvena bhàti / 

          syàdetat , yallagnàsau paramparà so'pi àbhàti ---- iti ; tatra , yato dvayamapi etad avikalpetararåpaü na anyasya %<kasyacit>% etadatiriktasya draùñuþ anubhavituþ saübandhi , dç÷yasya tu bhavatu bàhyàrthavàde / atra hetuþ ---- yataþ %<tasya>% draùñuþ , ata eva saüvitsvabhàvatopagamàt svaprakà÷atàyogyatvàt àpannopalabdhilakùaõapràpteþ , %<atra>% etadbodhadvayamadhye nàsti avabhàsaþ / nanu astyeva avabhàsaþ ---- iti asiddhà dç÷yànupalabdhiþ / tathà hi ---- ahaü vedmi , ni÷cinomi , smaràmi idam ---- iti vidàdiprakçtyartharåpàt j¤ànasmçtyàdeþ idam ---- iti ca karmaråpàt viùayàt atiriktameva aham ---- iti anuyàyini prakà÷e anuyàyiråpaü bhàti / ka evamàha bhàti ---- iti ? bhànaü hi avikalpakam , aham ---- iti ÷abdànuviddho vikalpapratyayaþ / nanu tathàpi kim anena vikalpyate , ÷arãrasantàno và kç÷o'ham ---- ityàdipratyayàt , j¤ànasantàno và sukhyaham ---- iti pratãteþ ? matvarthãya÷ca santànameva spç÷ati nàtiriktam / tadetaduktam ---- %<ahaüpratãtirapi>% ÷arãram , àdigrahaõàt j¤ànam , avasyati , saütànaråpatayà vikalpayati ava÷yam ; sadç÷àparabhàvabhedagrahaõasàmarthyavàsanàviùñatvàt ---- iti / %<eùà>% iti na asmàbhirnihnutà , %<sàbhilàpaü vikalpàkhyam>% ityanena saügçhãtatvàt / etaduktaü bhavati ---- ahaüpratãtireva tàvat na àtmà , tasyà api vikalparåpatvàt asthairyàcca / etatpratãtipratyayo 'pi nàsti anyaþ ÷arãràdeþ , bhavannapi và vedyapakùapatitaþ syàt ---- iti / tathàpi saüvitsaüvedyavyatiriktasya àtmano na siddhiþ ---- ityetat api÷abdena dyotitam / evaü nàsti àtmà saüvitsaüvedyatryatirikto dç÷yasya tasyànupalabdheþ ---- iti //1// //2//

          atra àtmavàdyanumànamutthàpayati


-----


#<athànubhavavidhvaüse smçtistadanurodhinã /
kathaü bhavenna nityaþ syàdàtmà yadyanubhàvakaþ // Ipk_1,2.3 //>#

          iha smçtikàle susmårùito 'rtho bhavatu , dhvaüsatàü và ---- iti kintena(KSS: kimanena) , anubhavastàvat dhvastaþ ---- ityatra sarvasya avivàdaþ , tameva ca anurundhànà smçtirjàyate / tathà hi ---- smçtau na arthasya prakà÷aþ , na adhyavasàyaþ , nàpi anubhavasya arthasya ca aïgulidvayavat , nàpi anubhavavi÷iùñasya arthasya daõóivat , sarvatra ayam ---- iti pratyayaprasaïgàt ; kiütu anubhavaprakà÷a eva smçtau pradhànam , anubhavasya tu arthaprakà÷àtmakatvàt anubhavaprakà÷anàntarãyako 'rthàvabhàsaþ iti / sarvathà yadi anubhavo dhvastaþ , tadà tatprakà÷aråpà kathaü smçtistaddvàreõa arthaviùayà syàt , tayà ca sarvo vyavahàraþ kriyamàõo dçùñaþ ityasau svaråpeõa anapahnavanãyà satã anubhavasya nà÷e kiücit avinaùñam àvedayati / tadeva ca anubhavakartç ---- anubhavitçråpam , àtmà anubhàvako nityaþ ---- iti / iyadeva ca àtmasiddherjãvitam / tattu na adhikam ihaiva unmãlitam àcàryeõa , vaktavya÷eùavivakùayà pårvapakùo mà tàvat samàpat ityà÷ayena / %<kathaü bhavet>% iti / arhtastàvat tasyàm akiücitkaraþ , anubhava÷ca dhvastaþ iti na kenacitprakàreõa smçtiþ syàt , tadabhàve ca saüketa÷abdasmçtyàyattà api astaïgatàþ sarve vikalpàþ , nirvikalpaü ca andhabadhiramåkapràyam iti hanta niràkrandam avasãdet vi÷vam ---- iti //3//

          iha kàryàtirekeõa tàdçk kalpanãyaü yat kàryasiddhaye paryàpnoti , na caivam àtmà , artho hi tàvat smaryate , sa ca anubhavaprakà÷amukhena , anubhava÷ca dhvastaþ ---- ityuktam ; yadi àtmà ka÷cidasti , kiü tena / etadapi hi vaktavyam ---- àkà÷amapi asti ---- iti / atha ucyate ---- na kevalena àtmanà etat siddhyati , api tu anubhavasaüskàro 'pi atra upayogã ---- iti , tarhi sa evàstu , kim anena ? ---- tadetat dar÷ayati


-----


#<satyàpyàtmani dçïnà÷àttaddvàrà dçùñavastuùu /
smçtiþ kenàtha yatraivànubhavastatpadaiva sà // Ipk_1,2.4 //>#

          %<dçùñeùu>% anubhåteùu %<vastuùu>% yà %<smçtiþ>% tasyàm anubhavo dçgàtmà %<dvàram>% arthà÷aspar÷e , sa ca %<satyapy àtmani>% naùño'nubhavaþ ,
tasya hi anà÷e idam ---- ityeùa eva atruñitaþ prakà÷aþ iti kà smçtiþ , tadanubhavità kiü smçteþ kuryàt ---- iti /

          %<yatraiva>% viùaye %<anubhavo>% vçttaþ %<tadeva>% tasyàþ smçteþ %<padaü>% smaryamàõam / tatpadà ---- iti bahuvrãhiþ , %<sà>% iti smçtiþ //4//

          nanu j¤ànàntarasya viùayeõa kathaü tasyàþ viùayitvàbhimànaþ ---- ityà÷aïkyàha


-----


#<yato hi pårvànubhavasaüskàràtsmçtisaübhavaþ /
yadyevamantargaóunà ko'rthaþ syàtsthàyinàtmanà // Ipk_1,2.5 //>#

          anubhavena hi saüskàro janyate svocitaþ , saüskàra÷ca pràtanaråpàü sthitiü sthàpayati , àkçùña÷àkhàde÷cirasaüvartitasya vivartyamànasya bhårjàdeþ / tena atràpi saüskàraþ tàü smçtiü pårvànubhavànukàriõãü karoti ---- iti tadviùaya eva smçterviùayaþ /

          evaü tarhi %<antargaóuþ>% yathà àyàsàya param , tadvat àtmà sthiraþ kalpanàyàsamàtraphalaþ iti kiü tena , sarvaü hi saüskàreõa jagadvyavahàrakuñumbakaü kçtakaràvalambam ---- iti //5//

          nanu tasmaiva saüskàrasya à÷rayo vaktavyaþ , sa hi guõatvàd à÷rayamapekùate , ya à÷rayaþ sa àtmà syàt ---- ityà÷aïkyàha


-----


#<tato bhinneùu dharmeùu tatsvaråpàvi÷eùatah /
saüskàràtsmçitisiddhau syàtsmartà draùñeva kalpitaþ // Ipk_1,2.6 //>#

          iha saüskàre jàyamàne , yadi àtmano vi÷eùaþ , sa tarhi avyatiriktaþ iti na nityaþ syàt ; atha na ka÷cit asya vi÷eùaþ , tena tarhi kim / atha saüskàra eva asya vi÷eùaþ , tarhi na vyatirikto 'sau iti punarapi anitye j¤àne saüskàraþ ---- ityàyàtam / anubhavàdvi÷iùñaü vi÷iùñasmrñyàkhyakàryakàri j¤ànaü paramparayà jàyate ---- iti iyàneva saüskàràrthaþ / atha saüskàràtmà vyatirikto vi÷eùaþ , tasya tarhi kimasau / saübandha÷ca vyatirikto niràkariùyate / evaü j¤ànasukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdharmà api vikalpanãyàþ / etadàha ---- %<tataþ>% iti àtmano %<bhinneùu dharmeùu>% aïgãkriyamàõeùu teùu satsvapi , àtmanaþ %<svaråpe>% vi÷eùàbhàvàt sa tàvat àtmà smrñau na vyàpriyeta , asmatçråpàsaüskçtaråpàdipràcyaråp|anapàyàt , iti %<saüskàràdeva smçteþ siddhiþ>% ---- iti / ahaü smaràmi ---- iti yaþ %<smartà>% so'pi ÷arãrasaütàno j¤ànasaütàna÷ca adhyàvasãyate , %<yathà draùñà>% / pårvaü hi uktam


-----


          {ahaüpratãtirapyeùà ÷arãràdyavasàyinã /}(Ipv_1,2.2)

iti / evam àtmani sàdhakaü pramàõaü pratyakùamanumànaü ca paràkçtam , bàdhakaü ca såcitaü ---- dharmayoge nityatàhàni , anyathà kiü tena / taduktam


-----


          {carmopama÷cetso'nityaþ svatukya÷cedasatsamaþ /
          varùàtapàbhyàü kiü vyomna÷carmaõyasti hi tatphalam //}

iti //6//

ittham àtmànaü niràkçtya , tasya ai÷varyamapi niràkartuü j¤àna÷aktimeva parãkùitumàha


-----


#<j¤ànaü ca citsvaråpaü cet tad anityaü kimàtmavat /
athàpi jaóametasya kathamarthaprakà÷atà // Ipk_1,2.7 //>#

          paràbhyupagamena prasaïgàpàdanam etat pårvapakùavàdã karoti ---- prasaïgaviparyayalàbho me bhaviùyati ---- iti / tatra àtmavàdã nityatvam àtmana itthaü bråte ---- iha kàlo nàma idaübhàvavi÷iùñasya vi÷eùaõatàm avalambamànaþ taü vi÷iùñãkurvan tatsaükocàt anityaü saüpàdayati / àtmana÷ca citsvabhàvatvàt idam ---- iti prathanàbhàvena vi÷eùyatvaü nàsti , vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo hi yojakàyattaþ , na ca svaprakà÷e yojakàntaram asti / sa itthaü bruvàõaþ paryanuyujyate ---- %<j¤ànamapi>% tarhi svaprakà÷am iti tatràpi eùaiva vàrtà iti tadapi kasmàt na nityam ? na ca dvayornityayoþ ka÷cit saübandhaþ , kàryakàraõabhàvo hi asau nànyaþ , tata àtmano j¤ànaü ÷aktiþ iti avasannam adaþ / atha na svaprakà÷aü j¤ànaü tarhi parasyàpi ado na prakà÷aþ , 
svaprakà÷aråpàve÷anaü hi asau parasya vidadhat bodhaþ prakà÷o bhavati parasyàpi , tataþ svaprakà÷atà÷ånyo na asau arthasya prakà÷aþ syàt , bhàvàntaravat //7//

          jaóo'pyasau ittham arthasya prakà÷o bhaviùyati ---- iti sàükhyamatam à÷aïkate


-----


#<athàrthasya yathà råpaü dhatte buddhistathàtmanaþ /
caitanyam .............................................................. // 8 [Ipk_1,2.8] //>#

          iha tàvat arthaü jànàmi ----ityasti vyavahàraþ / tatra arthasya prakà÷aþ ---- ityetàvàneva paramàrthaþ / tat na arthasya svaü råpam , sarvaü prati tathàtvaprasaïgàt , na kaücitprati và iti sarvaj¤am aj¤aü và jagat syàt / nàpi arthe anyata etadråpam upanipatitam , eùa eva hi doùaþ syàt / tat nånam anyatraiva ayaü dharmaþ tattvàntare , tatràpi katham arthasya prakà÷aþ syàt iti nånaü tatra tattvàntare so'rthaþ pratibimbatvena upasaükràmati / tat tattvàntaraü sattvapràdhànyàt pratibimbagrahayogyaü tamasà''cchàditatvàt sakalapratibimbanato vyàvartitam , bhàge rajasà tamaso'pasàraõàt kiücideva pratibimbakaü gçhyàti , tadeva buddhitattvam ucyate / arthapratibimbagraha÷ca j¤ànam asya vçttiråpaü pårvavyapade÷atirodhàyakadadhyàdipariõàmavilakùaõapariõativi÷eùàtmakam / evam %<arthasya>% tàvat %<råpaü buddhiþ>% dhàrayati / iya÷ca sattvàdãnàü sukhaduþkhamoharåpatayàü bhogyatvàt jaóam iti darpakùavat aprakà÷am / na ca bhogyasya aprakà÷asya tadviruddhabhoktçtàråpaprakà÷àtmakasvabhàvasaübhavo yuktyanupàtã iti tadvilakùaõena bhoktrà bhavitavyam / sa ca prakà÷aþ ---- ityetàvatsvabhàvaþ , svabhàvàntaraü hi aprakà÷aråpaü bhogyaü kathaü bhoktuþ svabhàvatayà saübhàvyeta / sa ca prakà÷amàtrasvabhàvatvenaiva yadi vi÷vasya prakà÷aþ , 
tarhi yugapadeva prakà÷eta , ghañaprakà÷o'pi pañaprakà÷aþ syàt iti vi÷vaü saükãryeta / sa ca arthàt arthapratibimbàt tadàdhàràcca buddhitattvàt anyaþ katham arthasya prakà÷aþ syàt , asaübandhàt / tasmàt buddhireva svacchatvàt prakà÷apratibimbamapi gçhõàti / tataþ prakà÷apratibimbaparigrahamahimopanataprakà÷àve÷abuddhitattvàve÷itapratibimbakanãlàdyarthaparyantasaükrànteþ prakà÷àve÷asya arthaþ prakà÷ate iti siddho vyavahàraþ / tadevaü j¤ànaü jaóabuddhitattvàvyatirekàt jaóamapi citpratibimbayogàt viùayasya prakà÷aþ ---- iti / 

          etadeva tàvat anucitam ---- yat prakà÷àtmà pumàn buddhau pratibimbam arpayati , samànaguõe bimbakàpekùayà ca vimale pratibimbasaükràntidar÷anàt , råpavati àdar÷e ghañaråpapratibimbavat ; àtmabuddhyo÷ca ativailakùaõyam , àtmàpekùayà ca na buddhirvimalà tat bahvatu tàvat etat ---- iti %<atha>% ÷abdena såcayati / 

          kiütu pratibimbavàdenàpi na kiücit pratisamàhitaü bhavet ---- iti dar÷ayati


-----


#<.............. ajaóà saivaü jàóye nàrthaprakàsatà // Ipk_1,2.8 //>#

          caitanyapratibimbayoge yadi tàvat tatpratibimbakamapi mukhyaü prakà÷aråpameva na bhavati , tenàpi na kiücit kçtaü syàt , na hi pratibimbatavahnipu¤ja àdar÷o dàhyaü dahet / atha mukhyaprakà÷aråpameva tatpratibimbakam , tat tarhi buddheravyatiriktam iti mukhyaprakà÷aråpaiva buddhirjàtà iti / yato viruddhadharmàdhyàsàt bhãrubhiþ etat kalpitam / sa eva punaþ jàjvalyamànaü nijam ojo jçmbhayati , tata÷ca sà buddhireva cinmayã syàt , kiü puruùeõa / evam arthapratibimbakadvàreõa arthamayã ---- ityapi àyàto vij¤ànavàdaþ / kuta etasyàþ tadråpatvam ---- iti , pårvakàraõaparamparàtaþ ---- iti utaraü vàcyam / evaü saiva cet cidråpà , pràgvat nityatàprasaïgaþ ; na ceta cidråpasyàpi nityatà , tarhi àtmà na nityaþ ka÷cidasti , yasya j¤ànaü nàma ÷aktiþ syàt iti j¤ànamàtrameva asti / yo 'rthaprakà÷aråpo bodho ya÷ca vikalpasmçtyàdiråpaþ tàvatà arthavyavahàrasiddheþ ---- iti prasaïgaviparyayalàbhaþ %<j¤ànaü ca citsvaråpaü cet>% ityàdeþ ÷lokadvayasya tàtparyam //8//

          evaü j¤ànaü parãkùya kriyàü parãkùate


-----


#<kriyàpyarthasya kàyàdestattadde÷àdijàtatà /
nànyàdçùñeþ ............................................. // Ipk_1,2.9 //>#

          iha parispandaråpaü tàvat gavcchati , calati, patati ---- ityàdi yat pratibhàsagocaram , tatra gçhase÷agatadevadattasvaråpàt anantaraü bàhyade÷avartidevadattasvaråpam ---- ityetàvat upalabhyate , na tu tatsvaråpàtiriktàü kàücit anyàü kriyàü pratãmaþ / %<devadatto dinaü tiùñhati>% ityatra tu prabhàtakàlàviùñadevadattasvaråpaü tataþ praharakàlàliïgitatatsvaråpam ---- ityàdi bhàti , %<dugdhaü pariõamate>% ityatra madhuravasturåpam amlavasturåpam dravaråpaü kañhinaråpam ---- ityàdi / evaü sàdç÷yàcca tatra pratyabhij¤à bhinne'pi kàyake÷anasvàdàviva / de÷àkàrànyatve tu kàlànyatvam ava÷yaübhàvide÷akàlànyatve 'pi , svaråpasyaiva de÷atvàt , kàlabhede ca svaråpabhedàt , de÷akàlàkàrà àkàra eva yadyapi paryavasmanti , tathàpi sthåladçùñyà asti bhedaþ iti te hi bhedena bauddhairucyante ---- iti tàtparyam / evaü pratyakùeõa na dç÷yate kacit kriyà , tadbhàvàt na tatpårvakeõa anumànena , kàryaü ca pràmapràptyàdyuttarakùaõaråpaü tadde÷avasturåpàdi iti kàryànyathànupapattyàpi na sà kalpyà / evaü pratyakùànumànàbhyàü tasyà adçùñiþ ---- iti sàdhakapramàõàbhàva uktaþ / 

          bàdhakamapi àha


-----


#<................... na sàpyekà kramikaikasya cocità // Ipk_1,2.9 //>#

          tatra pårvàpararåpatà kùaõànàü vikalpabudvyànusaüdhànàt , na tu svàtmani kiücit pårvam aparaü và , vastumàtraü hi tat / ato vikalpapràõitaü pårvàparãbhåtatvaü kramaråpatà kriyàyàþ kiücit kùaõaü na vastu spç÷ati , te hi kùaõà na anyonyasvaråpàviùñàþ iti katham %<ekà>% kriyà , kramo hi bhedena vyàptaþ abhi÷ne tadabhàvàt , bhedasya viruddham ekyam iti kathaü %<kramikà ekà ca>% iti syàt ?  atha ekatra à÷raye'vasthànàt ekà , tatràpi tatkùaõàtirikto na ka÷cit à÷rayo'nubhåyate , kùaõà eva hi prabandhavçttayo bhànti / kiü ca tathàbhåtairbhinnade÷akàlàkàraiþ kriyàkùaõairàviùña à÷rayaþ kathamekaþ syàt ? 
ata eva %<devadatto'yam, sa eva gràmaü pràptaþ>% iti sàdç÷yàt bhavantã pratyabhij¤à na aikyaü vàstavaü gamayitumalam //9//

          evaü j¤ànaü kriyàü ca parãkùya , yasmin sati te saübaddhe sarvaj¤atvasarvakartçtàråpai÷varyaprasàdhanàya prabhavataþ , taü saübandhaü dhvaüsayituü tadviùayaü pramàõàbhàvaü tàvadàha


-----


#<tatra tatra sthite tattadbhavatãtyeva dç÷yate /
nànyannànyo'sti saübandhaþ kàryakàraõabhàvataþ // Ipk_1,2.10 //>#

          mçtppiõóe sati ståpakaþ , tatra sati ÷iviko yàvat ghañaþ ityevaü bhàvakùaõà eva upalabhyante , na adhikaü kiücit pratyakùeõa avabhàsate , nàpi anumànena ---- iti kriyàyàmiva vàcyam / sarvatra àdhàràdheyabhàvàdau ayameva panthàþ ---- pçthagråpakuõóavadarakùaõànantaraü nirantaràtmakavi÷iùñakuõóavadarodayaþ ---- iti / ayameva ca bhàvo bhàvàntareõa saha niyatapårvàparatayà vikalpena vyavahiyamàõaþ kàryakàraõabhàvaþ ---- iti abhidhãyate / na ca j¤ànakriyàbhyàü saha àtmanaþ kàryakàraõabhàvaþ àtmanastatkàryatvàbhàvàt , j¤ànasya ca svasàmagrokàryatvàt , kriyàyà÷ca abhàvàt iti na j¤ànakriyàsaübandho yato j¤àtçtvakartçtve syàtàm //10//

          evaü pramàõaü paràkçtya , saübandhe bàdhakaü sàmànyavi÷eùamukhena niråpayati


-----


#<dviùñhasyànekaråpatvàt siddhasyànyànapekùaõàt /
pàratantryàdyayogàcca tena kartàpi kalpitaþ // Ipk_1,2.11 //>#

          saübandhastàvat parasparapràptiråpo dvayoþ pràptibhàjorekastiùñhati ---- iti sàmànyalakùaõam / tacca katham ? na hi ekatra vi÷ramità÷eùa÷arãrasàro'nyatra vi÷ramitum alam svaråpabhedaprasaïgàt /  etena saüyogasamavàyau tanmålà÷ca anye'pi saübandhà bàdhavidhuràü dhuram adhyàropità mantavyàþ / yo'pi cetaneùu tatkalpanayà ca acetaneùu pàratantryàtmà saübandho vyavahiyate , tatra siddhasya na pàratantryam asti siddhatvàdeva , asiddhasya nataràü niþsvaråpasya tàddharmyàyogàt / evamapekùàyàmapi vàcyam / dve ca råpe kathaü ÷liùyataþ ? dvayorekatvànupapatteþ ; ekatve và kaþ ÷leùaþ ? tasmàt j¤ànasaübandhàt %<j¤àtà>% iti yathà vikalpakalpito 'rtho na vastu tathà kriyàsaübandhàt %<kartà>% ityapi kalpanàmàtram ---- iti pårvapakùasya saükùepaþ / iti ÷ivam //11// àditaþ 16 //

          iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàü pratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü j¤ànàdhikàre pårvapakùavivçtirnàma dvitãyamàhnikam // 2 //

____________________


          atha tçtãyamàhnikam /

          {vinà yena na kiücitsyàtsamastà api dçùñayaþ /
          anastamitasaübodhasvaråpaü taü stumaþ ÷ivam //}

          etasmin pårvapakùe yaduktaü smçteþ saüskàramàtràdeva siddhiþ ---- iti , tadeva dåùayituü

          {satyaü ....................................................... /}

ityàdi

          {................ j¤ànasmçtyapohana÷aktimàn //}

ityantaü ÷lokasaptakam / kriyàyàü saübandhe ca dåùaõoddharaõaü dvitãye kriyàdhikàre bhaviùyati / yattu pareõa vyatiriktaü j¤ànaü kà÷àdasàükhyàdidçùñau niràkçtaü tadabhimatameva granthakçta iti tat dåùaõàntarameva / tatra ÷lokadvayena j¤ànasya svasaüvedanaråpatayà anubhavasya smçtau aprakà÷atvaü dar÷itaü saüskàrajatve 'pi / tataþ ÷lokadvayena smçteþ bhràntitvam à÷aïkàpårvakaü paràkçtya tçtãyena prasaïgàt sarvàdhyavasàyànàmapi bhràntitvà÷aïkà ÷amità / tataþ satyapi saüskàre smçtyanupapattau vyavahàrocchedaþ ---- iti ÷lokenoktvà svapakùe tadupapattiþ ---- iti ÷lokenoktam ---- iti tàtparyam / granthàrthastu niråpyate / 

#<satyaü kiütu smçtij¤ànaü pårvànubhavasaüskçteþ /
jàtamapyàtmaniùñhaü tannàdyànubhavavedakam // Ipk_1,3.1 //>#

          pårvapakùamadhyàt mayà tàvat bahu aïgãkartavyam ---- iti %<satyam>% ityanena dar÷itam / yattu na aïgãkartavyaü tat dåùyate ---- ityetaduktaü %<kiütu>% ityanena vi÷eùàbhidhàyinà / iha smçtau viùayamàtrasya prakà÷o na samarthanãyo vartate yaþ saüskàràdeva siddhyet , kiütu anubhavaprakà÷ena vinà %<tat>% ityevaüråpà kathaü smçtiþ syàt , kathaü ca tayà vinà abhilàùeõa vyavahàraþ syàt ? anubhavena hi asya sukhasàdhanatà ni÷cità , tata upàdànam ; tatra pårvànubhavajanitàt saüskàràt etàvat jàtam / yadyapi tajj¤ànaü viùayeõa na janitam , tathàpi tadviùayam ---- iti / na ca etàvatà kiücit , àtmaniùñhe svaprakà÷aj¤àne viùayasyeva anubhavasya pràcyasya aprakà÷àt //1//

          nanu saüsk|arajatvàdeva pràcyamanubhavamapi viùayãkurutàü smçtiþ ---- ityà÷aïkyàha


-----


#<dçksvàbhàsaiva nànyena vedyà råpadç÷eva dçk /
rase saüskàrajatvaü tu tattulyatvaü na tadgatiþ // Ipk_1,3.2 //>#

          %<dçk>% j¤ànam , tacca jaóàt vibhidyate svaprakà÷aikaråpatayà , 
jaóo hi prakà÷àt pçthagbhåto vaktavyaþ , tena dçk %<svàbhàsà>% , àbhàsaþ prakà÷amànatà sà svaü råpamavyavhicàri yasyàþ , svasya ca àbhàsanaü råpaü yasyàþ / satyapi bàhye taccharãrasaükràntaü na prakà÷anaü j¤ànasya råpaü bhavitumarhati , paraprakà÷anàtmakanijaråpaprakà÷anameva hi svaprakà÷atvaü j¤ànasya bhaõyate / nanu svàbhàsameva sat tat anubhavaj¤ànaü smaraõe bhàsiùyate , na ---- ityàha %<nànyena vedyà>% / paratra yadi dçk bhàseta tarhi na sà svàbhàsà , idameva hi svaprakà÷asya lakùaõam ---- svayaü hi yadi prakà÷eta tadà pareõa saha asaübandhàt saübandhapràõà kathaü %<paratra>% iti saptamã saügacchatàm ; tathà ca råpaj¤ànena %<rase dçk>% rasaviùayaü j¤ànaü na vedyate , evaü hi cakùuùaiva rasaþ phalato gçhãta eva syàt / nanu yadi na àbhàti smaraõe 'nubhavaþ kiü tarhi saüskàreõa kçtaü syàt , råpaj¤ànaü na rasaj¤ànajàt saüskàràt jàtam , tat katham ayaü prasaïgaþ , 
tasmàt saüskàra eva bhavatsaübhàvitadoùabhaïgàya prabhavet / naitat , yato hi asau tatsaüskàrasaüskçtàt samanantarapratyayàt utthitaþ smçtibodhaþ , 
tena tatsadç÷o bhavatu ÷àsvàsaünive÷a iva pårvasaünive÷atulyaþ , na tu yo yatsaüskàràt jàtaþ sa tasya vedanasvabhàvo bhavati ---- iti yuktam / sadç÷atvasyàpi gatiravagamaþ katham ?  na hi anubhavaj¤ànaü sàdç÷yaü gamayati , nàpi smçtij¤ànam , parasparam asaüvedane dvayaniùñhasàdç÷yàdhyavasàyàyogàt , abhyasya ca tadubhayavedanaråpasya abhàvàt iti saüskàràt paraü saviùayatàmàtraü smçteþ siddham , na tu anubhavaviùayatvam , nàpi asya viùayasya pårvànubhavaviùayãkçtatvam ---- iti ni÷cayaþ eùaþ //2//

          nanu yadi smçtij¤àne anubhavasya satyataþ prakà÷aþ syàt , tanmukhena ca tadviùayasya , tadà bhavet bhavadukteravakà÷aþ , yàvatà smçtirvikalparåpatvàt kevalamaparakà÷amànameva anubhavaü tadviùayaü ca adhyavasyati , tat iyaü bhràntisvabhàvà , tatra ko'yaü nirbandhaþ ? tadetat dar÷ayati ÷aïkyamànatvena


-----


#<athàtadviùayatve'pi smçtestadavasàyataþ /
dçùñàlambanatà bhràntyà ................................. // Ipk_1,3.3 //>#

          na taddar÷anaü nàpi tadviùayaþ smçterviùayaþ , tathàpi tu ubhayam adhyavasãyate , bhramaråpatayà smçteþ / etat niràkaroti


-----


#<..................................... tadetadasama¤jasam // Ipk_1,3.3 //>#

          atra kàrikayà upapattim àha


-----


#<smçtitaiva kathaü tàvadbhrànte÷càrthasthitiþ katham /
pårvànubhavasaükàràpekùà ca kimitãùyate // Ipk_1,3.4 //>#

          anubhåtasya anubhavaprakà÷itasya viùayasya apramoùo'napahàraþ tathaiva prakà÷anaü yat etat smçteþ àtmãyaü råpaü tat tathàprakà÷anàbhàve vighañetamàm / kiü ca bhràntau asadvà àtmàkàro và prakhyàti , na tu tayà arthaþ svãkriyate tasya aprakà÷anàt iti tayà artho na vyavasthàpita eva / prakà÷anàtmà hi vyavasthàpanà , tata÷ca smaraõàdabhilàùeõa katham arthaviùayo vyavahàraþ ?  na ca tadaprakà÷ane saüskàrajatvena kiücit kçtyam , taddhi sàdç÷yaü labdhum avalambyate ; na ca anubhavena viùayaprakà÷anàtmanà smçtyabhidhànàyà bhrànteþ kicidapi sàdç÷yam asti , sarvathà viùayamaspç÷antyà //4//

          nanu yo'nubhavo ya÷ca tadviùayaþ sa yataþ tayà adhyavasãyate , tataþ aü÷àt sàdç÷yam anubhavena smçteþ , tatsiddhaye ca saüskàraparigrahaþ / %<adhyavasãyate>% iti kim ucyate ? %<prakà÷yate>% iti cet na bhràntitvam ; %<na prakà÷yate>% iti cet punarapi viùayo na spçùña eva anayà iti sàdç÷yamiti ÷abdagaóumàtram , tadetat dar÷ayitumàha


-----


#<bhràntitve càvasàyasya na jaóàdviùayasthitiþ /
tato'jàóye nijollekhaniùñhànnàrthasthitistataþ // Ipk_1,3.5 //>#

          iha smçteþ anyasya và bhràntibodhasya svasaüvedanàü÷e prakà÷amàne na bhràntità , tatra vaiparãtyàbhàvàt ; yastu tatra adhyavasãyate svàkàraþ sa viparãtatayà asvàkàratvena arthatayà iti tatràü÷e bhràntità / sa càü÷o'rthalakùaõo na smçtyà anyayà và bhràntyà spç÷yate iti tatra asau tåùõãkà iti balàdeva tatràü÷e jaóatvam asyà àyàtaü ghañaj¤ànasyeva pañe / na ca jaóena viùayasya kiücit kçtyam , tata÷ca arthaviùayo vyavahàro vilupyeta / 

          atha tu tam avasàyaråpaü svasaüvedanàü÷aü svàkàraü và avalambya ajaóatvam asyàþ , evamapi %<ajàóye>% nijaü svasaüvedanam ullekha÷ca svàkàraþ ---- itãyati eùà pariniùñhità smçtiþ iti viùayasya nàmàpi prahãtum a÷aknuvataþ %<tataþ>% smçtyadhyavasàyàt kathaü viùayasya vyavasthàpanaü vyavahàryatvasaüpàdanasàmarthyam ? //5//

          saüskàre satyapi smçtiþ na kathaücana ghañate , tata÷ca parasparasaïgatihãnàni sakalàni j¤ànàni ---- iti yaduktaü ÷lokapa¤cakena tat idànãü prakçte yojayati


-----


#<evamanyonyabhinnànàmaparasparavedinàm /
j¤ànànàmanusaüdhànajanmà na÷yejjanasthitiþ // Ipk_1,3.6 //>#

          %<janasya>% lokasya yà kàcana %<sthitiþ>% vyavahàraþ sà sarvaj¤ànànàü yat %<anusaüdhànam>% ekaviùayabhàvopapannasmçtitàpràptiråpam , tatra àyattà / tathà hi ---- smaraõanibandhanàþ sarve vyavahàràþ / prathamamapi hi pratyakùaj¤ànam ahamitipårvàpararåpànusaüdhànena smaraõànupràõitena vinà na ghañate , pramàtari vi÷ràntyabhàvàt apratyakùatvaprasaïgàt / evaü sukhàdau mantavyam / hànàdànapreraõàbhyupagamàdavastu vyavahàràþ smaraõamayà eva / %<evaü j¤ànànàm>% yat %<anusaüdhànam>% tato jàyamànà %<janasthitiþ>% %<evam>% iti paràbhyupagame sati , %<na÷yet>% na÷yati ---- iti saübhàvyate , kuta iti cet , vi÷eùaõadvàreõa hetumàha / %<anyonyam>% tàvat %<bhinnàni>% j¤ànàni ---- anyat anubhavaj¤ànam , anyat idànãntanaü j¤ànaü vikalpàbhimatam , anyat smaraõasaümataü j¤ànam / tadetàni svaviùayaprakà÷amàtraråpàõi paraviùaye jaóàndhàneóamåkakalpàni , na ca anyonyasya prakà÷aråpàõi //6//

          evaü na svaråpato na vedyayo và ekãbhàvaråpam anusaüdhànam asti / anyonyaü ca viùayaviùayibhàvo nàsti / na ca turyaü j¤àteyanibandhanam anusandhànàdhàyi saübhàvyate iti dhvaüseran vyavahàràþ / na ca %<dhvaüsantàm>% iti bhavadabhãùña÷àpamàtràt te dhvaüsante , prakà÷ante yataþ tata etat àpadyate ---- etadeva samarthayitum udyantavyam ---- iti / tacca asmadabhimataprakàreõa vinà vidherapi a÷akyasamarthanam ---- iti dar÷ayati


-----


#<na cedantaþkçtànantavi÷varåpo mahe÷varaþ /
syàdeka÷cidvapurj¤ànasmçtyapohana÷aktimàn // Ipk_1,3.7 //>#

          %<saüvit tàvat prakà÷ate>% iti tàvat na kecit apahnuvate / sà tu saüvit yadi svàtmamàtravi÷ràntà arthasya sà kathaü prakà÷aþ ? sa hi arthadharma eva tathà syàt ; tata÷ca arthaprakà÷aþ tàvatyeva paryavasita iti galito gràhyagràhakabhàvaþ / ato 'rthaprakà÷aråpaü saüvidam icchatà balàdeva artho'pi tadråpàntargata eva aïgãkratavyaþ ; sa ca arthaprakà÷o yadi anya÷ca anya÷ca , tat na smaraõam upapannamityata eka eva asau ---- iti / ekatvàt sarvo vedyarà÷iþ tena kroóãkçtaþ ---- ityetadapi anicchatà aïgãkàryam / evamapi satatameva unmagnena nimagnena và vi÷vàtmanà prakà÷eta , tathà svabhàvatvàt / na caivam , ataþ svaråpàntarbruóitam artharà÷im aparamapi bhinnàkàram àtmani parigçhya , kaücideva arthaü svaråpàt unmagnam àbhàsayati ---- iti àpatitam / saiùà j¤àna÷aktiþ / unmagnàbhàsabhinnaü ca citsvaråpaü vahirmukhatvàt tacchàyànuràgàt navaü navaü j¤ànamuktam / evamapi navanavàbhàsàþ pratikùaõam udayavyayabhàja iti saiva vyavahàranivahahàniþ / tena kvacit àbhàse gçhãtapårve yat saüvedanaü bahirmukham abhåt , tasya yat antarmukhaü citsvaråpatvaü tat kàlàntare 'pi avasthàsnu svàtmagataü tadviùayavi÷eùe bahirmukhatvaü paràmç÷ati iti e÷à smçti÷aktiþ / yacca tat navaü bhàsayati smarati và tat vastutaþ saüvidà vi÷vamayyà tàdàtmyavçtti iti vi÷vamayaü pårõameva iti navaü na kiücit àbhàsitaü smçtaü và syàt / idamapi pravàhapatitam urãkàryam ---- yat kila tat àbhàsyate tat saüvido vicchiidyate , saüvicca tataþ , saüvicca saüvidantaràt , saüvedyaü ca saüvedyàntaraàt ; na ca vicchedanaü vastutaþ saübhavati , iti vicchedanasya avabhàsamàtram ucyate / na ca tat iyatà pàramàrthikam , nirmãyamàõasya sarvasya ayameva paramàrthaþ / yataþ eùa eva parita÷chedanàt pariccheda ucyate , tadavabhàsanasàmarthyam apohana÷aktiþ / anena ÷aktitrayeõa vi÷ve vyavahàràþ / tacca bhagavata eva ÷aktitrayam ---- yat tathàbhåtànubhavitç-smartç-vikalpayitçsvabhàvacaitramaitràdyavabhàsanam / sa eva hi tena tena vapuùà jànàti , smarati vikalpayati ca / yathoktam àcàryeõaiva


-----


          {yadyapyarthasthitiþ pràõapuryaùñakaniyantrite /
          jãve niruddhà tatràpi paramàtmani sà sthità //}

ityàdi / etàsàü ca j¤ànàdi÷aktãnàm asaükhyaprakàro vaicitryavikalpa iti tatsàmarthyaü svàtantryam aparàdhãnaü pårõaü mahadai÷varyaü tannirmitabrahmaviùõurudràdyai÷varyàpekùayà ucyate / tadevaü %<cidvapuþ>% ityekaü kçtvà iyadàyàtam %<vi÷varåpaþ>% iti / tata eva ca pariniùñhitaikaråpajaóabhàvavailakùaõyàt j¤ànàdi÷aktiyuktatàmàhe÷varyam upasaüpràptaþ / etadanupagame na kiücit idaü bhàseta ---- iti prasaïgaþ / bhàsate tu , tasmàt etat ava÷yàïgãkartavyam ---- iti prasaïgaviparyayaþ / na÷yejjanasthitiþ , yadyevaü na syàt ---- iti pràktanena ÷lokena saha saübandhaþ / %<cet>% ityanena tadviparyayaþ såcitaþ //7//

iti ÷ivam / àditaþ 23 //

          iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàü ã÷varapratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü j¤ànàdhikàre paradar÷anànupapattirnàma tçtãyamàhnikam // 3 //

____________________

          atha caturthamàhnikam /

          {padàrtharatnanikaraü nijahçdga¤japu¤jitam /
          grathnantaü smçtisåtràntaþ saütatyaiva stumaþ ÷ivam //1//}

          evaü j¤ànapårvikà smçtiþ , tadubhayànugràhiõã apohana÷aktiþ ---- iti tàvat vastusaübhavakrameõa pradar÷itam / upakramànusàreõa smçtireva såcitaprasaïgaviparyayasamarthanadç÷à vivecyà / 

          {satyaü kiütu smçtij¤ànam ....................... /}

iti hi upakràntam / tatra saüskàramàtràt tàvat mà nàma udapàdi smçtiþ , idaü tu vaktavyam ---- tathàbhåtabhavadabhyupagatabhagavatprabhàvo'pi katham enàü kuryàt ---- iti ÷aïkàü ÷amayituü smçtitattvaniråpaõàya 

          {sa hi pårvànubhåtàrthopalabdhà .................... /}

ityàdi

          {................................. arthau bhàtaþ pramàtari /}

ityantaü ÷lokàùñakam / tatra ÷lokena svapakùe smçtirupapannà ---- iti kathitam / dvitãyena smçteþ pårvànubhavaviùayãkçtasvalakùaõaprakà÷anasàmarthyamuktam / tçtãyena anubhavena tadviùayeõa ca ekãbhàvaparyanta àve÷aþ smaraõasya uktaþ / turyeõa anubhavasya na viùayatayà smçtyà prakà÷anam ---- iti niråpitam / pa¤camena yogij¤ànamapi anubhavaü pçthagbhàvena na viùayãkaroti ---- iti baóatà turya÷lokàrtha eva upodvalitaþ / ùaùñhenà÷aïkyamànam anubhavasya smçtyà pçthagviùayãkaraõaü kàkpanikam ---- ityavàstavãkçtam / saptamena smçtiprasaïgàt vikalpe'pi pårvànubhavena aikyàtmàve÷o dar÷itaþ / aùñamena smartavyasya smçteþ smartu÷ca ekacittattvavi÷ràntiþ uktà , prasaïgàcca dç÷yasya dar÷anasya draùñu÷ca ---- iti tàtparyàrthaþ / atha krameõa ÷lokàrtha ucyate /

#<sa hi pårvànubhåtàrthopalabdhà parato'pi san /
vimç÷ansa iti svairã smaratãtyapadi÷yate // Ipk_1,4.1 //>#

          %<pårvamanubhåtasya arthasya>% ya %<upalandhà>% antarmukho bodhaþ sa tàvat adyàpi %<parataþ>% smçtikàle'pi astyeva , saüvinmàtrasvaråpasya kàlakçtasaükocaråpavi÷eùàtmakàvacchedàyogàt / anubhavasya ca antaþ artho'pi apçthagbhàvena avasthitaþ ---- ityetadapi ayatnasiddham / iyat tu cintyam ---- akàlakalite saüvedane tadantarvartini ca vi÷vatra bhàvajàte yadi tàvat cinmayatàparàmar÷aþ , tat %<aham>% iti etàvataiva pårõena vimar÷ena bhàvyam ; 
atha idamtayà pçthagbhàvàvabhàsanena , tathàpi tatra dvayã gatiþ / %<aham>% ityaü÷e yadi vi÷rànyati idantà , tadà ahamidamitisadà÷ivàdida÷ayà bhàvyam / 
atha na rohati , tat %<idam>% ityeva àbhàsanena bhavitavyam ; apårvatàbhàsanàcca tat anubhavanameva syàt na smaraõam ---- ityà÷aïgyàha %<svairã>% iti / %<svam>% àtmãyam upakaraõam ãrayati svakartavyeùu ava÷yaü tacchãla÷ca ; %<svaü>% ca àtmànam ãrayati na punaþ svakartavye prerakamapekùate ---- iti %<svairã>% svatantraþ / tena svatantratvàt %<sa>% iti vimç÷ati / %<sa>% iti vimar÷anasya ca iyadråpam ---- yat sarvathà akàlakalitasvaråpaparàmar÷anameva na , 
nàpi atyantaü bhedena vimar÷anameva api tu yo bhàvaþ pårvamanubhavakàle tadde÷akàlapramàtrantarasàcivyena pçthakkçto na ca ahantàyàmeva lãnãkçtaþ , sa tàdçgeva tamaseva àcchàdya avasthàpitaþ saüskàra÷abdavàcyaþ , tasya tamàcchàdakam apahastayati ; tatra apahastite sa pårvavat pçthakkçte evàvabhàti / nanu ca idantayà avabhàset pårvavadeva , naivam / tadànãntanàvabhàsanapçthakkçta÷arãràdisaübandhamanavadhåyaiva hi tatprakà÷aþ ; tata÷ca idànãntanàvabhàsanasmaraõakàlaparàmar÷o'pi na nimãlati iti tatparàmar÷abhittipràdhànyena pårvakàlaparàmar÷aþ iti viruddhapårvàparaparàmar÷asvabhàva eva %<sa>% iti paràmar÷a ucyate / evaü ca sa eva parame÷varaþ %<smarati>% / etadeva hi tasya smartçtvam ---- yat evaüprakàraparàmar÷ocitakàlakalàdispar÷asahiùõumàyàpramàtçbhàvaparigrahaþ iti màyàvidyàdvayàdvayamayam / tata eva sakalasiddhivitaraõacaturacintàmaõiprakhyam àgamikàþ smaraõameva mantràdipràõitaü manyante / tathà ca


-----


          {dhyànàdibhàvaü smçtireva labdhvà cintàmaõistvadvibhavaü vyanakti /}

iti / alaü tàvat / anena tçnnantasamàsena yatnato 'nubhavasyàrthamukhena kàlaspar÷am arthavi÷ràntatàü dvayorapi pramàtari niråóhiü bhedàbhedàbhyàü dar÷ayati , vçtto ekàrthãbhàvàt / tasya ca bhedàbhedamayatvam ---- iti vakùyàmaþ //1//

          etadeva smçtitattvamupapàdayituü ÷lokàntaràõi / tatra yadi ka÷cid bråyàt ---- iha smçtirvikalpaþ , na ca anenàrthaþ prakà÷yate , arthàsaüspar÷ino hi vikalpàþ , anubhavena ca yena so'rthaþ prakà÷atàü nãtaþ sa idànãü kãrtimàtramårtirjàtaþ , na ca so'pi smçtyà prakà÷yate ---- j¤ànasya j¤ànàntareõàsaüvedyatvàt asattvàcceti arthasya prakà÷anàbhàvàt %<idaü smaràmi>% iti j¤ànaü bhràntimàtrameva ---- iti punarapi àpatitam ---- iti , tadà taü prati ucyate


-----


#<bhàsayecca svakàle'rthàtpårvàbhàsitamàmç÷an /
svalakùaõaü ghañàbhàsamàtreõàthàkhilàtmanà // Ipk_1,4.2 //>#

          iha smçtivikalpe tàvat artho 'vasãyate , anyathà suptamårcchitakalpatàpatteþ / evaü ca yàvat adhyavasàyo'rthasya tàvat %<arthàt>% iti sàmarthyàt iyat abhyupagantavyam ---- yat so'rthaþ prakà÷ate , aprakà÷amàne 'dhyavasàtavye 'dhyavasàyo'ndhapràyaþ syàt / prakà÷anaü ca na tadànãntanakàlasya tyàgena , nàpi dvãkàreõa , idam ityevàvabhàsanaprasaïgàt / tasmàt atãtànubhavakàlaþ pårvànubhåtabhàvasvàlakùaõyàkùepakatvenàpekùaõãyo vedyabhàge prakà÷àtmakàvabhàsàbhinive÷itayà , smartçdehapràõàdyavabhàsakàla÷càvalambanãyo vedakabhàge vimar÷àü÷àbhinive÷itvena / àbhàsamàtraü hi bhàvasya svaråpam , pratyàbhàsaü pramàõasya vyàpàràt / tadeva àbhàsàntaravyàmi÷raõayà dipasahasraprabhàsaümårcchanavat sphuñãbhavati / àbhàsàntaravyàmi÷raõàbhàve 'pi tu kàlàbhàsasaübhedenaiva svàlakùaõyaü tasya àbhàsasya karoti , kàla÷aktereva bhedakatvàt iti vakùyate / evaü tàvat svalakùaõãbhàvaþ pràktanadehàbhàsasàcivyàbhyuditakàlàbhàsayà ghañàbhàsasya iti / tàvatyeva và smçtiþ àbhàsàntarairapi vyàmi÷rà atisphuñeti / atyantasphuñãbhàve 'pi tadànãntanakàlatà na truñyati anyasàdhàraõyànavabhàvàt / tathàvabhàse tu yoginastannirmàõameva / brahmabhàùitàdau tu navameva avabhàsanam iti / atra tu àgamàdimànàntarànubhåtabrahmàdisvaråpasmaraõaparamparà abhyupàyaþ / %<bhàsayet>% iti vidhiråpeõa niyogena niyamo lakùyate , na bhàsayati ityetat na , api tu bhàsayatyeva iti / %<svakàle>% iti smaraõakàle / %<àmç÷an>% iti vedakabhàganive÷ã vartamànakàla uktaþ / %<pårvàbhàsitaü svalakùaõam>% iti vedyàü÷aspar÷ã bhåtakàlo ghañàbhàsasyàpi kevalasya svàlakùaõyàpattiheturdar÷itaþ / iyadeva smçteþ avyavhicàri vapuþ , arthitàti÷ayàt tu sphuñatvam iti %<atha>% ÷abdo dyotayati / tadevàha %<asvilàtmanà>% iti / sarvàbhàsami÷reõa vapuùà ityarthaþ //2//

          nanu evaü svalakùaõasya prakà÷ane bhedena bahistadavabhàseta / etadeva hi bahiravabhàsanam ---- yat svalakùaõaprakà÷anam iti ÷aïkà÷amanàya niråpayati


-----


#<na ca yuktaü smçterbhede smaryamàõasya bhàsanam /
tenaikyaü bhinnakàlànàü saüvidàü veditaiùa saþ // Ipk_1,4.3 //>#

          smaraõaj¤ànàt bhinnatvena bahãråpatayà yadi so 'rtho bhàseta %<smaryamàõasya>% ca yat %<bhàsanaü>% tadeva na syàt smaryamàõameva tat na syàt , anubhåyamànameva tat bhavet iti yàvat / nanu caivaü kathaü svalakùaõasya prakà÷anam uktam ? etat na idàõãü prakà÷anam api tu pårvakàle eva , tadà càsau bahiravabhàsata eva / nanu cedànãü tarhi kim ? vimar÷anam iti bråmaþ / nanu prakà÷anavimar÷anayoþ bhinnakàlatvam àpatitam / tataþ kim ? ubhayamapi na kiücit syàt , anyonyajãvitatvàt asya / maivam , yasya hi saüvedanànyeva bhinnàni tattvam , tasya idam apratisamàdheyameva , asmaddar÷ane tu bhinnakàlà api saüvidaþ tatkàlàtyàgenaiva ekatàvabhàsanena svatantraþ pramàtà yàvadantarmukhatayà tàvatyaü÷e vimç÷ati tàvat prakà÷asya tàtkàlikabahirbhàvàbhàso vimar÷asya idànãntanàntarmukhà sthitiriti / etadeva vedanàdhikaü veditçtvaü ---- vedaneùu saüyojanaviyojanayoþ yathàruci karaõaü svàtantryam , kartçtvaü ca etadeva ucyate / ghañamahamanvabhåvam iti và sa ghañaþ iti và %<aikyam>% anusaüdhànam anusaüdhàturabhinnam iti dar÷ayituü yadeva aikyaü %<sa eva vedità>% iti sàmànàdhikaraõyena dar÷itam / %<eùa sa>% iti àcchàditasyeva pramàtçtattvasya sphuñàvabhàsanaü kçtam , idam iti , vismayagarbhayànayà uktyà pratyabhij¤à eva såcità / yadàha granthakàra eva


-----


          {itthaü svasaüvittimapahnuvànairyattadvadadbhiþ kaluùãkçtaü yat / 
          pramàtçtattvaü sphuñayuktibhistànmåkànvidhàya prakañãkçtaü tat //}

iti //3//

          nanu ca pràcya eva anubhavo yadi smaryamàõasya bahiravabhàsanaråpaþ prakà÷aþ tarhi iyat ucyatàm ---- so'nubhava idànãü smaraõena viùayãkriyate ---- iti , aikyena tu alaukikena ko'rthaþ iti vyàmohaü vihantumàha


-----


#<naiva hyanubhavo bhàti smçtau pårvo'rthavatpçthak /
pràganvabhåvamahamityàtmàrohaõabhàsanàt // Ipk_1,4.4 //>#

          %<pårvo>% ghañàdiþ arthaþ %<pçthak>% iti idantayà bhàti sma naivaü smaraõakàle smçtij¤ànàt pçthaktvena idaü pårvamanubhavanam iti %<bhàti>% / yathà ca smçtikàle tasmàt smçtij¤ànàt so'rthaþ %<pràk>% iti pårvasvabhàvo na bhedena àbhàti , smçtikàle bahiravabhàsàbhàvàt evaü tata eva hetoþ %<pårvo 'pi anubhavo>% na bhedena àbhàti , kathaü tarhi ubhayaü bhàti ? anvabhåvam ityevam / etat kimucyate iti cet , %<aham>% ---- ityevaüsvabhàvo ya %<àtmà>% pårvàparasaüvidantarmukhasvabhàvaþ tatra yat %<àrohaõam>% vi÷ramaþ tena hetunà pårvasaüvidråpatàyàþ svaprakà÷àyà %<bhàsanàt>% tallonasyàpi ghañasya svaprakà÷ade÷ãyatvena bhàsanam / %<àtmani ca àrohaõam>% vi÷ramaõà anubhavasya arthasya ca / prakçtipratyayau pratyayàrthaü saha bråtaþ ---- iti nyàyàt saükhyàkùipte tadvati và kartçbhåte 'smadarthe 'nubhavo bruóitaþ taddvàreõa artho'pi ca , na tu svàtantryeõaiva asau , tadarthameva karma na nirdiùñam / ghañàdiþ punaþ anubhavakàle na asmadarthamàrohati , %<hi>% yasmàt naiva bhàti pårvo 'nubhavaþ pçthak aparàrdhoktàt hetoþ , tasmàt saüvidàmaikyam iti pårveõa saübandhaþ / luïà bhåtakàlasya dyotitatvàt %<pràk>% iti bhinnakramaþ , uttamapuruùeõa asmadarthasya %<aham>% ityapi / àrohaõam iti , ruhiriti aõijantaþ õijantopi //4//

          nanu ka evamàha ---- anubhavaþ pçthak na bhàti iti , ghañavat na bhàti iti cet kiü tataþ ? ghaño'pi hi na anubhavasakhyaþ bhàti iti kiü na bhàti ? svabhàvena bhàti iti tu ubhayatràpi samànam / tathà hi ---- atãtànàgatasåkùmàdi yathà yogij¤àne viùayãbhavati iti abhyupagatam , tathà paracittamapi 

          {pratyayasya paracittaj¤ànam /} (yogad. 3 pà. 19 så.)

ityàdau / tatra j¤ànavçttipariõatameva sattvaü citta÷abdenoktam , anyathà pratyayasya saüyamaviùayãkàryatvaü kathamucyeta , àlambanayoga÷ca kathaü ÷aïkayeta %<na ca sàlambanam>% iti / tasmàt parakãyamanubhavanamiva nijamapi viùayãkriyatàm ityà÷aïkya dçùñànta evàsiddhaþ iti %<bhànti>% ityantena , abhyupagamena và siddhatve 'pi prakçte 'rthe viùamaþ iti ÷eùeõa dar÷ayati


-----


#<yoginàmapi bhàsante na dç÷o dar÷anàntare /
svasaüvidekamànàstà bhànti meyapade'pi và // Ipk_1,4.5 //>#

          %<yoginàm>% yat etat %<dar÷anàntaram>% bhàvanàdyudbhavaþ paracittaviùayo j¤ànavi÷eùaþ , tatra %<dç÷aþ>% iti upalabdhayo na bhànti / tathà hi ---- saugatànàü tàvat svaprakà÷aikaråpaü j¤ànam , tat cet j¤ànàntareõa vedyam , tarhi yad asya nijaü vapuþ ananyavedyatayà prakà÷anaü nàma , na tatprakà÷itaü syàt / sàükhyànàmapi puruùacchàyaiva upalabdhiþ , puruùa÷ca asaüvedya parvà iti kathaü vedyà syàt / vai÷eùikàõàmapi àtmani abhedena samavàyi saüvedanaü paragataü manasà kathaü gçhyeta antaþ÷arãravçttinà , taccharãràntaranuprave÷e tu tasyaiva aham iti ÷arãrãkaraõàt ahantàvabhàsitatvàt àtmano bhedo vigalet , nityànumeyatvaü tu na àtmana upapadyate , j¤ànasya ca j¤ànàntaravedyatve 'navasthànàdi uktam / 

          tasmàt yoginaþ paracittavedanàvasare iyàn prakà÷aþ ---- etaddehaprakà÷asahacàrã ghañasukhàdiprakà÷aþ ---- iti / tatra ghañasukhàdi idantayà bhàti , tadgatastu prakà÷o 'ham ---- ityeva svaprakà÷atayà prakà÷ate / pramàtrãkçtaparadehapràõàdisamavabhàsasaüskàràt tu tanniùñhàm idantàm eva prakà÷abhàge 'pi manyamàna idaü paraj¤ànam iti abhimanyate avigalitasvaparavibhàgo yogã / pràptaprakarùastu sarvam àtmatvena pa÷yan svasçùñameva svaparavibhàgaü manyate iti j¤ànasya na yogij¤ànena prakà÷yatà / bhavatu và tathàpi prakçtaü na etatsamam / tathà hi ---- ayamanubhavati iti paraniùñha eva asau anubhave yoginaþ prakà÷aþ , na tu ahamanubhavàmi iti àtmàroheõa vartamànaþ , iha tu anvabhåvam iti ahamaü÷avi÷ràntiþ anàlãóhedaübhàvaiva anubhavasya iti yuktamuktam ---- yasmàt anubhavaþ pçthak na bhàti tasmàt aikyaü bhinnakàlànàü saüvidàü vedità iti //5//

          yadyahaüabhàvavi÷ràntiva÷àt anubhavaþ smçtau pçthak na bhàti iti ucyate , tadà paràmar÷àntaraü sàkùàdeva idantayà anubhavaü paràmç÷at yadi và idaübhàvocitaghañàdivi÷ràntatàm anubhavasya prathayat upalabdham , iti tadanusàreõàpi kiü na vyavahriyate iti paràbhipràyaü pratikùipati


-----


#<smaryate yaddçgàsãnme saivamityapi bhedataþ /
tadvyàkaraõamevàsyà mayà dçùñamiti smçteþ // Ipk_1,4.6 //>#

          lokasya tàvat evaü na saüvedanam , sa hi na pçthagbhåtàü dç÷aü kàücit manyate ---- %<sà dçk me àsãt>% ityevam / evamapi tu %<yat smaryate>% evaübhåtamapi yat smaraõaü kasyacit vivecakaümanyasya , tat smçtervyàkaraõam , padasyeva prakçtipratyayàrthaniråpaüaü kàlpanikaü vibhajya àkaraõaü paratra pratipàdanamàtram / so 'pi yadi målapratãti vedayate pårvoktakrameõa , tadà anubhavaü pçthagbhåtaü na veda , yata eva tat ràhoþ ÷iraþ itivat kalpitaü bhedaü manyate / anyathà sa ghañaþ itivat %<sà dçk>% ityatràpi pràktanaü dçgantaram apekùaõãyaü syàt / tat ityanena hi ghañasya và dç÷o và pårvànubhavaviùayàpattiþ ucyate , anyathà dçk ityeva syàt / tata÷ca dçk mayà dçgantareõa anubhåtà iti àpatet / tatràpi tathàtve 'navasthà / nanu smçteþ maulikaü kiü råpam ?  ucyate ---- mayà dçùñam iti / nanu atra dayitàvadananalinàdivi÷ràntaü dar÷anam uktam na tu àtmàråóham , karmaõi niùñhotpatteþ / sa eùa svavàcameva na cetayati / kartuþ kriyayà hi àpyaü karma iti dç÷ikriyàyàþ kartçniùñhataiva / tathà ca kartçsthàmeva dç÷ikriyàmàhuþ %<dar÷ayate bhçtyàn ràjà>% ityàdau / jaiminãyairapi j¤ànaråpà dç÷iþ bhàvanàtmikà pramàtçvi÷ràntaiva uktà , kevalaü prakañatà viùayadharmo dçùñatàkhyà , anyà saüvit và'svatantrà iti anyat etat / pramàtçvi÷ràntatvameva kathayituü mayà ityuktam / tena anvabhåvamaham , mayànubhåtam iti ÷abdavaicitryamàtramidam , na tu arthabhedaþ / anye tu bhinnakramatvena yojayanti ---- dçk àsãt sà me ityevam , mayà dçùñam iti ca yat smaraõaü %<tat vyàkaraõamasyàþ>% iti anantaroktànvabhåvamityucitaparàmar÷àyàþ smçteþ iti / apiþ càrthe //6//

          nanu dçùñamapi nirvikalpakena yàvat na paràmçùñaü vimar÷avi÷eùavi÷ràntyà tàvat na smaryate màrgadçùñamiva tçõaparõàdi vi÷eùeõa råpeõa , tadidameva vicàraõãyam , samanantarabhàvivikalpakàle taddar÷anam idantayà avabhàtapårvaü và na và iti , tadetat à÷aïkyàha


-----


#<yà ca pa÷yàmyahamimaü ghaño'yamiti vàvasà /
manyate samavetaü sàpyavasàtari dar÷anam // Ipk_1,4.7 //>#

          iha dar÷anaü yàdç÷aü nijena vapuùà tàdç÷enaiva tena bhàtavyaü sarvadà , tacca svakàle'nanyaprakà÷am aham ityetàvatà svaråpeõa ucitaprakà÷am , tadvikalpàü÷avicàraþ tàvat na kutracit aïgam , bhavatu vàïgam , kiü tu avasàyo 'pi evaübhåtaþ iti api÷abdena såcayati / tatra samanantarabhàvinà vikalpena vastu paràmç÷yamànam anubhavaparàmar÷amukhena và paràmç÷yate ahamimaü pa÷yàmi iti vartamànatayà , imam ityanena ca pratyakùavyàpàratvaü pratyakùàyamàõatvena dar÷itam / evameva và paràmç÷yate ---- ghaño'yam iti / atra ayaü÷abdena pratyakùàyamàõatvamuktam / tatra antye vikalpe dar÷anasya pçthak paràmar÷a eva nàsti iti kà tatra idantà÷aïkà / tata÷ca pàri÷eùyàt ahantayà tasya atràsti paràmar÷aþ , tadabhàve vikalpasya nimãlitàkùe 'pi bhàvàt svayamarthaspar÷e sati sphuñamaviùayaparyavasitaþ kathamadhyavasàyo bhavet / àdye tu dar÷anaü paràmçùñamapi asmadarthe 'ntarbhåtam ahaübhàvàspadam avasàtari vi÷ràntaü svaprakà÷ameva paràmçùñam iti vikalpo'pi na bodhàntarabodhyatàü bodhayati bodhasya / 
          avasàyaþ avasà , samavetam iti apçthagbhàvamàha / avasàtari iti , svatantre'ntarmukhe bodhàtmani ahantàspade ityarthaþ / dar÷anam iti nirvikalpakamanubhavanam / upalakùaõaü caitat vikalpasmçtyàderapi , j¤ànasya j¤ànàntareõa paràmar÷e hi ayameva nyàyaþ / vikalpayàmyaham , smaràmyaham , vikalpitaü mayà , smçtaü mayà iti ahantàråóhyaiva vikalpàdeþ avabhàsàt / ata eva àtmano'mã vikalpàdyàþ ÷aktivi÷eùàþ tadvi÷rànta÷arãratvàt iti dar÷itam %<j¤ànasmçtyapohana÷aktimàn>% ityatra //7//

          evamiyataþ prameyasya yatphalaü tadupasaühartumàha


-----


#<tanmayà dç÷yate dçùño'yaü sa ityàmç÷atyapi /
gràhyagràhakatàbhinnàvarthau bhàtaþ pamàtari // Ipk_1,4.8 //>#

          %<tat>% iti tasmàdarthe pårvoktasya prameyasya hetubhàvena upajãvanam iha såcayati / yata evamuktam ---- anubhavasya arthasyeva smaraõàt na bhedena avabhàsaþ smrñi÷akti÷ca parame÷varasyaiva , tata idamatra pariniùñhitaü tattvam iti / iha smçtiþ anubhavaü kroóãkaroti ityuktam / anubhava÷ca dvidhà , ---- paràmar÷abhedàt kadàcit svàtmaparàmar÷apårvakam anubhàvyam paràmç÷ati yatra asya abhisaüdhipradhànatà %<mayà dç÷yate>% iti , kadàcit anubhavanãyameva pradhànatayà paràmç÷ati yatra anabhisaüdhereva sahasà vaståpanipàtaþ , arthakriyàü prati àgrahavi÷eùo và %<ayam>% iti , tatràpi ca prakà÷aparàmar÷o 'styeva , anyathà prakà÷àyogàt / evamubhayathànubhave pratyekaü smçtirapi dvayaparàmar÷amayã udeti iti catvàraþ smaraõabhedàþ , dvau anubhavabhedau / anusaüdhànaü pratyabhij¤ànamapi etadubhayamelanàtmakam atraivàntarbhåtam / tacca etadbhedàt aùñadhà , pårvàparavi÷ràntikçtàt pratyekaü dvidhàbhedàcca ùoóa÷adhà / tadete dvàviü÷atiþ saüvedanabhedàþ / teùu ca gràhyaü tàvat prakà÷àt abahirbhåtam , anyathà prakà÷anàyogàt , bahirbhåtaü ca tat , anyathàrthatvàsaübhavàt , na ca tata eva , tadaiva , tadevàpçthagbhåtaü atra pçthagbhåtaü ca bhavati iti nånamanyaþ kalpitaprakà÷àtmà ka÷cit atra artho 'sti , yato 'yam artharà÷iþ pçthagbhavan anyonyamapi pçthaktàm adhigacchet , anyathà prakà÷àbhinnànàü parasparamapi kathaïkàraü pçthagbhàvo bhavet / so 'yaü vedyaikade÷a eva , vicchinna eva , anujjhitavedyabhàva eva , aham iti viccheda÷åmyaprakà÷ocitena paràmar÷ena paràmç÷yamàno màyàpramàtà iti vakùyate {dehe buddhau ...................... /}(Ipv_1,6.4) ityatra / sa ca gràhaka iti ucyate / evaü samameva svàtmani nirmalamakurasthànãye yat yugalakaü svasmàt prakà÷aråpàt avyatiriktam avabhàsayati parame÷varaþ tadeva etat bhagavato j¤ànakartçtvaü smaraõakartçtvaü j¤àna÷aktismçti÷aktiråpam ucyate iti tàtparyàrthaþ / 

          akùaràrthastu ---- mayà dç÷yate iti , ayam iti ca yat àmç÷ati pramàtà prakà÷aråpo yena anubhavati iti ucyate , tata àmar÷anàt etat lakùyate , gràhyaråpeõa gràhakaråpeõa yojitau ghañàdidehàdisvabhàvau arthau vedyau pramàtari vi÷uddhaprakà÷aråpe bhàtaþ prakà÷ete / evaü dçùñaþ iti sa iti ca yat paràmç÷ati prakà÷aråpaþ pramàtà , yato 'sau smarati iti vyapade÷yaþ / tato 'pi etadeva lakùyate / anubhavaråpopajãvitvaü pårvoktaü draóhayituü prasaïgàt atra j¤àna÷akterapi unmãlanaü kçtam / lakùaõe ÷atràde÷aþ / api÷abda÷càrthe / artha÷abdo vicchinnavedyavàcã / gràhako màyãyaþ kalpitaþ pramàtà a÷uddhaprakà÷asvabhàvaþ iti ÷ivam / àditaþ ÷lo. 31//

          iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàüã÷varapratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü prathame j¤ànàdhikàre smçti÷aktiniråpaõaü nàma caturthamàhnikam // 4 //

____________________


          atha pa¤camamàhnikam /

          {mahàguhàntarnirmagnabhàvajàtaprakà÷akaþ /
          j¤àna÷aktipradãpena yaþ sadà taü stumaþ ÷ivam //}

          evaü tàvat smçti÷akteþ svaråpaü pratipàditam , adhunà tadupajãvanãyaj¤àna÷aktiparamàrthanirõayaü vitatya , %<vartamànàvabhàs¤àm>% ityàdikayà , %<sakramaü pratibhàsate>% ityantayà ÷lokaikaviü÷atyà niråpayati / tatràdyeva ÷lokena vastuni pratij¤àü karoti evaübhåtà j¤àna÷aktiþ iti / tataþ ÷lokadvayena prakà÷a evàrthànàü svaråpa, ityàha / tato dvayena prakà÷abàhyànàmarthànàü sadbhàvaü vij¤ànavàdyupagatavàsanàdåùaõena dçóhãkçtam à÷aïkya , tçtãyena tadanabhyupagame 'pi tàvat na ki¤cit uparudhyata iti dar÷ayati / atha ÷lokena svadar÷ane 'rthatattvam upadar÷ayan bàhyàrthasadbhàve pratyakùaü paràkaroti pramàõatvena / tato dvayena anumeyatàmapi bàhyasya nirasyati / anantaraü ÷lokena cidàtmani arthànàm ava÷yaü sadbhàvaþ paràmar÷àtmanà iti prakañayati / tato 'pi prakà÷asya pramàtçråpasya pratyavamar÷a eva jãvatam iti ÷lokacatuùñayena anubhavàgamanyàyasvaråpaniråpaõàbhiþ abhidhatte / anantaraü j¤ànaparàmar÷a eva j¤eyaü ÷uddhaü pramàtçråpatànujjhitaü ca prakùayati iti tasyaiva pradhànatve nyàyaü ÷lokatrayeõàha / prakà÷aikaråpatve ca j¤ànaj¤àtràdi bhinnam iti ÷lokenàha / tato j¤àtari iva vi÷uddhe j¤àne 'pi avikalpakasavikalpakaråpe vimar÷a eva pràõitam iti ÷lokadvayenàha / tato j¤àturj¤ànasya ca pårvapakùe dåùi / yat bhinnatvaü tat upasaühàradi÷à ÷lokena samarthayate , iti tàtparyam àhnikasya / ÷lokàrthastu niråpyate / 

          nanu smaraõavikalpàdãnàm anubhava eva jãvitam , tatra yadi bhedena àbhàsànte 'rthàþ tat teùvapi tathaiva avabhàsa ucitaþ , no cet anyathà , tadanubhava eva tàvat j¤àna÷aktiråpo vicàraõãya ityà÷ayenàha

-----


#<vartamànàvabhàsànàü bhàvànàmavabhàsanam /
antaþsthitavatàmeva ghañate bahiràtmanà // Ipk_1,5.1 //>#

          vartamànatvena sphuñatayà avabhàsanam idamityevamàkàraü yeùàü teùàm , yadetat %<bahiràtmanà>% kalpitamàyãya÷ånyàdi÷arãràntapramàtçpçthagbhàvena hetunà , %<bhinnànàm>% tato màyàpramàtuþ vicchinnànàm %<avabhàsanam>% tat paramàrthapramàtari ÷uddhacinmaye %<antaþsthitavatàm>% tena saha aikàtmyam anujjhitavatàmeva %<ghañate>% pramàõena upapadyate , tena anujjhitasaüvidabhedasya bhàvasya kalpitapramàtrapekùayà bhedena prakà÷anaü bhagavato j¤àna÷aktirityuktaü bhavati //1//

          pramàõenopapadyate ityuktaü tat pramàõaü dar÷ayati


-----


#<pràgivàrtho'prakà÷aþ syàtprakà÷àtmatayà vinà /
na ca prakà÷o bhinnaþ syàdàtmàrthasya prakà÷atà // Ipk_1,5.2 //>#

          artho nãlàdiþ , tasya nãlàdiråpataiva yadi prakà÷amànatà na punaþ sàparà kàcit artha÷arãrottãrõà prakà÷àtmatà tarhi yathà sarvàn prati nãlameva tatsaübhàvanayà bhaõyate , na kaücit và prati , vastuto và svàtmanyeva tat nãlaü parasya paraniùñhatvànupapatteþ , svàtmani và na nãlaü na anãlam prakà÷ànugraheõa vinà vyavasthànàyogàt / tathà prakà÷amànatàpi asya sarvàn prati na kaücit và prati api tu svàtmanyeva , svàtmanyapi và na syàt iti andhatà jagataþ / 

          atha indriyàlokàdikùaõavargàt prakà÷aråpo 'sau nãlakùaõo vi÷iùña eva jàtaþ , evamapi sa eva prasaïgaþ , prakañatàvàde 'pi ayameva doùaþ , sarvathà artha÷arãravi÷ràntaþ cet prakà÷o mama avabhàsate iti pramàtçlagnatayà prakà÷asthitiþ durupapàdà / pramàtà hi tadànãm indriyàdimayo 'rtharåpaprakà÷asya kàraõaü bhavet bãjamivàïkurasya / na ca aïkuro bãjàpekùo 'ïkuràtmà , tato yadi na prakà÷àtmà sa syàt %<pràgiva>% j¤ànodayàt pårvaü yathà'sàvaprakà÷aþ tathà j¤ànodaye 'pi syàt / nanu j¤ànam arthaprakà÷aråpameva , tat kathaü j¤ànasya udayànudayayoþ arthasya tulyatà syàt / syàt etat yadi upapadyet , yàvatà arthàt bhinnaü yat j¤ànaü prakà÷aråpam , tat arthasya saübandhitayà kathaü syàt / yadi tàvat arthaþ prakà÷ate ityevaübhåtaü j¤ànasya svaråpaü tat arthaj¤ànayoþ abheda evàyàtaþ , arthasvabhàvasya j¤ànatvena uktatvàt , arthasvabhàvatve ca sati prakà÷asya arthàtmatàyàm uktaü dåùaõam / atha arthaü prakà÷ayati iti j¤ànasya svaråpam , tarhi prakà÷amànamarthaü karoti j¤ànam iti àpatite punarapi sa eva doùaþ / kçtapratàna÷ca ayaü prakçtyarthaõyarthaviveko mayaiva bhedavidàraõe iti tata eva anveùyaþ / tasmàt bhinnaþ prakà÷o 'rthasya saübandhã bhavati iti saübhàvanaiva nàsti / tacca idam upapattyà àyàtam ---- arthasya svaråpaü prakà÷amànatà prakà÷àbhinnatvam iti / prakà÷a÷ca yadi ghañe 'nyaþ pañe 'nyaþ tadà anusaüdhànasya ayogaþ , dvayoþ prakà÷ayoþ svàtmamàtraparyavasànàd iti vitatya upapàditaü %<na÷yet janasthitiþ>% ityatra / tasmàt eka eva prakà÷aþ / etadeva àvçttyà dar÷itaü %<na ca prakà÷o bhinnaþ syàt>% iti //2//

          vyatiriktasya j¤ànasya arthaprakà÷aråpatàm abhyupagamyàpi bàdhakàntaramàha


-----
 

#<bhinne prakà÷e càbhinne saükaro viùayasya tat /
prakà÷àtmà prakà÷yo'rtho nàprakà÷a÷ca siddhyati // Ipk_1,5.3 //>#

          yadi arthàt anya eva j¤ànàtmà prakà÷aþ ata eva bhinno 'rthataþ tarhi svàtmani tasya prakà÷amàtraråpatvàt abheda eva / tathà hi nãlasya prakà÷aþ , pãtasya prakà÷aþ iti yo nãlàü÷aþ pãtàü÷a÷ca , sa na tàvat j¤ànasya svaråpam bhedavàdatyàgàpatteþ / atha viùayaþ , tadevedaü vicàryate ---- iha prakà÷abalàt nãlapãtayoþ bhedo 'bhyupagantavyaþ , yenaiva ca prakà÷ena nãlo nãla eva iti upagamyate , tenaiva ca prakà÷ena pãtaþ pãta iti kathaü saügacchatàm , nãlena janitaþ , pãtena janitaþ , tena và saha samànasàmagrãka ityàdi yat ucyate tat siddhe nãlapãtayorbhede syàt , sa eva vicàryaþ / atha nãlàkàro 'sau tat yadi pratibimbabalàt taddvitãyabimbànavabhàsàt ayuktam / atha abhedaþ , tarhi tyakto bhedavàdaþ , tathà karaõatàdivàde ÷ikharasthaj¤ànaü bahutaranãlàdijanyam ekatra pañu anyatra mandam iti kathaü bhedaþ prakà÷a÷arãrasya abhedàt / tathàbhåte ca anyataradar÷anodbhåte 'pi saüskàre balàdeva a÷eùasmaraõaprasaïga iti bhåyàn saïkaraþ / syàdetat , artha evàstu , kimanena doùàpàdakena prakà÷ena iti / atràha ---- aprakà÷asya prasiddhireva na kàcit , svàtmani hi nãlaü yadi påtaü na kiücit và , tat kiü duùyet , ata eva granthakçtaiva anyatra uktam


-----


          {evamàtmanyasatkalpàþ prakà÷asyaiva santyamã / 
          jaóàþ prakà÷a evàsti svàtmanaþ svaparàtmabhiþ //}

iti / tat yadi prakà÷aþ tadà bhavati arthaþ , prakà÷a÷ca asau katham / yadi prakà÷ataiva ghañasya vapuþ saiva pañasya ityàdi vi÷vavapuþ prakà÷aþ siddhaþ //3//

          ekasyaiva prakà÷asya evaübhåtakramàkramakàryakàraõabhàvàdivicitravai÷varåpyapradar÷anasàmarthyaråpam ai÷varyam ityetàvat paryavasàyayitavyam / taccaivaü paryavasyati , yadi prakà÷asya vicitrabhàve hetvantaram apàkçtam / tatra prakà÷asya avicitrasya krameõa vicitratàkàraõaü pratibimbàtmakaü tatpratibimbasajàtãyaü yat tadeva nãlàdiråpaü bàhyam , tacca yadyapyanumeyam , tathàpi idaü nãlamiti pratyakùeõa adhyavasàyàt adhyavasàyapràõitatvàcca pramàõasthiteþ pratyakùavyapade÷yaü bhaviùyati / bàhyàrthavàdokathitamiti hetvantaram anumãyamànabàhyaråpam à÷aïkyamànatvena dar÷ayati


-----


#<tattadàkasmikàbhàso bàhyaü cedanumàpayet /
na hyabhinnasya bodhasya vicitràbhàsahetutà // Ipk_1,5.4 //>#

#<na vàsanàprabodho'tra vicitro hetutàmiyàt /
tasyàpi tatprabodhasya vaicitrye kiü nibandhanam // Ipk_1,5.5 //>#

          iha bodhaþ tàvat abhinnaþ , prakà÷amàtrameva hi asya paramàrthaþ , prakà÷àdhikaü yadi nãlasya råpam , tarhi tat aprakà÷aråpam iti na prakà÷eta / atha tathà prakà÷atvameva asya råpam , pãtaprakà÷aþ kathaü syàt / athàpi kramikanãlapãtàdiprakà÷aråpameva tasya svaråpam , nãlàdyàbhàsa÷ånyo 'hamiti prakà÷aþ svàpàdyavasthàsu na syàt / tasmàt prakà÷aþ prakà÷a eva , aõumàtramapi na råpàntaram asya asti iti abhinno bodhaþ , tasya ca abhinnasya kadàcit nãlàbhàsatà kadàcit pãtàbhàsatà iti ye vicitràbhàsàþ tatra kàraõatvam hi yasymàt na upapannam hetau abhinne kàryabhedasya asaübhavàt , tasmàt sa sa vicitranãlapãtàdiråpa àkàsmiko 'j¤àtapratyakùasiddhahetukaþ san bàhyaü vij¤ànagatapratibimbàtmakasvasvabhàvasaüpàdakam aucityàt nijaråpasadç÷aü kramopanipatadråpabahutarabhedàtmakaü j¤ànàt sarvathà pçthagbhåtam anumàpayati iti saübhàvayate bàhyàrthavàdã //4//

          na ca asya idaü saübhàvanàmàtram , api tu ni÷cayaparyavasàyi eva bhavati / tathà hi vij¤ànavàdinà yo hetuþ vaicitrye vàsanàprabodhalakùaõa uktaþ sa na upapadyate / %<smçtijanakaþ saüskàro vàsanà>% iti tàvat prasiddham , iha tu anubhavavaicitryahetuþ paryeùaõãyo vartate / astu và nãlàdyàbhàsasaüpàdanasàmarthyaråpà j¤ànasya yogyatàtmikà ÷aktiþ vàsanà , tasyà÷ca svakàryasaüpàdanonmukhyaü prabodhaþ , tato bodheùu àbhàsavaicitryam iti / tatràpi tu bråmaþ ---- iha yadyàpi àbhàsànàü j¤ànàntarvartinàm apàramàrthikatvaü saüvçtisattvam ucyetàpi , tathàpi yadeùàü tad vastusadeva aïgãkàryam avastunaþ sarvasàmarthyavirahitàlakùaõasya kàryasaüpàdanapràõitasàmàrtthyàtmakasvabhàvànupapatteþ / evaüsthite yà età vàsanà àbhàsakàraõatvena iùyante , tàsàü bodhàt yadi bhinnaü råpam , tacca paramàrthasat , tadayaü ÷abdàntarapracchanno bàhyàrthavàdaprakàra eva / atha saüvçtisat , tarhi tena råpeõa kàraõatànupapattiþ / tathà yena råpeõa àsàü pàramàrthikatà tena kàraõatà , tat tarhi j¤ànamàtraü tacca abhinnam iti nãlàdyàbhàsaråpasya kàryabhedasya asiddhiþ / evaü vàsanànàm abicitratve tatprabodho vicitra iti kà pratyà÷à / bhavantu và vàsanà bhinnàþ , tathàpi bodhamàtràtiriktasya de÷akàlabhàvàdeþ prabodhakàbhimatasya vicitrasya kàraõasya abhàvàt prabodho'vicitra iti eka eva prabodhaþ iti samameva nãlàdivaicitryaü bhàseta / atha svasaütànavartãni j¤ànàntaràõi vicitràõi prabodhakàraõàni iti , tadasat , sukhaduþkhanãkapãlàdipårvàparàdide÷akàlabhedasya vij¤ànamàtraråpatve vij¤ànasya ca prakà÷amàtrapramàrthatàyàü svaråpabhedàsaübhave tathà bodhavailakùaõyànupapatteþ / parapramàtçråpeùu bodhàntariùu saütànàntara÷abdavàcyeùvapi tulyo'yam availakùaõyaprakàraþ / tatràpi parakãyàbhimatasya kç÷asthålàdeþ kàyasya , ÷vàsapra÷vàsàdeþ pràõasya , sukhaduþkhàdeþ dhãguõasya ; anumàtrabhimatasaübinmàtraråpàbhede paratvaü kasya bhavet iti na vidmaþ / bodhasya tanniùñhasya iti cet , so 'pi pramàõena yadi na siddhaþ tat asat eva , siddho 'pi prameyatayà cet tat jaóa eva , tathàpi ca kàyàdivat eva j¤ànamàtrasvabhàvaþ svasaüvinmàtraråpatve paraü prati asya asiddheþ / nanu vyàhàràdikriyà svàtmani icchayà vyàhareyam ityevaüråpayà hetubhàvena vyàptà dçùñà tat caitrakàye'pi tayà taddhetukayà bhàvyam / na ca matsaütatipatità samãhà asti iti svasaüvedanena ni÷citam , tata÷ca parasamãhà siddhyati , tadeva saütànàntaram iti / atrocyate ---- iha anumàtuþ vyàhàràbhàso dvidhà bhavati ---- vyàptigrahaõakàle 'vicchedapràõo 'haü vyàharàmi ityevaüråpaþ / anumànàvasare ca %<vyàharati ayam>% iti vicchedajãvita iti anyasya vyàptiþ gçhãtà anya÷ca àbhàsaþ katham idànãü hetuþ syàt ?  vyàharati iti àbhàsasya hetuþ avidita eva iti kathaü tato hetoþ samãhà anumãyeta ?  kiü ca %<vyàharati ayam>% iti yaþ pramàtrantare 'numàtçsaümate vicchinnatayà avabhàsaþ so'numeyasaümatàyàþ paramãhàyàþ kathaü kàryaþ syàt ?  tasyà hi vyàharàmãtyàbhàsaþ kàryo yo'sau avicchedajãvitaþ / na ca avicchedamayasya vicchedamayaþ kàryam iti yuktaü tathàbhåtakàryakàraõabhàvagrahaõopàyàbhàvàt , na hi svàtmani yo'yam avicchinnàbhàsaþ sa paratra vicchinnaü %<vyàharati>% ityevaüråpam àbhàsaü janayati iti kenacit pramàõena siddham , parasiddhipårvakatvàt asya arthasya , parapramàtçsiddha÷ca evaübhåtàrthàdhãnatvena itaretarà÷rayàt / na ca ava÷yan avicchinnàt vicchinnena bhàvyam iti niyamo 'sti vyavhicàràt / na ca vicchinno 'pi àbhàsa upadyatàm iti tadanusaüdhànàt tadutpattiþ niyatà tatsadbhàve 'pyasyànutpatteþ tadabhàve ca utpatteþ , vicchinna àbhàsaþ paratra utpadyatàm iti yà samãhà tayà saha pratra utpannasya vicchinnàbhàsasya kàryakàraõabhàvagrahaõameva paràsiddhau na yukta, iti
vyàptereva asiddhiþ / 

          pramàtrantaràõi ca yadi bhinnàni tadà tanniùñhànàm avabhàsànàü bheda eva %<j¤ànàdavyatiriktaü ca>% iti nyàyàt / tata÷ca ekàbhàsaniùñhatvàbhàvàt ekàbhàsavi÷ràntaþ saübhåya pramàtþõàü vyavahàro na syàt iti anyosaübhavaþ ---- yat prameyaü bodhàt bhinnaü bhavati iti / sahopalambhaniyamàdeþ anaikàntikatvàt nãlapãtàdinàpi prameyarà÷inà kim apakçtam , yena asya svaråpavi÷ràntiþ na sahyate , tasmàt pramàtrantaràõàmapi asiddhireva , siddhau và sarvapramàtrantargatà àbhàsà ekaikatra paratra àbhàsavaicitryahetuü vàsanodvodhavaicitryaü janayeyuþ niyame hetvantaràbhàvàt iti tathàpi na nãlàdivaicitryasiddhiþ / evaü vàsanànàü tadudbodhahetånàü ca vicitràõàm anupapattireva / tata÷ca sthitametat , abhinno bodhaþ tasya àkasmikàbhàsabhedahetutvànupapatteþ bàhyo'rtho'numeyaþ saübhàvyate iti yadi bàhyàrthavàdinà ucyate iti ÷lokadvayàrthaþ / cecchabdaþ ÷lokadvayavàkyàrtha÷aïkàdyotakaþ / evam à÷aïkyamànatvena parasaübhàvanà dçóhà dar÷ità //5//

          adhunà tu enàü saübhàvanàü ÷ithilayituü tàvadàha


-----
 

#<syàdetadavabhàseùu teùvevàvasite sati /
vyavahàre kimanyena bàhyenànupapattinà // Ipk_1,5.6 //>#

          %<syàdetat>% iti pårvoktasaübhàvanàbhyupagame yadà vyàkhyàyate tadà kiü tu iti vàkya÷eùeõa tacchaithilyaviùayaü saübhàvanàntaraü ÷eùa÷lokena dar÷ayate iti vyàkhyeyam / yadi tu adhyàhàro na sahyate tadà syàdetaditi idamapi saübhàvanàntaraü syàt , yadanena ÷lokena ucyate iti ekavàkyatayà yojyam / anayàpi kaùñakalpanayà bàhyàn arthàn prasàdhayatà bhavatà taiþ na kiücit kartavyam , àbhàsaireva taiþ bhavatà abhyupagataiþ vyavahàrasiddheþ , na hi nityànumeyena ka÷cit vyavahàra iti kiü bàhyena , yatra sàdhakaü ca nàsti pramàõam , bàdhakaü ca prakà÷àt bhede anumeyatayàpi prakà÷anàbhàva iti tàvat mukhyam / abhyu÷cayabàdhakastu avayavino vçttyanupapattiþ , samavàyàsiddhiþ , kampàkampàvaraõànàvaraõaraktàraktadigbhàgabhedàdiviruddhadharmayogaþ / 

          aõusaücayabàhyavàde 'pi saücayasya anyasya abhàve paramàõava eva , te ca yadi saüyujyante nirantaratayà tat ava÷yaü digbhàgabhedaþ ,  evanàkùe ùañsu dikùu saücãyamàneùu ùañsu aõuùu madhyamasya paramàõoþ yatraiva dhàmni eko lagnaþ tatraiva yadi aparaþ tat ekaparamàõumàtratà / atha anyatra ekaþ anyatar aparaþ tat ava÷yaü bhàgabhedàpattiþ , iti bhàga eva san , tasyàpi eùaiva saraõiþ iti na kiücit ava÷iùyate bàhyaü tattvataþ / 

          na caitat vàcyam ---- mårtànàm ekade÷atvàyogàt , saüyoge bhinnade÷atvàvyàvçtteþ tanniùñaü dvyaõukaü nàma kàryadravyam aõuparimàõam , tebhyaþ tribhyo mahatkàryam iti / avayavãvàdo hi ayam , sa ca pårvameva apabàdhitaþ / yacca avyàpyavçttitvaü saüyogasya ucyate tanniraü÷e kathaü saügacchatàm / svà÷raye hi yadi asau samavaiti kim anyàt asya ava÷iùyate yat na vyàpnuyàt iti / abhyu÷cayabàdhakaü ca idam iti na atra asmàbhiþ bharaþ kçtaþ / vistareõa ca praj¤àlaïkàre dar÷itam àcàrya÷aïkaranandanena //6//

          nanu bàdhakaü nàma pramàõasiddhe vastuni na kiücit kartuü samartham , tenaiva dçóhena pramàõena bàdhakàbhimatasya bàdhitasya apramàõatvasaüpàdanàt / dar÷itaü ca iha sàdhakaü pramàõaü kàryahetuþ %<tattadàkasmikàbhàsa>% iti kàrikayà ityà÷aïkya àha


-----


#<cidàtmaiva hi devo'ntaþsthitamicchàva÷àdbahiþ /
yogãva nirupàdànamarthajàtaü prakà÷ayet // Ipk_1,5.7 //>#

          iha tàvat svapna -- smaraõa -- manoràjya -- saükalpàdiùu nãlàdyàbhàsavaicitryaü bàhyasamarpakahtuvyatirekeõaiva nirbhàsate iti yadyapi asti saübhavaþ , tathàpi tadàbhàsavaicitryam asthairyàt sarvapramàtrasàdhàraõyàt pårvànubhavasaüskàrajatvasaübhàvanàt avastu iti ÷aïkyeta / yat punaridaü yoginàm icchàmàtreõa purasenàdivaicitryanirmàõaü dçùñam , tatra upàdànaü prasiddhamçtkàùñha-÷ukra -- ÷oõi -- tàdivaicitryamayaü na saübhavatyeva , na hi evaü vaktuü ÷akyam ---- sarvagatàþ paramàõavo yogãcchayà jhañiti saüghañitàþ kàryam àrapsyante iti / yat etat lokaprasiddhakàraõabhàvànatikramasiddhaye niråpyate / na ca etat prasiddham ---- pramàõubhya eva sthålaü ghañàdi jàyate iti , kiü tu kapàlàdivyavadhànena , tathàpi niyatasahakàrisamavalambanam karacaraõàdivyàpàre vi÷iùñade÷akàladharmàdhipatyayogaþ ÷ikùàbhyàsaprakarùa iti , iyati ca àü÷rãyamàõe yogã kumbhaü nirmimàõaþ kumbhakàraprasiddhasanastasàmagrãsanarjanapuraþsaraüghañaü ghañayan kumbhakàra eva syàt , tasmàt prasiddhakàraõollaïghane kim asaücetyamànaparamàõvàdyupàdànakàraõàntaracintayà iti / tatra yogisaüvida eva sà tàdç÷ã ÷aktiþ ---- yat àbhàsavaicitryaråpam arthajàtaü prakà÷ayati iti / tadasti saübhavaþ ---- yat saüvit eva abhyupagatasvàtantryà apratãdhàtalakùaõàt icchàvi÷eùava÷àt saüvido 'nidhikàtmatàyà anapàyàt antaþsthitameva sat bhàvajàtam idamityevaü pràõabuddhidehàdeþ vitãrõakiyanmàtrasaüvidåpàt svàtantryaü kiü na abhyupagamyate svasaüvedanasiddham , kimiti hetvantaraparyeùaõàprayàsena khidyate / evakàreõa idamàha ---- sarveõa tàvat vàdinà viùayavyavasthàpanaü saüvidråpam anapahnavanãyam àdisiddhaü hi tat iti uktam / tasya ca svàtantryameva deva÷abdanirdiùñaü cidråpatvam iti kim aparakàraõànveùaõavyasanitayà / hi yasmàt evaü prakà÷ayati deva iti saübhàvyate , tasmàt kiü bàhyena anupapattinà iti pårveõa saübandhaþ //7//

          nanu evam ubhayathàpi saübhàvanànumànam unmiùati , tatra kiü makurapratibimbitaghañàdidçùñàntena j¤ànapratibimbatàbhàsavaicitrye vij¤ànadarpaõàtiriktaü tata eva bàhyàbhimataü hetuü kalpayema ?  kiü và yogidçùñàntena saüvitsvàtantryameva hetubhàvena bråyàma ?  tadidaü sàü÷ayikaü vartate iti à÷aïkya bàhyàrthànumànasaübhàvanàü såtradvayena apàkartumàha


-----


#<anumànamanàbhàtapårve naiveùñamindriyam /
àbhàtameva bãjàderàbhàsàddhetuvastunaþ // Ipk_1,5.8 //>#

#<àbhàsaþ punaràbhàsadbàhyasyàsãtkathaücana /
arthasya naiva tenàsya siddhirnàpyanumànataþ // Ipk_1,5.9 //>#

          na kevalam anantara÷lokanirdiùñàbhiþ yuktabhiþ pratyakùeõa bàhyo'rtho na bhàsate , iyadeva hi pratyakùaü tacca nãlaü bhàti iti svaprakà÷asaüvidråpaü nàdhikaü kiücit iti , yàvat anumànenàpi na asya bàhyàsya siddhiþ iti api÷abdasyàbhipràyaþ / tatra anumànam atra naiva pravartitum utsahate / pravçttamapi na prakçtasiddhim àdavyàt iti anena såtradvayena upadar÷yate / tatra anumànaü vikalpaþ , sarva÷ca ayaü vikalpo'nubhavamåla iti prasiddham / tena yat sarvathà anàbhàtapårvam ananubhåtacaraü tatra anumànam anumitivyàpàro vikalpàtmà naiva kenacit vàdinà iùyate / nanu bhavatu pratyakùato dçùñe 'numàne saükathà iyam , sàmànyato dçùñe tu kiü vakùyasi yathà arthopalabdhyà indriyànumàne ?  ucyate ---- tatràpi vikalpena yathà so'rthaþ spç÷yate tathà anumeya iti sthitiþ / vikalpa÷ca na indriyàdikam arthaü kenacit saünive÷avi÷eùàdinà vi÷eùàtmanà spç÷ati , api tu kiücidupalabdheþ kàraõam iti amunà svabhàvena , sa ca svabhàvaþ kàraõatàlakùaõaþ pratyakùagçhãta eva / tathà ca bãjàt aïkuraþ tantubhyaþ paña ityàdau kàryakàraõabhàvaþ pratyakùànupalambhabalena tàvat ni÷ceyaþ / tatra ca pratyakùaü pratyàbhàsaü pràmàõyaü bhajate , vimar÷alakùaõasya pramitivyàpàrasya ekaika÷abdavàcye'rthe pravçtteþ tadanusàritvàcca pramàõasya iti vakùyate / 

          {ekàbhidhànaviùaye mitirvastunyabàdhità /}

iti / àbhàsamàtraü ca sàmànyam iti nir.eùuate / anupalambho'pi anyopalambharåpa àbhàsamàtravi÷rànta eva iti kàraõàbhàso vi÷eùa÷ånyaþ parigçhãta eva bãjàt aïkura iti pratãtau / yat yasya niyamam anuvidhatte avyatiriktam tat tasya kàryam iti pratighañaü mçttikàdiråpahetutadvanmàtrasya àmàsàt //8//

          àbhàsàt bàhyaþ punarnàbhàsaråpaþ , sa ca àbhàsate iti vipratiùiddham / anàbhàse ca nàsti vikalparåpasya anumànasya vyàpàraþ / gràmagçhàdestu yat bàhyaü tat agràmàdiråpaü na ucyate pratyekaü vàñànåpakuõyatulàdeþ bàhyatvaprasaïgàt , api tu tatsaünikañam , tasmàt gràmabàhyam àbhàsabàhyam iti ca ÷abdasàmyamàtram etat na vastusàmyam / evaü ye vikalpe vastu na àbhàti iti manyante teùàmapi tàvat anumànavikalpo na bàhye upapannaþ / asmàbhistu upapàditam ---- adhyavasàyasyàpi àbhàsamànaviùayatvam %<bhràntitve càvasàyasya>% iti såtre / tena anumànavikalpàtmanàpi prakà÷ena yadi anàviùño nãlàdiþ arthaþ tat na anumita eva syàt / atha àviùña eva , tarhi %<pràgivàrtho 'prakà÷aþ syàt>% iti nyàyena prakà÷amàtrasvabhàva eva , na bàhyaþ / tena bàhye sàdhye yat kiücit pramàõam ànãyate , tadabàhyatàmeva pratyuta sàdhayati iti viruddhameva , ata eva àha %<kathaücana>% iti , kenàpi prakàreõa pratyakùàtmanà anumeyàtmanà và àbhàsanam àbhàso bàhyasya anàbhàsasya na kadàcit abhåt iti , tasmàt siddham %<cidàtmaiva hi deva>% iti //9//

          nanu antaþsthitaü bahiþ prakà÷ayedityuktaü tat antaþsthitatvam upapàdanãyam iti à÷aïkya àha


-----


#<svàmina÷càtmasaüsthasya bhàvajàtasya bhàsanam /
astyeva na vinà tasmàdicchàmar÷aþ pravartate // Ipk_1,5.10 //>#

          bahãråpatayà àbhàsane 'pi ahantàråpatà na truñyati , 

          {pramàtraikàtmyamàntaryam}

iti hi vakùyate , tacca sadaiva , prakà÷asya pramàtçtvàt , tadàtmatayà ca vinà 'prakà÷amànasya avastutvàt , kiü tu tatra aham iti ucite paràmar÷e yo 'yam idantàparàmar÷aþ saiva bàhyatà , tacca iha antaþsthitatvam ahamityetàvatà citsamucitenaiva bapuùà paràmar÷anameva , tacca iha nãlàdãnàmastyeva , na tu nàsti iti , yadi hi na syàt kumbhakçto %<ghañaü karavàõi>% iti ya uttarakriyàmapekùya icchà÷abdavàcyaþ paràmar÷aþ , eùaõãyena sa paràmç÷yena aniyantritaþ cet tataþ pañecchàpi sà na kasmàt iti saükãryeran vyavahàràþ / atha tatràpi ca eùaõãyaþ tadànãmeva nirmitaþ san tathà jàtaþ , tarhi tannirmàõaü cidàtmani vinecchayà nopapannam iti %<tiùñhàsorevamicchaiva hetutà>% ityatra varõayiùyate / tacca icchàntaramapi viùayaniyantritaü na và iti vikalpe 'navasthà / viùayaniyantritaü cet syàt àtmataiva jàtà , na cet ghañe pañecchà syàt / atha tatràpi tadànãmeva iti kçtvà anavasthà / tasmàt sarvo 'yaü bhàvarà÷iþ cidàtmani aham ityeva vapuùà satatàvabhàsuravapuþ ai÷varyaråpàcca svàtantryalakùaõàt svàmibhàvàt vicitreõa vapuùà kramàkramàdinà saüvit enaü bahiþkaroti pramàtçprathanapårvakam , tatràpi kvacit àbhàse pramàtþn ekãkaroti nitambanãnçtta iva prekùakàn / tàvati hi teùàm àbhàse aikyam / ÷arãrapràõabuddhisukhàdyàbhàsàü÷eùu tu bhedasya avigalanàt na sarvathà aikyam / ata eva pratikùaõaü pramàtçsaüyojanaviyojanavaicitryeõa parame÷varo vi÷vaü sçùñisaühàràdinà prapa¤cayati / taduktamàcàryeõa


-----


          {sadà sçùñivinodàya sadà sthitisukhàsine /
          sadà tribhuvanàhàratçptàya bhavate namaþ //}

ityàdi / ÷rãbhaññanàràyaõenàpi 

          {muhurmuhuravi÷ràntastrailokyaü kalpanà÷ataiþ /
          kalpayannapi ko 'pyeko nirvikalpo jayatyajaþ //}

iti / tasmàt sthitam antaþsthitaü bhàvajàtaü tena vinà tadviùayasya paràmar÷àyogàt iti //10//

          nanu paràmar÷o nàma vikalpaþ , sa ca avikalpa÷uddhasaüvidvapuùi bhagavati kathaü syàt ityà÷aïkyàha


-----


#<svabhàvamavabhàsasya vimar÷aü viduranyathà /
prakà÷o'rthoparakto'pi sphañikàdijaóopamaþ // Ipk_1,5.11 //>#

          iha avabhàvasya prakà÷asya , anavabhàsasya ca aprakà÷asya ghañàdeþ parasparaparihàreõa dvayoþ svàtmani cet vyavasthànam , tat ghañapañayoþ iva idamjaóam idaü jaóam iti durupapàdaü vailakùaõyam / atha avabhàso yato 'rthasya saübamdhã , tato na jaóaþ , tarhi saübandhamàtreõa mçt api ghañasya iti ajaóà syàt / atha na svasaübandhamàtram api tu avabhàso 'rthasya prakà÷aþ , tarhi arthàtmanà sa prakà÷a iti samàpatitam / na ca anyàtmanà anyasya prakà÷a upapannaþ / atha anyasvabhàvo 'pi ghaño'vabhàsasya kàraõam , tarhi avabhàso'pi ghañasya kàraõam iti ghaño'pi ajaóaþ syàt / atha anyena satàpi ghañena yato 'vabhàsasya pratibimbaråpà cchàyà dattà , tàm asau adabhàso bibhrat ghañasya iti ucyate , tata÷ca ajaóaþ , tarhi sphañikasalilamakuràdiþ api evaübhåta eva iti ajaóa eva syàt / atha tathàbhåtamapi àtmànaü taü ca ghañàdikaü sphañikàdiþ na paràmraùñuü samartha iti jad.aþ , tathàparàmar÷anameva ajàóyajãvitam antarbahiùkaraõasvàtantryaråpaü svàbhàvikam avabhàsasya svàtmavi÷ràntilakùaõam ananyamukhaprekùitvaü nàma / %<ahamevaü prakà÷àtmà prakà÷e>% iti hi vimar÷odaye svasaüvideva pramàtçprameyapramàõàdi kçtàrtham abhimanyate na tu atiriktaü kàïkùati , sphañikàdi hi gçhãtapratibimbamapi tathàbhàvena siddhau pramàtrantaram apekùate iti nirvimar÷atvàt jaóam / sarvatra vastuto vimar÷àtmakapramàtçsvabhàvatàdàtmyàhaüparàmar÷avi÷rànteþ ajaóatvameva pårvàparakoñyoþ / yaduktam


-----


          {idamityasya vicchinnavimar÷asya kçtàrthatà /
          yà svasvaråpe vi÷ràntirvimar÷aþ so 'hamityayam //}

iti / madhyàvasthaiva tu idantà vimç÷yamànaårvàparakoñiþ vimåóhànàü màyàpadaü saüsàraþ iti vimar÷a eva pradhànaü bhagavata iti sthitam //11//

          na kevalaü saüvittattvasya asmàbhiþ eva vimar÷apràdhànyam uktam yàvat àgamàntarairapi iti dar÷ayati


-----


#<àtmàta eva caitanyaü citkriyàcitikartçtà /
tàtparyeõoditastena jaóàtsa hi vilakùaõaþ // Ipk_1,5.12 //>#

          yato vimar÷a eva pradhànam àtmano råpam amumeva hetuü prayojanaråpam uddi÷ya àtmà dharmisvabhàvo dravyabhåto 'pi , caitantyam iti dharmavàcinà ÷abdena sàmànàdhikaraõyam à÷ritya uditaþ kathitaþ , bhagavatà ÷ivasåtreùu 

          {caitanyamàtmà}(1-1)

iti pañhitam / caitanyam iti hi dharmavàcakopalakùaõam , 

          {citi÷aktirapariõàminã}
          {............ taddç÷eþ kaivalyam /}(yo. så. 2-25)
          {draùñà dç÷imàtraþ .............. }(yo. så. 2-20)

ityàdau api hi dharma÷abdena sàmànàdhikaraõyam àtmano dar÷itaü guruõà anantena / dravyaü hi tat ucyate yadvi÷ràntaþ padàrthavargaþ sarvo bhàti ca arthyate ca arthakriyàyai , tad yadi na tat sakalo 'yaü tattvabhåtabhàvabhuvanasaübhàraþ saüvidi vi÷ràntaþ tathà bhavati iti sa eva guõakarmàdidharmà÷rayabhåtapadàrthàntarasvabhàvaþ tàmeva mukhyadravyasvaråpam à÷rayate iti saiva dravyam / tat anantadharmarà÷ivi÷ramabhittibhåtàyàþ tasyàþ sa eva dharmaþ caitanyam iti kartçkçdantàt utpannena bhàvapratyayena saübandhàbhidhàyinàpi pràdhànyena dar÷itaþ / tathà hi saübandhavi÷ràntasya pratãteþ , dravytaråpasya ca saübandhinaþ prakçtyà uktatvàt citikriyàråpaü dhramaü saübaddham avagamayatà ùya¤à niùkçùñàü÷aþ pratyàyito bhavati / citikriyà ca cittau kartçtà , svàtaütryaü saüyojanaviyojanànusaüdhànàdiråpam àtmamàtratàyàmeva jaóavat avi÷ràntatvam aparicchinnaprakà÷asàratvam ananyamukhaprekùitvam iti / tadeva anàtmaråpàt jaóàt saüyojanaviyojanàdisvàtaütryavikalàt vailakùaõyàdàyi iti / tadevaü paratvena pradhànatayà abhisaüdhàya àtmà cetana iti vaktavye dharmàntaràdharãkaraõàya vimar÷adharmoddhurãkaraõàya ca %<àtmà caitanyam>% ityuktam / citkriyàcitikartçtàtàtparyeõa iti samàsaþ / %<ardhayuk pàdavi÷ràntiþ>% iti hi kàvye samayaþ , na ÷àstre / yadi và citkriyà àtmà ucitaþ citikartçtà ca iti pçthageva / evaü tu na kvacit pañhitam //12//

          nanu yathà prakà÷o 'prakà÷a÷ca iti ybhayamapi svàtmani , tata÷ca prakà÷a iti ukte jaóàt na vailakùaõyam uditaü syàt , tadvat vimar÷o 'pi avimar÷o 'pi ca svàtmani, iti tenàpi kathaü vailakùaõyaü jaóàjaóayoþ ityà÷aïkyàha


-----


#<citiþ pratyavamar÷àtmà parà vàksvarasodità /
svàtantryametanmukhyaü tadai÷varyaü paramàtmanaþ // Ipk_1,5.13 //>#

          cetayati ityatra yà citiþ citikriyà tasyàþ pratyavamar÷aþ svàtmacamatkàralakùaõa àtmà svabhàvaþ / tathà hi ---- ghañena svàtmani na camatkriyate , svàtmà na paràmç÷yate , na svàtmani tena prakà÷yate , na aparicchinnatayà bhàsyate , tato ca cetyata iti ucyate / caitreõa tu svàtmani ahamiti saürambhodyoyollàsavibhåtiyogàt camatkriyate , svàtmà paràmç÷yate , svàtmanyeva prakà÷yate , idamiti yaþ pariccheda etàvadråpatayà tadvilakùaõãbhàvena nãlapãtasukhaduþkhatacchånyatàdyasaükhyàvabhàsayogena avabhàsyate , tataþ caitreõa cetyate iti ucyate / evaü ca vimar÷aþ svàtmani avimar÷o 'pi svàtmani ityasiddametat / vimar÷o hi sarvaüsahaþ paramapi àtmãkaroti , àtmànaü ca parãkaroti , ubhayam ekãkaroti , ekãkçtaü dvayamapi nyagbhàvayati ityevaüsvabhàvaþ / pratyavamar÷à÷ca àntaràbhilàpàtmaka÷abdanasvabhàvaþ , tacca ÷abdanaü saïketanirapekùameva avicchinnacamatkàràtmakam antarmukha÷ironirde÷aprakhyam akàràdimàyãyasàïketika÷abdajãvitabhåta ---- nãlamidaücaitro 'hamityàdipratyavamar÷àntarabhittibhåtatvàt , pårõatvàt parà , vakti vi÷vam abhilapati pratyavamar÷ena iti ca vàk , ata eva sà svarasena cidråpatayà svàtmavi÷ràntivapuùà udità sadànastamità nityà ahamityeva / etadeva paramàtmano mukhyaü svàtantryam ai÷varyam ã÷itçtvam ananyàpekùitvam ucyate / paràparaü tu idaübhàvaråpasya pratyavamar÷asya akhyàtipràõasya udbodhamàtre 'pi ahaübhàva eva vi÷rànteþ ÷rãsadà÷ivàdibhåmau pa÷yantãda÷àyàm / aparaü tu idaübhàvasyaiva niråóhau màyàgarbhàdhikçtànàmeva viùõuviri¤cendràdãnàm , tattu teùàü parame÷varaprasàdajameva / iti anyanirapekùataiva paramàrthata ànandaþ , ai÷varyam , svàtanryam , caitanyam / tasmàt yuktamuktam 

          {.......................... tena jaóàtsa hi vilakùaõaþ /}

iti //13//

          pradhànàgameùvapi etat pradar÷itameva iti niråpayati


-----


#<sà sphurattà mahàsattà de÷akàlàvi÷eùinã /
saiùà sàratayà proktà hçdayaü parameùñhinaþ // Ipk_1,5.14 //>#

          iha ghañaþ kasmàt asti , svapuùpaü kasmàt nàsti ityukta itivaktàro bhavanti ghaño hi sphurati mama na tu itarat iti / tadetat ghañatvameva yadi sphurattvaü sphuraõasaübandhaþ , tat sarvadà sarvasya sphuret na kasyacidvà , tasmàt mama sphurati iti ko'rthaþ , madãyaü sphuraõaü spandanam àdiùñam iti / spandana¤ca ki¤ciccalanam , eùaiva ca ki¤cidråpatà yat acalamapi calamàbhàsate iti , prakà÷asvaråpaü hi manàgapi nàtiricyate , atiricyate iva iti tat acalameva àbhàsabhedayuktamiva ca bhàti / tata uktam


-----


          {àtmaiva sarvabhàveùu sphurannirvçtacidvapuþ /
          aniruddhecchàprasaraþ prasaraddçkkriyaþ ÷ivaþ //}

iti / yathà


-----


          {atikruddhaþ prahçùño và kiü karomãti và mç÷an /
          dhàvanvà yatpadaü gacchettatra spandaþ pratiùñhitaþ //} (spa. 22)

iti /

          {.......................................... spandatattvaviviktaye /} (spa. 21)

iti /

          {guõàdispandaniþùyandàþ ............................... /} (spa. 19)

iti ca / loke 'pi vividhavaicitryayogena spandavattvam / sattà ca bhavanakartçtà sarvakriyàùu svàtantryam / sà ca svapuùpàdikamapi vyàpnoti iti mahatã , de÷akàlau nãlàdivat saiva sçjati iti tàbhyàü vi÷eùaõãyà na bhavati , yat kila yena tulyakakùyatayà bhàti tat tasya vi÷eùaõaü kañaka iva caitrasya / na ca de÷akàlau vimar÷ena tulyakakùyau bhàtaþ tayoþ idantayà tasya ca ahantayà prakà÷e tulyakakùyatvànupapatteþ / evaü de÷akàlàspar÷àt vibhutvaü nityatvaü ca , sakalade÷akàlaspar÷o ' pi tannirmàõayogàt iti tato 'pi vyàpakatvanityatve / taduktam


-----


          {mahàsattà mahàdevã vi÷vajãvanamucyate /}

iti / sàram iti yat atucchaü råpaü tat iyameva vimar÷a÷aktiþ , gràhyagràhakàõàü yat prakà÷àtmakaü råpaü tasyàpi aprakà÷availakùaõyàkùepikà iyameva iti ÷rãsàra÷àstre'pi niråpitam


-----


          {yatsàramasya jagataþ sà ÷aktirmàlinã parà /}

iti / saiùà iti ÷aktipratyabhij¤ànaü dar÷itam / hçdayaü ca nàma pratiùñhàsthànamucyate , tacca uktanãtyà jaóànàü cetanam , tasyàpi prakà÷àtprakatvam , tasyàpi vimar÷a÷aktiþ iti vi÷vasya parame pade tiùñhato vi÷ràntasya tasya idameva hçdayaü vimar÷aråpaü paramantràtmakaü yatra tatra abhidhãyate / sarvasya hi mantra eva hçdayam , mantra÷ca vimar÷anàtmà , vimar÷anaü ca paràvàkchaktimayam / tata evoktam


-----


          {na tairvinà bhavecchabdo nàrtho nàpi citergatiþ /}

iti / 

          {tatra tàvatsamàpannà màtçbhàvam ................ /}

ityàdi ca , ityàgameùu / tatrabhavadbhartçhariõàpi


-----


          {na so 'sti pratyayo loke yaþ ÷abdànugamàdçte / 
          anuviddhamiva j¤ànaü sarvaü ÷abdena gamyate //
          vàgråpatà cedutkràmedavabodhasya ÷à÷vatã /
          na prakà÷aþ prakà÷eta sà hi pratyavamar÷inã // }

iti / 
          {saiùà saüsàriõàü saüj¤à bahiranta÷ca vartate /
          yadutkràntau visaüj¤o 'yaü dç÷yate kàùñhakuïyavat //}

ityàdi ca / tat etena viduþ ityetat nirvàhitam / bauddhairapi adhyavasàyàpekùaü prakà÷asya pràmàõyaü vadadbhiþ upagatapràya eva ayam arthaþ , abhilàpàtmakatvàt adhyavasàyasya iti //14//

          nanu asaükhya÷akti÷reõo÷obhitavapuùi parama÷ive vimar÷a÷aktireva iyam itthaükàram abhiùicyate kasmàt ityà÷aïkyàha


-----


#<àtmànamata evàyaü j¤eyãkuryàtpçthaksthiti /
j¤eyaü na tu tadaunmukhyàtkhaõóyetàsya svatantratà // Ipk_1,5.15 //>#

#<svàtantryàmuktàtmànaü svàtantryàdadvayàtmanaþ /
prabhurã÷àdisaükalpairnirmàya vyavahàrayet // Ipk_1,5.16 //>#

          sarvàþ ÷aktoþ kartçtva÷aktiþ ai÷varyàtmà samàkùipati / sà ca vimar÷aråpà iti yuktam asyà eva pràdhànyam iti tàtparyeõa uttaramuktam / ÷abdàrthasya ayam , prakà÷àtmà parame÷varaþ svàtmànaü j¤àtrekaråpatvàt aj¤eyamapi j¤eyãkaroti iti yat saübhàvyate kàraõàntarasya anupapatteþ dar÷itatvàt dçóhena saübhàvanànumànena , tadata eva vimar÷a÷aktilakùaõàt kartçtvàt hetoþ bhavati , yato hi ayam àtmànaü paràmç÷ati tato vi÷vanirbharatvàt tathà nãlàditvena cakàsti / nanu eùaiva kutaþ saübhàvanà , àtmànaü j¤eyãkaroti iti ?  àha, pçthak prakà÷àt bahirbhåtà sthitiþ yasya tàdçk j¤eyaü naiva bhavati / tuþ avadhàreõa / tatra ca uktà yuktayaþ / abhyuccayayuktimapi àha , yadi vyatiriktaü j¤eyaü syàt tat j¤àtçråpasya àtmano yat etat j¤eyaviùayam aunmukhyaü svasaüvedanasiddhaü dç÷yate tat na asya syàt , tena vyatiriktaviùayaunmukhyena anyàdhãnatvaü nàma pàratantryam asya ànãyate / pàratantryaü ca svàtantryasya viruddham / svàtantryameva ca ananyamukhaprekùitvam àtmanaþ svaråpam , iti vyatiriktonmukha àtmà anàtmaiva syàt / anàtmà ca jaóo j¤eyaü prati na unmukhãbhavati iti prasaïgaþ / tataþ prasaïgaviparyayàt idamàyàtam ---- avyatiriktonmukhaþ svatantraþ san àtmànameva j¤eyãkaroti iti //15//

          na ca kevalaü nãlàdiråpameva j¤eyam , yàvat atyaktakartçsvabhàvaü svàtantryeõa aparityaktameva santam àtmànaü nirmàya vyavahàreõa dhyànopàsanàrcanopade÷àdinà yojayati iti yat saübhàvyate tadapi ata eva iti saübandhaþ / nanu svàtantryayuktaü ca nirmãyate ca iti viruddham idam ? atràha , %<advayàtmanaþ>% saüvidekaråpasya svàtantryàt hetoþ idaü na na yujyate , yat kila màyàpade atidurghañaü pratibhàti , tatsaüpàdane yat apratihataü svàtantryaü tadeva punaþ svàtantrya÷abdena dar÷itam / %<ata eva>% ityanena tu vimar÷a÷aktiråpam iti apunaruktam / atha và ata eva svàtantryàt iti sàmànàdhikaraõyena ÷lokadvayena saübandhanãyam / udàharaõam atràrthe dar÷ayati , nãlàdinirmàõavat asya svatrantranirmàõasya aprasiddhatvàt , ã÷varo bhagavàn àtmà nityo vibhuþ svatantraþ ityevamàdau hi pramàtuþ , påjayituþ , dhyàtuþ và 'pçthagbhåtaü tat prameyam , påjyam , dhyeyaü ca bhàti iti tat tàvat nirmitam , na ca anã÷varam / evaü hi ã÷vara iti , anã÷vara iti saükalpadhyànàdeþ tulyatvaü syàt , na ca evam phalabhedasya upalabdheþ iti , tasmàt svàtantrya÷ånyatàbhàsanena svàtantryayuktatàbhàsanena ca yat idam ubhayaü j¤eyam àtmaråpameva parame÷varo bhàsayati tat vimar÷a÷aktibalàt eva , iti saiva pradhànam iti //16//

          nanu prakà÷abalàt bhàvavyavasthà , sa ca prakà÷o vimar÷asàra iti vimar÷àbhede tadeva tat iti vaktuü yuktam , ã÷vara àtmà ityàdisaükalpeùu ca nirmitasya idantayà paràmar÷aþ , svàtantryaü tu ahaüparàmar÷aråpam , iti nirmitasya tadråpatvàbhàve kathaü svàtantryàmuktatvam iti ?  tat etat parihartumàha


-----


#<nàhantàdiparàmar÷abhedàdasyànayatàtmanaþ /
ahaümç÷yatayàivàsya sçùtestiïvàcyakarmavat // Ipk_1,5.17 //>#

          svaråpe bhàvapratyayaþ , àdigrahaõàt àtme÷varàdiparàmar÷aþ , tiïgrahaõaü kriyàvàcipratyayopalakùaõam , karmagrahaõam asattvabhåta÷aktiråpopalakùaõam / tat ayam arthaþ , aham ityevaü svaråpo yaþ paràmar÷o ya÷ca ã÷varaþ pramàtà àtmà ÷iva ityàdiþ anantaprakàraþ paràmar÷aþ , tasya yadyapi bhedo 'nyonyaråpatà tathàpi tadbhedàt hetoþ asya àtmano nirmàtçråpasya ahaüparàmar÷amayasya nirmeyaråpasya ca ã÷varàdiparàmar÷àspadasya yo bhedaþ ÷aïkitaþ , sa na yuktaþ / yata ã÷vara ityapi yaþ paràmar÷aþ , sa ã÷ana÷ãle j¤àtçtvakartçtvatattve vi÷rànyati , j¤àtçtvàdi ca j¤ànàdau svàtantryam ananyamukhaprekùitvam avicchinnaj¤ànayogaþ , aviccheda÷ca jànàmi karomi iti asmadarthavi÷ràntiþ iti asya ã÷varasya àtmanaþ sçùñeþ sçjyamànasya ahaüvimar÷anãyatvameva / sçùñeriti và hetau pa¤camã / asya ã÷varasya yataþ ã÷varàdisaükalpeùu api ahaüparàmar÷anayogyasyaiva sçùñiþ / 
arhe kçtyaþ / yathà kriyàkàrakasamuccayavikalpàdi÷aktayo yathàsvaü tiïtçtãyàdicavàdiprayogàvaseyaparàmar÷aparamàrthàþ pàkaþ kartà samuccayo vikalpaþ ityàdi÷abdaiþ abhidhãyamànàþ sattvabhàvamàpàdità api pacati caitreõa ca và ityevaüråpe målaparàmar÷e vi÷ràmyanti , anyathà tu tàþ pratãtà naiva bhaveyuþ / tadvat atràpi / etaduktaü bhavati ---- paràmar÷e nàma vi÷ràntisthànam , tacca pàryantikameva pàramàrthikam , tacca ahamityevaüråpameva / madhyavi÷ràntipadaü tu yat vçkùamålasthànãyaü gràmagamane tasya tadapekùayà sçùñatvam ucyate iti ko virodhaþ / anena nãlàdeþ api idaü nãlam iti madhyaparàmar÷e 'pi målaparàmar÷e ahamityeva vi÷rànteþ àtmamayatvam upapàditameva / %<nãlam idam vedmi>% ityapi hi %<ahaü prakà÷e>% itãyattattvam / yathoktam %<idamityasya>% ityàdi / måóhastu nãlàdivimar÷àt eva arthakriyàdiparitoùàbhimànã iti nãlàdeþ svàtantryanirmuktatvam uktam / àtmàdau tu tanmålaparàmar÷avi÷ràntimantareõa pratãtiparisamàptim arthakriyàü ca måóho'pi na abhimanyata iti tasya nirmitau api anujjhitasvàtantryam uktam //17//

          nanvevaü vi÷vaparàmar÷anàm aham ityeva vi÷uddhaikaparàmar÷avi÷ràntireva tattvam tat katham idam ucyate ---- j¤ànasmçtyàdikà asya ÷aktaya iti , j¤ànasya ca saü÷ayanirõayàdibhedaþ nãlàdãnàü ca vaicitryam ?  iti à÷aïkàyàü parihàramàha


-----


#<màyà÷aktyà vibhoþ saiva bhinnasaüvedyagocarà /
kathità j¤ànasaükalpàdhyavasàyàdinàmabhiþ // Ipk_1,5.18 //>#

          anupapannam avabhàsanaü màyà iti ucyate , tata÷ca bhinnaü prakà÷àt sarvam avabhàsajàtaü màyà , tatra ca cittattvasyaiva svàtantryaü màyà÷aktiþ , tayà bhinnaü yat saüvedyaü pramàtu÷ca anyonyata÷ca , màyà÷aktyà bhinnena pramàtuþ anyonyato vedyàcca karaõavargeõa yat saüvedyaü sa eva gocaro vi÷ràntipadaü yasyàþ tàdç÷ã satã , %<saiva>% pratyavamar÷àtmà citiþ paràvàgråpà j¤ànam iti , saükalpa iti , adhyavasàya iti ca ucyate , àdigrahaõàt saü÷ayaþ smçtiþ ityàdi / tathà hi ---- indtriyeõa sphuñagràhiõà bàhyena viùayeõa sphuñena ca niyantritaü saüvittattvaü tat j¤ànam / manasà viùayeõa ca apshuñena saükalpaþ / buddhyà viùayeõa ca viùayatvaparyantabhàjà adhyavasàyo ni÷cayaþ / viùayasya ca yat bhinnatvaü bahirantaþkaraõànàü ca tatprakà÷àbhedàt anupapannaü cittattvena bhàsyate iti bhede yato vi÷ràntiþ , na tu bhedasya abhede ã÷varasadà÷ivàdivat , tato j¤ànasaükalpàdayo bhinnàþ tasya apradhvastasvasvabhàvàbhedasya saüvittattvasya anusaüdhàtuþ ÷aktaya iti uktàþ , saü÷ayàdaya÷ca bhinnà nãlàdivaicitryaü ca iti sarvam akhaõóitam //18//

          nanu pratyavamar÷àtmatvaü citi÷akteþ saïkalpasmaraõàdi÷aktiùu sacikalpàtmikàsu bhavatu / yà tu nirvikalparåpà sàkùàtkaraõalakùaõà anubahva÷aktiþ , tatra katham / pratyabamar÷o hi abhilàpavi÷eùayojanàmayaþ , abhilàpavi÷eùayojanà ca saïketasmaraõam apekùate / tacca saüskàraprabodham / so 'pi tàdç÷dç÷am , iti evaü prathamasamaye katham abhilàpayogaþ iti parasya vyàmoham apohitumàha


-----


#<sàkùàtkàrakùaõe'pyasti vimar÷aþ kathamanyathà /
dhàvanàdyupapadyeta pratisaüdhànavarjitam // Ipk_1,5.19 //>#

          iha tàvat caitanyasya àtmabhåto 'ïgulinirde÷àdiprakhyo'bhilàpayogaþ , anyathà bàlasya prathamaü vyavahàre dç÷yamàne vyutpattireva na syàt / nirvikalpakaj¤ànaparaüparayà hi taü ÷abdaü ÷çõoti , tataþ tamarthaü puraþ pa÷yati , punastadviviktaü bhåtalaü pa÷yati iti ghañam ànaya naya iti vyavahàràt katham asya ayam artha iti hçdi parisphuret , idam ghaña iti , idamànaya iti , idaü naya iti , itiyojanàpràõo hi ayamarthaþ , yojanà ca vikalpavyàpàraþ / atra bàlàsya pràgjanmànubhåtasaïketasmçteþ evam , tathàpi saïketakàle sa ÷abdo viùayatvena idaübhàvena pratyavamç÷yamànatvàt bhedàt pracyutya nirbhàsamàno vij¤àna÷arãre vi÷ràntaþ san vàcaka iti bhavati , tad vij¤ànasya savaråpaü cet bhàti tat abhilàpamayameva iti , yathà viùayasya sukharåpatvàbhàve 'pi j¤ànaü sukhàtmakaü bhàti tathà mà bhåt abhilàpàtmà råpàdiþ viùayaþ , tathàpi vij¤ànaü tadàtmakaü avabhàsiùyate / atra tu dar÷ane viùayasyàpi vimar÷amayatvàt abhilàpamayatvameva vastutaþ , staimityàdyavasthàpi yadi na paràmar÷amayã tarhi asyàü vikalpàtmakapramàtçvyàpàrànulàsàt saübhavaþ ÷apathaparamàrtha eva , smaraõaü ca na syàt , råpaviùayàdhyavasàyã hi yadi vikalpa udiyàt kimanyat , sarvacintàsaüharaõena staimityaü nàma na syàt , iti tatràpi asti antaþ paràmar÷aþ , sakalena ca ÷abdagràmeõa ÷abdanaü hi sahante vaståni , tatra ca niyata÷abdayojanaü kriyate / tathà hi ---- bàlasya puraþ puõóe sahajo yaþ paràmar÷aþ , aham ityavicchedena idam iti vicchedena và tatpçùñhe eva gaura iti gauþ iti và ÷abda àropyate , so 'pi abhyàsàt pramàtçmayo bhavati , tatpçùñhe ca anyaþ ÷ukla iti , anyat balãvarda iti , ityevaü saïketatattvam / tasmàt asti sàkùàtkàre pratyavamar÷aþ / api÷abdasya ayamà÷ayaþ / iha sàkùàtkàro vastutaþ %<pa÷yàmi>% ityevaübhåtavikalpanavyàpàraparyanta eva / vikalpo hi pratyakùasya vyàpàra iti paro 'pi manyate / na ca vyapàraþ tadvato bhinno yuktaþ , tatsvaråpabhåto hi saþ / bhavatu và kùaõamàtrasvabhàvaþ sàkùàtkàraþ , tatràpi asti vimar÷aþ / ava÷yaü caitat / %<katham anyathà>% iti / yadi sa na syàt tat ekàbhisaüdhànena javàt gacchan , tvaritaü ca varkùàn pañhan , drutaü ca mantrapustakaü vàcayan , na abhimatameva gacchet , uccàrayet , vàcayet và / tathà hi ---- tasmin de÷e j¤ànam -- àcikramiùà -- àkramaõam -- àkràntatàj¤ànam -- prayojanàntarànusaüdhànam -- tityakùà -- de÷àntarànusaüdhiþ , tatràpi àcikramiùà ityàdinà yojanaviyojanaråpeõa pratyavamar÷ena vinàbhimatade÷àvàptiþ kathaü bhavet / evaü tvaritodgrahaõavàcanàdau mantavyam / tatra vi÷e.ataþ sthànakaraõàkramaõàdiyogaþ / atra ca yataþ pa÷càdbhàvisthålavikalpakalpanà na saüvedyate , tata eva tvaritatvam iti såkùmeõa pratyavamar÷ena saüvartita÷abdabhàvanàmayena bhàvyameva / saüvartità hi ÷abdabhàvanà prasàraõena vivartyamànà sthålo vikalpaþ , yathà idamityasya prasàraõà ghañaþ ÷kla ityàdiþ , tasyàpi pçthubudhnodaràkàraþ ÷uklatvajàtiyuktaguõasamavàyã ityàdiþ / %<dhàvu gati÷uddhau>% iti pàñhàt dhàvistvaritagatau sva÷aktiva÷àt vartata iti //19//

          bhavatu evaü såkùmo vimar÷aþ prakà÷a÷arãràve÷ã , yatra tu sthålatvena vikalparåpatà sphuñà , tatra ÷abdo nãlàdivat eva pçthak pratibhàsate ---- nãlam idam iti , sa kathaü prakà÷asvaråpàt apçthagbhåtaþ syàt , ÷abdàtmà ca vimar÷aþ , sa ca atra màyàtmakaü bhedapade 'pi prakà÷àpçthagbhåto bhavadbhiþ iùñaþ , tat etat kathaü pratipattavyam ityà÷aïkyàha


-----


#<ghaño'yamityadhyavasà nàmaråpàtirekiõã /
pare÷a÷aktiràtmeva bhàsate na tvidantayà // Ipk_1,5.20 //>#

          kena etat uktam ghaña iti yaþ sthålaþ ÷abdaþ sa prakà÷ajãvitasvabhàvo vimar÷a iti / so'pi hi sthålaþ ÷abdo 'rthavat pçthagbhåta eva bhàti / tau nàmakaråpalakùaõau ÷abdàrthau ekaråpatayà %<so 'yam>% ityevaüråpatvena paràmç÷antã adhyavasà yà sà parame÷vara÷aktiþ vimar÷aråpà àtmavadeva ahamityanavacchinnatvena bhàti , na tu kadàcit idantayà vicchinnatvena bhàti vicchinnatvena avabhàse parapratiùñhatvàt punarvimar÷àntareõa bhàvyam , tatràpi evam iti anavasthàto nãlasya prakà÷anameva na syàt pratiùñhàlàbhàbhàvàt / tasmàt sarva eva vimar÷aþ prakà÷àt avicchinna eva iti / adhyavasà iti , {àta÷copasarge}(pà. vyà. 3-3-16) ityaïantaþ striyàm //20//

          nanu evaü sarvasyaiva j¤ànakalàpasya ahamityeva pratiùñhàne vedyabhåmispar÷o nàsti vedyabhuvi ca de÷akàlayogaþ na tu vedakàü÷e , de÷akàlayogàbhàve ca yat idaü j¤ànàü de÷àpekùayà pramàtràdyaü÷àpekùayà ca sakramatvaü lakùyate tat kathaü syàt , kramàbhàve ca ekatvameva vastuto bhavet , tata÷ca %<j¤ànasmçtyàdibhistadvàn parame÷varaþ>% iti yat uktaü tat kathaü nirvahet ityà÷aïkàü ÷amayan pårvoktamupasaüharati


-----


#<kevalaü bhinnasamvedyade÷akàlànurodhataþ /
j¤ànasmçtyavasàyàdi sakramaü pratibhàsate // Ipk_1,5.21 //>#

          satyam evam akramameva saüvittattvam , kintu sva÷aktiva÷àt bhinnatvena bhàsitàni yàni vedyàni teùàü mårtibhedakçto yo dåràdåravaitatyàvaitatyàdiþ de÷aþ , kriyàbhedakçta÷ca yaþ cira÷ãghrakramàdiråpaþ kàlaþ , tau anurudhya chàyàmàtreõa abalambya, j¤ànasmaraõàdhyavasàyànàü svàü÷à iva bhànti niraü÷ànàmapi , tadbhàsamànàü÷akçta÷ca sakramatvàvabhàsaþ parasparàpekùayà svàü÷àpekùayà ca , yadyapi kàlakrama eva sphuño vij¤àneùu bhàti na de÷akramaþ , tathàpi vimåóhasya parvatasaüvedanaü vitatamiva vadarasaüvedanaü ca såkùmamiva bhàti iti de÷akramo 'pi dar÷itaþ , tena vedyagatakramasvãkàràbhàsàt sakramatvam àbhàsamànamapi na apàramàrthikam àbhàsamànasya paràrthatvàt , tata÷ca yuktamuktam %<j¤ànàdayo 'sya bhagavataþ ÷aktayaþ>% iti / 

          {màyà÷aktyà vibhoþ}

iti ÷lokena svaråpavaicitryaü j¤ànàü dar÷itam / anena tu de÷akàlavaicitryam iti vi÷eùaþ / iti ÷ivam //21//

          iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàüã÷varapratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü prathame j¤ànàdhikàre j¤àna÷aktiniråpaõaü nàma pa¤camàhnikam // 5 //

____________________


          atha ùaùñhamàhnikam /

          {svàtmàbhedadhanànbhàvàüstadapohanañaïkataþ /
          vhindanyaþ svecchayà citraråpakçtaü stumaþ ÷ivaþ //}

          evaü smçti÷aktirj¤àna÷akti÷ca niråpità / atha tadubhayànupràhiõã apohana÷aktirvitatya ÷lokaikàda÷akena %<ahaü pratyavamar÷o yaþ prakà÷àtmà>% ityàdinà %<siddhe sarvasya jãvataþ>% ityantena nirõãyate / tatra ÷lokena pratyavamar÷e avikalpo vi÷eùaþ iti såcyate / tataþ ÷lokena ÷uddhe 'haüpratyavamar÷e 'pohanavyàpàràsaübhavaþ ucyate / tataþ svadçùñàveva tadupapattiþ iti ÷lokena / tato 'pi dvayena a÷uddhasyàhamityavamar÷asya vikalparåpatà / tataþ ÷lokena anusaüdhànasvàpi vikalparåpatà / evaüråpànusaüdhànàdiråpameva parame÷varasya sraùññatvam iti ÷lokena / tataþ prakçte cidàtmanyarthàvabhàsasya sattopasaühiyate ÷lokena / tato dvayena tasmaivàrthàvabhàsasyànubhavasmaraõàdau vaicitryamucyate , tadukti÷ca prakçtàyàmã÷vararåpasvàtmapratyabhij¤àyàmupayujyate iti ÷lokena / ityàhnikasya tàtparyàrthaþ / atha granthàrtho vyàkhyàyate / 

          uktimidam


-----


          {savabhàvamavabhàsasya vimar÷am ................ /}

iti / tatra vimar÷o 'bhilàpàtmanà ÷abdena yojita eva , tadyojanàkçtaü ca vikalparåpatvaü ÷uddhe 'pi parame÷vare pràptam , na caitadiùñaü tasya saüsàrapade màthàtmanyupapatteþ ityà÷aïkyàha


-----


#<ahaüpratyavamar÷o yaþ prakà÷àtmàpi vàgvapuþ /
nàsau vikalpaþ sa hyukto dvayàkùepã vini÷cayaþ // Ipk_1,6.1 //>#

          prakà÷asya ÷uddhasaüvidråpasya dehàdisaüspar÷airanàvilãbhåtasya yaþ àtmà jãvitabhåtaþ sàrasvabhàvo viccheda÷ånyo 'ntarabhyupagamakalpo 'nanyamukhaprekùitvaråpasvàtantryavi÷ràntiråpaþ %<aham>% iti pratyavamar÷aþ asau vikalpo na bhavati / vikalpatvà÷aïkàyàü bãjaü dar÷ayati %<vàgvapurapi>% iti / viùayaråpàt ÷rotragràhyàt ÷abdàdanya eva antaravabhàsamànaþ saüvidråpàve÷ã ÷abdanàtmàbhilàpo vàgityanenoktaþ ---- vakti arthaü svàdhyàsena so 'yamityabhisaüdhànena / yadi vàgvapuþ , kasmànna vikalpaþ ?  àha ---- na hyasya vikalpalakùaõamasti , tathà hi ---- vividhà kalpanà vividhatvena ca ÷aïkitasya kalpo 'nvavyavacchedanaü vikalpaþ , vividhatvaü ca bahnàvanagnisaübhàvanàsamàropaniràse 'sati bhavat , dvayaü vahnyavahniråpaü samàkùipati , tena vikalpe 'va÷yaü tacca ni÷cetavyam atacca apohitavyaü bhavati /

          tathà ca 

#<bhinnayoravabhàso hi syàdghañàghañayordvayoþ /
prakà÷asyeva nànyasya bhedinastvavabhàsanam // Ipk_1,6.2 //>#

          ghañe hi dçùñe ghañasthàna evàghañe 'pi yogyade÷àbhimatasthànàkramaõa÷ãlo vij¤ànajanakaþ svakàraõopanãtaþ saübhàvyate pañàdisvabhàvaþ , ato ghañàghañayordvayoravabhàvasasya saübhàvanàt samàropaþ sàvakà÷o bhavati , aghañasya satyàrope niùedhanalakùaõopohanavyàpàraþ iti tadanupràõità vikalparåpatà ghaña ityetasya ni÷cayasya , %<liï saübhàvanàyàm>% / yastvayaü prakà÷o nàma tasya sthàne yaþ saübhàvyate sa tàvadaprakà÷aråpo na bhavati tulyakakùasya hi saübhàvanaü bhavati , na ca yatprakà÷ena kartavyaü tadaprakà÷asya kadàcit dçùñam saübhàvanàropaõàdibalàdeva ca asyàprakà÷aråpatvaü vighañeta , ataþ prakà÷atulyasyànyasyàprakà÷aråpasya bhedinastattulyakakùyasyàpohanàtmakabhedanavyàpàràsàhiùõoravabhàsanameva nàsti , tadabhàve kasyàpoùñhanam ?  avabhàsasaübhave 'pi prakà÷aråpatvameva / na ca prakà÷asya svaråpade÷akàlabhedo yena dvitãyaþ prakà÷a ekasmàdapohyeteti / hãti , yasmàdevaü tato dvayàbhàvàdpohàsaübhave vikalparåpatvàbhàvàt cinmàtre paràmar÷àtmani ahamiti pratyavamar÷a eva , na tu vikalpaþ //2//

          nanu ghañe pariniùthitaråpe dçùñe taddar÷anamupajãvatà vikalpena kathamaghañasya niùedhanaü kriyate , na hyaghañasya kenacinnàmàpi gçhãtam , 
aghañavàsanàpi ghañe dçùñe kathaükàraü prabudhyatàm ?  satyam , evaü ÷àkyaþ paryanuyojyo na tu vayam , yataþ 

#<tadatatpratibhàbhàjà màtraivàtadvyapohanàt /
tanni÷cayanamukto hi vikalpo ghaña ityayam // Ipk_1,6.3 //>#

          iha pramàtà nàma pramàõàdatiriktaþ pramàsu svatantraþ saüyojanaviyojanàdyàdhànava÷àt kartà dar÷itaþ , tasya ca pramàturantaþ sarvàrthàvabhàsaþ , cinmàtra÷arãro 'pi tatsàmànàdhikaraõyavçttirapi darpaõanagaranyàyenàsti ---- ityapi uktam / evaü ca tatpratibhàü ghañàbhàsam , atatpratibhàü ca aghañàbhàsaü pramàtà bhajate ---- sevate tàvat , tadavikalpada÷àyàü citsvabhàvo 'sau ghañaþ cidvadeva vi÷va÷arãraþ pårõaþ , na ca tena ka÷cidvyavahàraþ , tat màyàvyàpàramukkàsayanpårõamapi khaõóayati bhàvam , tenàghañasyàtmanaþ pañàde÷càpohanaü kriyate niùedhanaråpam , tadeva vyapohanamà÷ritya tasma ghañasya ni÷cayanamucyate %<ghaña eva>% iti , evàrthasya saübhàvyamànàparavastuniùedharåpatvàt , eùa eva parita÷chedàttakùaõakalpàt paricchedaþ , hãti ---- yata evam , tasmàt yuktaü %<dvayàkùepã vikalpaþ>% iti pårva÷lokoltena vastudvayena hetå krameõoktau yasmàdevaü vikalpaþ tato 'hamiti ÷uddho vimar÷aþ na vikalpaþ ---- iti ÷lokatraye mahàvàkyàrthaþ / ÷àkyairapi pramàturevàyaü vyàpàra uktaþ %<ekaþ pratyavamar÷àkhyaþ>% ityatra %<prapattà>% iti %<svayam>% iti ca vadadbhiþ , sa tvetaiþ kathaü samarthyaþ ---- ityàstàmetat //3//

          nanvevamahamityapi pratyavamar÷e 'nahaüråpasya ghañàdeþ pratiyogino ' pohanãyasyàpohe vikalparåpatà kathaü na syàt ityà÷ayenàha


-----


#<cittattvaü màyayà hitvà bhinna evàvabhàti yaþ /
dehe buddhàvatha pràõe kalpite nabhasãva và // Ipk_1,6.4 //>#

#<pramàtçtvenàhamiti vimar÷o'nyavyapohanàt /
vikalpa eva sa parapratiyogyavabhàsajaþ // Ipk_1,6.5 //>#

          ahamityavamar÷o dvidhà ---- ÷uddho màyãya÷ca , tatra ÷uddho yaþ saüvinmàtre vi÷vàbhinne vi÷vacchàyàcchuritàcchàtmani và / a÷uddhastu vedyaråpe ÷arãràdau / tatra ÷uddhe 'haüpratyavamar÷e pratiyogã na ka÷cidapohitavyaþ saübhavati ghañàderapi prakà÷asàratvenàpratiyogitvenànapohyatvàt , ityapohyàbhàve kathaü tatra vikalparåpatà / a÷uddhastu vedyaråpe ÷arãràdau anyasmàd dehàderghañàde÷ca vyavacchedena bhavan vikalpa eva ---- iti vàkyàrthaþ / akùaràrthastu ---- cittattvaü prakà÷amàtraråpaü hitvà sadapyapahastanayà apradhànãkçtya bhinne dehàdàvahameva dehàdiþ nãlàdau prameye pramàtà ---- ityabhimànena %<yo 'haü sthålaþ>% ityàdivimar÷aþ sa vikalpa eva , na tu ÷uddhaü pratyavamar÷amàtram / atra hetuþ ---- paro dvitãyo dehàdirghañàdi÷ca yaþ pratiyogã tulyakakùyo 'nyonyaparihàràcca viruddhastasya yo 'vabhàsaþ ---- samàropaõalakùaõaþ , tasmàdyato 'sàvatanniùedhànupràõito ' hamityavamar÷o jàtaþ %<ahaü sthålaþ , na kç÷aþ , na ghañàdiþ>% iti , ÷uddhaprakà÷aråpasya apahastanaiva dehàderbhedahetuþ , 
tadapahastane tu parame÷varasya svàtmapracchàdanecchàråpà 'bhedàprakà÷anaü bhràntiråpaü prati svàtantryaråpà màyà÷aktirhetuþ , cidråpasya càpahastanaü dehàdereva atyaktavedyabhàvasya bhinnasyaiva upapatti÷ånyatayaiva pramàtçtvàbhimànaþ / tathà ca dehàbhimànabhåmikàyàü sthità÷càrvàkàþ %<caitanyavi÷iùñaþ kàyaþ puruùaþ>% iti kàyameva pràdhànyenàhuþ / strãbàlamårkhàõàü tathàbhimànàt tato 'pi vivekayuktàþ pàkajotpattipariõàmàdibalàdasthiraü ÷arãraü manvànàþ pràõa÷aktisamadhiùñhànena ca vinà vikàra÷atàve÷aü ÷arãrasya pa÷yanto bubhukùàpipàsàyogayogyaü pràõamevàtmànaü kecana ÷rutyantavido manyante / tato 'pi samadhikavivekabhàjaþ pràõasyàpi anityatvàdanusaüdhànayogyatàmapa÷yanto j¤ànasukhàdyà÷rayabhåtàü buddhimeva kàõàdaprabhçtaya àtmànamàhuþ / apare tasyà api yogid÷àyàü vedyabhàvàdaparatvaü manyamànàþ asaüvedyaparvaråpaü yanna kiücidråpaü sakalavedyarà÷ivinirmuktaü ÷ånyatvànnabhastulyaü na tu mahàbhåtàkà÷asvabhàvaü tat pramàtçtattvaü ÷ånyabrahmavàdinaþ sàükhyaprabhçtaya àhuþ / tasminnapi vedye ÷unyàntaraü tatràpi ÷ånyàntram ---- iti yàvadbhedaþ tàvatkalpanà na truñyatãti tadarthamàha %<kalpite>% iti / na cànavasthà paramàrthaprakà÷abalena yataþ sarvasya prakà÷o na tu dehàdiva÷àt , tayà tvabhimànamàtraü dehaþ pramàteti , saïkocamàtraråpaü cittattvaü ÷ånyam , bhåtalaü yathà ghañàbhàvaþ , saïkocoparivedyàü÷acchàyàcchuritaü tu cittattvameva buddhipràõadehàdi iti / amã eva bhåmikàvi÷eùà uttarottaramàrohatàü yoginàü jàgradàditayà piõóasthàditayà càgameùu bhaõyante , apahastanaü ca vyàkhyàsyateþ


-----


          {kalodvalitametacca cittattvaü kartçtàmayam / 
          acidråpasya ÷ånyàdermitaü guõatayà sthitam //}

iti , tatsthitam ---- a÷uddhaþ %<aham>% ityavamar÷o vikalpa eva //5//

          dvividho 'pi càyam %<ahaü--pratyayo>% dvidhà ---- anubhavamàtraråpa÷cànusaüdhànàtmà ca , ÷ivàtmani %<aham>% iti sadà÷ivàtmani %<ahamidam>% iti ÷uddho dvidhà / a÷uddho 'pi ahaü sthåla iti , yo 'haü sthålo 'bhavaü so 'haü kç÷a , bàlo , yuvà , sthaviraþ , sa eva aham iti ca a÷uddho dvividhaþ / tatra ÷uddhe vikalparåpatvamapratiùñhameva ityuktam , a÷uddhe tu anubhavaråpe vikalpatvamupapàditam , a÷uddhe 'pi tu anusaüdhànàtmakatayà abhedasya prasphuraõàt ka÷cidavikalpakatvaü ÷aïketa tasya vyàmohaü vyapohitumàha


-----


#<kàdàcitkàvabhàse yà pårvàbhàsàdiyojanà /
saüskàràtkalpanà proktà sàpi bhinnàvabhàsini // Ipk_1,6.6 //>#

          %<dehe>% ityàdi vartate , kàdàcitkaþ kadàcidbhavo niyatade÷akàlàkàro 'vabhàso yasya dehàdeþ svalakùaõaråpasya , tatra yà pårvàbhàsena bàlàdi÷arãràvabhàsena yojanà %<yo 'haü bàlaþ>% sa evàdya %<yuvà >% ityanusaüdhànam , àdigrahaõàduttareõa bhàvinà àbhàsena saha yojanà %<sthaviro bhavitàsmi>% iti , sà yojanà sarvà kalpanà vikalpa eva , na tu ÷uddhaþ pratyavamar÷aþ / atra dehàdervi÷eùaõaü hetutvà÷ayena ---- yato bhinnatàvabhàsitvameva dehàdestadànãmapi avichinnam , yadi hi tasya dehàdeþ sarvataþ pårõatvam avacchedahãnatvaü pa÷yan anusaüdhànam %<ahamidam>% iti vidadhyàt tadiyaü sadà÷ivabhåþ kena vikalpàtpadatvena bhaõyeta yàvatà 'vicchinne eva so 'nusaüdhiþ / bhinnepi(KSS: hi) kathamanusaüdhànam iti cedàha %<saüskàràt>% pràktanànubhavakçtavàsanàprabodhajasmçtiva÷àt iti yàvat , pràõe balàbalava÷àdanusaüdhiþ , buddhau j¤ànasukhàditàratamyàt , ÷ånye vaitatyàvaitatyayogàt , ayamapi vikalpa eva , evaü %<sa evàyaü ghañaþ>% iti ghañàdyanusaüdhàne 'pi vikalpatvaü mantavyam , kintu etàsu anusaüdhànabhåmiùu vidyà÷aktiràdhikyena aciradyutivaddãpyate iti tàsàü parapadapari÷ãlanaprathamakalpàbhyupàyatvamabhyupàgaman guravaþ //6//

          na ca dehàdãnàü pårvapårvapramàtçvedyatà yena pramàturaprakà÷e prameyaü na bhàti tatprakà÷a÷ca na pårvaprakà÷aü vinà , so 'pi na pramàtrantaraprakà÷aü vinà ityanavasthà syàt , api tu ÷uddhaprakà÷a eva vi÷vasya prakà÷a iti niråpayan uktayuktyà sadaiva sçùñyàdi÷aktyaviyogo bhagavata ukto bhavati , iti dar÷ayati


-----


#<tadevaü vyavahàre'pi prabhurdehàdimàvi÷an /
bhàntamevàntararthaughamicchayà bhàsayed bahiþ // Ipk_1,6.7 //>#

          yat pårvaü dar÷itaü %<dehe buddhau>% ityàdi tat evam upapadyate , katham ?  yadi vyavahàre màyàpade dehapràõàdimapi prabhureva prakà÷aparamàrtha icchayà màyà÷aktiråpayà , àvi÷an dehapràõàdipràdhànyena svaråpaü pradar÷ayan , antaþ saübinmàtre , bhàntam ahamityevaüråpam arthaugham icchayaiva bahiþ idamiti bhàsayati tata etadupapadyate , anyathà tu anavasthà syàt / hetau liï / api÷abda eva÷abda÷ca bhinnakramau , yat etàvat uktam , taditi , tasmàt hetoþ , evaü jàtaü vakùyamàõaråpam , kiütat ? yat kila prabhuþ parasparaü vyavahàrakàle krayavikrayaprekùàvyàkhyàdau caitramaitràdisaübandhino dehapràõàdãn ekatayà tàvati vyavahàre àvi÷an antarbhàntameva anujjhitàntaþprakà÷ameva santaü bahiþ ekàbhàsatayà bhàsayati iti saübhàvyate ityetajjàtam , iti saübhàvanàyàü liï / tena tena pramàtrà saha asminkàle aikyaü sçjyate , anyena pramàtrà aikyaü saühriyate , ghañàdimàtraråpe sthitiþ kriyate , pårõasvaråpanimãlanàt tirobhàva àdhãyate , tàvatyàbhàse aikyàvabhàsapårõatvavitaraõàt anugrahaþ kriyate , tena na kevalaü mahàsçùñiùu mahàsthitiùu mahàpralayeùu prakopatirodhàneùu dãkùàj¤ànàdyanugraheùu bhagavataþ krñyapa¤cakayogaþ yàvat satatameva vyavahàrepi / yaduktam


-----


          {sadà sçùñivinodàya sadà sthitisukhàsine /
          sadà tribhuvanàhàratçptàya svàmine namaþ //}

iti / 

          {pratikùaõamavi÷ràntastrailokyaü kalpanà÷ataiþ /
          kalpayannapi ko 'pyeko nirvikalpo jayatyajaþ //}

ityàdi ca / tathà


-----


          {............... pràkàmyamàtmani yadà prakañãkaroùi /
          vyaktoþ ........................................................................ //}

iti ca //7//

          iha antararthàbhàvabhàsaþ sthita eva , tat kiü tatra kàraõàntaracintayà iti prakçtaü prameyam , tatsiddhaye upapattiþ uktà , tena vinà icchàråpaþ pratyavamar÷o na syàt iti , tatprasaïgàt pratyavamar÷avikalpàdisvaråpam upapàditam , iti ÷iùyàõàü dhiyaü samàdhàtuü prakçtaü prameyam upapàdayan upasaüharati


-----


#<evaü smçtau vikalpe vàpy apohanaparàyaõe /
j¤àne vàpyantaràbhàsaþ sthita eveti ni÷citam // Ipk_1,6.8 //>#

          prakà÷àtmà parame÷vara eva yato dehàdipramàtçtàbhimànada÷àyàmapi vastutaþ pramàtà , %<evam>% iti , ato hetoþ idaü siddhaü bhavati ---- smaraõe apohanajãvite ca vikalpe anubhavaj¤àne ca antaràbhàsaþ prakà÷avi÷ràntaþ sthita eva , nàtra saü÷ayaþ ka÷cit , yadi hi dehàdireva paramàrthapramàtà syàt tat ÷arãrasya pràõasya dhiyaþ ÷ånyasya và antarghañàdi iti na kiücit etat ---- ghañàdiparihàreõa dehàdeþ sthitatvàt / paramàrthaprakà÷astu sarvaüsahaþ iti tatràntarvi÷vam , iti anàyàsasiddhametat //8//

          nanu antaràbhàsavargasya bahiràbhàsanaü yadi sarvatràsti kastarhi smaraõàdau àbhàsabhedaþ , na ca asau na saüvedyate ---- sphuñatàsphuñatàdiprasphuraõasya anapahnavanãyatvàt ityà÷aïkyàha


-----


#<kiütu naisargiko j¤àne bahiràbhàsanàtmani /
pårvànubhavaråpastu sthitaþ sa smaraõàdiùu // Ipk_1,6.9 //>#

          anubhavaj¤ànasya %<idaü nãlam>% iti antaravabhàsaü vahiràbhàsayataþ svàntarbhàvàbhàso naisargika


-----
 nisçùñeþ svàtantryàt àyàto na tu smaraõàderiva anyaj¤ànakçtavàsanàdibalàt / smaraõe utprekùaõe pratyakùapçùñhabhàvini adhyavasàye ca yo 'ntarnãlàdyavabhàso bàhyatayà adhyavasàyitavyaþ nàsau svàtmoyaþ api tu pårvànubhavasaüskàrajo 'sau , tatra saüskàro nàma anubhavasya kàlàntare 'pi anuvartamànatà , ato 'sàvanuvartamàno 'nubhavo yato nãlàdyàbhàsasaübhinnaþ tataþ tattàdàtmyàpannaü smaraõàdyapi tathà nirbhàsate , tata eva smaraõakàlàsaübhavã àbhàsaþ tadanubhavapårvakàlakalita eveti svayaü smaraõàdernirviùayatvaü gçhãtagràhitvaü ca uddhoùyate / etadeva asphuñatvam , iti siddho 'nubhavasmaraõàdau àbhàsabhedaþ antaràbhàsavargasya bahiràbhàsanam anyàvyavadhànena sphuñatà , vyavadhànena tu tàtkàlikatvàbhàvàt asphuñatà iti //9//

          nanu anubhavaj¤ànàt aindriyakàt anyat sarvaü j¤ànaü vyavadhànena bahiràbhàsanaråpaü pràptam ityà÷aïkya pravibhàgamàha


-----


#<sa naisargika evàsti vikalpe svairacàriõi /
yathàbhimatasaüsthànàbhàsanàdbuddhigocare // Ipk_1,6.10 //>#

          yaþ pratyakùavyàpàram anupajãvan vyàkùepasàratayà manoràjyasaïkalpàdivikalpaþ sa svaraü kçtvà svapreraõena prapreraõanairapekùyeõa svàtantryeõa carati udeti vyayate ca , tatra yo bahiràbhàso nãlàdeþ antaràbhàsamayasya sa naisargika eva , tathà hi aparidçùñapårvamapi ÷vetaü da÷ana÷atakalotakarayugalayuktaü dantinam antaþ pramàtçbhåmau sthitaü bahiþ antaþkaraõabhåmau svacchadhãdarpaõàtmikàyàü sa vikalpaþ tàtkàlikameva bhàsayati //10//

          asmàcca antaràbhàsasaübhavasamarthanaprasaïgàgatàt àbhàsabhedavicàràt ÷àstre yat prayoanaü mukhyatayà abhisaühitaü svàtmani ã÷varapratyabhij¤ànaråpaü tadadhikaraõasiddhàntanãtyà anàyàsasiddham iti dar÷ayati


-----


#<ata eva yathàbhãùñasamullekhàvabhàsanàt /
j¤ànakriye sphuñe eva siddhe sarvasya jãvataþ // Ipk_1,7.1 //>#

          %<pratibhàti ghañaþ>% iti yadyapi viùayopa÷liùñameva pratibhànaü bhàti tathàpi na tadviùayasya svakaü vapuþ , api tu saüvedanameva tat tathà cakàsti %<màü prati bhàti>% iti pramàtçlagnatvàt / tathà ca veda


-----


          {tameva bhàntamanu bhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti /}

iti / ÷atrà aviratasphuraõatvaü karmapravacanãyena tadãyasvàtantryopakalpitanirmàõakriyàjanito vedyavedakabhàvaråpo lakùaõàtmà saübandho dyotitaþ , kevalaü viùayollekhanabalàt bahiþ kramàvabhàsaþ samarthitaþ , sa sa kramayaugapadyàdivicitraråpo yaþ padàrthànàü vakùyamàõe÷varasvàtantryaråpade÷akàla÷aktyupakalpitaþ kramaþ de÷akàlaparipàñã , tena råùità pratibimbakalpatayà uparaktà , yà pratibhà uktà 

          {kevalaü bhinnasaüvedya ............................ /}

ityàdinà / eùà iti ca sarvasya svakà÷aråpà , paramàrthata÷ca antarmukhatvena prakà÷amàtraparamàrthatayà bhedàbhàvàt akramà , saiva mahe÷varaþ , avidyamàno 'ntaþ paricchedo de÷ataþ kàlataþ svaråpata÷ca yasyàþ cittaþ saüvidaþ tadeva råpaü yasya iti , ata eva bahirmukhaprakà÷àtmakavij¤ànasvabhàvasya pramàõavargasya yo 'ntaþ pratyàbhàsam %<idam idam>% iti ananta ---- kalpaþ vikalpamayo vimar÷àtmà pramàsamåhaþ , tatra saüyojanaviyojanavi÷ramàdiråpànekaprakàrasvàtantryaparipårõaþ ÷uddhàhaüpratyavamar÷amayaþ pramàtà sa bhaõyate , ata÷ca bahirghañaprakà÷aþ %<ayaü ghañaþ>% iti antarvikalpaþ svãkçtapårvaråpaþ %<aham>% iti tadubhayavi÷ràntisthànam , itãyat pårõaü prakà÷asya svaråpam //1//

          atraiva upapattiü pradar÷ayitumanvayaü tàvadàha


-----


#<tattadvibhinnasaüvittimukhairekapramàtari /
pratitiùñhatsu bhàveùu j¤àteyamupapadyate // Ipk_1,7.2 //>#

          %<saüvinniùñhà hi viùayavyavasthitayaþ>% iti yat ucyate tat na bhinnaråpaprakàtmakasaüvinmàtravi÷ràntyà siddhyati api tu tàstà vibhinnàþ saüvido ni÷cayaråpàþ pramàtmàno yàþ tàni eva mukhàni dvàràõi upàyà màrgàþ taiþ mukhaiþ nadãsrotaþsthànãyaiþ yadi amã bhàvà nãlasukhàdaya uhyamànà ekasmin %<aham>% iti pramàtçråpe mahàsaüvitsamudre pratitiùñhanti àbhimukhyena vi÷ràntiü bhajante , tata eùu parasparaü samanvayaråpaü tat j¤àteyaü tat upapattyà ghañate , j¤àtãnàü bhàvaþ tacchabdapravçttinimittaü parasparaü jànãyuþ iti , karma ca anyonyayogakùemodvahanàtmakaü j¤àteyam , tacca samanvayàbhipràyeõa iha dar÷itam , na jaóànàü svataþ samanvayaþ kadàcidapi iti pratipàdayitum //2//

          tathà ca vyatirekamukhena etadevàha


-----


#<de÷akàlakramajuùàmarthànàü svasamàpinàm /
sakçdàbhàsasàdhyo'sàvanyathà kaþ samanvayaþ // Ipk_1,7.3 //>#

          arthànàü jaóànàm , tajj¤ànàü tadvikalpànàü tanni÷cayànàü ca de÷akramaü kàlakramaü càtyajatàm , svasamàpinàm ---- svaråpamàtrapratiùñhànàm , kaþ samanvayaþ , na ka÷cit ityarthaþ , yato hi asau samanvayaþ sakçdàbhàsena de÷akàlàkàrami÷rãkaraõàtmanà yojanàbhàsena sàdhayituü ÷akyaþ nànyathà , na hi pçthakpçthak parikùãõeùu srotaþsu taduhyamànàþ tçõolapàdayaþ samanvayaü kaücit yànti iti / anekatvena de÷akàlàdibheda ityà÷ayena sakçcchabdaþ tanniùedhatàtparyeõa prayuktaþ //3//

          tatra ko 'sau samanvaya ityà÷aïkya bahutaravyàpakaü kàryakàraõabhàvaü tàvat dar÷ayati


-----


#<pratyakùànupalambhànàü tattadbhinnàü÷apàtinàm /
kàryakàraõatàsiddhihetutaikapramàtçjà // Ipk_1,7.5 //>#

          iha anubhåto viùayaþ prakà÷ate smçtau , tatra viùayasyàsau smçtiþ na nåtanaþ prakà÷aþ api tu asya sa prakà÷aþ pràcyo 'nubhava eva , sa cànubhavo j¤ànaråpatvena j¤eyaråpatvàbhàvàt na j¤ànàntarasaüvedyaþ api tu svaprakà÷aþ , sa ca smçtikàle yadi asan tat kathaü prakà÷atàm , bhavatu và asau tathàpi smçtiþ syàt , tasmàt etat evamupapadyate , yadeva smçtisvasaüvedanam , tadeva anubhavasya svasaüvedanam , na tu aparaü svasaüvedanavyatiriktaü pratyakùam anumànàdikaü và tatra kramate , tata÷ca tàvatkàlàpi avichinnamekaü yat svasaüvedanaü tadeva %<pramàtçttvam>% iti siddham / anyatra anubhavitari smartà anyo na upapadyate , ityanayà chàyayà smçtyà pramàtçsiddhiþ pårvamuktà , idànãü tu svasaüvedanaikãbhàvena bhaïgyantareõa iti vi÷eùaþ //5//

          nanvanubhavàtirikte 'pi arthe santu vikalpàþ pramàõam , apràmàõyaü hi bàdhabalàt bhavati , bàdhàbhàve tat kathaü syàd ityà÷aïkya so 'pi ayaü bàdhyabàdhakabhàvaþ satyàsatyapravibhàjanayà vi÷veùàü vyavahàràõàü jãvitabhåto na ekena pramàtçtattvena vinà ghañata iti vitatya dar÷ayati


-----


#<bàdhyabàdhakabhàvo'pi svàtmaniùñhàvirodhinàm /
j¤ànànàmudiyàdekapramàtçpariniùñhiteþ // Ipk_1,7.6 //>#

          %<bàdhàbhàve pràmàõyam>% ityetadartham ava÷yasamarthyo yo bàdhavyavahàraþ so 'pi katham iti %<api>% ÷abdasyàrthaþ / iha ÷uktyà tàvat rajatasya na kàcit bàdhà nàma kriyamàõà dç÷yate , ÷uktij¤ànena rajataj¤ànaü bàdhyate ityapi na yuktam , svasmin viùaye àtmani ca svaråpe dvayoþ j¤ànayoþ pariniùñhitayoþ vi÷r|antayoþ anyonyaü virodhasya abhàvàt / atha ayaü parasparaparihàra eva virodhaþ tarhi sarveùàü j¤ànànàü virodhàt bàdhyabàdhakabhàvasya svàtmani pariniùñhaiva na labhyeti sutaràü vighañeta satyetarapravibhàgaþ / na¤api atra tantreõa vyàkhyeyaþ / etaduktaü bhavati ---- yadi j¤ànaü svayaü na÷yati tadà kiü j¤ànàntareõa asya kçtam , na hi tena tatkàle 'saübhavatà tasya viùayàpahàraþ kartuü ÷akyaþ , na ràjatam ityapi j¤ànaü svaü rajatàbhàvaü viùayãkurvat na viùayam apaharet rajataj¤ànasya / athàpi j¤ànàntareõa nà÷yate ityapi pakùaþ , tatràpi sarveùàü j¤ànàm iyameva saraõiriti kiücideva bàdhyam iti kathaü syàt ?  yadà tu rajataj¤ànaü ÷uktij¤ànaü ca ekatra svasaüvedane vi÷rànyataþ tadà etat upapadyate , tathà hi ---- ekatràpi pramàtçtattve vi÷ràmyatàü j¤ànànàü naikaprakàraiva vi÷ràntiþ api tu vicitratayaiva sà saüvedyate , tathà hi ---- nãlam iti utpalam iti j¤àne pramàtari vi÷ràmyantã parasparoparàgàbhàsena vi÷ràmyataþ / ghaña iti paña iti parasparànà÷keùeõa , ÷uktikà iti na rajatam iti và j¤ànaü rajatam iti j¤ànasya unmålanaü tadãyavimar÷àtmakapramàråpavyàpàrànuvartanavidhvaüsaü kurvat pramàtari pratiùñhàü bhajate / evaü kàryakàraõabhàvàdau vi÷ràntivaicitryaü prameyàsaübhavi pramàtrà svàtantryeõa nirmitaü tata eva asya pramàsvatantratàdàyi vàcyam / evamekatra pramàtari pårvaj¤ànasya parivarjanena yato ni÷cità sthitiþ , iti bàdhyabàdhakavyavahàra upapannaþ , nãlàdivat kila tànapi vyavahàràn sa eva parame÷varaþ svàtantryàt àbhàsayati tat te 'pi satyà eveti //6//

          atra parakãyaü matam à÷aïkate dåùayiùyàmãti


-----


#<viviktabhåtalaj¤ànaü ghañàbhàvamatiryathà /
tathà cecchuktikàj¤ànaü råpyaj¤ànàpramàtvavit // Ipk_1,7.7 //>#

          iha ÷uktikàj¤ànaü svàtmànaü saüvidat svàtmàbhinnaü pramàõatvaü budhyate , %<tatparicchinatti>% iti nyàyàt , tatparicchedanàntarãyaka÷ca anyavyavaccheda itya÷uktij¤ànaråpasya rajataj¤ànasya apramàõatvavedanaü tadeva ucyate yat etat ÷uktikàsaüvedanàbhinnapramàõatvavedanam , na ca etat apårvaü yat vastvantaraj¤ànameva vastvantaràbhàvaj¤ànam iti , ÷uddhabhåbhàgagrahaõameva hi ghañàbhàvagrahaõam iti prasiddhametat / evam apramàõatvasaüvedanameva rajataj¤ànasya bàdhyatvam ucyate , ata÷ca bàdhyabàdhakatvam evaü siddham iti cet asmàbhiþ ucyate ---- tat kiü pramàtraikyeneti //7//

          atra prasaïgàt abhàvavyavahàrasya siddhau tattvamupapàdayiùyan dçùñàntameva tàvat paradar÷ane dåùayati


-----


#<naivaü ÷uddhasthalaj¤ànàtsiddhyettasyàghañàtmanà /
na tåpalabdhiyogyasyàpyatràbhàvo ghañàtmanaþ // Ipk_1,7.8 //>#

          yo dçùñànta uktaþ sa eva na , kuta iti cet ucyate %<iha bhåtalaü na ghañaþ>% iti tàdàtmyena abhàvo vyavahartavyaþ kadàcit , kadàcit vyatirekeõa %<iha bhåtale ghaño na >% iti / tatra ÷uddhabhåtalaj¤ànàt àdyo 'yaü vyavahàraþ sidhyati , yatra dç÷yatvaü na upayogi , upalabdhilakùaõapràptirapi hi yasya nàsti pi÷àcàdeþ svabhàvabalàt , yasya và ÷abdàdeþ tadgàhaka÷rotràdisàmagrãsàkalyasya tatra ekaj¤ànasaüsargivastvantarapratipattyabhàvenàni÷cayàt tasyàpi tàdàtmyenàyamabhàvo gçhyate %<bhåtalaü na pi÷àco na ÷abdaþ>% iti , yatra tu dç÷yatvaü vi÷eùaõam ava÷yam apayogi tatra vyatirekeõa abhàve vyavahartavye na eùo 'bhyupàyaþ //8//

          kuta iti cet ---- atiaprasaïgàditi bråmaþ / tameva dar÷ayati


-----


#<viviktaü bhåtalaü ÷a÷vad bhàvànàü svàtmaniùñhiteþ /
tatkathaü jàtu tajj¤ànaü bhinnasyàbhàvasàdhanam // Ipk_1,7.9 //>#

          vidyamàne 'pi ghañe bhåtalaü ÷uddhameva , na hi bhàvà mi÷rãbhavanti , tata÷ca tadàpi ÷uddhabhåtalaj¤ànam asti , iti satyapi ghañe katham abhàvo vyatirekeõa na vyavahriyate %<atra bhåtale ghaño nàsti>% iti , %<tajj¤ànam>% iti viviktabhåtalabhàgaj¤ànam , %<jàtu>% iti kasyàücideva da÷àyàü ghañàsaünidhànaråpàyàm , bhinnasya ghañasya abhàvaü sàdhayati na tu sarvadà iti kena prakàreõa bhavet , etena atra bhåtale pi÷àco nàsti ityapi syàditi àpatitaü mantavyam //9//

          nanvevaü vyatirekàbhàvaniùñho vyavahàro loke tàvat avigãtaþ asyàücideva da÷àyàü dçùñaþ , tatra kà gatirityà÷aïkya cirantanairaparidçùñaü tatsiddhiprakàraü dar÷ayati


-----


#<kiü tvàlokacayo'ndhasya spar÷o voùõàdiko mçduþ /
tatràsti sàdhayettasya svaj¤ànamaghañàtmatàm // Ipk_1,7.10 //>#

          iha bhàva eva bhàvàntarasya abhàva iti vyavahartavyaþ iti ayaü tàvat aparityàjyaþ pràtãtikaþ panthàþ , tatra bhàvasya bhàvàntareõa ya àdhàryàdhàrabhàvaþ sa eva bhàvatadabhàvayoþ , tata÷ca bhåtale ghañavyatiriktaü vastvantaraü ÷ilàdikam àlokapu¤jàdikaü và yat càkùuùe j¤àne bhàti tadeva vyavahriyate %<bhåtale ghañàbhàvaþ , bhåtale ghaño nàsti>% iti và , yatràpi nàsti cakùurvyàpàro netranimãlanasaütamasàdau tatràpi bhåtale ghañocitakañhinaspar÷aviviktaü mçdum uùõaü ÷ãtam anuùõà÷ãtaü và gçhõan tameva atra ghañàbhàva iti vyavaharati vàyuspar÷asya sarvagasya ava÷yaübhàvàt , iti vàkyàrthaþ / padàrthastu ---- %<kiü tu>% iti svamatopakùepàya svapratibhàpra÷naparàmar÷aþ , kiü punaratra nyàyyamiti tatràha %<tatra >% bhåtale %<àlokacayaþ>% tàvat asti j¤eyaþ , %<andhasya uùõàdikaþ spar÷aþ>% asti , %<tasya>% àlokacayasya spar÷asya và yat %<svaj¤ànam>% anyaghañàdiviviktena svena råpeõa j¤ànam tat kartç , %<tasya>% àlokàdeþ aghañaråpatàü ghañàbhàvaråpatàü %<tatra>% bhåtale sàdhayati iti ÷akyo ' yamarthaþ / {÷aki liï ca}(pà. så. 3-3-172) iti liï / àntarapràõaspandanajanitasåkùma÷abdàkarõanàcca ÷rotràdisàkalyaü saübhavàyamànaþ tameva ÷abdam ekaj¤ànasaüsargiõaü ÷çõvan ÷abdàntaraü niùedhayati %<na iha anyaþ ÷abdaþ>% iti / tatsåkùma÷abdàbhàvamapi såkùmatamàntarnàdàvahita÷rotro vedayate , rasagandhaspar÷àbhàvo 'pi dantodakarasaü tripuñikàgandhaü kàyãyaü ca spar÷aü saüvedayamànenaiva rasàbhàvo vedyaþ , na hi ekaj¤ànasaüsargayogyavastvantaropalambhena vinà upalabdhikàraõasàkalyani÷cayo 'sti , iti ekànta eùaþ / acirapravçttatattadviùayànubhavakalpitasya tadaiva dhvaüsànà÷aïkanàt karaõasya kàraõasàkalyani÷cayaþ kim ekaj¤ànasaüsargitayà iti cet na , tattvabhàvopalipsurhi prayatnena tattadindriyàdhiùñhànaü vyàpàrayanneva lakùyate //10//

          nanvevam adç÷yàsyàpi pi÷àcàdeþ niùedhavyavahàro vyatirekeõàpi pràpnoti , sa hi àlokapu¤jo yathà ghañàt anyaþ tadvat pi÷àcàderapi / tadetat à÷aïkyàha


-----


#<pi÷àcaþ syàdanàloko'pyàlokàbhyantare yathà /
adç÷yo bhåtalasyàntarna niùedhyaþ sa sarvathà // Ipk_1,7.11 //>#

          àlokapu¤jo yadyapi pi÷àcàd vyatirikto yadyapi ca àloko 'sti api÷àcàtmà ityetàvat siddhyati tathàpi atra %<pi÷àco nàsti>% ityetat a÷akyam adhyavasàtum , 
ghaño hi àlokapåramadhye 'pi asaübhàvyaþ , ghañasaünidhau tatra àlokapåràsamarpaõàt , ata÷ca siddhyatãdam %<atra ghaño nàsti>% iti , pi÷àcastu tàdçksvabhàvo yo bhåtalamadhye àlokamadhye 'pi và bhavan bhåtalasya àlokasya và tàü nibióatàü na vihanti , tata÷ca àlokamadhye tasya saübhàvanàt kathaü vyatirekeõa niùedhavyavahàraþ , evaü råpamadhye rasàdeþ saübhàvanàt tasyàpi aniùedhaþ / yadyapi anàlokaþ àlokàt anyaþ pi÷àcaþ tathàpi asau bhåtalasya antarmadhye 'dç÷yo bhavati iti saübhàvyate yathà , tadvadeva àlokasyàbhyantarepi so'sti iti saübhàvyata eva , tata÷ca yadyapi àlokastato 'nyaþ ityanena pathà niùiddhaþ pi÷àcaþ tathàpi sarvaprakàreõa na niùiddhaþ iti tadabhàvanibandhanàþ kathaü tatra vyavahàràþ pravartantàm iti ÷lokàrthaþ //11//

          evaü prasaïgàt abhàvavyavahàrasya tattvam upadar÷ya prakçte yojayati


-----


#<evaü råpyavidàbhàvaråpà ÷uktimatir bhavet /
na tvàdyarajataj¤apteþ syàdapràmàõyavedikà // Ipk_1,7.12 //>#

          yathà àloko ghañàbhàva iti àloke gçhãte pràk gçhãtasya ghañasya na kiücit àyàtam tathaiva ÷uktij¤ànaü råpyaj¤ànàbhàva iti iyat saübhàvyate / yathà ghañaj¤ànaü ghañaj¤ànapràmàõyasaüvit pañaj¤ànàbhàvaþ pañaj¤ànàbhàvapràmàõyasaüvit iyatà ca na pårvapravçttaü pañaj¤ànam apramàõãbhavati , eùà hi tasya ghañaj¤ànasya svaråpacintà sarvà na j¤ànàntarasya àdyasya kimapi ato jàtam / evaü ÷uktiriyam iti , na rajatam idam iti ca j¤ànameva svàtmanà prakà÷atàm , ahaü ÷uktau rajatàbhàve ca pramàõaü na tu rajate iti , tàvatà tu pràktanasya rajataj¤ànasya na kiücit vçttam iti tadviùayãkçtaü rajataü katham asatyaü syàt //12//

          nanvidamityanena tadeva paràmç÷yate yatra rajataj¤ànam abhåt tatraiva idànãü %<na rajatam>% iti %<÷uktiþ>% iti ca j¤ànaü pramàõabhåtaü jàtam , tat ato 'numãyate ---- tat %<pràcyaü rajataj¤ànam apramàõam>% iti , na hi etat saübhavati ---- viruddhaviùayadvayàvagàhi j¤ànadvayaü pramàõam ekatra viùayãbhavati iti , tadayam ànumàniko bàdhavyavahàro bhaviùyati ityà÷aïkyàha


-----


#<dharmyasiddherapi bhavedbàdhà naivànumànataþ /
svasaüvedanasiddhà tu yuktà saikapramàtçjà // Ipk_1,7.13 //>#

          na kevalaü svasaüvedanàt na siddhyati bàdhà , yàvat anumànato 'pi na siddhyati , dharmiõo 'siddheþ , api÷abdàt hetoþ vyàpte÷ca , apiþ ubhayatra neyaþ , iha dharmiõi siddhe siddhena hetunà smaryamàõavyàptikena sàdhyadharmàyogavyavacchedo 'numànavyàpàraþ , iha ca pràcye råpyaj¤àne dharmiõi apràmàõyaü sàdhyo dharmaþ tatra ÷uktikàj¤ànaü và , na rajatam iti j¤ànaü và , tajj¤ànaviùayãkàryatvaü và viùayagataü hetåkriyeta , na caitat yuktam tatkàle pràcyaråpyabodhasya dharmiõo 'bhàvàt , na càpi tasya ÷uktij¤ànàdayo dharmàþ , na ca apakùadharmàt sàdhyasiddhiþ , ataþ smaryamàõaü taddharmi syàt ityapi asat / atha ÷uktiþ na rajataj¤ànasya viùaya iti sàdhyate ÷uktikàj¤ànaviùayatvàt iti , tat yadi idànãm tadà siddhasàdhanam , atha pårvam tadà tatpårvasvasaüvedanena bàdhyaviùayatà / kena caivaü vyàptirgçhãtà ---- yatra idànãm anyat j¤ànam tatra pårvam anyat na bhavati iti , anumànantareõa iti cet , ananvasthà / etena etat pratyuktam ---- ekasmin viùaye kathaü j¤ànadvayaü syàt iti , ko hi ekaviùayatàü tayorj¤ànayoþ jànãyàt , te hi tàvat svàtmani svaviùaye ca vi÷ràmyate iti uktam , iti anumànato 'pi na bàdhà , na ca tathàbhåtamapi vyavadhànam atra pratãtau saüvedyate , svasaüvedanasiddhatayà jhañiti bhàsanàt / ata eva etadapi a÷akyaü vaktum ---- mà bhåt bàdhà nàma iti / 

          evaü parapakùe 'nupapattiü pradar÷ya svapakùe ekapramàtçpariniùñhiteþ udiyàt bàdhyabàdhakabhàva iti vàkyena pratij¤àtaü nigamayati ---- yuktà sà ekasmàt pramàtuþ yadi jàyeta iti , sa eva hi tathà nirmàtà iti vyàkhyàtameva , sthite caivaü yadi vyavahàrasiddhaye 'nyathànupapattirapyucyate tat ucyatàü kàmam , adhunà sarvaü siddhyati , iti //13//

          na kevalamete kàryakàraõabhàvasmaraõabàdhàvyavahàràþ sakalalokayàtràsàmànyavyavahàrabhåtà ekapramàtçpratiùñhàþ , yàvat avàntaravyavahàrà api ye krayavikrayàdayaþ samalàþ , upade÷yopade÷abhàvàdaya÷ca nirmalàþ , tepi ekapramàtçniùñhà eva bhavanti , vyavahàrà hi sarve samanvayapràõàþ iti upasaühàrakrameõa dar÷ayati


-----


#<itthamatyarthabhinnàrthàvabhàsakhacite vibhau /
samalo vimalo vàpi vyavahàro'nubhåyate // Ipk_1,7.14 //>#

          %<tattadvibhinna>% iti ÷lokadvayoktena anena upapattiprakàreõa , anvayavyatirekàtmanà , tathà ÷lokàntarairuktena vyavahàrodàharaõaprakàreõa idamapi mantavyam ---- yat vibhau de÷akàlànavacchinne , ata eva atyarthabhinnaiþ màyàbalàt bhedaikapràõitaiþ nãlasukhàdyàbhàsaiþ pratibimbakalpaiþ anatiriktatayà vartamànaiþ , khacite svaråpànanyathàbhàvena uparakte , vi÷ràntaþ sarvo vyavahàro 'nubhåyate , anubhava eva atra dçóhatamaü pramàõam iti yàvat , anubhåyate ca sopade÷aiþ avadhànaparaiþ yena eùàü yaiva saüsàrada÷àsaümatà vyavahàrada÷à saiva pramàtçtattvaprakhyàtmikà ÷ivabhåmiþ / yaduktam


-----


          {................................... saübandhe sàvadhànatà //}

iti / apratyabhij¤àtàtmaparamàrthànàü samalo vyavahàraþ , anyeùàü sa eva nirmalaþ // iti ÷ivam //14// àditaþ //77//

          iti ÷rãmanmàhe÷varàcàryavaryotpaladevapàdaviratitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptakçtavimar÷inyàkhyavyàkhyopetàyàü prathame j¤ànàdhikàre ekà÷rayaniråpaõaü nàma saptamamàhnikam // 7 //


____________________


          atha j¤ànàdhikàre màhe÷varyaniråpaõaü nàmàùñamamàhnikaü pràrabhyate /

          {svasaüvedanasaüsiddhavyavahàrava÷ena yaþ /
          nityaü mahe÷varaþ siddhaþ siddhànàü taü stumaþ ÷ivam //}

          evaü j¤ànasmaraõàpohanàni vyutpàdya eùàmekamà÷rayaü vinà vyavahàro na yuktaþ iti niråpitam etàvatà , 

          {na cedantaþ kçtà ...................................................... }

ityatra yat uktam %<ekaþ>% iti tat parighañitam / antaràbhàsasamarthanena %<antaþkçtànantavi÷varåpaþ>% , ityapi niråpitam / yadatraiva %<mahe÷varaþ>% iti uktam tanmàhe÷varyaü svàtantryaråpamupapàdayitavyam , tacca j¤ànaviùayaü kriyà ---- viùayaü ca ityubhayaprakàram , tatra yato bhagavàn j¤àtà kartà ca , yadyapi ca prakà÷avimar÷àtmakaü cidekaghanam ekameva saüvidråpam , tathàpi vyutpàdanàya tatparighañita eva ayaü vibhàgaþ , tena j¤ànàtmakakriyàviùayaü svàtantryaü yadyapi kriyà÷aktiråpaü tathàpi tat j¤ànàdhikàra eva nirõetavyaü tadviùayatvàt / evaü ca j¤àtç÷abdàrthaþ prakçtitaþ pratyayata÷ca saüpårõatayà nirõãto bhavati / tatra j¤ànaü nàma svayaübheditàbhàsabhedopà÷rayaniyantraõàsaükucitam %<ahamiti>% saüvedanam / tatràbhàseùu yat svàtantryaü tadeva j¤àna÷aktiviùayaü svàtantryaü saüpadyate iti / 

          {tàtkàlikàkùasàmakùya ....................... /}
ityàdinà 

          {......................................... ÷uddhe j¤ànakriye yataþ /}

ityantena ÷lokaikàda÷akena tat niråpyate / tatra abhàsàntaràpekùã ca àbhàso 'nyathà và iti ÷lokena uktvà , sa eva àbhàsa eka iti ÷lokàntareõa ucyate / arthakriyàbhàso 'pi tathaiva àbhàsaniyata iti ÷lokadvayena uktvà kasmin àbhàse sà arthakriyà iti punaþ ÷lokadvayena / àbhàsàntaravicitritàbhàsabhittisthànãyam àntaratvam iti ÷lokena / tato bàhyatvaü svaråpato vibhàgata÷veti ÷lokayugmena / tataþ ÷lokena j¤ànàdi÷aktyà÷rayasya ekasya upasaühàraþ / ÷lokàntareõa mahe÷varatvam upasaüharatà bhàvinaþ kriyàdhikàrasya upakùepa iti saïkùepàrtha àhnikasya / atha ÷lokàrtho niråpyate / 

          nanu yadi parame÷varaniùñhatayaiva samasto 'yaü vyavahàraþ tat asya sphuñatvàsphuñatvapràyaprasiddhavaicitryànupapattiþ , yena kila ayam anupràõitaþ sa eka eva bhagavàn , na ca tadvyatirekeõa vyavahàrasya nijaü kiücana tattvam utpa÷yàma ityà÷aïkyàha


-----


#<tàtkàlikàkùasàmakùyasàpekùàþ kevalaü kvacit /
àbhàsà anyathànyatra tvandhàndhatamasàdiùu // Ipk_1,8.1 //>#

#<vi÷eùo'rthàvabhàsasya sattàyàü na punaþ kvacit /
vikalpeùu bhaved bhàvibhavadbhåtàrthagàmiùu // Ipk_1,8.2 //>#

          kevalam etàvatà àbhàsànàü bhedo na punararthàvabhàsasya svàtmagataþ kvacidapi bheda iti ÷lokadvayasya saümelitasya saübandhaþ / yasminneva kàle sa àbhàsa àbhàti tatkàle eva bhavati , yat akùasàmakùyaü bàhyendriyapratyakùatvaü nàma àbhàsàntaraü pa÷yàmãtyevaüråpaü tatsàpekùàþ tadvyàmi÷ràþ kvacit àbhàsà bhavanti , yatra sphuñatàvyavahàraþ / andhaviùayaþ andhakàrasthapramàtçviùayaþ punaþ yo 'nyo vyavahàrosphuñatàmayaþ tatra te àbhàsà anyathà , tathà hi jàtyandhasya bàhyendriyapratyakùatvalakùaõam àbhàsàntaraü naivàsti , dçùñavatastu andhãbhåtasya saütamasashtitasya ca tàtkàlikaü tat nàsti api tu pràktanameva bàhyendriyapratyakùatvam anusaüdhatte //1//

          tasmàt arthàvabhàsasya keùucidapi vikalpeùu sattàyàü svaråpe vi÷eùo 'sti iti saübhàvanà na kartavyà / te hi vikalpà bhàvivastugàmino và bhaviùyanniùñhà và bhavantu avrtamànaniùñhà và atãtavastuvi÷ràntà và / etaduktaü bhavati ---- nãlamidaü pa÷yàmi , saïkalpayàmi , utprekùe , smaràmi , karomi vacmi ityàdau nãlàbhàso 'sau svaråpato 'nånàdhikaþ / evaü pa÷yàmãtyapi yaþ pãtàdiùu / te punaràbhàsàþ svàtantryeõa yadà bhagavatà saüyojyante viyojyante ca tadà ayaü sphuñatvàdirvyavahàraþ , nãlamityàbhàsasya utprekùe ityàdyàbhàsàntaravyavacchedanena pa÷yàmãti àbhàsavyàmi÷raõàyàü sphuñatàvyavahàraþ / evaü traikàlikavyavahàravaicitryopapattiþ / parame÷varasvaråpàntarbhåtatve punaràbhàsànàü na kuta÷cit vyavacchedaþ na kenacit vyàmi÷raõà iti //2//

          nanvetat nãlàdiùu upapadyatàü yatra bàhyendriyavyàpàro 'sti sukhàdau tu tadabhàvàt kathaü vaicitryamityà÷aïkyàha


-----


#<sukhàdiùu ca saukhyàdihetuùvapi ca vastuùu /
avabhàsasya sadbhàve'pyatãtatvàttathà sthitiþ // Ipk_1,8.3 //>#

#<gàóhamullikhyamàne tu vikalpena sukhàdike /
tathà sthitistathaiva syàtsphuñamasyopalakùaõàt // Ipk_1,8.4 //>#

          sukhe srakcandanàdike ca tatkàraõe , duþkhe ahikaõñakàdau ca taddhetau atãte 'nàgate và yadyapi àbhàsaþ sa eva tathàpi atãtamidam anàgatamidam iti àbhàsàntareõa yato vyàmi÷raõà anubhavàmãti àbhàsàcca yato vyavacchedaþ tena vidyamàneùvapi teùu tasya pramàtuþ tena prakàreõa sthitirna bhavati yathà pårvan abhåt aham adhunà sukho duþkhãti samarjitatattannimitasàmagrãko và iti //3//

          yadà tu vikalpena tàni vaståni bàóham ullikhati tadà paunaþpunyavi÷iùñasukhataddhetållekhanàbhidhànakàraõàbhàsànuprave÷àt àbhàsàntaravyàmi÷raõàtmanà tenaiva asmaduktena prakàreõa na punaranyena , %<tathà>% iti , sukhã ahamityàdikena sthitiþ bhavati iti saübhàvyam / ucitametat yatastadànãü sphuñatvàbhàsami÷raü sukhàbhàsam upalakùayati asau / atãtagrahaõaü bhàvino 'pi upalakùaõam //4//

          nanu iyatà kimuktam bhavati ---- bàhyaråpàþ sragàdayaþ sukhàdihetavo bàhyajanità÷ca sukhàdayaþ sukhyahamiti abhimànahetavaþ iti , tata÷ca bàhyatvàbhàve tajjanyatvàbhàve ca na tathà uktaü syàt , tatra ca ta eva na kecit , tata÷ca kathamuktam arthàvabhàsasya sattàyàü na kvàpi vi÷eùa iti sattàyà eva abhàvàt ityà÷aïkyàha


-----


#<bhàvàbhàvàvabhàsànàü bàhyatopàdhiriùyate /
nàtmà sattà tatasteùàmàntaràõàü satàü sadà // Ipk_1,8.5 //>#

          iha sukhamasti mama , duþkhaü nàsti mameti ye bhàvàbhàsà abhàvàbhàsà÷ca teùàü bàhyatvaü nàma àtmà svaråpaü na bhavati , na hi sukhamityasya svaråpaü %<bàhyam>% iti vapuùà bhàti , sukhasya hi sukhameva svaråpam kevalaü bàhyatvaü nàma abhàsàntaram ã÷vareõa svàtantryabalàdeva yadà tatra sukhàbhàse mi÷ratayà bhàsyate tadà tat tasya upàdhiråpatàm upara¤cakatàü vi÷eùaõatvaü gacchati , tata÷ca yathà nãlàbhàsàbhàve utpalàbhàsasya na kiücit vçttaü svaråpato ràjàbhàsàbhàve và puruùàbhàsasya , tathà bàhyatvàbhàsàbhàve 'pi sukhàbhàsasya duþkhàbhàvàbhàsasya kàntàbhàsasya ca na svaråpataþ kàcana mlànatà iti àntaràõàü sadaiva sthitiþ eùàm //5//

          iha antaþkaraõe buddhidarpaõàtmani nãlàdãnàmavabhàsànàm àntaratvamapyasti antaþkaraõamadhyebhavatvàt , bàhyatvamapi gràhyatàråpaü pramàtuþ vicchedenàvabhàsàt , bàhyatvaü ca kevalaü bàhyapratyakùatà , atra ca avasthàdvaye 'pi arthakriyàm amã kurvantyeva antato j¤ànaü svaviùayam / yat punaþ pramàtçtàdàtmyalakùaõam àntaratvaü tatra amã kathaü na kàücit arthakriyàü vidadhãran ityà÷aïkyàha


-----


#<àntaratvàtpramàtraikye naiùàü bhedanibandhanà /
arthakriyàpi bàhyatve sà bhinnàbhàsabhedataþ // Ipk_1,8.6 //>#

          %<pramàtraikye>% iti , tannimittakaü yat ànantaratvaü tasmàddhetoþ , eùàm àbhàsànàm arthakriyà na kàcit asti , sà hi arthakriyà bhede sati bhavati , sa hi nãlàbhàsaþ pãtàbhàsàt yato bhidyate yata÷ca pramàturbhidyate tataþ svena sàdhyàü bhinnam arthakriyàü tasya pramàtuþ kuryàt , na ca eùa tadà bhede 'sti pramàtraikyàt / sà hi arthakriyàbhàsabhedaniyatà , tathà ca kàntàbhàsasya bàhyatve 'pi sati àbhàsàntarasya àliïganalakùaõasya vyapagame dårãbhavati , iyam iti ca àbhàsàntarasya upagame 'nyaiva pràktanàhlàdaviparãtà dç÷yate arthakriyà , ata àbhàsabhedàbhàvaþ yataþ pramàtraikyakçte àntaratve tasmàt na arthakriyà iti / arthakriyàbhàso 'pi ca àbhàsàntarameva iti arthakriyàkàritvamapi na bhàvànàü sattvam , yena tadabhàve svaråpato 'bhàvaþ syàt //6//

          nanu ca bàhyàbhàsavyatibhedanakàle àntaràbhàso virodhàt vicchinna iti katham idam uktam %<àntaràõàü ya àbhàsaþ sa sadà>% iti ?  etat pariharati


-----


#<cinmayatve'vabhàsànàmantareva sthitiþ sadà /
màyayà bhàsamànànàü bàhyatvàdbahirapyasau // Ipk_1,8.7 //>#

          iha avabhàsànàü sadaiva bàhyatàbhàsatadabhàvayoþ api antareva pramàtçprakà÷a eva sthitiþ , yata ete cinmayàþ , anyathà naiva prakà÷eran iti uktaü yataþ / yadà tu màyà÷aktyà vicchedàvabhàsanasvàtantryaråpayà bàhyatvam eùàm àbhàsyate tadà tat avalambya avabhàsamànànàm asau sthitiþ bahirapi antarapi / nàyam antaràbhàso bàhyatvasya virodho pratyuta sarvàbhàsabhittibhåto 'sau , tat kathaü virodhaþ iti yuktamuktam %<sadaiva àntaràõàü sattà>% iti //7//

          nanu bàhyatve sati arthakriyà , tacca bàhyendriyagamyatvam , na ca vikalpollikhitànàü tat saübhavati , tat katham amãùàm arthakriyà syàt , dç÷yate ca vikalpollikhitaþ pi÷àcàdiþ tràsàdividhàyã ityà÷aïkyàha


-----


#<vikalpe yo'yamullekhaþ so'pi bàhyaþ pçthakprathaþ /
pramàtraikàtmyamàntaryaü tato bhedo hi bàhyatà // Ipk_1,8.8 //>#

          vimar÷avi÷eùaråpe vikalpaj¤àne ya ullikhyamànaþ kàntàcauràdiþ arthaþ sopi bàhyaþ , na kevalaü bahiravalokyamànaþ , yasmàt so 'pi pramàtuþ sakà÷àt pçthageva prathate %<ayam>% iti , yacca pramàtari ahamityeva vi÷ràntatvaü tat àntaratvam , antariti nikañam , tacca kiücit apekùya , apekùaõãya÷ca sarvatra pramàtaiva apekùaõãyàntaraàbhàve , tata÷ca pramàtari nikañaü tàdàtmya ---- pràptameva iti , tato yat bhinnaü tat bàhyameva iti yuktà ullekhasyàpi arthakriyà //8//

          nanu kumbhakàràdivyàpàreõa ghañàdeþ astu bàhyatvam , antaþkaraõagocarasya tu kiü kçtaü tat ityà÷aïkya àha


-----


#<ullekhasya sukhàde÷ca prakà÷o bahiràtmanà /
icchàto bharturadhyakùaråpo'kùàdibhuvàü yathà // Ipk_1,8.9 //>#

          antarvikalpapratibimbatasya nãlàdeþ yo bahiràtmanà pramàtçvicchinnena svabhàvena prakà÷aþ , sa bhartuþ antaràbhàsàn bibhrato bahiþ sçùñiü ca puùõataþ ã÷varasyaiva icchayà , yathaiva cakùuràdiviùayabhåtànàü pratyakùaj¤àna÷abdavàcyo bàhyàtmanà prakà÷o nãlàdãnàm / etaduktaü bhavati ---- kumbhakàravyàpàro nàma paramàrthataþ ã÷varecchaiva tadabhàsitakàyaspandaparyantà , na punaranyaþka÷cana saþ , tata÷ca tathà ã÷varecchayà prakà÷àt avahirbhåtà api nãlàdyà bàhyakaraõagocarãbhåtàþ kalpitàt pramàtuþ vicchinnaråpatvena bàhyatvena bhàsante , tathà antaþkaraõagocarãbhåtà api iti ko vi÷eùaþ / sukhaduþkhapràyàstu bharatàdyuktaråpàþ sthàyivyabhicàriråpà ritinirvedàdayo 'ntaþkaraõaikagocarãbhåtà bahiràtmanà bhànti , saïkalpeùu yadyapi kùetraJ¤asyaiva svàtantryam tathàpi citparamàrthatàyà nyagbhàvayitum a÷akyatvàt ã÷varasyaiva tat vastutaþ , yathoktaü granthakçtaiva


-----


          {yadyapyarthasthitiþ pràõapuryaùñakaniyantrite / 
          jãve niruddhà tatràpi paramàtmani sà sthità //
          tadàtmanaiva tasya syàtkathaü pràõena yantraõà /}

iti / yatra tu anicchoreva kùetraj¤asya svarasavàhivyàkùepasàrà sàïkalpikã sçùñiþ tatra sphuñaþ ã÷varasyaiva vyàpàraþ / tasmàt sàïkalpikànàmapi bahirbhàve parame÷varecchiava heturiti siddhàntaþ //9//

          adhunà pårvoktam aikyaü màhe÷varyaü ca nigamayati


-----


#<tadaikyena vinà na syàtsaüvidàü lokapaddhatiþ /
prakà÷aikyàttadekatvaü màtaikaþ sa iti sthitam // Ipk_1,8.10 //>#

#<sa eva vimç÷attvena niyatena mahe÷varaþ /
vimar÷a eva devasya ÷uddhe j¤ànakriye yataþ // Ipk_1,8.11 //>#
          yat etat pårvoktena granthena upapàditam , %<tat>% iti , tasmàt hetoþ , saüvidàü j¤ànàm aikyena vinà , lokapaddhatiþ lokamàrgaþ sarvo vyavahàro na saübhavet , saübhavati ca ayam , tasmàt aikyam àsàm / na caitat durghañam yato viùayaprakà÷a eva saüvit ucyate , kevalaü viùayoparàgamahmnà bahirmukhatayà nãlaprakà÷o 'nyaþ , pãtaprakà÷a÷cànyaþ , pramàrthatastu prakà÷asya de÷akàlàkàrasaïkocavaikalyàt ekatvameva , ityeka eva prakà÷o'ntarvi÷ràntaþ , sa eva ca pramàtà ucyate iti sthitam idànãmupapattitaþ //10//

          na ca asya asau prakà÷alakùaõaþ svàtmà nãlàdyuparàga÷ca paràmar÷an ÷ånya eva àste sphañikrama.eriva , api tu sadaiva vimç÷yamànaråpaþ , iti vimç÷adråpatvam anavacchinnavimar÷atà ananyonmukhatvam ànandaikaghanatvam , tadevàsya màhe÷varyam / sa eva hi ahaübhàvàtmà vimar÷o devasya krãóàdimayasya ÷uddhe pàramàrthikyau j¤ànakriye , prakà÷aråpatà j¤ànaü tatraiva svàtantryàtmà vimar÷aþ kriyà , vimar÷a÷ca antaþkçtaprakà÷aþ , iti vimar÷a eva paràvasthàyàü j¤ànakriye , paràparàvasthàyàü tu bhagavatsadà÷ivabhuvi idantàsàmànàdhikaraõyàpannàhatàvimar÷asvabhàve , aparàvasthàyàü ca màyàpade idaübhàvapràdhànyena vartamàne iti vi÷eùaþ / sarvathà tu vimar÷a eva j¤ànaü tena vinà hi jaóabhàvo 'sya syàt iti uktam , sa eva ca kriyà iti bhàvinaþ kriyàdhikàrasya upakùepaü karoti iti ÷ivam //11// àditaþ //89//

          iti ÷rãmanmàhe÷varàcàryavaryotpaladevapàdaviracitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptakçtavimar÷inyàkhyavyàkhyopetàyàü màhe÷varyaniråpaõàkhyamaùñamamàhnikam // 8 //

          prathamo j¤ànàdhikàra÷ca samàptaþ / 

________________________________________


          athe÷varapratyabhij¤àyàþ 

          kriyàdhikàràkhyaþ

          dvitãyo'dhikàraþ / 



          [vimar÷inã]

          {vitatavi÷adasvàtmàdar÷e sva÷aktirasojjvalàü 
                         prakañayati yo màtçsvàü÷aprameyatañadvaye /
          bahutarabhavadbhaïgãbhåmiü kriyàsaritaü paràü
                         prakañayatu naþ ÷rãmàngaurãpatiþ sa çtaü param //1//}

          {yatra vi÷ràntimàsàdya citraü krãóàvijçmbhitam /
          kriyà÷aktiriyàtyantaü dar÷ayettaü stumaþ ÷ivam //2//}

          atha kriyà÷aktisvaråpaü vitasya nirõetum adhikàràntaram àrabhyate / 
tatra ÷lokàùñakena

          {ata eva .................................... }

ityàdinà

          {yadavabhàsyate .......................... }

ityantena parame÷vare paramàrthato'kramà kriyà , parimitasàüsàrikapramàtçkramàvabhàsanayogàt sakramàpi ca , ityupapàdyate / tathàhi ÷lokena uktapårvapakùapratikùepaþ / tataþ ÷lokena sakramatvàkramatvavivekaþ / tataþ ÷lokatrayeõa kramasvaråpaniråpaõam / tataþ ÷lokadvayena sakramatvàkramatvayorviùayavibhàgaþ , viùayavibhàge ca sati vastutaþ ekatraiva tayoþ vi÷ràntiþ , iti ÷lokena niråpyate , iti tàtparyaü àhnikasya / 

          atha ÷lokàrtho vibhajyate / tatra pårvokte j¤àna÷aktisamarthanopayoganimeye siddhe prameyàntaramapi ayatnataþ siddham , iti adhikaraõasiddhàntadi÷à dar÷ayati


-----


#<ata eva yadapyuktaü kriyà naikasya sakramà /
eketyàdi pratikùiptaü tadekasya samarthanàt // Ipk_2,1.1 //>#

          yat tàvat uktam %<j¤ànànyeva anubhavavikalparåpàdibhinnàni na teùàm à÷rayo 'sti ka÷cit , saüskàràcca smçtiþ siddhà j¤ànaü ca jaóaü cet na arthasya prakà÷aþ , ajaóaü cet de÷akàlasaükocavaikalyàt àtmatattvàt abhinnam>% iti , tat tàvat pratikùiptaü bhinnànàmanubhavàdãnàmanupapatteþ vitatya dar÷itatvàt / %<na ca saüskàramàtràt smçtiþ>% ityetadapyuktam , ajaóameva ca asaükucitaråpaü j¤ànam , tatsvàtantryàvabhàsitaj¤eyoparàgava÷àt tu tasya saükocàvabhàsa ityapi dar÷itaü yataþ , na kevalam ato hetukalàpàt j¤àna÷akticodyàni nidàritàni , yàvat kriyà÷aktiviùayàõyapi dåùaõàni ata eva hetukalàpàt apasàritàni iti api÷abdaþ / %<ekà kriyà kramikà katham à÷rayasya ekasvabhàvatve sati ghañate ?>% iti yuktam , tathà 

          {tatra tatra sthite ............................................. }

iti , 

          {dviùñhasyànekaråpatvàt ................... }

iti ca yaduktaü tadapi pratikùiptameva , yataþ iyati pårvapakùe iyadeva jãvitamekamanekasvabhàvaü kathaü syàt iti / 
atra ca uktaü citsvabhàvasya darpaõasyeva ekatànapabàdhanena àbhàsabhedasaübhave ka iva dhirodha iti , tasmàt pratyabhij¤ànabalàt eko 'pi asau padàrthàtmà svabhàvabhedàn viruddhàn yàvat aïgãkurute tàvat te virodhàdeva kramaråpatayà nirbhàsamànàþ tamekaü kriyà÷rayaü saüpàdayanti iti , tata÷ca saübandhàdãnàmapi upapattiriti //1//

          nanu ca kramikatvameva kriyàyàþ svaråpam , krama÷ca kàlakalanàhãne cinmaye bhagavati nàsti , iti katham asya sà bhavedityà÷aïkyàha


-----


#<sakramatvaü ca laukikyàþ kriyàyàþ kàla÷aktitaþ /
ghañate na tu ÷à÷vatyàþ pràbhavyàþ syàtprabhor iva // Ipk_2,1.2 //>#

          utkùipati apakùipati hastam iti ye pårvottare kùaõàþ te kramavantaþ , tatra yeùàü ta eva kriyà kàõàdàdãnàmiva teùàü sà sakramà pratyakùeõaiva bhàti / ye tu manyante tathàbhåtapratyakùaparidç÷yamànaråpabhedasaüpàdikà yà asau kàcit atãntriyà hastagatà ÷aktirvyàpàrodbodharåpà nityànumeyà tasyàþ kevalaü pårvàparãbhåtatvam anumãyate , iti laukikyàþ kriyàyàþ sakramatvaü kàla÷akteþ àbhàsavicchedanapradar÷anasàmàrthyaråpàt pàrame÷varàt ÷aktivi÷eùàt ghañate upapadyate , yà tu prabhoþ saübandhinã tadavyatiriktà kriyà÷aktiþ ÷à÷vatã kàlena aspçùñà tasyàþ sakramatvam asti iti saübhàvanà'pi nàsti , yathà prabhoþ sakramatvamasaübhàvyaü tathà asyà api / uktaü hi ----

          {hastasya sakramatve tadgatà 'pi kriyà tathà syàt}

iti //2//

          nanu kàlo vi÷eùa bhàvam upagacchan bhàvaü svena råpeõa avacchinatti tatra ko'sau kàlo nàma ityà÷aïkyàha


-----


#<kàlaþ såryàdisaücàrastattatpuùpàdijanma và /
÷ãtoùõe vàtha tallakùyaþ krama eva sa tattvataþ // Ipk_2,1.3 //>#

          ye iyattayà pariniùñhità àbhàsàþ siddhàþ , tadyathà candrasåryàdãnàü sahakàramallikàkuñajàdãnàü ÷ãtoùõàdeþ parabhçtamadavilàsàdeþ ta eva %<kàlaþ>% yato'pariniùñhitaü gamanapañhanàdi tairiyattayà pariniùñhãyate parivartakairiva kanakam / sa eva ca såryàdãnàü svabhàvavi÷eùastattvataþ paramà÷rataþ kramo nànyaþ ka÷cit kramo nàma , krama eva ca kàlo nànyo'sau ka÷cit , iti evakàro bhinnàbhinnakramo yojyaþ , yaugapadyamapi dvayoràbhàsayoþ aparàbhàsàpekùayà krama eva , cirakùipràdidhãrapi vitatànyatvava÷àt àbhàsabhede krama eva , paratvàparatvabuddhirapi sphuñatvàdinà tatraiva , iti tena tena pratimànavartakatulyena såryasaücàràdinà saha mãyamàno hemasthànãyo devadattàbhàsasya vaicitryabheda ittham ucyate %<divasaü gacchati>% iti //3// 

          nanu evaü kàlo nàma bhàvasvabhàva eva astu , kà asau kàla÷aktiþ ityà÷aïkyàha


-----


#<kramo bhedà÷rayo bhedo 'py àbhàsasadasattvataþ /
àbhàsasadasattve tu citràbhàsakçtaþ prabhoþ // Ipk_2,1.4 //>#

          iha svabhàvabhedamàtraü yadi kramàtmà kàlaþ , tadàïgulãcatuùñayaü bhonnasvabhàvam iti bhinnakàlaü bhavet , tasmàt aruõàbhàsasya sadbhàvaþ sphuñaprabhàpu¤jasya ca asadbhàvaþ ityevaübhåto yo bheda àbhàsasadbhàvàsadbhàvàbhyanupràõitaþ tatkçtaþ kramaþ kàlàtmà , tau ca àbhàsànàü bhàvàbhàvau na bàhyahetukçtau iti vistàrya upapàditam , iti ya eva saüvitsvabhàva àtmà svaprasaükalpàdau àbhàsavacitryanirmàõe prabhuþ prabhaviùõuþ iti svasaüviditastata eva tau bhavataþ , sa hi àtmani nãlàdãn àbhàsàn àbhàsayan citratayà aparimeyayà bhàsayati , tathàhi ---- lohitàbhàsaü ghañàbhàsam unnatàbhàsaü dçóhàbhàsaü ca sàmànàdhikaraõyena ghañàbhàsaü pañàbhàsaü ca pçthaktvàvabhàsena anyonyatra àbhàsàbhàvena , svàtmani tu ekarasenàbhàsena , iyati ca na kramasya udayaþ , yadà tu ÷aradàbhàsaü hemantàbhàsena ca sarvathaiva ÷ånyamàbhàsayati hemantàbhàsaü ca ÷àradàbhàsena tadà kàlàtmà krama uttiùñhati , iti seyam itthaübhåtà bhàvavaicitryaprathana÷aktiþ bhagavataþ %<kàla÷aktiþ>% ityucyate //4// 

          citràbhàsakçttvameva sphuñayati


-----


#<mårtivaicitryato de÷a- kramam àbhàsayaty asau /
kriyàvaicitryanirbhàsàt kàlakramam apã÷varaþ // Ipk_2,1.5 //>#

          padàrthasya svaü råpaü mårtiþ , tasyàþ yat vaicitryaü vibhedaþ , tadyathà gçhamiti anyat svaråpam , pràïgaõamiti anyat , vipaõiriti anyat , devakulamiti aparam , udyànamiti anyat , araõyamiti tadanyatarat , tasmàt vaicitryàt àbhàsyamànàt de÷aråpo dåràdåravitatatvàvitatatvàdiþ kramo bhagavatà avabhàsyate / yadà tu gàóhapratyabhij¤àprakà÷abalàt tadeva idaü hastasvaråpam iti pratipattau mårterna bhedaþ , atha ca anyànyaråpatvaü bhàti tadaikasmin svaråpe yadanyat anyat råpaü tadvirodhava÷àt asahabhavatkriyà ucyate , tasyà yat vaicitryaü parimitàparimitàtmakaü tadekànusandhànena phalasiddhyàdinibandhanava÷àt yathàruci carcitena nirbhàsayan kàlaråpaü kramamevàvabhàsayati / na caitat vàcyam ---- ekasvaråpasya katham anyat anyadråpamiti ? yato na asau ka÷cit bhàvo ya evaü kalpyate ; saüvideva hi tathà bhàti , tathà bhànameva ca tasyà ai÷varyam , na hi bhàsane virodhaþ ka÷cit prabhavati , sa hi sukhaduþkhàderbhàsanakçta eva , tathà bhàsanàbhàva eva hi virodhatattvam , etat api÷abdena ã÷vara÷abdena ca dar÷itam //5//

          nanu evam àbhàsaviùayàbhyàmeva de÷akàlakramàbhyàü bhavitavyam , anàbhàsa÷ca pramàtà , sa hi na kasyacit àbhàsate , tasya sarvam àbhàti yataþ , tata÷ca tau pramàtari katham , dç÷yete ca %<abhavam ahaü bhavàmi bhavitàsmi>% iti , %<gçhe tiùñhàmi araõye devagçhe>% iti ca , kiü ca svayaü de÷akàlakrama÷ånyasya kiü dåraü kim antikaü kiü vartamànaü kim atãtaü kiü bhàvi , iti pramàtrà÷rayo bhàveùvapi kramo na yuktaþ , na ca pramàtçnirapekùeùvapi teùu svàtmani dåratvàdi bhåtatvàdi và , tadetat samarthayitum àha


-----


#<sarvatràbhàsabhedo'pi bhavet kàlakramàkaraþ /
vicchinnabhàsaþ ÷ånyàdermàturbhàtasya no sakçt // Ipk_2,1.6 //>#

#<de÷akramo'pi bhàveùu bhàti màturmitàtmanaþ /
svàtmeva svàtmanà pårõà bhàvà bhàntyamitasya tu // Ipk_2,1.7 //>#

          sarveùu vastuùu ekànekaråpeùu yaþ kàlàtmà kramaþ tasya ya àkaraþ ---- utpattinibandhanam iti vyàkhyàtaþ , àbhàsasya bhàvàbhàvakçto bhedaþ sa ÷ånyapràõabuddhidehàdeþ bhavati , iti saübhàvyati , yataþ sa ÷ånyàdiþ vicchinnabhàþ , na hi tasya bhàsanaü svaråpaü nãlàdivat jaóatvàt , api tu saüvitsphuraõamasya bhàsanam , tat yadà asya nàsti , yathà supto dehasya saüsàrayàtràpatitatve ÷ånyasya pràõàdeþ , tadà asya bhàsanaü vicchidyate , iti àbhàsasadbhàvàsadbhàvakçtaþ kàlakramo 'sti , %<atãto 'haü bàladehàbhàsaråpaþ , bhavàmi yuvadehàbhàsaråpaþ>% iti / sa ca yataþ pramàtà ahaübhàvasamàve÷anàt aparipårõàt ata eva udriktakàlakramavattvàt bhàveùvapi kàlakramam àbhàsayati , %<yo 'haü bàlo 'bhavaü tatsahabhàvã vañàbhàso 'pi abhavat>% iti , na tu yaþ %<sakçd vibhàtaþ>% iti anayà vàcoyuktyà avicchinnabhàsanaþ pramàtà saüvidråpaþ , tasya svàtmani kàlakramaþ , nàpi tadapekùayà vedye bhàvajàte , taddhi tatra abhedena bhàti iti / 

          evaü de÷akramo'pi mitàtmanaþ paricchinnasvaråpasya ÷ånyàdeþ dehàntasya svàtmani bhàti %<iha tiùñhàmi>% iti , svàpekùayà ca bhàveùvapi %<yat mama saüyogapàrimityena vartate tadantikam itarat dåram>% iti / amitasya svaråpeyattà÷ånyasya tu saüvittattvasya bhàvàþ svàtmanà ahaübhàvena yato bhànti tataþ pårõàþ ---- aparicchinnasvaråpeyattàkàþ , yataþ svàtmà tasya tathàbhåta eva iti samuccayopamà , taduktam ----

          {apårvàparaü hi idaü mårtitaþ kriyàta÷ca sarvaü sarvataþ pårõam}

iti / kriyàprasaïgàt iha kàlakramaþ pràkarõiko dçùñàntatvena tatprasaïgàt de÷akramo niråpitaþ , dçùñànta÷ca pårvaü vàcya iti vaicitryaniråpaõàvasare de÷akramasya àdau abhidhànaü nyàyyam , upasaühàre tu pràkaraõikasya kàlakramasyaiva àdau nirde÷aþ , pa÷càttu pràsaïgikasya de÷akramasya iti //6 ; 7//

          nanu evaü satyapramàtari bhagavati nàstyeva kriyà iti àyàtaü kàlakramàbhàvàt kramà÷rayeõa ca tasyà avasthànàt ityà÷aïkyàha


-----


#<kintu nirmàõa÷aktiþ sàpy evaü viduùa ã÷ituþ /
tathàvij¤àtçvij¤eyabhedo yadavabhàsyate // Ipk_2,1.8 //>#

          iha tattvataþ parame÷varasya apratihatasvàtantryaråpàvicchinnasvàtmaparàmar÷amayã ananyonmukhatàråpà icchaiva kriyà iti upasaühariùyate adhikàràntare %<evam icchaiva hetutà kartçtà kriyà>% iti / caitramaitràderapi pacàmi iti yaiva antaricchà saiva kriyà , tathà ca adhi÷rayaõàdibahutaraspandanasaübandhe 'pi pacàmi iti nàsya vicchidyate , yattu pacàmi iti icchàråpaü tadeva tathàspandanàtmatayà bhàti , tatra tu na ko'pi kramaþ tattvataþ / evam ã÷varasyàpi %<ã÷e bhàse sphuràmi dhårõe pratyavamç÷àmi>% ityevaüråpaü yadicchàtmakaü vimar÷anam %<aham>% ityetàvanmàtratattvaü na tatra ka÷cit kramaþ , etadeva ca ucyate %<pramàtçprameyavaicitryakrama ullasatu>% ityamunà vàkyena , tadatràpi na ka÷cit kramaþ , yathà tu icchàråpaü %<pacàmi>% iti spandanàtmatàü kàyàparyantàü gataü kramàråpitam àbhàti tadà bhagavadicchà pramàtçprameyabhedaparyavasità tatkramopa÷liùñà bhàti darpaõatalamiva vitataprabahannadãprabàhakramasamà÷liùñam , atra ca kevalaü darpaõasya tathà icchà nàsti , parame÷varasya tu sà asti ---- iti ubhayathà asya kriyà÷aktiþ %<kramaråpakriyànirmàõasàmarthya kramaråpakriyoparàgayoga÷ca>% iti / evaü de÷akrame'pi vàcyam , tatra tu asya cicchaktiþ ucyate anyaiþ , iha tu kriyà÷aktireva sà svãkçtà iti piõóàrthaþ / 

          akùaràrthastu ---- tathà iti svaråpabhedena de÷akramakàriõà kriyàbhedena ca kàlakramasaüpàdakena upalakùito yo vij¤àtuþ ÷ånyàdeþ pramàtuþ bhedo'nyonyaü j¤eyàcca , evaü ghañàdeþ parasparaü j¤àtu÷ca sa bhagavatà avabhàsyate , yat tadavabhàsanaü sà ã÷iturapi nirmàõa÷aktiþ kriyà÷aktiþ na tu kevalaü ÷ånyàdereva kriyà , yata÷ca tannirmitaü j¤àtçj¤eyakriyàvaicitryabhedam asau vidvàn vetti aviratam tatraiva hi tat sphurati tato'pi tasya sà kriyà÷aktiþ / ato bhàsanavicchedanàbhàvàt kramàbhàve sthåladçùñyà yadyapi asya bhavet kriyànupapatti÷aïkà , kiü tu evamasya kriyà÷aktiråpapannà ---- iti saügatiþ / iti ÷ivam //8// àditaþ 97//

          iti ÷rãmadàcàryotpaladevapàdaviracitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptapàdakçtavimar÷inyàkhyañãkopetàyàü kriyàdhikàre kriyà÷aktiniråpaõaü nàma prathamamàhnikam // 1 //

____________________

          kriyàdhikàre dvitãyamàhnikam /

          {virodhamavirodhaü ca svecchayaivopapàdayan /
          bhedàbhedau ca yo mantratattvavittaü stumaþ ÷ivam //1//}

          yaduktam %<apratihatasàmarthyàt bahgavato nirmàõa÷aktiþ>% iti , tadeva bàhyavàdadar÷anànupapadyamànakriyàsaübandhasàmànyàdipadàrtharà÷isamarthanamukhena nirvàhayituü 

          {kriyàsaübandhasàmànya ..................... /}

ityàdi

          {....................................... tena na bhràntirãdç÷ã /}

ityantaü ÷lokasaptakena àhnikaü praståyate / tatra prathama÷lokena såtrakalpena ekànekaråpasya kriyàdeþ bàhyavàde viruddhadharmàdhyàsadåùaõena anupapadyamànasyàpyava÷yasamarthanãyaü vapuþ iti dar÷ayate / dvitãyena tatra upapattiþ såcyate / tçtãyena nirvikalpakasaüvedanasaüvedyatve 'pi vikalpakàle eva sphuñameùàü råpam ityucyate / caturthapa¤camàbhyàm ekànekasvaråpatàyà vi.ayavibhàgaþ cintyate / ùaùñhena prahaõakasåtrasåcitasaübandhasvãkçtànàü kriyàkàrakabhàvàdãnàü svaråpam ucyate / saptamena arthakriyopayoga iti saükùepaþ / 

          nanvevaü tathà nirmàõa÷aktyà avabhàsanàråpayà yat nirmãyate tasyàvabhàsanaiva nirmàõam , nànyat , sà ca dvicandràderapi asti , nãlàderapi , nãlàdiniùñhasya karmasàmànyasaübandhàderapi , tata÷ca asatyaü satyaü saüvçtisatyamiti ya evaüpràyeùu vyavahàraþ sa kathaü saügaccheta nirmeyatvàvi÷eùàt ityà÷aükya %<kriyàdãnàmasatvatvaü tàvat nipapannam>% iti vadan dvicandràdãnàü tu itthamapi asatyatvam iti såcayan àha ----

#<kriyàsaübandhasàmànyadravyadikkàlabuddhayaþ /
satyàþ sthairyopayogàbhyàmekànekà÷rayà matàþ // Ipk_2,2.1 //>#

          cittattvàt anyatra yà kriyàbuddhiþ kartçkarmakaraõàdiùu %<caitro bhrajati>% %<taõóulà viklidyante>% %<edhà jvalanti>% iti , tasyà ekànekaråpa÷caitràdyartha à÷rayaþ àlambanam / tathàhi ---- tattadde÷akàlàkàrabhinnaþ tatra caitradeho'nekasvabhàvo'pi %<sa evàyam>% iti ekaråpatàm aparityajanneva nirbhàsate , sa eva ca ekànekaråpà kriyà tathaiva pratibhàsanàcca pàramàrthikã , dvicandràdi tu tathàbhàsamànamapi uttarakàlaü pramàvyàpàrànuvçttiråpasya sthairyasya unmålanena %<dvicandro nàsti>% ityevaü råpeõa asatyam , iha punaþ %<calati caitraþ>% ityevaübhåto vimar÷aþ anuvartamàno na kenacit unmålyamànaþ saüvedyate , dvicandràdi ca yadyapi hlàdodvegayoþ upayujyate , tathàpi dvicandràbhimànã na tàvatãü tatra arthakriyàm abhimanyate , api tu yàdç÷ã ekena ÷a÷inà kartavyà timiràpasàraõàdiråpà , tàdç÷yeva apareõa , iti na taddviguõàm arthakriyàü tatra adhyavasyati , tasyàü ca asau na upayujyate , brajyàyàü tu yàmeva gràmapràptim adhyavasyati tasyàm avikalàyàm upayogo 'syà iti sthairyàt upayogàcca ekànekaråpakriyàtattvàlambanabuddhiþ satyaiva , evaü saübandhàdiùu kàlaparyanteùu vàcyam uttarakàrikàsu sphuñãkariùyati //1//

          nanvekatvam anekatvaü ca parasparaü viruddhe , katham ekatra vastuni syàtàm , tata÷càyaü bàdhakapramàõakçtaþ sthairyonmålanaprakàra ityà÷aïkyàha


-----


#<tatraikamàntaraü tattvaü tadevendriyavedyatàm /
saüpràpyànekatàü yàti de÷akàlasvabhàvataþ // Ipk_2,2.2 //>#

          iha tàvat caitre calati dçùñe na jàtucit %<na calati ayam>% iti buddhiþ jàyate ---- na rajatam itivat , dvicandro 'pi nàyaü dvicandraþ timirava÷àt aham upaplutanayanaþ param evaü vedmi iti bhavati unmålanàbuddhiþ / yattu uktam ---- ekameva katham anekaü bhavati iti , tatra ucyate ---- iha kàraõameva katham akàraõaü bhavati atha ucyate ---- viùayabhedàt tathà iti , tadviùayabhede etat na virudhyate iti kena ayaü vitãrõo'vasaraþ ? saüvedanena iti cet %<calati>% ityàdau saüvedanameva asmàmiþ pramàõãkçtaü kimiti na sahyate , viùayabhedo 'pi ca atra vaktuü na na ÷akyate ; tathàhi ---- àbhàsàntareõa asaübhedane tadekàbhàsamàtram , ata eva anyàpekùàviyogàt antaraïgatvàt àntaram anuvartamànaü tathàbhåtàbhàsamàtragrahaõocitàntaþkaraõavedyatayà ca àntaraü tathàsvaråpàparicyuteþ tattvam àbhàsàntarayogena tananasahiùõutvàcca tattvam %<ekam>% iti pratãyate , tadeva de÷àbhàsena iha amutra iti , kàlàbhàsena adhunà tadànãmiti , svabhàvàbhàsena kç÷aþ sthåla ityàdinà , mi÷ritayà anekamiti bàhyendriyavedyatàyàü pratãyate / tathà 

          {svàmina÷càtmasaüsthasya .................... /}

iti uktanãtyà vi÷vameva ànantaraü sat ekam , tadeva 

          {sàntarviparivartinaþ ubhayendriyavedyatvam}

iti vakùyamàõakàryakàraõabhàvatattvadçùñyà intriyavedyatàyàmanekam , de÷àdyàbhàsami÷raõàt iti / ekatvam ---- àbhàsàntaràmi÷ratàyàmantaþkaraõaikavedyatve cinmàtratàyàm , anekatvaü punar ---- àbhàsàntarami÷ratàyàm uvhayakaraõavedyatve cidatiriktatàbhàsane ca , iti sphuño viùayabhedaþ , tasyaiva ca tathàtvam iti paràmar÷abalàdeva kàraõàkàraõavat upàdànasahakàrivat / atha vyapade÷amàtram etat %<kàraõam akàraõaü ca>% ityàdi , tadihàpi ekamanekamiti vyavahàramàtram , nãlaü pãtam avikalpakaü savikalpakam ityapi sarvaü màyàpade vyavahàramàtram iti sarvaü samànam , tasmàt ekatvànekatvavirodho na bàdhakaþ , tadetat evakàreõa uktam / tatra iti , teùu kriyàdiùu yat àntaraü tattvaü tadekam , tadeva indriyavedyatàü pràpya de÷àdibhedàt anekatàü yàti iti saübandhaþ , tatra iti satyatve sthite , tayorvà ekatvànekatvayoþ madhye %<ekatvamevam anekatvamevam>% iti và yojanà //2//

          nanu evaü viùayabhede abhyupagamyamàne yadà ekaü pratibhàtaü bhavati tadà na anekam , anekapratibhàse ca na ekaü pratibhàtam , iti katham ekànekaråpaü vastu syàt , tathàhi bàhyena indriyeõa caitro vicitrade÷akaþ param anubhåyate , na tu anekàbhàsasaümi÷rãkàre bàhyendriyajasya avikalpakasya vyàpàraþ ---- saünihitaviùayabalotpatteþ avicàrakatvàt ityàhuþ , vikalpenàpi mànasena tathàbhåtaü vastu naiva spç÷yate iti kayà dhiyà vastu ekànekaråpaü gçhyeta ? iti paravyàmohanibarhaõàya àha ----

#<taddvayàlambanà età mano'nuvyavasàyi sat /
karoti màtçvyàpàramayãþ karmàdikalpanàþ // Ipk_2,2.3 //>#

          iha j¤ànamàlàyà antaþsåtrakalpaþ svasaüvedanàtmà pramàtà jãvitabhåtaþ iti upapàditaü pràk , sa ca svatantra ityapi nirõãtam , sa tu vi÷uddhasvabhàvaþ ÷ivàtmà , màyàpade tu saükucitasvabhàvaþ pa÷uþ , tadasya manaþsamullàsàvasare vikalpabhåmikàyàü sphuña ullàsaþ , aindriyake nirvikalpake sadà÷ive÷varada÷àbhyudayàt , avikalpabodhàbahirbhåtasya vimar÷avyàpàraþ / pa÷càdbhàvinaü vyavasàyaü ni÷cayàtmakaü vikalpakam anuvyavasàya÷abdavàcyaü vidadhadantaþkaraõam etàn kriyàsaübandhàdivikalpàn saüpàdayati / te ca vikalpàþ taddvayam ekatvànekatvaråpam avalambante , nahi vikalpeùu pratibhàsamànam avastusat iti hi uktam %<prakà÷ataiva vastutvam>% iti / na ca vikalpasya prakà÷aråpatàü muktvà àropaõàdhyavasàyàbhimànàdinàmadheyaü vyàpàràntaraü yuktam , tato 'bàhye bàhyam àropayanti ityàdi vaco vastu÷ånyam , tacca etat uktam 

          {bhràntitve càvasàyasya .............................. /}

ityatra / atha bråyàt paro yat indriyaj¤ànena prakà÷anãyaü svalakùaõaü tat kathaü vikalpaþ spç÷editi , bhavedevaü ---- yadi vikalpo nàma svatantro bhavet , yàvatà pramàturasau vyàpàraþ pramàtà ca pårvànubhavàntaþsvasaüvedanaråpaþ tadasya ca ayameva pårvànubhavasaüskàro yat vikalpanavyàpàrakàle 'pi påvànubhavàtmatvam anujjhanneva àste , tataþ pårvànubhavo yàvat svalakùaõakà÷anàtmà tàvat pårvànubhavatàdàtmyàpannapramàtçtattvavyàpàro 'pi vikalpastadviùaya eva , ata evamuktam àcàryeõa 

          {pårvànubhavasaüskàraþ pramàturayameva saþ /
          yadapohanakàle'pi sa pårvànubhavaþ sthitaþ //}

iti / tasmàt pramàtuþ yo vyàpàra ekatvànekatvasaüyojanàtmà sa eva prakçto tatra tàdç÷ãþ kriyàdikalpanà ekànekavastuviùayà %<età>% iti grahaõakavàkyasåcità mana eva karoti iti sthitam , yadyapi avikalpe'pi sàmànyàdyavabhàso ghañamàtràvabhàsàdau , tathàpi na tadà sàmànyàdi sphuñam , samànopara¤jakatve saübandhidvayodbhave kramikakùaõasaütànàtyàge avayavakadambakasvãkàre avadhyavadhimatparigrahàdau sàmànyasaübandhakriyàdravyadigàdipadàrthasya paramàrthataþ sphuraõàt , iti %<mànasavikalpagràhyà ekànekaråpàþ sàmànyàdayaþ>% iti sthitam / evaü ca saüvçttiþ vikalpabuddhiþ , tadva÷àt ucyatàü saüvçtisatyatvaü satyatvasyaiva tu prakàraþ tat , iti dvicandràdivat na asatyatà //3//

          tatra ca ayaü saüvidavataraõakramo yat kriyà÷aktereva ayaü sarvo visphàraþ , tatràpi sambandha eva målabhåtaþ , tathàhi ---- samànànàü yat ekaü bhàti tat sàmànyam , devadattasya yat vaitatyaü sà kriyà , avayavànàü yadaikyaü vaitatyaü ca de÷ataþ so'vayavã , imam avadhiü kçtvà ayam ittham tato 'sya ayaü purastàt ityàdirdik , asyàyaü kriyàpratànaþ sahabhàvena àste vinàbhàvena và iti vartamànàdiþ kàlaþ , yàvat hi pràtipadikàrthasya pçùñapàti vapuþ bhàti tadatiriktaü sarvaü saübandha eva iti kàrakàõàmapi saübandharåpataiva , kevalaü kvacit asau saübandho vyapade÷àntaragranthiü sahate , yathà sàsràdimatàü saübandho %<gàvaþ>% iti ekavyapade÷asahiùõuþ tatra sàmànyàdivyavahàraþ , vyapade÷àntaragranthibhaïge tu saübandhàcoyuktireva , ata eva diùñiprasthapalàdipramàõaparimàõonmànaråpaü tatra antargataü và aõumahadàdi saükhyàpçthaktvàdi ca yat tat sarvaü saübandhasyaiva vijçmbhitam , ye 'pi sàmànyàdi vastvantaram amaüsata te 'pi tatra samavàyam abhyupajagmuþ jãvitatvena , samavàya÷ca saübandhàtmà tadanugràhyo và keùàücit , yata àhuþ ----

          {samavàyàkhyàü tàü ÷aktimanugçhõàti saübandhaþ /}

iti /

          yadapi ca kàrakaü tadapi kriyàmukhaprekùi , sàpi kàlaü pràõe÷varam à÷rayati , so 'pi kriyàdvàreõa sarvabhàvàtmà sambandham uddhurayati iti saübandhàdhãnaiva iyaü citrà lokayàtrà / yadàha àcàrya eva


-----


          {bhedàbhedàtmasaübandhasahasarvàrthasàdhità / 
          lokayàtràkçtiryasya svecchayà naumi taü ÷ivam //}

iti /

          ataþ saübandhameva prathamaü niråpayitum àha


-----


#<svàtmaniùñhà viviktàbhà bhàvà ekapramàtari /
anyonyànvayaråpaikyayujaþ saübandhadhãpadam // Ipk_2,2.4 //>#

          ràjà puruùa÷ca bahistañasthau svàtmaikaparisamàptau pramàtçbhåmau yadaikyaü gacchataþ , na ca aikyamàtraü tayoþ bhedavigalanàpatteþ , api tu paraspararåpa÷leùàtmakaü yugapadeva nimajjadunmajjadbhedàbhedakoñidvayadolàrohaõalakùaõam anvayaråpam , tadà tàveva sambandhadhiya àlambanaü bhavato %<ràj¤aþ puruùaþ>% iti , tathàhi ---- ràjà yadà pårvaü dhiyà gçhãto 'pi na svàtmavi÷ràntyà tuùyati tadà råpàntareõa puüsà ÷leùaü bhajan kçtàrthãbhavati , puruùo 'pyevaü , sa ca eùa råpa÷leùa eka eva ubhayoþ cidàtmani tathà avasthànaråpaþ pårvapratilabdhasaüvitpratiùñhaþ tata eva adhikasaüvi÷rimajjanàt anàbhàsamànapçthagbhavanalakùaõaþ svàtantrye vi÷ràmyati , iti tatraiva nirbhàsate samàskanditapuruùaparamàrtho 'pi , evaü bahiranekatà , antastu paraspararåpa÷leùeõaikyam , iti saübandhasya råpam //4//

#<jàtidravyàvabhàsànàm bahirapyekaråpatàm /
vyaktyekade÷abhedaü càpyàlambante vikalpanàþ // Ipk_2,2.5 //>#

          jàtyavabhàsasya avabhàsamànaråpàyàþ jàteþ gràhikà yàþ kalpanàþ , tà na kevalaü saübandhavat antar ekaråpatàü bahi÷ca anekaråpatàm àlambante , yàvad bahirapi vyaktibhedalakùaõam anaikyaü bahireva ca tadanusyåtatàråpàm ekatàm àlambanatvaü nayanti / %<gàvaþ>% iti hi pratibhàse pçthakkçtà bahir vyaktayo bhànti , yena ca bahuvacanam , anuyàyi ca àsàü bhàti vapuþ yata ekapràtipadikàrthaparàmar÷ànugamaþ , ubhayaü ca tad bahireva %<imàþ>% iti aïgulyà nirde÷àt , kevalaü bàhyatvamapi sthite paramàrthaprakà÷àntarbhàve , iti na tatra bhedàbhedau dåùaõaü citrasaüvedana iva / anena dravye 'pi raktàraktàdi virodhaþ kçtapratividhànaþ , àntaraü tu aikyaü saübandhadvàreõa tadvadeva sarvatra , evam avabhàsamànasya ghaña iti avayavidravyasya pràhikà yàþ kalpanàþ tà na kevalaü saübandhavat antarbahãråpatayà ekànekaviùayà yàvat bahirapyekaü niþsaüdhibandharåpatvena bhinnaü ca avayavalakùaõaikade÷advàreõa svãkurvate , ghaña iti hi niþsandibandhanaikaghanàtmà vitataråpa÷ca bhàti iti //5//

#<kriyàvimar÷aviùayaþ kàrakàõàü samanvayaþ /
avadhyavadhimadbhàvànvayàlambà digàdidhãþ // Ipk_2,2.6 //>#

          kàrakàõàü kartràdi÷aktyàdhàràõàü dravyàõàü ca yo 'nyonyaü samanvayo dç÷yate , yathà màtçmeyamànànàü mithaþ , so'ntarlãnapramàtmakakriyàdi÷eùaparàmar÷aikanimittakaþ , na hi pramàparàmar÷am antarvartinaü vihàya vastunaþ sàkùàt anvayo 'tra saüvedyate , ananyatra bhàvaråpatànimittatà atra viùayàrthaþ , kàraka÷aktinàmapi yaþ svà÷rayaiþ saübandhaþ so'pi kriyàparàmar÷animittakaþ , dravyàõàü ca ÷aktãnàü ca kriyayà sàkaü sàkùàt saübandhaþ iti iyaü kriyaiva bhagavatã etàvadvijçmbhitaü saübandham àvirbhàvayati / asmàdidaü pårvaü paraü dåre ityevaü vahirbhinnatayàparàmç÷yamànayoþ bhàvayorantar abhedanapårvakaü bhedàvamar÷amadhyam abhedavi÷ràntaü ca yat råpam àmç÷yate tat dig ityucyate / atra hi tayoþ mukhàdyavayavavi÷eùaparàmar÷àdaraþ tatsaümukhatvaparàïmukhatvàdini÷cayaþ saüyogasaüyuktasaüyogàlpatàdiparigraha÷ca upayogã / kàlaparàmar÷asya pårvaparàdiråpatve janmasthityalpatàdivimar÷a÷cirakùipràdiråpatve ca , pakùyati pacati apàkùãt ityàdau tu saübhàvitasya sphuñasya sphuñabhåtapårvasya àtmãyasaüvedanaspanditapràõàdityàdikriyàntarasya phalavi÷eùasya ca odanàdeþ paràmar÷a upayujyate , evaü saükhyàparimàõapçthaktvasaüyogavibhàgaprabhçtiùu saübandharåpataiva vàcyà , sarvathà ayaü sakùepaþ , yatra padàrthàbhàsasya àtmavi÷ràntyà saütoùamapuõyataþ àbhàsàntaraparàmar÷avi÷ràntisàkàïkùatayà svaråpapariniùñhà tatra saübandharåpataiva kriyà÷aktivijçnbhàmayã , tatràpi bhàvàntaràpekùayà saübandhàntaramapi astu , yathà saükhyàdau samavàyaü manyante , na ca anavasthà bhavantyapi doùàya , pårvàparakalpasçùñyanavastheva , nahi uttarasaübandhasçùñyà vinà pårvasaübandhàvabhàse hàniþ kàcit yen måle kùatiþ ÷aükyeta //6//

          evaü sakalalokayàtrànupràõitakalpànalpasaübandhabandhurãbhàvaü kriyà÷aktivijçmbhàtmakam abhidhàya , tasya sthairyopayogau pårvasåcitau niråpayitumàha


-----


#<evamevarthasiddhiþ syànmàtur arthakriyàrthinaþ /
bhedàbhedavatàrthena tena na bhràntir ãdç÷ã // Ipk_2,2.7 //>#

          iha bhàvànàü na sattàsaübandhaþ sattvam , avyàpakatvàd anavasthàvaiyarthyàdidoùàt , na arthakriyà vastvantaratvàt , na tatkàritvaü sarvadà tadàve÷àda÷anàt , uktaü hi 

          {arthakriyàpi sahajà nàrthànàm ................. // }

iti / tatkàritvasya ca pratyakùànupalambhàtmakànvayavyatirekagamyasya apratyakùatve sayo'pi apratyakùatvapràptaþ , nàrthakriyàkaraõayogyatvaü tasya satyàsatyake ni÷cayakàle duravadhàratvàt , sarvasya ca asya agrakà÷amànatvena nara÷çïgapràyatvam , arthakriyàntaraparyeùaõe ca anavasthà , iti prakà÷amànataiva anunmåkyamànatathocitavimar÷aparispandà bhàvasya sattvam , sà ca bhedàbhedavapuùàü saübandhàdãnàmasti , iti ---- nirà÷aïkameva satyatvameva eùàm , tathàpi yadi paro'nubadhnãyàt ---- iha lokaþ pràcuryeõa arthakriyàrthã tatkàriõi satyatvaü vyavaharati , tat kiü saübandhàdãnàm asti iti , tadasya hçdayam à÷vàsyate , yadi na kupyasi tat sarvatraiva vyavahàre yatràpi sphuñà saübandhàdidhãþ na udeti eùameva tatràpi , iti saübandhàdiråpatayà bhedàbhedavàn yo 'rthaþ tenaiva athakriyà , na tu svàtmamàtravi÷ràntena kàcidapi kadàcidapi arthakriyà , tathàhi sukhena smaryamàõena abhilàùaþ , ityàdi krameõa sarvo vyavahàraþ sukhàbhàsa÷ca yo'nubhåtaþ sa eva abhilaùyate na tu anyo'nanubhåtaþ , sa eva abhilaùyate na tu anyo'nanubhåtaþ , sa eva ca yadi pràpyate tadabhilaùitaü pràptam iti tuùyate yadi ca tat tadeva tarhi kim abhilaùyate ---- pràptatvàt , atha atadeva tathàpi katham arthyate ---- aj¤àtatvàt , tasmàt etat evaü bhavati ---- yadi tadeva ca atadeva ca tadapi ca atadapi ca iti / evaü sukhasàdhaneùu vàcyam / taduktam àcàryeõaiva


-----


          {iùñàrthitàyàmiùñaü và vimç÷yeteùñakàri và / 
          na càpyadçùñamiùñaü dyaurapãùñà'dçùñabhogabhåþ //
          dçùñaü ca saha dçù.yaiva vinaùñamiti kàrthità /
          draùñraikyena vibhçùñaü tat ................................... //}

ityàdi / evaü ca àbhàsàtmani asmin asaüvedyamapi àbhàsàntaraü sàmànyasaübandharåpatayà anupraviùñam , anyathà na kathaücidvyavahàraþ iti sakalade÷akàlada÷àpuruùopayogã yadi ayaü vyavahàro na satyaþ tarhi na anyasya satyatvaü vidmaþ ---- iti na atra bhràntiþ iti bhramitavyam / iti ÷ivam //7// àditaþ 104//

          iti ÷rãmadàcàryotpaladevapàdaviracitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptapàdakçtavimar÷inyàkhyañãkopetàyàü kriyàdhikàre bhedàbhedàvamar÷anaü nàma dvitãyamàhnikam // 2 //

____________________

          kriyàdhikàre tçtãyamàhnikam /

          {pramàõàni pramàve÷e svabalàkramaõakramàt / 
          yasya vaktràvalokãni prameye taü stumaþ ÷ivam //1//}

          evaü kriyà÷aktivisphàraniråpaõaprasaïgena saübandhapuraþsaraü sàmànyàdãnàü tattvam upapàditam , adhunà tu saübandhatattvameva ekaghanatayà vyutpàdanãyam / tacca dvividhameva paramàrthataþ j¤àpyaj¤àpakatà kàryakàraõatà ca , tatra pårvasyàü mànameyabhàvàdicintàspadabhåtàyàü sarvam uktacaraü vakùyamàõaü ca àyattaü ---- pramàõàdhãnà vastusiddhiþ iti tatra tatra prasiddheþ , evaü ca prakçtasamarthanãyavaståpayogitayà svayaü ca saübandha råpatayà ava÷yavicàryàü mànàdisthitiü niråpayitum 

          {idametàdçk ......................... / }

ityàdi , 

          {............................. ã÷àdivyavahàraþ pravartyate //}

ityantaü ÷lokasaptada÷akena àhnikàntaramàrabhyate / tatra ÷lokadvayena pramàõatatphalasvaråpam , tataþ prameyasya svaråpaü niråpayituü pratyàbhàsaü pramàõasya vyàpàro na tu svalakùaõàtmakavastvekaniùñhatàniyamena ---- iti dar÷ayituü pratyavamar÷abalena àbhàsavyavasthà , iti da÷abhiþ ÷lokaiþ ucyate , tatprasaügàt mithyàj¤ànasvaråpaü ÷lokena , prameyasvaråpasiddhi÷ca prakçtamapi ã÷varavàdam ava;ambya ghañate ---- iti ÷lokena upadar÷yate , sa ca eùa sarvaþ pramàõatatphalaprameyàdipravibhàgaþ sati pramàtari pradar÷itaråpe , tato na tasya prameyatà yena atràpi pramàõavyàpàrasaübhavaþ , kevalaü vyavahàramàtrasiddhiphalaü pramàõam atra , iti ÷lokatrayeõa ---- iti tàtparyàrthaþ / 

          yaduktam %<kriyàsaübandhàdibuddhayo na bhràntisvabhàvàþ>% iti , tadeva nirõetuü pramàõatatphalasvaråpaü tàvat prasiddhamanuvadati / 

#<idam etàdçgityevaü yad va÷àd vyavatiùñhate /
vastu pramàõaü tat so 'pi svàbhàso 'bhinavodayaþ // Ipk_2,3.1 //>#

#<so 'ntas tathàvimar÷àtmà de÷akàlàdyabhedini /
ekàbhidhànaviùaye mitir vastuny abàdhità // Ipk_2,3.2 //>#

          yasya va÷àt ---- sàmarthyàt , vastu %<nãlasukhàdikaü>% vyavatiùñhate ---- niyatàü prakà÷amaryàdàü na ativartate %<idamiti>% svaråpeõa %<etàdçk>% iti ca vi÷eùaõabhåtanityatvànityatvàdiyogena , talloke %<pramàõam>% iti sthitam , tacca vivecakena vicàryam ---- iha vastunaþ svaråpaü svàtmava÷enaiva na tàvat vyavatiùñhate ---- jaóatvàt , mama nãlaü prakà÷ate caitrasya veti ca tadà kathamavabhàsaþ , tasmàt anyava÷ena vyavatiùñhate , anyo 'pi cet jaóaþ tat andhena andhasya hastàdànam , tasmàt anyo'sau saüvidàsmà , so 'pi yadi ÷uddho nirvi÷eùo na tarhi nãlasyaiva vyavasthàhetuþ bhavet ---- pãtàdàvapi tasya tathàtvàt , tadasau nãloparakto nãlonmukho nãlaprakà÷asvabhàva ityàbhàsaþ san nãlasya vyavasthàpakaþ , tatprakà÷asvabhàvataiva hi tadvyavasthàpakatà , sa ca nãlasya prakà÷o yadi avyatiriktasya , tat pãtasyàpi syàt ---- prakà÷àtmakacittattvatàdàtmyàvi÷eùàt , tena vyatiriktãkçtasya nãlasya sa prakà÷aþ / nãlaü ca ittham tato vyatirekàbhàsayogyaü yadi so'pyà ---- bhàso mahataþ prakà÷àt vyatiricyate , mahàprakà÷àvyatireke tasya tato nãlàdeþ vyatirekàbhàvaprasaügàt , mahàprakà÷àcca na vyatirekaü kiücidapi sahate , iti nånaü tena saükoca àtmani nirbhàsanãyaþ , saüvido vastånàü ca saükocanapràõo na¤artharåpo'sau ÷ånya ityucyate , saükocàvabhàsa eva ca màyãyapramàtuþ utthànam , ata ekayà sçùñi÷aktyà pramàtçpramàõaprameyollàsaþ pramàrthataþ , tena ---- ÷ånyadhãpràõadehàdyupàdhyà÷rayasvãkàràtmakasaükocaparigrahasaükucitàt m-ayàpramàtuþ anantakàlàntarmukhasaüvedanaråpàt sa pramàõàbhimata àbhàso yàvat prameyonmukhatàsvabhàvaþ tàvat prameyasya de÷akàlàkàràbhàsasaübhedavattvàt so 'pi tathaiva kùaõe anyànyaråpaþ sraùñavyaþ , taduktam %<abhinavodayaþ>% iti ---- abhinavaþ ---- kùaõaparivàsamlànyàpi na kalaïkitaþ , tena %<navanavodaya>% ityuktaü bhavati , so'pi yadi tathàbhåto màyàpramàtçlagno na bhavet tato mama nãlàvabhàso yasya tasyaiva pãtàbhàso mama iti na syàt , asti ca idaü svasaüvedanaü ---- yat sarvatra abàdhyamànam , ityevaü svatvena àbhàsamàno ya àbhàso ---- navanavaprameyaunmukhyàt navanavodayaþ sa pramàõam yataþ pramàü vidhatte / kàsau ? pramàõaphalasvabhàvà iti cet , àha ---- sa eva bodharåpa àbhàso mitiþ pramàõaphalam iti saübandhaþ / nanu evaü paryàyatvamuktaü bhavet na tu phalabhàvaþ , àha ---- bàhyonmukhatayà prakà÷aråpayà tatra tat pramàõam , yà tu tasyaiva antarmukhàtmà vimar÷aråpatà pràk upapàdità tatsvabhàvena kevalaü viùayada÷àsaükucitena sa eva bodhaþ phalam , yathàhi %<yaþ ÷åro'haü sa eva vijayã>% iti ekaniùñhe ÷åratvavijayatve vivekavatà hetuphalabhàvena vyavasthàpyete , yato hi %<ahaü ÷åraþ tato vijayã>% iti / evaü yato nãlaprakà÷aþ tato %<nãlamidam>% iti paràmar÷a iti ekaråpatve 'pi hetuphalabhàvaþ , yayoktaü 

          {tadva÷àttadvyavasthànàt ................. /}

iti / kiü ca iha vyàpàraråpameva phalaü vyàpàra÷ca vyàpriyamàõàt vyàpàryamàõàt và ananyàkàra eva siddhaþ , iti ---- abhedaþ pramàõaphalayoþ vimar÷abalena ca yataþ pramàõaü vimar÷a÷ca ÷abdajãvitaþ ÷abda÷ca àbhàsàntaraiþ de÷akàlàdiråpairanàmçùñe ekatarivàbhàsamàtre pravartate ---- ghaña iti lohita iti , tato de÷akàlàbhàsayoþ svalakùaõatvàrpaõapravaõayoþ anàmi÷raõàt sàmànyàyamàne àbhàse pramàõaü pravartate , %<ayam>% ityapi hi avabhàsa àbhàsàntarànàmi÷re puro'vasthite bhàvàvabhàsamàtre , iti uktaü ÷rãmadàcàryapàdaireva ----

          {niyate 'pyayamityevaü paràmar÷aþ puraþsthite /
          sarvabhàvagatedantàsàmànyenaiva jàyate //}

iti / tata àbhàsamàtrameva vastu , svalakùaõaü tu tadàbhàsasàmànàdhikaraõyàbhàsaråpam àbhàsàntaram ekam anyadeva , tatra ca pçthageva ca pramàõaü , tatparaü mi÷rãkàreùu teùu àbhàseùu gçhãtagràhi na pramàõam iti agre bhaviùyati , adhyavasàyasya asmaduktanayena ÷abdapràõitasya pratyàbhàsavi÷ràntau tadapekùamapi pràmàõyaü vadatà pratyàbhàsaniùñhameva pràmàõyamupetyam , ityàstàm , kimavàntareõa / nanu yadi vimar÷aþ pramàõavyàpàraþ sa tarhi dvicandre 'pi asti ? maivam , sa hi saüskàrayogàt àtmànamabhimataprasiddhàrthakriyàpràptiparyantamanubandhayan anunmålitavçttiþ sthiraþ san tathà bhavati , madhye punarunmålanaü cet sahate na tarhi asau tathà vimar÷aþ , nàyaü vimar÷aþ pårvamapi ---- ekena antarmukhena vapuùà pårvameva ---- tasya nirmålanàt , svasaüvit atra ca sàkùiõã , tadaiva %<na idaü rajatam>% iti vçttapårvasyaiva vimar÷asya avimar÷ãkaraõaü saüvedyate /

          uktaü ca etat bàdhavicàre , vakùyate ca 

          {rajataikavimar÷a ........................... }

ityatra , evaü sthite dvicandre 'pi yàvat parakutåhalasaüpàdanamarthakriyàsaümatam apårvavastudar÷anàya cikãrùati tàvat avaj¤opahàsa÷okàdiviva÷aþ parajanavacanàkarõanena samunmålyamànaü pràcyaü %<dvicandro ' yam>% iti paràmar÷aü svasaüvedanàdeva abhimanyate / nanvevaü yatra arthakriyàü na anvicchati tatra kathaü bàdhàbàdhavyavahàraþ ? mà bhåt ---- kiü naþ truñitam pravçttirhi na sarvatra pramàõata eva , kiü tarhi kavana saü÷ayata eva , arthapakùàdhikyàt arthitvatàratamyàdapi và kçùyàdau saviùànna bhojane ni÷citasaübhàvitadçùñapratyavàye ca cauryàdau pravçttidar÷anàt , tat arthitvàti÷ayaþ lokasya pravçttau nibandhanam , sa ca pravçttaþ kvacana anummålitapramitikaþ pramàõatàü pratipadyate , kvacit anyathàbhavan viparyayamiti / evam àjanma yato 'nena abhyasta àjanma÷atebhyo và pramàõàpramàõavibhàgaþ tato maõiråpyàdivat tatsvaråpam àpàtamàtra eva vilakùaõamãkùate , asti hi tasya paramàrthato vailakùaõyaü kàraõabhedàdikçtam , tata÷ca yadàrtiü parimitàü sahyàm abhimanyate tata eva arthitàmahàgraheõa yatra tatra na preryate tadà visaüvàdabhãruþ ni÷citapràmàõyàt bodhàt adçùñe dçùñe'pi và pravartamàno na visaüvàdyate , iti sa ---- prekùàpårvakàrã bhaõyate , tena laukilaü pramàõasvaråpam anåditaü sàmànyasaübandhàdij¤àne'pi mohàt apràmàõya÷aükàü ÷amayitum , ata eva vibhàgavi÷eùalakùaõaparãkùàdibhiriha na àyàsito lokaþ / yat yat abàdhitasthairyam ata eva apratihatànuvçttikaü vimar÷aphalaü vidhatte tattad bodharåpaü bodhyaniùñhaü pramàtçsvaråpavi÷ràntaü pramàõam iti / tacca aindriyake bodhe sukhàdisaüvedane yogij¤àne ca avivàdameva , mukhyatayaiva prameyaråpe àbhàse sàkùàt vi÷rànteþ / anumànajà tu pratãtiþ àbhàsàntaràt kàryaråpàt svabhàvabhåtàt và àbhàsàntare pratipattiþ , vastvantarasya ca tena sàkaü kàryakàraõabhàvaniyamaþ sàmànàdhikaraõyaniyama÷ca ã÷varaniyati÷aktyupajãvana eva avadhàryo bhavati na anyathà / tena yàvati niyatirj¤àtà tàvati de÷e kàle và anumànaü pramàõam / àgamastu nàmàntara÷abdanaråpo dçóhãya stamavimar÷àtmà citsvabhàvasya ã÷varasya antaraïga eva vyàpàraþ pratyakùàderapi jãvitakalpaþ tena yat yathàmçùñaü tat tathaiva yathà %<naitat viùaü màü màrayati garuóa eva aham>% iti / tatra tu tathàvidhe ÷abdanàtmani vimar÷e ànukålyaü yo bhajate ÷abdarà÷iþ so 'pi pramàõam , yathà ---- vedasiddhàntàdiþ , anyo'pi và bauddhàrhatàgamàdiþ , tena hi yat ÷abdanam utpàtitaü %<jyotiùñomakàrã ahaü svargaü gantà>% iti %<dãkùito 'ham apunaràvçttibhàgã>% iti , %<kàruõiko 'haü buddhapadaü gantà>% iti , %<gàóhakle÷asahiùõuraham arhatpadaü prapattà>% iti , tatra na viparyaya udeti , tadà ÷vastasyaiva tatra anuùñhànayogyatvàt , anyasya tu dçóhapratipattiråpatvàbhàvàt apramàõameva tathàvimar÷anàtmakaü ÷abdanam / nanvevaü tadeva ÷àstraü %<kaücitprati pramàõaü kaücitprati na>% iti syàt , na caitadyuktam ---- %<apakùapàtitvàtpramàõasya>% iti , atattvaj¤o 'si pratãtivçttasya , tathàpi nopekùyase , %<apakùapàti pramàõam>% iti kaþ asya vacanasya arthaþ , kiü yat ekasya nãlaj¤ànaü pratyakùaråpaü tat kiü sarvasya nãlaü bhàsayati dhåmaj¤ànaü và agnim , %<tvaü pràtarnidhimanena vidhinà landhàse>% iti ca yaþ siddhàde÷a àgamaþ sa kiü sarvànprati pramàõam , atha kasyàpi kadàcit kiücit , tathà ihàpi dçóhavimar÷anaråpaü ÷abdanam à ---- samantàt arthaü gamayati iti àgamasaüj¤akaü pramàõaü sarvasya tàvat bhavati , tatra yathà mithyàj¤ànasahàyatàü bhajamànam àlokendriyàdikam apramàgatàsavivam apramàõam , na ca
etàvatà samyagj¤ànaråpasya pratyakùasya kàcit pakùapàtità , tathà sa eva vyotiùñhomàdi÷abdaþ ÷ådràderadçóhavimar÷àtmani ata evàpramàõe àgamàbhàse sàcivyaü vidadhadapi dçóhavimar÷àtmakasatyàgamaråpa÷abdalakùaõapramàõopayogitàyàü pràmàõyaü bhajan na pallapàtàpalùapàtadoùapratikùepayogyaþ , sarva eva hi àgamo niyatàdhilàride÷akàlasahakàryàdiniyantritameva vimar÷a vidhatte , vidhiråpo niùedhàtmà và / tena %<prasiddhiþ>% iti ÷loke %<yatra yadà>% ityuktam , tena ---- pratyakùàgamau bàdhakau anumànasya , iti tatrabhavadbhartçhari -- nyàyabhàùyakrñprabhçtayaþ , tasmàt pramàõalakùaõe j¤àte sarvaü pramàõasvaråpaü j¤àtaü bhavati kiü vi÷eùalakùaõaiþ , yastu avisaüvàdakatvaü tasya lakùaõam àha tenàpi %<pràpakatvaü pravartakatvaü pravçttiyogya÷akyapràptikavaståpada÷akatvaü>% pramàõalakùaõaü bruvatà na kiücit pramàõàbhimatabodhavi÷ràntaü svaråm uktam , tacca anenaiva lakùaõena nirvàhyate tat nirvyåóhaü bhavati , anyathà mukhabhaïgamårdhakampàïgulãmoñanàdimàtratattvaü tat , iti alaü vistareõa //2// 

          nanu ca %<ekàbhidhànaviùaye mitiþ>% iti yat uktam , tatra ---- ekamabhidhànaü bàhye svalakùaõa eva pravartate yadi , tatkatham uktaü pratyàbhàsaü pramàõam , àbhàsami÷rãkaraõàbhàsastu svalakùaõam ityà÷aïkàü ÷amayan pramàõasya yat prameyaü tat paramàrthato niråpayitum àha ----

#<yathàruci yathàrthitvaü yathàvyutpatti bhidyate /
àbhàso 'py artha ekasminn anusaüdhànasàdhite // Ipk_2,3.3 //>#

          yadyapi ghaña iti bahiþ paridçùña eko 'rthaþ tathàpi tàvàneva asau na , api tu pçthaïnirbhavyamànatàmapi sahate , tathàhi ---- svatantraü và vivecanam arthitvànusàreõa và pårvaprasiddhyupajãvanena và , tatra tridhàpi vivecane kriyamàõe pçthageva bhànti àbhàsàþ , nanvevaü cet kathamekaü svalakùaõam ? ucyate ---- teùàü pçthak bhàsamànànàmapi àbhàsànàü yo vimar÷aþ anupràõitabhåtaþ sa kadàcit pratyàbhàsameva vi÷ràmyati , tadà paràparasàmànyagrahaõam , kadàcit punaþ guõapradhànatàpàdanena %<atra idam ittham>% iti mi÷raõàpràõo vimar÷aþ tadà tadekaü svalakùaõam / apiþ bhinnakamaþ anusandhànena mi÷ratàvimar÷ena sàdhito ya eko 'rthaþ svalakùaõàtmà tanna ekasminnapi sati ruci ---- svàtantryam , arthitvam ---- arthakriyàbhilàùaparava÷atàm , vyutpattiü ---- vçddhavyavahàra÷araõatàü ca anatikramya bhidyata eva àbhàsaþ //3//

          ka yathà iti nidar÷ayitum àha ----

#<dãrghavçttordhvapuruùadhåmacàndanatàdibhiþ /
yathàbhàsà vibhidyante de÷akàlàvibhedinaþ // Ipk_2,3.4 //>#

#<tathaiva sadghañadravyakà¤canojjvalatàdayaþ /
àbhàsabhedà bhinnàrthakàriõaste padaü dhvaneþ // Ipk_2,3.5 //>#

          iha tàvat ekasminnapi cetanatayà prasiddhe puruùasvalakùaõe vitatade÷avyàpitàü dãrghatàmeva kadàcit vimç÷ati , yà taråõàmapi asti , niþsaüdhibandhanaråpatàü và vçttatàü yà ÷ilànàmapi saübhavinã , årdhvadigàkramaõaråpàü và årdhvatàü yà sthàõorapi saübandhinã , gamanàgamanàdisvatantrabhàvayogyatàråpaü và puruùatvaü yad anyapuruùasàdhàraõam / tathà hi ---- svatantrayà và icchayàü ruciråpayà yàvadevaü kuryàt yathouktam 

          {yà ta vyàkùepasàratvàccetasaþ svarasodgatà /}

iti / vitatade÷avyàpina eva và arthàn tirodhilakùaõàm arthakriyàm arthayamàno vibhajet , evaü vyavahàre vçddhaiþ kãdçk dãrghaü nàma gãyate iti vyutpitsamàno vyutpàdayitumicchuþ và vibhàgaü kuryàt / ityevaü tatra àbhàsànàü bhedaþ / ekasvalakùaõaü tu ---- ekasmin de÷àbhàse kàlàbhàse ca vi÷rànteþ , de÷akàlàbhàsàveva hi sàmànyaråpatàprayojakavyàpitvanityatvakhaõóanàvidhànasavidhavçttã vi÷eùaråpatàü vitarataþ / evaü puruùatvavat anye 'pi bràhmaõàdyàbhàsà api niråpyàþ , evam atra tàvat prasiddhatara àbhàsabhedo ---- jaóàjaóasàdhàraõabahutaradharmàspadatvàt , anena nidar÷anena dhåme'pi dhåmatvacàndanatva÷rãkhaõóacandanotthitatvàdayaþ prasiddhà àbhàsabhedà vibhajanãyàþ / prasiddhena dçùñàntena aprasiddhabhàgo 'pi yo ghañaþ tatràpi àbhàsabhàgabhedo bhavati , tathàhi kiücidapi atra nàsti iti hçdbhaïgamiva àpadyamàno ghañaü pa÷yan %<asti idam>% iti sattvàbhàsameva pa÷yati , aparàn àbhàsàn nàmnàpi tu nàdriyate , tathà udakàharaõàrthã ghañàbhàsam , svatantranayanànayanayogyavastvarthã dravyàbhàsam , målyàdyarthã kà¤canàvabhàsam , hçdyatàrthã aujjvalyàbhàsam , àdigrahaõàt dçóhatarabhàvàrthã dàróhyàbhàsam iti draùñavyam , evaü rucivyutpattyorapi yojanãyam / evam ete àbhàsabhedà eva vastu àbhàsamànatàsàratvàt vastutàyàþ / yo 'pi àbhàsasya pràõabhåto vimar÷aþ so'pi pratyàbhàsameva , ÷abdasya abhijalpàtmano bodhajãvitaprakhyasya pratyàbhàsameva vi÷rànteþ , sat ghaño lohitaþ ityàdi / arthakriyàkàritvamapi anvayavyatirekàbhyàü pratyàbhàsameva niyataü ---- sadàbhàsena hçdbhaïgaparihàramàtrasya saüpàdanàt , tatra àbhàsàntarasya yà apekùà sà agnyàbhàsena arthakriyàyàü sàdhyàyàü pàtràbhàsasya iva tadàbhàsanàntarãyakatvena àbhàsàntarasyàpi niyatasya apekùaõàt / evaü yena yena mukhena artho vicàryate tena tena àbhàsamàtràtmaiva tathaiva pratibhàsanàt vimar÷anàt arthakriyàkaraõàcca iti siddham / evaü prasiddhataraprasiddhàprasiddhatvàti÷ayena eko'pi arthogranthakàreõa traidhaü niråpito %<dãrghavçtteti dhåmeti saddhañeti>% //5//

          nanu evaü pratyàbhàsameva vastutve eko ghañàtmà na vastu syàt ityà÷aükyàha 

#<àbhàsabhedàdvastånàü niyatàrthakriyà punaþ /
sàmànàdhikaraõyena pratibhàsàdabhedinàm // Ipk_2,3.6 //>#

          àbhàsànàü mi÷raü yadråpaü tatra ava÷yaü ka÷cidàbhàsaþ pradhànatvena anyàbhàsànàü vi÷ràntipadãkàryaþ sa teùàü samànamadhikaraõam , tena saha yasteùàü saübandhaþ tat sàmànàdhikaraõyam , tena upalakùito yaþ pratibhàsaþ ---- arthonmukhaþ prakà÷aþ tadanupràõaka÷ca napadàtmà paràmar÷aþ ---- tasya sarvasya ekàbhàsavi÷ràntatàniyamàt , tasmàt taü sàmànàdhikaraõyàbhàsaü samanughràõayati yo vàkyàtmà vàkyàrthaparàmar÷aråpo vimar÷aþ ---- iha idànãü eùa ghaño'sti ityevaüråpaþ tato hetoþ ye abhedina ekasvalakùaõatàm pràptà na ca svaråpabhedam ujjhantaþ teùàm anyà vi÷iùñà samudità arthakriyà / àbhàsavimar÷abhede punaranyà niyatà ekaikamàtraråpà àbhàsapratibhàsa÷abdàbhyàü såtre vimar÷o'pi àkùipto mantavyaþ / punaþ ÷abdo vi÷eùadyotakaþ kàkàkùivat ubhayatra yojyaþ / bahuvacanena aikye'pi svaråpabhedàparityàga uktaþ , tatra ca aikyàvabhàse paratantraü sat pçthaktvaü yadà àbhàsànàü tadà samànaråpavyaktyupara¤jakatvena pàramàrthikaü sàmànyaråpatvam , ghañàbhàsasya tu ÷uddhasya svatantraparàmar÷e yogyatàmàtreõa sàmànyaråpatà na vastuto ---- dravyàdanyo hi sarvaþ padàrthaþ paratantratàsàraþ , evam eko'pi ghañàtmà ca ityapi satyameva ---- àbhàsavimar÷àrthakriyàbalena tathà vyavasthàpanàt iti //6//

          nanu ekenaiva arthakriyà na tatra , api tu àbhàsasamudàyàt arthakriyàsamudàyaþ , àbhàsà÷ca bhinnà api yadi ekàm arthakriyàü kartuü mi÷rãbhavanti , tadà kasteùàm iyattàvadhiþ iti codyam apavadati / 

#<pçthagdãpaprakà÷ànàü srotasàü sàgare yathà /
aviruddhàvabhàsànàm ekakàryà tathaikyadhãþ // Ipk_2,3.7 //>#

          pçthak vatinyo yàþ pradãpasya prabhàþ såkùmatamàvalokanasàmarthyàdhànalakùaõàü yàm arthakriyàü na kçtavatyaþ tàmeva ekabhavanàbhyantaraü saümårchitàtmàno vidadhate , na tatra arthakriyàõàü samudàyo 7sti / sàgarapatitàni ca sràtàüsi bahutarataraïgàraübhàrthakriyàkàrãõi / tadvat ghañaþ kà¤cano lohitaþ tato'yaü ÷ivaliïga÷iromàrjanocitasalilàharaõàrthakriyocito dçùñamàtra eva tãvraprãtilakùaõàrthakriyàkàrã ; iti siddhamevàrthakriyàkàritvam / yat punaràbhàsànàü mi÷raõe kà sãmà iti ? tatra ucyate ---- yeùàm avirodhaþ ta eva àbhàsà mi÷rãbhavanti , nahi råpàbhàso màrutàbhàsena mi÷rãbhavati ---- virodhàt , so'pi ca niyati÷aktyutthàpitaþ / pçthak ye dãpaprakà÷àþ teùàü saübandhi yadekaü sàgare srotasàü ca yadekaü vastu tena kàryà yathà aikyadhãþ tathà aviruddhà ye avabhàsà ghañalohitakà¤canàdayaþ teùàü saübandhi tadekaü svalakùaõaü tatkàryà aikyadhãriti saübandhaþ . aikyadhiyà ---- pratibhàso vimar÷o 'rthakriyà ca iti svãkçtam //7//

          nanvevaü pratyàbhàsaü pramàõasya vi÷ràntatvàt agnyàbhàse agnij¤ànaü pramàõaü dhåmaj¤ànaü ca dhåmàbhàsamàtre kàryakàraõabhàvàvabhàso 'pi tàvanmàtre , tata÷ca dhåmàbhàso'pi agnyàbhàsaü vyabhicaret ityàdi bahutaropaplavaprasaügaþ iti ÷aükàm apohitum àha

#<tatràvi÷iùñe vahnyàdau kàryakàraõatoùõatà /
tattacchabdàrthatàdyàtmà pramàõàd ekato mataþ // Ipk_2,3.8 //>#

          tatreti ---- pratyàbhàsaü pramàõaü vi÷ràmyati , ityasminnapi pakùe na ka÷cit doùaþ , tathàhi ---- avi÷iùño yadyapi bahnyàbhàso de÷akàlàbhàsapramukhaiþ àbhàsaiþ asaükãrõatvena sàmànyamàtraråpatvàt tathàpi sa evàbhàso yàvadbhiràbhàsairavinàbhåto bhagavatyà niyati÷aktyà niyamitaþ tàvato 'vabhàsàn svãkçtyaiva pramàõakçtàü ni÷cayapadavãm avatarati / tata÷ca bahnyàbhàsa indhanakàryatvàbhàsena dhåmakàraõatàbhàsena uùõasvabhàvatàbhàsena ca svàbhàvikàvyabhicaritaniyamaþ pratãyamàno vi÷vatraiva sarvadaiva ca tathà pratãto bhavati ---- ekatvàt tasya / asvàbhàviko 'pi yaþ svabhàvaþ puruùakçtasamayàdimukhaprekùã , tadyathà ---- agni÷abdavàcyatvaü ghañapratipattikàritvamityevamàdiþ , so'pi ekapratyakùàdevani÷cãyate , tasya hi pramàtuþ kçtrimeõa itareõa và råpeõa àbhàsàntaranàntarãyakatayà asau bahnyàbhàsaþ saüviditaþ sarvade÷akàlagataþ tathà saüviditaþ , iti tatra kiü pramàõàntareõa / tasya yathecchaü puruùasamayena niyujyamànasya ÷abdasya artho 'yaü jvaladbhàsvaràkàra àbhàsa ityanena niyati÷aktireva sarvatra ÷araõam iti pi÷unayati / etaduktaü bhavati ---- yatkiücit kçtrimam itaradvà bhàvàbhàsasya àbhàsàntareõa nàntarãyakatayà pratibhàti tatra niyati÷aktimàtrameva paraü vijçmbhate / tattu niyatiråpaü pårvàparavitatakàlam ---- indhanakàryatve dhåmakàraõatve uùõasvabhàvatve ca àbhàsamàne , anaticirakàlaü tu bahnyàdi÷abdavàcyatàvabhàsàdàviti vi÷eùaþ / tata÷ca niyati÷aktyupajãvanena dhåmàbhàso 'pi agnyàbhàsàvyabhicàrã iti na ka÷cit viplavaþ / kàryatà kàraõatà uùõatà ca tasya tasya ÷abdasyàrthatà tattacchabdà bhidheyatà , àdigrahaõàt ---- gandharasa÷ånyatà årdhvadiksaüyogità jalavirodhità ca , ityevaübhåto ya àtmà svabhàvo vahnyàdau sa ekasmàdeva pramàõàt mataþ ---- saüvidita iti yàvat / avicchedaþ iti kàvye ayaü samayo , na granthe dvitãyatçtãyapàdayoþ sàmastye 'pi adoùaþ / pçthagbhàvapratyayaprayogo vastvantaràpekùànapekùàtaþ kçtakatvàkçtakatvàbhyàü vargabhedaü såcayitum //8//

          evaü bhàvasvabhàvavyavasthàpanaü pratyàbhàsavi÷ràntena ekena pramàõena kriyate , teùàmapi àbhàsànàü yathocitaü yadanyonyanàntarãyakatvaü tat ekena saüvedanaråpeõa tadanekapramitàbhàsaviùayapårvapravçttasaüvedanakalàpànupràõakàntarmukhasvaråpeõa ni÷cãyate , tacca aikyàbhàsamàtre anusaüdhànaråpaü pramàõam , anusandhãyamàneùu tu àbhàseùu gçhãtagràhitvàt apramàõam , tatra tu pratyekaü pràcyameva pramàõam / bhàvasvabhàvavyavasthàpanàtmakamànasapravçttyatiriktakàyapravçttyupayogastu yathà pramàõaviùayaþ taü prakàraü dar÷ayitum àha


-----
 

#<sà tu de÷àdikàdhyakùàntarabhinne svalakùaõe /
tàtkàlikã pravçttiþ syàd arthinaþ ................................ // Ipk_2,3.9 //>#

          bàhyà tàvat arthakriyà svalakùaõataþ svàlakùaõye ca de÷akàlàbhàsayojanasyaiva antaraïgatvam tatràpi ca vi÷eùaråpatàpi paràmar÷a vinà na kiücit , paràmar÷advàreõa tu pramàtari vi÷ràmyantã pramàtuþ saüvedanaikaråpasya de÷akàlàyogena aikyàt abhyujjhatyeva vi÷eùaråpatàm , iti sarvatra advayaü paramàrthataþ , tathàpi tu yà vi÷eùaråpatà bhàti tasyàü parame÷varasvàtantryameva nimittaü yat , tat màyà÷aktirityucyate / tatra vi÷eùasàdhyàrthakriyàvi÷eùeõa yo'rthã tasya yà svalakùaõe tasmin vi÷eùaråpe arthe tatkàlabhàvinã vàïmanaþ kàyapravçttiþ sà de÷e , àdigrahaõàt kàle svaråpàntare tadanusandhànàdau ca yàni adhyakùàntaràõi bahåni pratyakùàõi teùàü bhinne bhede nimitte sati bhavati , na anyathà / naikaikataþ pramàõàt sà pravçttiþ api tu pramàõasamåhàdeva / samåhatà ca parasya na upapannà , asmàkaü tu ekasvasaüvedanavi÷ràntimayã sà budhyate , iti uktaü pràk

          {na cedantaþ kçtà ..................... / }(Ipk 2,3.7)

ityatra / iyameva ca sà pramàõànàü yojanà , yojikà ca yuktirityucyate / gandhadravyàdiyuktivat / evaü pratyakùasamåhàdeva pravçttiriti tàtparyam / de÷àdikeùvadhyakùeùvapi de÷àbhàsàdiyojanàyàmapi , antaþ ---- pramàtari abhinnaü yat svalakùaõaü tatra iti và saügatiþ / de÷àdikairadhyakùàntaraiþ pratyakùãbhåtairàbhàsàntarairbhinne svalakùaõe nimitte sati pravçttiþ , iti và yojanà / atràpi prameyavahutvaniråpaõadi÷à tadanuyàyitvena abhidhãyamànaþ pramàõasamåho nimittatvena ukto bhavati / 

          nanu kiü pràttyakùyàmeva pravçttau pramàõasamåha upayogã ? netyàha 

#<...................................................... apyanumànataþ // Ipk_2,3.9 //>#

          na kevala pratyakùataþ pravçttiþ de÷àdikàdhyakùàntarabhedaråpapramàõasamåhanimittà yàvat anumànato 'pi tathaiva / dhåmàbhàsamàtre agnyàbhàsamàtre dhåmasyàgnyàbhàsàvyabhicàritve parvatàbhàse ca yàni pratyakùàntaràõi yacca tadgçhãtàtirikte ayogavyavacchede %<agniratra>% ityevaübhåte pçthak anumànaü pramàõam tatsamåhàdeva arthinaþ tàtkàlikã pravçttiþ iti saübandhaþ //9//

          evaü vimar÷abalàdeva bhedàbhedavyavasthà , tadeva hi parame÷varasya saüvedanàtmanaþ ÷ivanàthasya svàtantrya÷aktivijçmbhitam ; tata÷ca paraiþ yat ucyate %<dåràntikàdau arthasya abhedaþ>% iti tadapi uappadyate , na tu anyathà kathaücit , ---- iti niråpyate / 

#<dåràntikatayàrthànàü parokùàdhyakùatàtmanà /
bàhyàntaratayà doùairvya¤jakasyànyathàpi và // Ipk_2,3.10 //>#

#<bhinnàvabhàsacchàyànàmapi mukhyàvabhàsataþ /
ekapratyavamar÷àkhyàdekatvamanivàritam // Ipk_2,3.11 //>#

          pratibhàsamàtreõa vyavasthàü kurvataþ kathaü dåràdårayorvastunorabhedaþ , pratibhàsasya sakalàsakalàvçtànàvçtàditayà yathàkathaücidapi bhedàt ? nanuvimar÷e'pi pratyàbhàsaü tathaiva bhinnatà , ? satyam , tathàpi tu paro yo vimar÷aþ sa evàyaü padàrthaþ iti ekapratyavamar÷aråpaþ , tena pràõitakalpena à samantàt khyànaü prathanaü yasya mukhyàvabhàsasya ekaråpabhàvàbhàsasya , ekapratyavamar÷e taducito 'pi hi astyekàvabhàsaþ , àbhàsavimar÷ayoranyonyabhaviyogàt / tasmàt mukhyàvabhàsàdekatvamapratihatamàste / yadevànumitaü tadeva dçùñam , ---- ityatra pratyakùaparokùatàråpeõàtmanà svabhàvena bhinnà avabhàvacchàyà amukhyo'vabhàso yeùàü teùàm ekatvaü mukhyàvabhàsata ekapratyavamar÷ànupràõitàt , ---- iti saügatiþ / bàhyàntaratayà bhinàvabhàsànàmaikyaü yathà yadeva dçùñaü tadevàntarahamullikhàmi , ---- iti / vya¤jakànàü dãpàlokàdãnàü doùairbhonnàvabhàsànàm aikyam , yadeva raktotpalaü dãpena nãlaü dçùñaü tadeva såryàü÷ubhirlohitaü pa÷yàmi , iti / anyenàpi prakàreõa indriyàpàñavàdinà ekapàr÷vasaümukhatvàdinà và yeùàmavabhàsacchàyà bhinnà , teùàmapi mukhyapratyavamar÷ànuvartyavabhàsasvaråpabalàt aikyameva , ---- iti sthitam //10////11// 

          nanu dåràdåràdàvastu sa evàrthaþ pramàtradhyavasitàrthakriyàü÷e tathaivopayogàt , vàhyàntaratvàdau katham , àntarasyàrthakriyàyàü pramàtradhyavasitàyàmanuyogàt ---- iti bhràntiü bhaïktumàha

#<arthakriyàpi sahajà nàrthànàmã÷varecchayà /
niyatà sà hi tenàsyà nàkriyàto'nyatà bhavet // Ipk_2,3.12 //>#

          iha {kàryakaraõatà}(Ipk 2,3.8) ityatra svaråpamivàrthakriyàpi yà madhye gaõità , sà sahajàrthasvaråpabhåtà na bhavati , tatkàritvaü hi yasmàt ã÷varecchayà niyataü bhavane càbhavane ca / yato naiùà svaråpaü tena tasyà akaraõàt hetorbhàvasyànyatvaü nà÷aïkanãyaü svaråpabhedàt hi saübhàvyetànyatvaü , na ca svaråpam arthakriyàkàritvam , ---- ityuktaü vakùyate ca bahu÷aþ / svaråpaü ca pratyavamar÷avalàdekameva bàhyàntaràdàvapi , iti //12//

          nanu vimar÷abalàdeva yadi vastånàü bhedàbhedavyavasthà tarhi idànãü trijagati nivçttà bhràntisaükathàþ , ÷uktikàyàmapi satyarajatataiva àpatati %<idaü rajatam>% iti vimç÷yamànatvàt , tata÷ca bhràntyabhàve bàdhànupapatteþ kimarthamuktaü {mitirvastunyavàdhità}(Ipk 2,3.2) iti / vyabhicàràbhàve hi %<avàdhità>% ityasya vi÷eùaõasya vyavacchedyaü na labhyate , ityà÷aïkàü nirasyati

#<rajataikavimar÷e 'pi ÷uktau na rajatasthitiþ /
upàdhide÷àsaüvàdàd dvicandre 'pi nabho 'nyathà // Ipk_2,3.13 //>#

          %<idaü rajataü sthiraü sarvapramàtçsàdhàraõam arthakriyàyogyam>% iti idamaü÷e rajatàdyaü÷eùu tatsaümelanàü÷e ca àbhàsavimar÷anabalàt na tàvat kiücit mithyàtvam / kiütu uttarakàlaü yo bhaviùyati vimar÷o %<nedaü rajataü vastu sthiraü pramàtrantaragamyamabhimatakàryakàri>% iti tadvimar÷avimar÷anãyam yat tatpårvavimar÷akàlasamucitameva råpaü tat tasmin pårvavimar÷akàle naivàmç÷yate , bhàvyaü ca tenàmar÷anãyena / tatraiva kàle %<nedaü rajataü abhåt>% iti hi uttaraþ paràmar÷o na tu uditapratyastamitàyàü ÷atahradàyàmiva idànãmeva %<idaü na>% iti vimar÷aþ ; tato yàvatà pårõena råpeõa prakhyàtavyaü vimar÷aparyantaü tàvat na prakhyàti , ityapårõakhyàtiråpà akhyàtireva bhràntitattvam / tadva÷ena hyasadviparãtànirvàcyàdikhyàtayo'pi ucyantàm / 

          nanu satyaråpyaj¤ànamapi apårõakhyàtiþ / tatastarhi kim ? / idam , ataþ sarvaü bhràntiþ , ---- ityàgacchet / diùñyà dçùñirunmãliùyati àyuùmataþ , màyàpadaü hi sarvaü bhràntiþ , tatràpi tu svapne svapna iva gaõóe sphoña iva apareyaü bhràntirucyate , anuvçttyucitasyàpi vimar÷asyàshtairyàt / ata÷ca pçthak idantàdyàbhàseùu na kàcana bhràntiþ , mekanàü÷e tu vimar÷ànuvçttinirmålanaü vimar÷odayakàlàdeva àrabhya bàdhakena kriyate , iti tatraiva bhràntibhàvaþ , ---- iti siddham / rajatasya ÷uktikayà saha yadyapi eko vimar÷aþ tathàpi ÷uktau rajatasya j¤ànena yà dattà sthitiþ %<idaü rajatam>% iti , sà na , yata upàdhiråpo yo de÷aþ %<atra rajatam>% iti rajatacchàyàm àtmanopara¤jayan ÷uktide÷aþ , tasyàsaüvàdàt , samyagvimar÷ànuvçttyàbhàsanaü saüvàdanam %<vadiþ>% atra bhàsanaviùayaþ , tasyàbhàvàt kàraõàt /

          nanvevaü bhavatu ÷uktikàrajate , dvicandraj¤àne tu %<dvau candrau>% ityàbhàse ÷uktikayeva melanaü na kenacitsàkamàbhàsate yatra bàdhaþ syàt , ekàbhàsàü÷e ca na bàdhaþ , ---- ityuktaü bhavataiva / ka etadàha --- melanaü na kenacitsaha iti / evaü hi sati svàlakùaõyena niyatade÷akàlatayà kathamàbhàsaþ , ? tadde÷akàlàbhyàü saha tatràpi asti melanàbhàso yadvimar÷o'nuvivçtsurnirudhyate , dvitvàbhàsacandràbhàsayorapi melanàbhàse vimar÷ànuvçttivyàvartanaü vàcyam / tadetadàha --- dviråpe candre'pi , na kevalaü rajata eva / %<nabhaþ>% iti de÷avi÷eùaþ ka÷cit / %<anyathà>% iti dvicandràvaruddho yovimçùñaþ sa na tathà , ---- iti bàdhakena unmålitapràcyavimar÷ànuvçttikaþ kriyate , ---- iti / evamàbhàsastanmelanaü ca niyamànupràõitam ---- ityetàvadeva prameyam / etànyeva àgame tattvàni vakùyante / vastu tattvaü prameyam ---- iti paryàyàþ / tathà ca kàñhinyàbhàsa iti pçthivã , lohitàbhàsa iti råpaü teja÷ca , melanàbhàso rajaþ , saünive÷astu niyatiråpaþ , niyatirhi niyamaþ , sa ca abhàvapràõaþ , abhàvasphuraõameva ca pçthivyàbhàsasya vicitratayà cakàsat pçthubudhnodaràkàratà , bhedàbhàsa÷ca màyà , tatpçùñhe satyaprakà÷àbhàsa÷ca ÷ivatattvam, ---- ityàstàü tàvat / agre bhaviùyati etat / sarvathà tàvadatra prameye bhagavata eva bhedane ca abhedane ca svàtantryaü ghañagatàbhàsabhedàbhedadçùñireva ca paramàrthàdvayadçùñiprave÷e upàyaþ samavalamvanãyaþ , na tu vyavahàro'pi ayaü parame÷varasvaråpànuprave÷avirodhã , iti pratipàditam //13//

          etadeva sphuñayan sakalaprameyasiddhiþ parame÷vara eva àyattà , iti niråpayati /

#<guõaiþ ÷abdàdibhirbhedo jàtyàdibhirabhinnatà /
bhàvànàmitthamekatra pramàtaryupapadyate // Ipk_2,3.14 //>#

          iha anuvçttaü vyàvçttaü ca cakàsadvastu katareõa vapuùà na satyamucyatàm ubhayatràpi bàdhakàbhàvàt , satyato hi yadi bàdhaka eva ekatarasya syàt tattadudaye sa eva bhàgaþ punarunmajjanasahiùõutàrahito vidyudvilàyaü vilãyeta ; na caivam , ata eva bhedàbhedayorvirodhaü duþsamarthamabhimanyamànairekairavidyàtvena anirvàcyatvam , aparai÷ca àbhàsalagnatayà sàüvçtatvam abhidadhadbhiþ àtmà para÷ca va¤citaþ / saüvedanavi÷ràntaü tu dvayamapi bhàti saüvedanasya svàtantryaàt / sarvasya hi tira÷co'pi etat svasaüvedanasiddhaü ---- yat saüvidantarvi÷ràntamekatàmàpàdyamànaü jalajvalanamapi aviruddham , tata eva uktam 

          {ata eva yathàbhãùñasamukkekhà .......................... }(Ipk 1,6.11)

iti / ata÷ca guõairupàdhiråpairupàdhitayà vivakùitaiþ ÷abdàdibhirvà daõóàdibhirapi và yo bhedaþ , jàtiva÷àt sàdç÷yàt bhedàgrahaõàdvà , ya÷ca abhedo bhàvànàm itthamityuktanãtyà {kriyàsaübandha}(2,2.1) ityataþ prabhçti niråpitaþ , sa ekatrapramàtari sakalapramàpramàõasaüyojanaviyojanàdivicitràsaükhyakçtyaprapa¤cocitasvàtantrye bhagavatyasmadãyahçdayaikànta÷àyini ÷iva÷abdavyapade÷ye sati upapadyate , nànyathà / vi÷eùaõànyeva ca bhedakàni ---- iti kimantyairanyairvi÷eùaiþ ayaü sa paramàõurya etadde÷àdivi÷iùñaghañàrambhaõakàlasthitapa÷càttanasaüghañitadvyaõukàrambhakàle pårvaü militaþ / ayaü sa àtmà , yaþ purà svargasadane surayoùitamimàmitthaü parirabdhavàn , ---- iti iyataiva yogisarvaj¤àdãnàü siddhaþ paramàõvàtmàdiùu bhedàvabhàsaþ , ---- ityalamavàntareõa / siddhaü tàvat bhedàbhedaråpaü prameyatattvam ekapramàtçvi÷ràntyà niþ÷aïkatàü ÷rayati , iti //14//

          nanvevaübhåto yadyayaü pramàtà tatrava tarhi pramàõopanyàse prayatanãyaü na prameye , yadàha %<pradhàne hi yatnaþ phalavàn>% iti / tadetadà÷aïkya prathamopakùiptameva prameyaü smàrayatyàcàryaþ / tathà hi / 

          {ajaóàtmà miùedhaü và siddhiü và vidadhãta kaþ /}(Ipk 1,1.2)

iti / yadvastu tadevedànãü j¤àte pramàõasvaråpe parame÷varasvaråpe ca nirvàhaõàrham , evaü bhåtaü hi pramàõaü tadevaübhåte hi bhagavati kathaü kramatàm , iti / tadetat sphuñayitumàha


-----


#<vi÷vavaicitryacitrasya samabhittitalopame /
viruddhàbhàvasaüspar÷e paramàrthasatã÷vare // Ipk_2,3.15 //>#

#<pramàtari puràõe tu sarvadà bhàtavigrahe /
kiü pramàõaü navàbhàsaþ sarvapramitibhàgini // Ipk_2,3.16 //>#

          parimitapramàtçlagno navanavàbhàsaþ prameyonmukhaþ pramàõam ityuktam / tatra prakà÷avauùi prakà÷amàtrasvabhàve pårvasiddhe kaþ pramàõasyopayogaþ saübhàvanà và / tathà ca pårvasiddhe pramàtari sati tallagnaprakà÷àntarbhåtavimar÷amayãm abhåtapårvàü prameyasya siddhiü vitarati pramàõam / pramàtu÷càsiddhasya kiü lagnà siddhirastu / vi÷vavaicitryaü hi tarta parame÷vare prakà÷aikàtmani sati bhàti yathà citraü bhittau / yadi hi nãlapãtàdikaü pçthageva paràmç÷yate tadà svàtmavi÷rànteùu teùu tataiva anyonyaviùaye jaóàndhabadhirakalpàni j¤ànàni svaviùayamàtraniùñhitàni , vikalpà÷ca tadanusàreõa bhavantaþ tathaiva , iti %<citram idam>% iti kathaükàraü pratipattiþ / ekatra tu nimnonnatàdirahite bhittitale rekhàvibhaktanimnonnatà divibhàgajuùi %<gambhãranàbhirunnatastanãyam>% iti citràvabhàso yuktaþ , tadvat ekaprakà÷abhittilagnatvena vaicitryàtmakabhedopapattiþ , iti bhàvabhedagrahaõaprakà÷abhitteranapàyinãü svaprakà÷atàmàha / tatra svaprakà÷e kiü pramàõena ? / athocyate pårvamasya prakà÷o na bhavati , tarhi sa eva nàsti iti syàt prakà÷amàtraråpatvàt tasya / na ca asya nàsti , ityabhàvena spar÷a upapannaþ , yato hi asàveva paramàrthataþ san , prakà÷asyaiva sattvàt , sata÷ca asadråpatvàyogàt / athocyate ---- ã÷varatà tasyàpramità pramàsyate tadapi na , yato hi asau pramàtçtvena cet na cakàsyàt kasyàyamucyamaþ , cakàsti cet tarhi pramàtçtaiva ã÷varatà , tadàha %<ã÷vare pramàtari sarvadà bhàtavigrahe>% iti / vi÷eùeõa gçhyate iti vigraho'sàdhàraõaü svaråpam , ata eva svatantraprakà÷aråpatvàt abhàvaspar÷àyogenàbhàvànuprave÷anena yaþ kàlavyavahàraþ so'tra nàsti , ---- iti %<puràõe>% ityuktam / tatra kiü pramàõaü , kutaþ prayojanàtpramàõaü , kastatra pramàõasyopayogaþ , ---- iti , tatra ca kiü pramàõam na ki¤cit upapattyà ghañate ityarthaþ / yataþ pramàõaü nàma navàbhàsaråpaü pramàtari pramitilakùaõàü vi÷ràntiü vidadhat pramàõaü bhavati , pramàtà càvicchinnàbhàsaþ sarvà÷ca pramitãþ svàtmani antarmukharåpe bhajate / tat tasmin kathamabhinavàbhàsastatpramiti÷ca kutra vi÷ràmyatu tasmàt dehapràõapuryaùñaka÷ånyapràya eva pramàtari pramàõamucyatàm / tatràpi ca vedyàü÷e yadi nàma , na tu kathaücit saüvidaü÷e , tatràpi viùayonmukhe tata eva saükucitatvàt abhinavàbhàse saükocavihãnasatyapramàtçlagnatàpekùayà kathyatàü svasaüvedanaü pramàõam / saugatenàpi %<mamedaü j¤ànam>% iti kalpitapramàtçlagnameva tadupetyam na tu paramàrthapramàtari pramàõena kiücit / uktaü ca mayaiva 

          {yatprameyãkçtà'smãti sarvo'pyàtmani lajjate / 
          kathaü prameyãkaraõaü sahatàü tanmahe÷varaþ //}

iti //16//

          nanvevaü yadi bhagavati pramàõamanupayogyanupapatti ca kimarthaü tadviùayaü ÷àstram , taddhi pramàõameva , paràrthànumànàtmakaü hi ÷àstram , tatra ca pramàõàdiùoóa÷apadàrthatattvamayatvameva paramàrthaþ / yattu saugataiþ pa¤càvayavatvàdi dåùyate tadàgrahamàtraü , ùoóa÷asu hi padàrtheùu niråpyamàõeùu samyak pratipàdyaü paraþ pratipàdyate , %<hitàhitapràptiparihàrayoþ>% ityàdinà ca granthena / parasya kiü prayojanam , taddhi parasya pratipattyai , sà ca paràrthànumànàt , tatra ca pratij¤àderupayogaþ iti / tat paripårõaparapratipattikàri paramàrthataþ sakalameva ÷àstraü paràrthànumànam àgamavyatiriktaü nyàyanirmàõavedhasàkùapàdena niråpitam / iti atràpi pårvoktameva {kiütu mohava÷àt}(Ipk 1,1.3) iti smàrayitumàha / 

#<apravartitapårvo'tra kevalaü måóhatàva÷àt /
÷aktiprakà÷ene÷àdivyavahàraþ pravartyate // Ipk_2,3.17 //>#

          iha parame÷varasyedameva paraü svàtantryaü ---- yat asmàdçkpràcyapa÷uda÷àvi÷eùàsaübhàvyamànàtiduùkaravastusaüpàdanaü nàma / ita÷ca kim atiduùkaraü bhaviùyati , ---- yatprakà÷àtmani akhaõóitatàdråpye eva prakà÷amàne prakà÷ananiùadhàvabhàsaþ prakà÷amànaþ / tasmàt parame÷varasya tatparaü svàtantryaü yat tathànavabhàsanaü pa÷uråpatàvabhàsanaü nàma gràhakàü÷asamutthàpanaü taddvàreõa ca gràhyollàsanamapi / saiùà bhagavato màyà÷aktirucyate / yathoktam / 

          {màyà vimohinã nàma .................. / }

iti / tadevaübhåtànmàyà÷aktiråpàt svàtantryàt yà måóhatà vinaùñapårõacetanatà svàtmavartina icchàspandodayasphuñasphuritavi÷vabhàvanirbharatàtmanaþ pårõatvasya , smçtyàdi÷aktyàtmanaþ svàtantryasya , de÷akàlasaükocavaikalyàt ayatnasidhabaibhavanityatàdharmasya ca prakà÷amànasyàpi yadaprakà÷amànatayà abhimananam , tasyà va÷àt sàmarthyàt , pårvaü yo na pravartitaþ samanantara÷lokadvayoktasvaråpe pramàtari bhagavati ã÷varatvàdinà uktenaiva pårõatàdinà vyavahàro yaþ khalu %<aham>% iti bhàti sa pårõaþ vibhuþ svatantro nityaþ , ---- ityevamàdiråpaþ , taü pravartayantu vyavahàraü lokà iti / etena ÷aktãnàm icchàj¤ànakriyàõàü prakà÷akena pratyabhij¤àråpeõa vyavahàrasàdhanaparàrthànumànàtmanà ÷àstreõa taü vyavahàraü pravartayatàü tatsamarthàcaraõaü kriyate / %<pravartyate>% iti dvau õicau / kevalamiti na tu kiücidapårvaü kriyate , nàpi tattvato 'prakà÷amànaü prakà÷yate , prakà÷amàna eva yat %<na prakà÷ate>% ityabhimananaü tadapasàryate / tadapasaraõameva hi parame÷varatàlàbho muktiþ , tadanapasaraõameva saüsàraþ , abhimananamàtrasàraü hi etaddvayam , ubhayanapi cedaü bhagavadvijçmbhitameva / etaduktaü bhavati ---- yathà bhautasya bhàsamàne evàtmani %<apahàrito 'ham>% iti mohànmanyamànasya moho'pasàryate , ---- kaþ khalu tvaü ? , yasyedç÷aü vastraü mukhamãdç÷am ---- iti cet , pa÷ya tadasti bahvataþ ---- iti punaþ punarabhidadhatà na ca asya apårvaü kiücana racitam , tathà pa÷ulokasya bhàsamàna eva àtmani %<nàhamã÷varaþ>% ityàdi mohàdabhimanvato moho 'pohyate / yo hi j¤ànakriyàsvàtantryayuktaþ sa ã÷varo yathà siddhàntapuràõàdiùu prasiddhaþ , tathà ca tvam ---- iti / yadi và yasmin yadàyattaü sa tatre÷varo ràjeva svamaõóale , tathà ca tvayi vi÷vam , ---- iti ã÷varatàvyavahàro nànyanimittakaþ , ---- iti vyàptiþ / yat khalu yallagnaü bhàti tattena pårõaü nidhànamiva maõibhiþ tvallagnaü ca vi÷vam , ---- iti / yasya yadantarvarti bhàti , sa tàvati vyàpakaþ samudga iva maõiùu , tvayi ca saüvidråpe dharàdisadà÷ivàntaü ÷àstraprakriyoktaü vi÷vam , ---- iti / yasmin sthite yadudeti lãyate ca tat tatpårvàparabhàgavyàpi yathà bhåmàvaïkuraþ , tathà ca tvayi prakà÷aråpe vi÷vam , ---- iti / evam anye 'pi dharmàþ sahasra÷o 'pi àgamàdisiddhà yojyàþ / tadevaü vyapohite vyàmohe sthite'pi tatsaüskàramàtradhçte ÷arãràdau anàtmatàbhimànapuraþsara evàtmatàbhimàne ghañàdau ca prakà÷amàna evànàtmatàbhimàne j¤àtendrajàlatattvasya pa÷yato'pi indrajàlaü yathà na tattvato vyàmohaþ tathà pratyabhij¤àtàtmasvaråpasya / tato nivçtte prayàõapràpitaparyante dehe parame÷varataiva / abhyàsabhàvanàbalena tu ÷iva ÷àsanopadiùñena dehaghañàdàveva parame÷varatàsamàve÷amabhinivi÷ya pa÷yata ihaiva ÷arãre pàrame÷varyàü÷adharmodgamaþ , na tu vastutaþ pårõatà , dehatvasyaivasaükocapràõasya galane yathàsthitavi÷vàtmakatàpatteþ / yasya tu vyavahàrasàdhane hetukalàpe 'pi asiddhatàbhimànaþ , tasya tatràpi vyavahàrasàdhanaireva vyàmoho'pasàryaþ / yasya tu sarvathà nàpasarati , tatre÷vara÷aktivalànmåóhataiva , tasyàpi karõapathagamanàt saüskàrapakinàva÷yaü kadàcidbhaviùyatyeva svaråpalàbhaþ iti / tadevaü %<kartari>%(Ipk 1,1.2) ityàdi÷lokadvayena yaduktaü tadeva %<vi÷vavaocitrya>% ityàdi÷lokatrayeõopaskçtya punarniråpitam , evaü bhåtaü tàvat pramàõam tadevaü bhåte bhagavati kathamupapadyatàm / tata÷ca yuktamuktaü ÷àstràdàviti maïgyantareõa idànãü tadeva nirvàhitam ---- iti ÷ivam //17// àditaþ 120//

          iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptàcàryaviracitàyàü pratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü kriyàdhikàre mànatatphalameyaniråpaõaü nàma tçtãyamàhnikam // 3 //

____________________

          kriyàdhikàre caturthamàhnikam 

          {bhàvànàbhàsayan kartà nirmale svàtmadarpaõe /
          kàryakàraõabhàvaü ca ya÷citraü taü stumaþ ÷ivam //}

          kriyà÷aktisphàrapràyasaübandhaprasaïgàt j¤àpyaj¤àpakabhàvasya tattvaü prasàdhya , kàryakàraõabhàvasya tattvaü prasàdhayituü ÷lokaikaviü÷atyà àhnikàntaramàrabhyate , ---- %<eùa ca>% ityàdi %<evamicchaiva hetutà kartçtà kriyà>% ityantam / tatra ÷lokena svamate kartçkarmabhàva eva kàryakàraõabhàvaþ , ---- ityupakùipyate / tataþ ÷lokatrayeõa jaóasya kàraõatvaü paràkriyate / tataþ ÷lokaùañkena cetanasyaiva kartçtàråpà kàraõatà prasàdhyate / tataþ prasaïgàdanumàne niyati÷aktirava÷yopajãvyà , ---- iti ÷lokatrayeõocyate / tataþ saugatoktakàryakàraõaparamàrtho'pi asmanmatamevàvalambate , no cet na ki¤cit , ---- iti tribhiþ ÷lokaiþ / sàükhyopadar÷ito 'pi kàryakàraõabhàvo nopapadyate , yadyasmaduktaü cetanasya kartçtvaü nàïgãkriyate , ---- iti tribhiþ / cetanasyàpi anã÷varatàyàü naitadghañate , ---- iti dvàbhyàmiti saükùepàrthaþ / granthastu vyàkhyàyate / 

          evaü kriyà÷aktimukhena pramàtrekaråpatàü bhagavati vyavahartavyàü prasàdhya , kartçråpatàpi tata evàyatnasiddhà , ---- iti dar÷ayitumàha 

#<eùa cànanta÷aktitvàdevamàbhàsayatyamån /
bhàvànicchàva÷àdeùà kriyà nirmàtçtàsya sà // Ipk_2,4.1 //>#

          co 'vadhàraõe / eùa eva puràõaþ pramàtà amån bhàvàn àbhàsitapårvàn àbhàsàn àbhàsayati avicchinnena prabandhena / katham , icchàyà ã÷iturabhinnàyà avikalparåpàyà akramàyà va÷ena sàmarthyena kutràsya te bhàvàþ sthitàþ ? àha , %<ananta÷aktitvàt>% iti / vi÷ve hi bhàvàstasyaiva ÷aktiråpeõa svaråpàtmatvena sthitàþ ; ityuktaü

          {svabhina÷càtmasaüsthasya ................... }(Ipk 1,5,10)

ityatra / yadetadàbhàsanaü yàsàvicchà , sà kriyà , asya bhagavato nirmàtçtvam //1//

          nanu bãjàdaïkura udbhavan dç÷yate , na ca atra ka÷ciccetano 'nupravi÷an dçùñaþ , tatkathametaduktam ? , ---- ityà÷aïkyàha

#<jaóasya tu na sà ÷aktiþ sattà yadasataþ sataþ /
kartçkarmatvatattvaiva kàryakàraõatà tataþ // Ipk_2,4.3 //>#

          sadvà kàryamasadvà saübhàvyate / ubhayàtmakam anubhayàtmakamanirvàcyam , iti tu svavàcaiva virudhyate tat kimanena / yadi asan ghañaþ , tarhi tasyàsadråpataiva paramàrthaþ iti kathaü svaråpaviruddhaü sattvamabhyupagacchet , na hi pàdapatana÷atairapi nãlamàtmani pãtimànaü mçùyate / atha sanneva ghañastarhi kimanyat upayàcyate daõóacakrasåtràt / abhivyaktiviùayatvasphuñatvàdayo'pi sadasadråpatayà cintyàþ //

          nanvevaü tåùõãmàsyatàm , naitadapi yuktam ityàha

#<......................................................... atha cocyate // Ipk_2,4.3 //>#

          tadava÷yasamarthyo'yamarthaü iti yàvat //3//

          tata÷ca itthamupapadyata iti dar÷ayati

#<kàryakàraõatà loke sàntarviparivartinaþ /
ubhayendriyavedyatvaü tasya kasyàpi ÷aktitaþ // Ipk_2,4.4 //>#

          kumbhakàrahçdaye antarmanogocaratvàt pårvamapi svasaüvidekàtmatayà vicitratvena vi÷vasya bhedàbhedàtmanà parivartamànasya spandanena sphurato yat antaþkaraõahiùkaraõadvayavedyatvamàbhàsyate , eùaiva sàkàryakàraõatà / ubhayagrahaõamupalakùaõam , yasya yàvati pårõàrthakriyà samàptiriti yàvat / sukhàdãnàm antaþkaraõaikavedyatàpàdanameva nirmàõam / na ca kumbhakàre pràõapuryaùñabuddhi÷ånyadehapràye tadetat sthitam , etasyàpi jaóatvàt / tataþ saüvideva vi÷vamàtmani bhàsayati ÷aktivaicitryàt / tasya kasyàpi iti pårvamuktasya acintyàparyanuyojyamahimna ityarthaþ / naca vàcyam ubhayendriyavedyatvamapi sadasad và iti / yato'yamatra paramàrthaþ ---- yathà darpaõàntaþ kumbhakàranirvartyamànaghañàdipratibimbe darpaõasyaiva tathàbhàsanamahimà , tathà svapnadar÷ane saüvidaþ , tathàpi tanmahimnaiva etena idaü bahiþ sphuñaråpaü kriyata ityabhimàna ullasati / evaü saüvinmahimnà kumbhakçti daõóacakràdau ghañe sthite tanmahimnaiva abhimàno jàyate ; yathà mayà idaü kçtam , anena idaü kçtam , mama hçdaye sphuritam , asya hçdaye sphuritamiti / tatra jaóasya mçdàderdåràpeto'bhimàna iti saüvitsvabhàve kartçtvaü vyavasthàpyate / nanu bhàvaråpameva itthaü bhàsyatàü kiü dvayendriyavedyatvenoktamatra , sphuñamarthakriyàkùamaü råpamanenoktam , ---- iti ko virodhaþ //4//

          anena ca vicàreõa prakçtamapi kriyàsvaråpaü siddhaü bhavati , ---- iti dar÷ayati

#<evam ekà kriyà saiùà sakramàntarbahiþ sthitiþ /
ekasyaivobhayàkàrasahiùõorupapàdità // Ipk_2,4.5 //>#

          saiùeti , yasyàþ %<svaråpata à÷rayata÷ca nopapadyate>% iti upàlambhaþ kçtaþ , sà upapattyà sthàpità / yataþ saüvidråpàdàntaràt prabhçti indriyagocaratayà bahiùparyantatayà sthitiràbhàsanàråpà , tata eva vedyàtmakakarmàliïganena sakramà tàvadupapannà , kartçkarmaikà÷rayatàdàtmyàcca ekà / sa caika à÷rayaþ saüvidråpatvena svacchatvasvatantratvàbhyàmubhayamapyantarbahãråpaü sahata iti //5//

          nanu bhavatu ghañàdàvevaü , yatra tu bãjàïjuràdau cetanànuprave÷o na dç÷yate tatra kathaü bãjasyaivàïkuraþ kàryo na bhavati ? ityà÷aïkyàha 

#<bahistasyaiva tatkàryaü yadantaryadapekùayà /
pramàtrapekùayà coktà dvayã bàhyàntarasthitiþ // Ipk_2,4.6 //>#

#<màtaiva kàraõaü tena sa càbhàsadvayasthitau /
kàryasya sthita evaikastadekasya kriyodità // Ipk_2,4.7 //>#
          antaràbhàsamànasya tathàråpàparityàgenaiva bahiràbhàsanaü nirmàõam / tata÷ca yad vastu yamapekùya antarityuktaü tad vastu tasyaiva àntararåpaviparivçttimàtrasya bahiùkàryaü bahiùkaraõàrhaü bhavati / saüvidråpaü ca pramàtàramapekùya antaràbhàsino bhàvàstadapekùayaiva bàhyàbhàsà iti tenaiva eteùàü bahiùkaraõàbhàsanaü yuktam / 

          tata÷ca pramàtaiva kàraõaü bhavati na jaóaþ / hyarthe caþ / yasmàt sa pramàtà kàryasyàntarbahiràbhàsanadvayanimittatayà sthitastena vinà tadapekùasyàbhàsadvayasyànupapatteþ , tasmàdekasya pramàtureva na tu kathaücit jaóasya udità prasàdhitaråpà kriyà nirmàtçtà bhavatãti //7//

          etadeva draóhayati 

#<ata evàïkure'pãùño nimittaü parame÷varaþ /
tadanyasyàpi bãjàderhetutà nopapadyate // Ipk_2,4.8 //>#

          yata evaü cetana eva nirmàtà , ata eva naiyàyikàdibhiraïkuràdau buddimàneva parame÷varo hetutvena iùñaþ / nanu taiþ nimittakàraõatàsya aïgãkçtà kriyàvibhàgàdikramàyàtaparamàõvàdidvàrakatayà , samavàyikàraõanijàvayavàrambhaparamparayà tu tata ã÷varàdanyasyàpi bãjabhåmijalàderhetutà kathità / satyam kathità , sà tu nopapadyate , uktayuktyà jaóasya hetutàyogàt ; tata÷ce÷vara eva bãjabhåmijalàbhàsasàhityenàïkuràtmanà bhàsate , ---- itãyànatra paramàrthaþ //8//

          nanuparidçùñabãjàdivyatiriktabuddhimatkàraõakalpanena vinà kimuparudhyata iti parasya bhràntiü bhindannàha 

#<tathà hi kumbhakàro'sàvai÷varyaiva vyavasthayà /
tattanmçdàdisaüskàrakrameõa janayed ghañam // Ipk_2,4.9 //>#

          %<tathà hi>% iti nidar÷anopakrameõa vyàptirevaübhåtaiva dçùñà , ---- iti draóhayati / jaóà hetava÷cetanapreritàþ kàryaü kurvanti , mçdàdayo yadi hi sannidhànamàtreõa vidadhyuþ kumbhakàreõa kimatra kçtyam / ÷ivikaståpakàdiparamparayà te janayanti ; sà ca kumbhakàràyattà iti cet siddhaü naþ sàdhyam ---- ÷ivikasaüpàdane 'pi te cetanapreraõàmapekùante iti / tajjaóakàraõànàü cetanapreraõàmantareõa na kvacit kàryakàritvam / yadi hi syàt mçdàdãnàmapi syàt , iti ekànta eùaþ / tata÷ca yat acetanaü kàryakàri tat cetanàpekùaü mçdàdaya iva , tathà ca vãjàdi , ---- iti svabhàvaþ / acetanakàryakàritvaü hi kàdàcitkatvàt sanimittam , na cànyadasya nimittamupapadyate anupalambhàt , iti tat cetanapreraõaü yadi na nimittãkuryàt vyàpakaviruddhamanimittakatvaü prasajyeta ; na ca yuktaü tat , mçdàdàvapi tasyaiva prasaïgàt , iti siddhà vyàptiþ / ata÷ca kumbhakadeva tatre÷varaþ / tadetadàha ---- ã÷vararåpayà vyavasthayà yaþ sa sa mçddaõóacakràdãnàü saüskàraþ , mçdo mardanaü , daõóasya praguõatvaü , cakrasya parivartanam ityàdiþ , tadàrambho yaþ kramaþ ÷ivikaståpakàdiråpaþ , tena ghañaü niyogato janayati , nànyathà , ---- niyoge liï / kiü ca yadi na krudhyate vastutaþ kumbhakàro'pi ai÷varyaiva svatantravi÷vàtmatàråpayà vyavasthayà mçdàdisaüskàràpekùayà pradar÷itaniyatyabhidhànanija÷aktivijçmbhàto janayet ; anyathà acetanà mçdàdayaþ kathaü kumbhakàrecchàmanurudhyeran , %<tantavo 'pi và pañasaüpàdanecchàü kiü nàdriyetan / >% tadetadapi uktam anenaiva såtreõa %<tathà hi>% iti / nanvevaü kumbhakçto nàsti kartçtvam , ---- iti samutsãdet dharmàdharmavyavasthà / yadi pratyeùi yuktyàgamayoþ tadevameva / tathàpi samastetaranirmàõamadhya eva idamapi parame÷vareõaiva nirmitaü yadavicalastasya kumbhakàrapa÷ormithyàkartçtvàbhimànaþ pratibhuva iva adhamarõatàbhimànaþ / yadi punarã÷varasyecchaiva iyamãdç÷ã %<mà asya abhimàno'yam udgamat>% iti , tadà nàsau kartà ka÷cit / tadidamapi uktaü såterõaiva %<tathà hi>% iti / kumbhakàrasyàpi %<mçdàdisaüskàra krameõa kiü ghañaü janayàmi , uta na janayàmi>% iti ya ekapakùani÷cayàya saüpra÷nàtmà vicàraþ , sa ã÷varasaünamdhina eva vividhàt svaråpàvacchàdanatattvaprakà÷anaråpàt avasthànàt , ---- iti saüpra÷ne liï / tasmàt vastuta %<ã÷vara eva sarvatra kartà , ahaü ca sa eva>% iti na parimite kartà , api tu sarvatra kartà , ---- iti etàvati sarvathà hçdayena avadhàtavyam iti sthitam //9//

          dç÷yate 'sya cetanasya svàtantryameva sarvatra jambhamàõaü jaóànapi yat svàtmatàmàpàdayati , na tu jaóànàü vastvantaràviùkaraõe sàmarthyam , ---- iti yaduktaü , tat sarvavàdiprasiddhanidar÷anena draóhayati 

#<yoginàmapi mçdbãje vinaivecchàva÷ena tat /
ghañàdi jàyate tattatsthirasvàrthakriyàkaram // Ipk_2,4.10 //>#

          yadiha cetanapreritaü kàraõam iti prasiddhaü mçdàdi , yacca tadanapekùaü bãjàdi ghañaàderaïkuràde÷ca janakaü , tadeva yadi paramàrthataþ kàraõaü syàt tat tadvyatirekeõa ghañàïkuràdeþ kathaü yogãcchàmàtreõa janma syàt , akàraõakatvaprasaïgàt teùàü và akàraõatvaprasaügàt / athocyate ---- anye eva te ghañàïkuràdayo mçddhãjàdijanyàþ , anye eva ca yogãcchàdijanyàþ , ---- iti , tatràpi prabodhyase ---- vimar÷àbhedàt tàvadabheda , ---- iti pårvameva uktam ; tatràpi yogã khalu apratihatecchaþ , tasya ca icchà tàdçgeva ghaño bhavatu yo mçdàdikçtakumbhasaübhavabhåryarthakriyàkaraõacaturavçttiriti / tadetadàha ---- tasya tasya sthirasya arthakriyàvi÷eùasya karaõe hetutacchãlànukålaråpaü ghañàdi jàyate , ---- iti / ye tvàhuþ ---- nopàdànaü vinà ghañàdyutpattiþ , yogã tu icchayà paramàõån pa÷yan saüghaññayatãti / te vàcyàþ ---- yadi khalu anvayavyatirekàgamàdiparidçùñaþ kàryakàraõabhàvo yogiùu na viparyeti , ---- iti hçdayamàvarjayati vaþ tat kiü paramàõugraheõa ; no cet ghañasya kapàlàni ÷arãrasya svàvayavàþ , teùàü nijaü nijaü prasiddhaü tçõa÷astila÷o 'pi anyathàbhavabanasahamànaü laukikameva kàraõam , iti ghañe mçddaõóacakràdi , dehe strãpuruùasaüyogàdi ubhayamapekùyaü dehàdisaübhavo duþsamartha eva / cetana eva tu tathà tathà bhavati / bhagavàn bhåribhargo mahàdevo niyatyanuvartanollaïghanatarasvàtantryaþ , ---- ityatra pakùe niyatyanuvartinaþ laukike prasiddhe kàryakàraõabhàve svàtantryaü , tadullaïghanamàdriyamàõasya tu yogipràyaprasiddhe lokottare , ---- iti na ka÷cit virodhaþ / iyàü÷ca loke eva / paramàrthatastu sa eva kramàkramaråpavi÷vasçùñyàdikrñyapa¤cakaprapa¤casvabhàvaþ prakà÷ate / cetano hi svàtmadarpaõe bhàvàn pratibimbavadàbhàsayati iti siddhàntaþ / yadàha pårvaguruþ 

          {nirupàdànasaübhàramabhittàveva tanvate /
          jagaccitraü namastasmai kalà÷làdhyàya ÷åline //}(stavaci. 9 ÷lo.)
iti //10//

          nanu yadi prasiddhakàraõollaïghanenàpi tatkàryavi÷eùatulyavçttànyeva kàryàõi jàyante , bhagnàstarhi anumànakathàþ / tathà hi mathamanyadanyatra niyamavadbhavet ityà÷aïkya pràmàõikatarammanyaistàdàtmyatadutpattã niyamanidànamupagate / na hi niþsvabhàvaü vastu bhavati , nàpi bhinnasvabhàvaü svabhàvabhedena bhedàt / paryàya÷astatsvabhàvadvayàbhàve ca niþsvabhàvatàprasaïgàt / evaü nirhetuke bhinnahetuke ca kàrye vàcyam / ubhayatràpi ca hetukçtaiva vyavasthà / svahetuta eva hi ÷iü÷apà vçkùasvabhàvàvyabhicàriõã jàtà , svahetuta÷ca hutabhugdhåmajananasvabhàvaþ , tadidànãü niyatyullaïghini kàryakàraõabhàve sarvamidaü vighañeta / yogãcchayà hi ÷iü÷apàpi avçkùasvabhàvà bhavet , dhåme tu dviguõaü codyam ; agnyàdisàmagrã yogãcchodbhåtà dhåmaü na janayet , yogãcchà và anagnikaü dhåmam , ---- iti na syàdanumànam , asti ca talloke , ityà÷aïkyàha 

#<yoginirmàõatàbhàve pramàõàntarani÷cite /
kàryaü hetuþ svabhàvo vàta evotpattimålajaþ // Ipk_2,4.11 //>#

          yogãcchàpi sarvathà tàdç÷ameva na tu vç÷cikagomayàdisaübhåtavç÷cikàdinyàyena kathaücit rasavãryàdinà bhinnaü kàryaü janayati , ---- iti yat kathitamata evàsymàdeva hetoþ kàryaü và dhåmàdi agnyàdyanumàne , ÷iü÷apàtvàdisvabhàvo và vçkùatvàdyanumàne evaü heturbhavati / yadi pramàõàntareõa evànumàne janmàntaràbhyàsalokaprasiddhyàdikamava÷yopajãvyam , sà ca ÷rutànumànapraj¤ayorbãjam , ---- iti ca çtaübharàviùayamuvàca pata¤jaliþ / anye ca yauktikà yogipratyakùakalpapratyakùasadbhàvaü samastavastugrahaõàya kalpitavantaþ / sàüvyavahàrike ca pramàõe nàsmàkaü bharaþ , prakçtaü hi asmàkamã÷varasvaråpam , tacca svaprakà÷ameva , prameyoparodhe 'pi noparudhyata ityuktamasakçt / nanu svabhàvahetau kimanyà cintayà ? , àha ---- vçkùatvàvyabhicàriõyàþ ÷iü÷apàyà utpatteryanmålaü kàraõaü tata eva sa sanmàtrànubandhã svabhàvo jàyate , ---- iti ; tata÷ca 

          {ekasàmagryadhãnasya råpàde rasato gatiþ /
          hetudharmànumànena dhåmendhanavikàravat //}

iti svabhàvaheturnyàyaþ / nanu ca vç÷cikàdãnàü kãñagomayàdyanekakàraõakatvaü tàvat dçùñaü , rasavãryàdibhedastu tatra , ---- ityanyadetat / tadyogijanyatvamvahnikasyàpi dhåmasya sahyaü nàma , svabhàvasya tu kathaü viparyàsasaübhàvanà / na hi nãlaü sadevànãlaü yogãcchayà bhavati , ---- iti ka÷cit pràmàõikaþ pratãyàt / ucyate / iha dvividho hi svabhàvaheturantarlãnakàryakàraõabhàvastadviparãta÷ca ; vahnimànayaü parvato dhåmavattvàt iti , anityo 'yaü kçtakatvàt iti / tatra àdyasya tàvat kàryakàraõabhàva eùa målam ---- iti kiü tatrocyate / aparastu vicàryate , yadi tàvat kçtakatvasya kàraõàyattatvaü nàma svabhàvaþ katham abhavanaparicchinnabhavanasvabhàvatà nàmànityatvaü svabhàvaþ syàt àbhàsabhedàt / abhede tu àbhàsasya hetusiddhàveva sàdhyasya siddhatvàt , yadi paraü vyavahàraþ sàdhyate , tarurayaü vçkùatvàt , ---- iti nyàyena , vyavahàra÷ca j¤ànàbhidhànàtmà kàryaü eva , tatra ca niyati÷aktiraïgãkrñà bhavatàpi / tasmàt sarveùu svabhàvahetuùvàbhàsabhedaü vinà vyavahàramàtrasàdhanameva , hetvàbhàsamayatvàdevànadhiko hi tatra sàdhyàbhàsaþ , vyàvçttãnàmeùaiva vàrtà , sàmànyànàmiyameva saraõiþ / tasmàt niyataþ ÷iü÷apàbhàsavçkùàbhàsayoþ pårvanãtyà sàmànàdhikaraõyàbhàso hetubalàt ! tataþ svabhàvo'yaü hetuhetumadbhàvamåla eva , tata eva sàmànyenedamuktaü draùñavyaü ---- sarvaþ svabhàvaheturutpattimålajaþ , ---- iti / àbhàsà eva ca vastu , ---- iti ca samarthitaü pràk / tata÷ca ÷iü÷apàyàmekasyàmeva sçjyamànàyàü ÷àkhàdimadarthàntaràõàmasçùñervçkùàbhàsasya sàmànyàtmanaþ sàdhyasya nàmàpi nàsti , ---- iti saübhàvyata eva / yattu tadekaråpaü vi÷iùñaü vçkùatvaü tat khalu ÷iü÷apàtvameva tacca siddham , ---- iti na sàdhyam / kàraõàyattamidam , ---- ityàbhàse 'pi na syàdanityatàbhàsaþ / evamarthakriyàkàritvàbhàve 'pi kùaõikatvàbhàsàbhàvaþ iti niyatyapekùayaiva sarve svabhàvahetavo nànyathà , ---- ityekànta eùaþ //11//

          nanvàbhàsavastutvavàde 'nàbhàtasay agneravastutvam , ---- ityanàbhàtena kathaü dhåmo janyate , tata÷ca dhåmàdagneþ kàraõasya kathamanumànam ? ityà÷aïkya samrathayitumàha 

#<bhåyastattatpramàtrekavahnyàbhàsàdito bhavet /
parokùàdapyadhipaterdhåmàbhàsàdi nåtanam // Ipk_2,4.12 //>#

          ekavàraü tàvat mahànase pratyakùànupalambhabalenàgnyàbhàsadhåmàbhàsayoþ kàryakàraõabhàvo gçhãtaþ / tatra vij¤ànavàdino dar÷ane pratisantànamanya÷cànya÷càbhàsaþ , ---- iti svàbhàsayoreva kàryakàraõatà gçhãtà na tu santànàntaragatayostadãyavçttàntasyàsaüvedanàt / tata÷cedànãmanumànaü na bhavet svasantànagatàt dhåmàbhàsàt krimisarvaj¤àdipramàtçsantànàntaraniùñhasyàgnyàbhàsasya iti ni÷cayaþ / iha tu dar÷ane vyàptigrahaõàvasthàyàü yàvantastadde÷asaübhàvyamànasadbhàvàþ pramàtàrastàvatàmeko'sau dhåmàbhàsa÷ca vahnyàbhàsa÷ca vàhyanaye iva , tàvati teùàü parame÷vareõaikyaü nirmitam , ---- iti hi uktam / tataþ svaparasantànavi÷eùatyàgena dhåmàbhàsamàtraü vahnyàbhàsamàtrasya kàryam , ---- iti vyàptau gçhãtàyàü bhåyo'pi parvate yo dhåmàbhàsaþ so 'pi agnyàbhàsàdeva iti vyàptiü smçtvànuimimãte %<atra parvate agnyàbhàsaþ>% iti / tàvati dhåmàbhàsavi÷eùe pramàtrantaraiþ sahaikãbhåya vahnyàbhàsasàmànyàü÷e parokùaråpàü÷asahite vi÷eùàbhàsàntaravivikte pramàtrantaraiþ sàkamekãbhavati , iti yàvat / %<bhåya>% iti vyàptiü gçhãtvà punarapi yo dhåmàbhàsaþ , àdigrahaõàdaïkuràbhàsàdirgçhyate so'pyàbhàso nåtano 'pårvo na tu dhåmajadhåmavadapratyagraþ / sa ca adhipaterasaücetyamànàt vahnyàbhàsàt bãjàbhàsàdeva và bhavet tata eva janituü ÷aknoti nànyataþ / ÷aki liï / sa càbhàsasteùu teùu pramàtçùveka eva , anekatve na tu yujyate evaitadityà÷ayaþ / yata÷ca sa eko'dhipati÷ca vahnyàbhàso dhåmakàraõaü , tato dhåmàbhàso'syaivàgnyàbhàsasyàvyabhicàritaü kàryaü liïgaü yogikçtatvàbhàve ni÷cite sati , ---- iti tasmàt kàryàt so 'numãyate yataþ parokùo 'sàvadhipatitvàdeva //12//

          nanvevaü gopàlaghañikàntaràlaciroùitanirgatàdapi dhåmàbhàsàt syàt vahnyàbhàsànumànam , ---- ityà÷aïkyàha

#<kàryamavyabhicàryasya liïgamanyapramàtçgàt /
tadàbhàsastadàbhàsàdeva tvadhipateþ paraþ // Ipk_2,4.13 //>#

          paro nåtanàdanyo yo dhåmàbhàsaþ sa dhåmàbhàsàdeva pramàtrantaravartino'dhipatiråpàt parokùàt , ---- iti tathàbhåtàt dhåmàbhàsàt kathamakàraõabhåto vahnyàbhàso'numãyatàm ityabhipràya÷eùaþ / ku÷alà÷ca lakùayantyeva vivekam , asyàrthasyànumànikathahutaravyavahàropayogino yatnena vyutpattiþ kàryà , ---- ityà÷ayena nåtanamiti yatsåcitaü tadeva vyavacchedyadvàreõa sphuñãkçtam //13//

          nanu caivaü dhåmàbhàso vahnyàbhàsàt , ---- ityaïgãkçtaü cet tarhi cetanasyaiva kartçtvam , ---- iti yaduktaü tat kathaü ? tathàhi %<vãje satyaïkuro bhavati>% iti yadetat dçùñaü dhåmàgnivadeva tat kathamanàdaràspadam ? ityà÷aïkyàha

#<asmin satãdamastãti kàryakàraõatàpi yà /
sàpyapekùàvihãnànàü jàóànàü nopapadyate // Ipk_2,4.14 //>#

          eka eva bhàvastàvat na kàryakàraõabhàvaþ , bhàvadvayamapi ca na yugapadbhàvi kàryakàra.anaråpaü ghañapañavat , kramabhàvyapi nàniyatakramakaü nãlapãtàdij¤ànavat , niyatakramikatve 'pi na pårvabhàvi kàryamuttarakàlabhàvi ca kàraõam , ---- ityevaü niyatapårvabhàvaü kàraõaü niyataparabhàvaü ca kàryam , ---- iti parasya tàvanmatam / tatra svaråpàdanadhikà cet pårvatà paratà ca tat bhàvadvayamàtraü sa ca sa ca , ---- iti / càrtho 'pi và na ka÷cit tasyàpyapekùàråpatvàt sa sa ityeva hi syàt / atha pårvatà nàma prayojakasattàkatvaü paratà ca prayojyasattàkatvaü tarhi vãjasyàïkuraprayoktrã sattà aïkuravi÷ràntà aïkuràntarbhàvamàtmanyànayati , aïkuràbhàve prayoktçtvamàtraü syàt tadapi na kiücit anyàpekùatvàt tasya / evaü prayojyasattàke'pi vaktavyam / evaü na kevalaü bhàvamàtrameva kàryakàraõatà ityàdayaþ pakùà nopapannà , yàvat %<idamasti>% iti bhàvyamànavibhaktyà prayojyasattàkatvam , ---- ityevaü råpàpi yà kàryakàraõatà sàpi nopapadyate pramàõena na saübhavati jaóànàm , anyonyàpekùà hi atra jãvitaü sà ca jaóànàü na saübhavati //14//

          katham ? iti cet ucyate 

#<na hi svàtmaikaniùñhànàmanusandhànavarjinàm /
sadasattàpade'pyeùa saptamyarthaþ prakalpyate // Ipk_2,4.15 //>#

          jaóàþ kilànyonyaråpamanusandhàtumaprabhaviùõavaþ , anyonyànusaüdhànaråpatvaü jaóaviruddhena caitanyena vyàptam , anusaüdhànaü càpekùà caitanyasvaråpameva , anyatra tu sopacarità / ato 'nusandhànavihãnatvàjjaóo bhàvaþ svàtmamàtravi÷ràntisantoùasaükucita÷arãraþ kathaü paratra prasaret / tata÷ca yadi bãjaü sadaïkuro'san athàpi viparyaya ubhayamapi và sat yadi vàsat , athàpi ekaü sopàkhyamanyat nirupàkhyam , dvayamapi và sopàkhyaü nirupàkhyaü và , tathàpi pràtipadikàrthamàtraü dharmàntarreõa samuccayàdinàpyanàliïgitamavatiùñhate , tasya samastasyàpekùàråpatvena caitanyavi÷ràntatvàt //15//

          yasyàdacetaneùu nàpekùopapadyate 

#<ata eva vibhaktyarthaþ pramàtrekasamà÷rayaþ /
kriyàkàrakabhàvàkhyo yukto bhàvasamanvayaþ // Ipk_2,4.16 //>#

          saptamãråpàyà vibhakteranyasyà api và yo'rthaþ kriyàkàrakabhàvalakùaõaþ sa eva tàvadbhàvànàü samanvayo nànyaþ ÷uùkaþ ka÷cit / sa ca yadi svatantre cidråpe bhàvadvayaü vi÷ràmyati tadopapadyate , anyathà tu na kathaücit / tathà hi vikalpenàpi asau vyavahriyamàõo na vastuniùñhatayopapadyate , vastvanusaraõapràõo hi vikalpo 'nubhavànusàritayaiva bhavati , sà ceha nàsti vastvaprabhavatvena , vastvanusàrã hi anubhavo , vastu ca syàtmaniùñham ---- ityuktam / tasmàt bãje sati aïkuro , bahnau sati dhåmaþ , ---- iti ca svatrantracidråpapramàtçvi÷ràntatve sarvametadyujyate nànyathà , iti //16//

          nanu prayojyaprayojakasattàkatàlakùaõàpekùà yadi svàtmaikaniùñhatve nopapadyate , tarhi kàryakàraõayostàdàtmyavàdinàü sàükhyànàü mate sà saübhavatyeva , tat kiü caitamyavijçmbhàtmakakartçvàdasamarthanena ? ityà÷aïkyàha

#<parasparasvabhàvatve kàryakàraõayorapi /
ekatvameva bhede hi naivànyonyasvaråpatà // Ipk_2,4.17 //>#

          yadi bãjasyàïkuraþ svbhàvastarhi aïkura eva na bãjaü syàt kiücit viparyayo và syàt , ---- iti kiü kàraõaü kiü và kàryam ; atha anyadvãjamaïkuro'nyaþ , tarhi na parasparàtmakatvam , bhedàbhedau hi ekadaikaviùayau viruddhàveva //17//

          nanvevamapi bãjamaïkuràdivicitramavabhàtaü dãrghadãrghaparàmar÷a÷àlibhiþ srotovadavicchinnasvaråpameva nirbàdhaü pratyavamç÷yate / tathà ca kva gataü vãjam , ---- iti pra÷ne vaktàro bhavanti , na kutracit gatamaïkuràtmanà vartate , aïkurãbhåtamayamaïkurastat iti / evaü pradhànaü mahadàdidharàntãbhåtaü yàvadvitatãbhåtamanantasargapralayaparamparàtmatàü pràptam , ---- iti vitatagràhiõã pratãtiþ / bhàgàbhinive÷ava÷àt tu kàraõakàryatàparikalpanaü tasyaiva bhàvasya vi÷asanapràyam , ---- ityà÷aïkyàha

#<ekàtmano vibheda÷ca kriyà kàlakramànugà /
tathà syàt kartçtaivaivaü tathàpariõamat tayà // Ipk_2,4.18 //>#

          iha dãrghadar÷inà pratyakùànumànàgamànyatamapramàõamålàü pratyabhij¤àmà÷ritya tadevedaü sukhaduþkhamohasàmyamanantaprakàravaiùamyàvalambanena vi÷vãbhåtam , ---- iti samarthyate / tatra pratyabhij¤ànabalena yadekàtmakamekasvabhàvaü tasya yo bhedo'nyànyaråpatà iyameva sà kriyocyate , yataþ kàlalakùaõena krameõànugatà , te hi anyànyasvabhàvà yugapat na bhànti , pårvàparãbhåtaråpataiva ca kriyocyate / yata evaü kriyà %<tathà>% iti tena prakàreõa pradhànàdeþ kriyàvi÷eùalakùaõena kartçtaiva syàt , natu ÷uùkaü kàraõatàmàtraü , yato hetoþ %<tathà>% iti tena tena mahadàdiprakàreõa satatameva krimikàü tathàbhàsanaråpàü pariõàmalakùaõàü kriyàmàvi÷ataþ pariõamattà kiücidråpaü parivarjya tyaktvà vyàvartyamanuvartanãyaü ca vyavasthàpya nirvartyamànatçtãyaråpaprahvatà pradhànàdestathà hetubhåtayà //18//

          nanu pradhànaü pariõàmakriyàyàü kartçråpamiyatà samarthitam , ---- iti ko doùo , na hi puruùavadasyàkartçtvamiùyate ? ityà÷aïkyàha 

#<na ca yuktaü jaóasyaivaü bhedàbhedavirodhataþ /
àbhàsabhedàdekatra cidàtmani tu yujyate // Ipk_2,4.19 //>#

          evamityabhinnaråpasya dharmiõaþ satatapravahaddharmabhedasaübhedasvàtantryalakùaõaü pariõamanakriyàkartçkatvaü yaduktaü tat pradhànàderna yuktaü jaóatvàt , jaóo hi nàma pariniùñhitasvabhàvaþ prameyapadapatitaþ sa ca råpabhedàdbhinno vyavasthàpanãyo nãlapãtàdivat , ekasyabhàvavattvàccàbhinno nãlavat , na tu sa eva svabhàvo bhinna÷càbhinna÷ca bhavitumarhati vidhiniùedhayorekatraikadà virodhàt / ka÷cit svabhàvo bhinnaþ ka÷cit tvabhinnaþ , ---- iti cet , dvau tarhi imau svabhàvàvekasya svabhàvasya bhavetàm , na caivaü yuktaü

          {bhedàbhedavyavasthaivamucchinnà sarvavastuùu /}

iti nyàyàt / evaü jaóasya %<idam>% iti pariniùñhitàmàsatayà sarvataþ paricchinnaråpatvena prameyapadapatitasya nàyaü svabhàvabheda ekatve satyupapadyate / yattu prameyada÷àpatitaü na bhavati kiü tu cidråpatayà prakà÷aparamàrtharåpaü cidekasvabhàvaü svaccham , tatra bhedàbhedaråpatopalabhyate ; anubhavàdeva hi svacchasyàdar÷àderakhaõóitasvasvabhàvasyaiva parvatamataïgajàdiråpasahasrasaübhinnaü vapurupapadyate / na ca rajatadvicandràdi yathà ÷uktikaikacandraråpatirodhànena vartate , tathà darpaõe parvatàdi / darpaõasya hi tathàvabhàse darpaõataiva sutaràmunmãlati ---- %<nirmalo'yamutkçùño 'yaü darpaõaþ>% ityabhimànàt / na hi parvato bàhyastatra saükràmati svade÷atyàgaprasaïgàdasya , na càsya pçùñhe'sau bhàti darpaõànavabhàsapraïgàt , na ca madhye nivióakañhinasapratidhasvabhàvasya tatrànuprave÷asaübhàvanàbhàvàt , na pa÷càt tatràdar÷anàt dåratayaiva ca bhàsanàt , na ca tannipatanotphalitapratyàvçttà÷càkùuùà mayåsvàþ parvatameva gçhõanti , bimbapratibimbayorubhayorapi parvatapàr÷vagatadarpaõàbhàse 'valokanàt / tasmàt nirmalatàmàhàtmyametat yadanantàvabhàsasaübheda÷caikatà ca / giri÷ikharoparivartina÷caikatraiva bodhe nagaragataparàrthasahasràbhàsaþ , ---- iti cidråpasyaiva kartçtvamupapannam . abhinnasya bhedàve÷asahiùõutvena kriyà÷aktyàve÷asaübhavàt //19//

          nanvetàvatà vij¤ànameva brahmaråpamimàü vi÷varåpatàvaicitrãü parigçhõàtu kimã÷varatàkalpanena ityà÷aïkyàha 

#<vàstave'pi cidekatve na syàdàbhàsabhinnayoþ /
cikãrùàlakùaõaikatvaparàmar÷aü vinà kriyà // Ipk_2,4.20 //>#

          cidråpasyaikatvaü yadi vàstavaü bhedaþ punarayamavidyopaplavàt , ---- ityucyate tadà kasyàyamavidyopaplavaþ , ---- iti na saügacchate brahmaõo hi vidyaikaråpasya kathamavidyàråpatà , na cànyaþ ka÷citasti vastuto jãvàdiryasyàvidyà bhavet / anirvàcyeyamavidyà , ---- iti cet , kasya anirvàcyà , ---- iti na vidmaþ ; svaråpeõa ca bhàti , na cànirvàcyà , ---- iti kimetat ? ; yuktyà nopapadyate , ---- iti cet saüvedatiraskàriõã kà khalu yuktirnàma , anupapatti÷ca bhàsamànasya kànyà bhaviùyati / sadråpameva brahmàbhinnaü cakàstyavikalpake , vikalpabalàttu bhedo 'yam , ---- iti cet , kasyàyaü vikalpanavyàpàro nàma ? brahmaõa÷cet , avidyàyoge na ca anyo'sti ; avikalpalaü ca satyaü vikalpakamasatyam , ---- iti kuto vibhàgo bhàsamànatvasyàvi÷eùàt / bhàsamàno'pi bhedo bàdhitaþ , ---- iti cet , abhedo'pi evam , bhedabhàsanena tasya bàdhàt / viparãtasaüvedanodaya eva hi bàdho nànyaþ ka÷cit / bàdho'pi ca bhàsamànatvàdeva san nànyataþ , ---- iti bhedo'pi bhàsamànaþ kathamavidyà / bhàsanamavadhãrya àgamapramàõako 'yamabhedaþ ---- iti cet àgamo 'pi bhedàtmaka eva vastubhåtaþ pramàtçpramàõaprameyavibhàga÷ca , ---- iti na kiücidetat / tasmàt vàstavaü cidekatvamabhyupagamyàpi tasya kartçtvalaks.aõà bhinnaråpasamàve÷àtmikà kriyà nopapadyate ; paràmar÷asvaråpaü tu svàtantryaü yadi bhavati tadopapadyate sarvam / paràmar÷o hi cikãrùàråpecchà , tasyàü ca sarvamantarbhåtaü nirmàtavyamabhedakalpenàste , ---- ityuktaü 

          {svàmina÷càtmasaüsthàsya ......... /}(Ipk 1,5.10)

          ityatra / tena svàtmaråpameva vi÷vaü satyaråpaü prakà÷àtmatàparamàrthamatruñitaprakà÷àbhedameva sat prakà÷aparamàrthenaiva bhedena bhàsayati mahe÷varaþ , ---- iti tadevàsyàtidurghañakàritvalakùaõaü svàtantryamai÷varyamucyate / àbhàsabhinnayoriti kriyàpekùà saübandhasàmànye ùaùñhã , pa÷càdyayocitaü vibhajyate / àbhàsena bhinnau jaóàjaóàbhàsau , jaóo ghañàdiþ karmaråpa÷cidàbhàsaþ kartçråpaþ , ---- iti tayoþ kriyà , ekasya kriyamàõatvamaparasya kartçtvaü na bhavet / cikãrùàråpeõa nirmàtavyàbhedaparàmar÷àtmanà vinà ekà càsau kriyà kathaü bhinnayoþ svabhàvabhåtà bhavet / kàryakàraõatàprastàvàt kartçkarmaõã ukte , kàrakàntaràõyapi tu ekakartçtvànuprave÷ãni paramàrthato'nyathà karaõàdau bhinne kàrakavràte kathamabhinnà sà / yadi và àbhàsena yau bhinnau jaóacetanau tayoryà cikãrùà ekasyeùyamàõatà , parasyaiùitçtà tassvabhàvamekatvaparàmar÷aü vinà , ---- iti / yadvà àbhàsabhinnayoþ %<ahamidam>% iti yaþ paràmar÷a ekavi÷ràntiråpa÷cikãrùàtmà taü vinà , ---- iti / àbhàsabhinnayorekaparàmar÷aü vinà cikãrùàlakùaõà kathaü kriyà , ---- iti và / evaü kriyàü và cikãrùàü và paràmar÷aü và apekùya ù.aùñhã , nityasàpekùatvàcca samàsaþ //20//

          etat upasaüharati

#<itthaü tathà ghañapañàdyàbhàsajagadàtmanà /
tiùñhàsorevamicchaiva hetutà kartçtà kriyà // Ipk_2,4.21 //>#

          yathà na jaóasya kàraõatà na kartçtà , tathànã÷varasya cetanasyàpi , ityanenaiva hetutàprakàreõedaü jàtaü yat ya eva tathà cikãrùustasyaiva sà cikãrùà bahiùparyantatàü pràptà %<kriyà>% ityabhidhãyate , saiva ca kartçtà tadeva ca hetutvaü nànyat kiücit / tena %<ghañastiùñhati>% ityayamarthaþ ---- ghañàtmanà tiùñhàsuþ svàtantryàt sthànamabhyupagacchan na tu tadråpamasahamàno yo mahe÷varaþ prakà÷aþ sa tiùñhati ---- iti / ghañapañàdyàbhàsaråpaü yatkila jagat tadàtmanà yaþ %<tathà>% iti tena tena tajjagadgatajanmasthityàdibhàvavikàratadbhedakriyàsahasraråpeõa yaþ sthàtumicchuþ svatantraþ , tasya yà evamiti vicitraråpecchà saiva kriyà , ---- iti saübandhaþ / tena mahe÷vara eva bhagavàn vi÷vakartà , ---- iti ÷ivam //21//

          iti ÷rãmadàcàryotpaladevaciracitàyàmã÷varapratyabhij¤àjàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptakçtavimar÷inyàkhyañãkopetàyàü kriyàdhikàre kàryakàraõatattvaniråpaõaü nàma caturthamàhnikam // 4 //

          sampårõa÷càyaü kriyàdhikàro nàma dvitãyo vimar÷aþ // 2 //


________________________________________

          àgamàdhikàre prathamamàhnikam /

          [vimar÷inã]

          {yaü pràpya sarvàgamasindusaïghaþ pårõatvamabhyeti kçtàrthatàü ca /
          taü naubhyahaü ÷àübhavatattvacintàratnaudhasàraü paramàgamàbdhim //
          ÷rãmatsadà÷ivodàrapràrambhaü vasudhàntajam /
          yadantarbhàti tattvànàü cakraü taü saüstumaþ ÷ivam //}

          evamadhikàradvayena j¤ànakriyàsvaråpaü vitatya nirõãtam / athedaü vaktavyaü kriyà nàma vi÷vapadàrthàvabhàsalakùaõà ityuktaü samanantarameva , ke ca te vi÷ve padàrthàþ , iti / tatràbhàsaråpà eva jaóacetanalakùaõàþ padàrthàste ca kriyatà råpeõa saügçhyante , nahi pratyakùaü màyàpramàtuþ sarvatra kramate / anumànamapyevam , na hi yadyadasti tatra tatra liïgavyàptyàdigrahaõasaübhavaþ / àgamastvaparicchinnaprakà÷àtmakamàhe÷varavimar÷aparamàrthaþ kiü na pa÷yet , iti tadanusàreõa padàrthanirõayaü vi÷vaprameyãkaraõapratilabdhatadvi÷vottãrõapramàtçpadahçdayaïgamãkàràbhipràyeõa niråpayitumàcàrya àgamàdhikàraü tçtãyamàrabhate / 

          tatra ÷lokaikàda÷akena %<evamantarbahirvçttiþ>% ityàdinà %<sthålasåkùmatyabhedataþ>% ityantenàgamasiddhaü ÷ivàdidharaõãpràntamekaikàbhàsaråpatàtmakaü dar÷anàntare %<sàmànyam>% iti yadvyavahçtaü , yasya sàmànàdhikaraõyayogàdanantasvalakùaõàvabhàsanavyåhavi÷eùapårvakaþ samasto 'yaü ÷arãrabhuvanàdivibhavaþ , taü parame÷varàgamasiddhaü yuktyàpyavagataü pratyekatastattvagràmaü dar÷ayati ityàhnikatàtparyam / 

          tatràdhikàrasaügatiü yojayan pårvapakùapratikùepaü copasaüharan ÷ivatattvasvaråpameva dar÷ayitumàha

#<evamantarbahirvçttiþ kriyà kàlakramànugà /
màtureva tadanyonyàviyukte j¤ànakarmaõã // Ipk_3,1.1 //>#

          evamiti , yataþ paradar÷anoktaþ kàryakàraõabhàvo jaóaråpapratiùñho na kathaücidupapannaþ , kintu cidråpa evàntarbahiràtmanà prakà÷aparamàrthenàpi vapuùà tathàbhàsanaråpeõa vartamànaþ kàlakramamàkùipan kriyàbhidhãyate , tasya pramàtureva j¤àna÷aktivapuùo dharmastat iti / tasmàdaviyuktaü j¤ànaü kriyà ca / j¤ànaü vimar÷ànupràõitam , vimar÷a eva ca kriyeti / na ca j¤àna÷aktivihãnasya kriyàyogaþ iti / tadetadaviyuktaj¤ànakriyàråpaü kriyàdvàreõa sakalatattvarà÷igatasçùñisaühàra÷atapratibimbasahiùõu yat tadupade÷abhàvanàdiùu tathàbhàsamànamanàbhàsamapi vastutaþ ÷ivatattvamityuktaü bhavati //1//

          nanyevaübhåtaü ÷ivatattvaü cet tarhi tato'natiricyamànamidaü vi÷vamiti kimanyat tattvaü syàt / ekacittattvavi÷ràntau ca tattvànàü kathaü kramo bhavet , de÷akàlàbhedàt ? evametat

#<kiütvàntarada÷odrekàtsàdàkhyaü tattvamàditaþ /
bahirbhàvaparatve tu , parataþ pàrame÷varam // Ipk_3,1.2 //>#

          yadyapyekameva ÷ivatattvaü tathàpi tadãyameva svàtaütryaü svàtmani svaråpabhedaü tàvatpratibimbakalpatayà dar÷ayati / svaråpavaicitryameva de÷akàlakramaþ / måritikriyàvaicitryamayo hi asau / tata÷càntarã j¤ànaråpà yà da÷à tasyà udrekàbhàsane %<sàdàkhyam>% sadàkhyàyàü bhavam / yataþ prabhçti saditi prakhyà / sadàkhyàyà÷ca sadà÷iva÷abdaråpàyà idaü vàcyaü tattvam / sçùñikramopade÷àdau prathamamucitam / tatsàdàkhyaü tattvam / %<bahirbhàvasya>% kriyà÷aktimayasya %<paratve>% udrikàbhàse sati %<pàrame÷varaü>% parame÷vara÷abdavàcyamã÷varatattvaü nàma / tacca sàdàkhyasya pa¤càducitàvabhàsanam / etaduktaü bhavati / iha tasya bhàvastattvam , ---- iti bhinnànàü vargàõàü vargãkaraõanimittaü yadekamavibhaktaü bhàti tattattvam / yathà girivçkùapuraprabhçtãnàü nadãsaraþsàgaràdãnàü ca pçthivãråpatvamabråpatvaü ceti / tata÷ca ÷uddhacaitanyavargo yo mantramahe÷varàkhyaþ , tasya prathamasçùñàvasmàkamantaþkaraõaikavedyamiva dhyàmalapràyamunmãlitamàtracitrakalpaü yadbhàvacakram , tathà saühàre ca dhvaüsonmukhatayà tathàbhåtameva cakàsti pratibimbapràyatayà , tasya caitanyavargasya tàdç÷i bhàvarà÷au tathàpravanaü nàma yaccidvi÷eùatvaü tatsadà÷ivatattvam / mantre÷varàdiråpasya tu caitanyarà÷eþ sphuñãbhåtamasmadbahi÷karaõasaraõisaüpràptabhàvavargapratimaü vi÷vaü pratibimbakalpatayà bhàti , tasya tu tat tathàprathanamã÷varatattvam / yastu sadà÷ivabhaññàraka ã÷varabhaññàraka÷ca dhveyopàsyàdiråpatayà sa brahmaviùõutulyaþ pçthageva mantavyo na tu nàmasàråpyàt bhramitavyam / yathàhureke %<brahmaviùõurudrà api tattvamadhye kiü na gaõitàþ>% iti //2//

          nàmadheyàntaramapyatra tattvadvaye dar÷ayati

#<ã÷varo bahirunmeùo , nimeùo'ntaþ sadà÷ivaþ /
sàmànàdhikaraõyaüca , sadvidyàhamidaüdhiyoþ // Ipk_3,1.3 //>#

          yasyonmeùàñudayo jagataþ , ityatra ã÷varatattvamevonmeùa÷abdenoktam , vi÷vasya hi sphuñatvabàhyatvamunmeùaõam , nimeùaõaü tvapshuñatvàpàdanamahantàråpatodrecanam , iti nimeùaþ sadà÷ivatattvam / yato jagataþ pralaya iti / ÷uddho'yaü spandaþ parame÷varasyàcalasyàpyapraråóharåpàntaràpattilakùaõaþ kiüciccalanàtmatayà sphuradråpatvàt / parame÷varasya hi paramàrthata etàþ ÷aktayo yastattvagràmaþ , kàcittu ÷aktiranyabahutara÷aktikroóãkàraü kurvatã nikañatvàdupàsyà ghañasyeva ghañatvàtmikà , kàcidanyàpekùiõã svaråpamàtraniùñhà dårà ghañasyeva sattàsmikà / evaü nimeùonmeùa÷aktã eva sadà÷ive÷varau tayostvadhiùñhàtçdevate api tathànàme //

          atha tadadhiùñhàtçdvayagataü karaõaü vidyàtattvamàha / prakà÷asya yadàtmamàtravi÷ramaõamananyonmukhasvàtmaprakà÷atàvi÷ràntilakùaõo vimar÷aþ so'ham iti ucyate / yastvanyonmukhaþ sa %<idam>% iti / sa ca svaprakà÷amàtre punarananyonmukharåpe vi÷ràmyati paramàrthataþ / tatràdye vimar÷aü ÷ivatattvam dvitãye vidye÷atà madhyate tu råpe %<ahamidam>% iti samadhçtatulàpuñanyàyena yo vimar÷aþ sa sadà÷ivanàtha ã÷varabhaññàrake ca , idaübhàvasya tu dhyàmalàdhyàmalatàkçto vi÷eùaþ / ye ete %<aham>% iti %<idam>% iti dhiyau tayormàyàpramàtari pçthagadhikaraõatvam %<aham>% iti gràhake %<idam>% iti ca gràhye , tanniràsenaikasminnevàdhikaraõe yatsaügamanaü saübandharåpaü prathanaü tat satã ÷uddhà vidyà , a÷uddhavidyàto màyàpramàtçgatàyà anyaiva / tatra yadà %<aham>% ityasya yadadhikaraaõaü cinmàtraråpaü tatraivedamaü÷amullàsayati tadà tasyàsphuñatvàt sadà÷ivatà %<ahamidam>% iti / %<idamaham>% iti tu idamityaü÷e sphuñãbhåte 'dhikaraõe yadàhamaü÷avimar÷aü niùi¤cati tade÷varatà , ---- iti vibhàgaþ //3//

          nanu kasmàdiyaü ÷uddhà vidyà ityàha

#<idaübhàvopapannànàü vedyabhåmimupeyuùàm /
bhàvànàü bodhasàratvàdyathàvastvavalokanàt // Ipk_3,1.4 //>#

          avalokanaü prathanaü vedanaü vidyà , yathàvastutvaü vastvanusàritvaü ca ; tasyàþ ÷uddhiraviparãtatà / vedyada÷àü copagatavatàmaïgãkçtavatàm , ata evedamityevaübhåtenocitena paràmar÷enopapannànàü paràmç÷yamànànàü bhàvànàü %<bodha>% eva prakà÷àtmà sàraråpaü vastu , prakà÷a÷cànanmukhavimar÷àtmàhamiti / tadeùàü yadeva pàramàrthikaü råpaü tatraiva praråóhatvàt ahamodamityasya ÷uddhavedanaråpatvam //4//

          adhiùñhàtçråpàddevatàdvayàt tattvadvayaü vibhaktam , ---- ityetadbhaïgyà pratipàdayatyàgamavyavahàreõa /

#<atràparatvaü bhàvànàm anàtmatvena bhàsanàt /
paratàhantayàcchàdàtparàparada÷à hi sà // Ipk_3,1.5 //>#

          paratà pårvatvamananyàpekùàhamiti , %<aparatvam>% apårõatvamanyàpekùitedamiti / atra ca tattvadvaye bhàvànàü dhyàmalàdhyàmalaråpàõàmubhayàü÷aspar÷àt paràparatvamiti / vedyabhàvaniùñhà da÷à tattvasvaråpà tadavabhàsayitçmantre÷varàdi÷uddhapramàtçsaüvedyavastusàrà / yà tu tanniùñhasaüvedanada÷à sà ÷uddhà vidyà , tatpramàtradhiùñhàtçtvaü ÷rãsadà÷ive÷varabhaññàrakaråpatà iti sakùepaþ //5//

          evamekeùàü mate %<aham>% ityàcchàdako yo bhàgaþ tatprathàpradhànà ÷uddhavidyà / anye tu manyante , ---- yo 'sàvidaübhàga àcchàdanãyastasya yadavabhàsanaü tatpradhànà ÷uddhavidyà / anyathà hi sa idamaü÷aþ kena bhàsyatàü màyàyàstatràbhàvàt bhàve và prarohaprasaïgàt ; ata eveyaü prarohàsahiùõuü yata idantàü bhàsayati tataþ ÷uddhà / bhàsanàcca vidyeti / tata evàpraruóhamàyàkalpatvàt mahàmàyeyaü ÷rãrauravàdigurubhirupadiùñà , tadetadàha / 

#<bhedadhãr eva bhàveùu karturbodhàtmano'pi yà /
màyà÷aktyeva sà vidyetyanye vidye÷varà yathà // Ipk_3,1.6 //>#

          màyàpramàtari ÷ånyàdiråpe 'pyanullasite , cinmàtra eva pramàtari kartari ca sati cidekaråpaùvapi bhàveùu yadacidråpatayà bhedaprakà÷analakùaõaü svàtantryaü sà ÷uddhavidyà màyà÷aktyà tulyà , vedyabhàge bhedaprakà÷anàt / na ca màyaiva , gràhakasya cinmàtrabhàge tàvadaviparyàsanàt , yena prakàreõa vidye÷varà bhagavanto 'nantàdyà vatante / te hi ÷uddhacinmàtragçhãtàhaü bhàvàþ svatastu bhinnaü vedyaü pa÷yanti , yathà dvaitavàdinàmã÷varaþ / evaü gràhake'ü÷ata÷caitanyaråpàt paramàrtharåpe gràhyaviparyàsana÷aktiþ ÷uddhavidyà vidye÷varàõàm //6//

          pare pràhuþ ---- bhagavataþ prama÷ivasyàpraråóhabhedàvabhàsanaü sadà÷ive÷varatà / tatràsphuñe bhede icchà÷aktirã÷varasya vyàpriyate , sphuñatve j¤àna÷aktiþ , gràhyagràhakaviparyàsadvayapraråóhau tu màyà÷aktiþ , sà ca pa÷upramàtçùu , gràhakagràhyobhayaviparyàsasaüskàre tu avinivçtte'pi yadetat vastuparamàrthaprathanaü tatra vidyà÷aktivyàpàro yogij¤àniprabhçtiùvapa÷upramàtçùu / tadetaddar÷ayati / 

#<tasyai÷varyasvabhàvasya pa÷ubhàve prakà÷ikà /
vidyà÷aktiþ ...................................... // Ipk_3,1.7 //>#

          %<pa÷ubhàve>% viparyàsaikarasatvalakùaõe pà÷anãyatve 'svataütratve dç÷yadraùññadar÷anabhede satyapi jàte pårvoktayuktibalena yadetadai÷varyamuktaü tasya yà prakà÷ikà parame÷vara÷aktiþ ---- yadva÷àt kecideva tà yuktãràdçtya tadà ÷vastahçdayàþ kçtino bhavanti ---- sà vidyà÷aktiþ / ayameva ùaóardhasàràdidçùño'pyasyàcàryasya hçdayamàvarjayati pakùaþ , %<anye>% ityanukteþ / 

          etadànantaryaucityena ca màyàtattvaniråpaõàt tadàha

#<.............. tirodhànakarã màyàbhidhà punaþ // Ipk_3,1.7 //>#

          màyà÷aktiþ punaracidråpe ÷ånyàdau pramàtçtàbhimànaü praråóhaü dadhrtà bhàvànapi cinmayàn bhedenàbhimànayantã sarvathaiva svaråpaü tirodhatte àvçõute vimohinã sà / tirodhànamatra na vilayanaråpaü mantavyaü , yat kçtyapa¤cakamadhya àgameùu gaõyate , dãkùitasyàpi gurumantràdinindanapràyamapi tvàvaraõameva //7//

          tirodhànamàvaraõaråpaü sphuñayati

#<bhede tvekarase bhàte'haütayànàtmanãkùite /
÷ånye buddhe ÷arãre và màyà÷aktirvijçmbhate // Ipk_3,1.8 //>#

          suùupte pralaye %<na>% ityabhàvasamàdhau ca tàvacchånyamàkà÷akalpamanàtmaråpaü vedyabhàvocitam %<aham>% ityàtmatvena vãkùyate ; ucchvasananiþ÷vasanàdau và pràõa eva tejaþsamupavçühitaþ , svacchodakà÷ayakalpà vedyapratibimbanavatã và buddhirabhinivi÷yate antarahaü vedmi duþkhyahamiti cintàdyavasthàsu , ÷arãrameva tu pçthivãpràyaü kç÷o'hamityàdida÷àsu ahamityàtmatayà bhàti / sarvameva cedaü ÷ånyàdi vastuta÷cinmàtrasàrameva màyayaiva tàvadacidråpatayà bhàsitam / tathàvidhameva tu sat ahamiti saüvidråpatàbhinive÷asthànaü saüpàditamapra÷àntajaóabhàvameva iti atiduùkaravastusaüpàdanàpratãghàtaråpà parame÷varasya màyà÷aktiþ , ---- ityetat %<vijçmbhate>% ityanena dar÷itam / bàhyaråpàõàü sutadhanadàràdãnàmapyahaütàbhinive÷aviùayatvasaükhyàtaü såcayati //8//

          nanvacidråpatvàdanàtmà yadi ÷ånyàdistadàtmatayàsau abhinivi÷yamàna÷cidråpa eva , ---- iti sarvaj¤atvasarvakartçtvàdivi÷uddhai÷varyadharmaiva syàt , ---- ityà÷aïkyàha

#<ya÷ ca pramàtà ÷ånyàdiþ prameye vyatirekiõi /
màtà sa meyaþ san kàlàdikapa¤cakaveùñitaþ // Ipk_3,1.9 //>#

          syàdai÷varyadharmayogaþ ÷ånyàdeþ yadyahamityabhinivi÷yamàno'pi meyatàü jahyàt / tathàhi sati prameyamapyasya nãlàdivyatiriktatayà naiva bhàseta / yàvatà yaþ ÷ånyàdiþ pramàtà kathitaþ , sa yàvadeva svaråpàdvyatirekàbhimate nãlàdau prameye pramàtà tàvadeva svayamapi meyabhåtaþ eva san màtà / meyaü hi mãyamànatvàdeva parimitam , ---- iti tàdç÷àdeva meyàntaràdupapannavyatirekam , na tvevaü cidråpamaparimitatvàt / parimitatvaü ca ÷ånyàderahaübhàvasya yat tadeva kàlàdipa¤cakam . tathà hi kàlaþ kramamàsåtrayan pramàtari vijçmbhamàõastadanusàreõa prameye 'pi prasarati , yo'haü kç÷o'bhavaü sa sthålo varte bhaviùyàmi sthålataraþ ityevamàtmànaü deharåpaü kramavantamiva paràmç÷aüstatsahacàriõi prameye'pi bhåtàdiråpaü kramaü prakà÷ayati / asya ÷ånyàderjaóasya vidyà kiücijjhatvonmãlanaråpà buddhidarpaõasaükràntaü bhàvarà÷iü nãlasukhàdiü vivinakti / kalà kiücitkartçtvopodvalanamayã kàryamudbhàvayati , kiücijjànàmi / kiücitkaromi , ---- iti / atra càü÷e tukye'pi kiücittve kasmàdidameva kiücit , ---- ityatràrthe'bhiùvaïgaråpaþ pramàtari dehàdau prameye ca guõàdyàropaõamaya iva ràgo vyàpriyate / na ca tadbuddhigatamavairàgyameva , taddhi sthålaü vçddhasya pramadàyàü na bhavedapi , ràgastu bhavatyeva / buddhidharmàùñake'pi ca dçùño'bhiùvaïgaþ / atraiva kasmàdabhiùvaïga ---- ityayamartho niyatyà niyamyate iti / evaü kalàvidyàkàlaràganiyatibhirotaproto màyayàpahçtai÷varyasarvasvaþ san punarapi prativitãrõatatsarvasvarà÷imadhyagatabhàgamàtra evaübhåto'yaü mitaþ pramàtà bhàti ---- idànãmidaü kiücijjànànaþ , idaü kurvàõo'tra rakto'traiva ca yaþ so 'ham ---- iti / eùàü ca bhinnaviùayatvamapi bhavati kadàcit , yathànyatra rakto'pi niyatyànyat kàryate iti / ete ca pramàtçlagnatathaiva bhànti , ---- iti tasyaiva ÷aktiråpàþ pratipramàtçbhinnà eùa , kadàcit tu nañamallaprekùàdàvã÷varecchayà ekãbhaveyurapi / na hyeteùàmã÷varecchàtiriktaü nijaü kimapi jãvitamasti , ---- ityasakçduktaü vakùyate ca //9//

          yaduktamidamityatra prameye vyatirekiõi màtà , ---- iti tatra tatprameyaü dar÷ayati /

#<trayoviü÷atidhà meyaü yatkàryakaraõàtmakam /
tasyàvibhàgaråpyekaü pradhànaü målakàraõam // Ipk_3,1.10 //>#

          yat kàryakaraõaråpaü trayoviü÷atiprakàraü yacca tasya målabhåtaü kàraõaü sarvakàryakaraõàvibhàgaråpaü pradhànaü nàma tatsarvaü meyam ---- iti sambandhaþ / yogimantratadã÷varaprabhçtãnàü hi bhåtatanmàtrakaraõapradhànava÷ãkàrayogitvàtsarvameva prameyam / saüsàriõàmapyanumànàgamàdidi÷à prameyameva , itãyat prameyam / kàlàdayastu prameyà api pramàryeva lagnàþ , ---- iti pramàtç÷aktisvabhàvatvàt na prameyatvenehàvasare màyàpramàtçcyatiriktaprameyaprastàve gaõitàþ / vastuto hi atratyo'yaü pramàtàpi prameya eva , sa tu pramàtrãkriyamàõa àcchàditaprameyatàka ihocyate //10//

          nanvatra trayoviü÷atau kiü kàryaü kiü karaõam ? ityà÷aïkyàha 

#<trayoda÷avidhà càtra bàhyàntaþkaraõàvalã /
kàryavarga÷ca da÷adhà sthålasåkùmatvabhedataþ // Ipk_3,1.11 //>#

          pramàtuþ pårvaü karaõopayogaþ , ---- ityatràdau trayoda÷a karaõàniþ tatra buddhirapyavasàyasàmànyamàtraråpà , gràhyagràhakàbhimànaråpo'haükàraþ , saükalpàdikàraõaü manaþ , ---- ityantaþkaraõaü tridhà / buddhau ÷abdàdyadhyavasàyaråpàyàmupayogãni buddhãdntriyàõi pa¤ca ---- ÷rotraü , tvak , cakùuþ , jihvà , dhràõam , ---- iti / karmaõi tåpayogãni pa¤ca karmendriyàõi / tathà hi ---- tyàgo grahaõamiti dvayam , ---- bahirviùayaþ yat tatra pàõiþ pàyuþ pàdaþ , ---- iti karaõàni / etadevàntàþ pràõe yena kriyate tadvàgãndriyam / tatprakùobhapra÷àntyà vi÷ràntikriyopayogã upasthaþ / sarvadehavyàpakàni ca karmendriyàõyahaïkàravi÷eùàtmakàni / tena cchinnahasto bàhubhyàmàdadànaþ pàõinaivàdatte , evamanyat / kevalaü tattatsphuñapårõavçttilàbhasthànatvàt pa¤càïguliråpamadhiùñhànamasyaucyate , ---- ityevaü karaõàni trayoda÷a / eùàü ca kàryatve 'apyasàdhàraõena karaõatvena vyapade÷aþ / sthålaü kàryaü pçthivã , àpaþ , tejo , vàyuþ , nabhaþ , ---- iti pa¤ca bhåtàni / såkùmameùàmeva råpaü , gandho , raso , råpaü , spar÷aþ , ÷abdaþ , ---- iti / tatraikaikaguõamàkà÷àdi , ekaikavçddhaguõaü và , ---- iti dar÷anabhedaþ , ---- iti na vivecito , nupayogàt / tatra sthålaü vibhaktamavibhàgasvànumàpakam , ---- iti sthålaråpopakramamuktam / atra pçthivyàdyàbhàsà eva mi÷rãbhåya ghañàdisvalakùaõãbhåtàþ karmendriyairupasarpitàþ , buddhãndriyairàlocitàþ , antaþkaraõena saükalpitàbhimatani÷citaråpàþ , vidyayà vivevitàþ, kalàdibhiranura¤jitàþ , pramàtari vi÷ràmyanti , ---- iti tàtparyam / etacca vistaratastatpradhàneùu tantràlokasàràdiùu mayà nirõãtam , ---- itãhànupayogànna vitànitam , ---- iti ÷ivam //11//

          iti ÷rãmadàcàryotpaladevaviracitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitavimar÷inyàkhyañãkopetàyàmàgamàdhikàre tattvaniråpaõàkhyaü prathamamàhnikam //1//

____________________

          àgamàdhikàre dvitãyamàhnikam /

          [vimar÷inã]

          {akhaõóitasvabhàvo'pi vicitràü màtçkalpanàm /
          svahrõmaõóacakre yaþ prathayettaü stumaþ ÷ivam //}

          evaü tattvarà÷au nirõãte etadantarbhàvenoltamapi mukhyatayà nirõetavyaü pramàtçtattvaü vitatya nirõetuü %<tatraitanmàtçtàmàtra>% ityàdi %<vyànovi÷vàtmakaþ paraþ>% ityantairviü÷ati÷lokairàhnikàntaraü praståyate / tathàhi ---- pramàturatra svaråpapratyabhij¤ànamupadi÷yate ÷àstre / sa hi heyamupàdeyaü ca svaü svabhàvaü vidvàn paramopàdeyaråpaü ÷ivasvabhàvaü svàtmànamabhedenàvi÷an jãvanneva mukto bhavati , ---- iti / tatra ÷lokena brahmàditrayasvaråpam , tatkataü ca pramàtçbhedaü ÷lokasaptakena , dvayena samàve÷asvaråpam , ÷lokapa¤cakena pramàtureva suùuptàdyavasthàþ , trayeõa tàsàü heyopàdeyavibhàgaü niråpayati , ---- ityàhnikatàtparyam / granthàrthastu niråpyate //

#<tatraitanmàtçtàmàtrasthitau rudro'dhidaivatam /
bhinnaprameyaprasare brahmaviùõå vyavasthitau // Ipk_3,2.1 //>#

          tatreti , evaübhåte 'sminnàgamasiddhe yuktyanugate ca tattvasvaråpe sati yadetat kàlàdipa¤cakaveùñitaü pramàtçtàråpam , tadeva yasyàü ÷uddhamupasaühçtaprameyajàtaü bhavati da÷àyàü saühàràkhyàyàü tasyàmadhiùñhàtçdevatàtvaü tadda÷àsaüpàdanena svopàsakalokasya tadda÷àdhyànàve÷asamàpannasya svàbhimukhyasaüpàdanena ca bhajamàno bhaññàraka ã÷vara eva rudro bhagavàn , yo màyàpade 'pi pràõàpànàtmakadharmàdharmasåryendudinani÷àdivimuktamadhyamajyotãråpapramàtçsvaråpaspar÷àd unmãlitatçtãyanetraþ / bhinnasya tu prameye tatsaütànapravahaõalakùaõe prasare 'dhiùñhàtçdevatà viùõuþ , ata eva tayoþ prameyaprasararåpasya %<idaü nãlam>% ityevaü prakà÷àtmanaþ pràdhànyàt %<aham>% iti pramàtçda÷àve÷a÷ånyatvàt na tçtãyanetronmãlanam / devataiva daivatam / %<prasara>% utpattiþ saütàna÷ca //1//

          yadetanmàtçtàmàtramuktaü tasya vibhàgamàgamikaü ca saüj¤àbhedaü niråpayati / 

#<eùa pramàtà màyàndhaþ saüsàrã karmabandhanaþ /
vidyàbhij¤àpitai÷varya÷cidghano mukta ucyate // Ipk_3,2.2 //>#

#<svàïgaråpeùu bhàveùu pramàtà kathyate patiþ /
màyàto bhediùu kle÷akarmàdikaluùaþ pa÷uþ // Ipk_3,2.3 //>#

          màyayàndho vimohitaþ , ata eva karmàõi svàtmano bandhakànyabhimanyamàna %<eùa>% iti kàlàdiveùñitaþ ÷ånyàdipramàtà saüsarati , ---- ityataþ saüsàrã / deho 'pi hi svaråpasàdç÷yaü bàlyayauvanàdiùvanuvartayan saüsaratãva / buddhyàdestu janmàntare'pi saüsaraõam / vidyayà tu svaråpaprakà÷ana÷aktyà pratyabhij¤àpadaü pràpitamai÷varayaü yasya , ata eva ÷arãràdyapi vi÷vamapi ca saüvedanamevàbhimanyamàno'ta eva cideva ghanà anvàcidråpavyàmi÷raõa÷ånyà yasya råpam , sa punarjanmabandhavirahàt dehe 'pi sthite %<mukta>% iti vyapade÷ayogyaþ / patite tu ÷iva ekaghanaþ iti kaþ kuto muktaþ / bhåtapårvagatyà tu pramàtrantaràpekùayà muktah ÷ivaþ , ---- iti vyavahàraþ / 

          ya÷càsau muktaþ sa bhàvàn svàïgavadabhimanyamànaþ pramimãte iti sa teùàü svàmã , svaråpaparamàrthasamarpaõàcca pàlakaþ iti patirupadiùñaþ ÷àstre / màyà÷aktikçtabhedàn vyatiriktàneva sato yadà mimãte tadà taireva meyaiþ pà÷aråpaiþ pà÷itaþ iti pa÷uruktaþ / tathàhi vedyarà÷iva÷àdevàsmàvi dyàsmitàràgadveùàbhinive÷àdayaþ kle÷àþ , dharmàdharmàdiråpàõi karmàõi , àdipadàdà÷ayaråpà vàsanà , phalabhogaråpo vipàkaþ , ---- iti kàluùyamanantaprakàram , yataþ pà÷itatvàt %<pa÷uþ>% ityuktaþ //3//

          yadevaitatpa÷uråpaü tadevàgameùu trividhaü malam , ---- ityàha / 

#<svàtantryahànirbodhasya svàtantryasyàpyabodhatà /
dvidhàõavaü malamidaü svasvaråpàpahànitaþ // Ipk_3,2.4 //>#

#<bhinnavedyaprathàtraiva màyàkhyaü janmabhogadam /
kartaryabodhe kàrmaü tu màyà÷aktyaiva tattrayam // Ipk_3,2.5 //>#

          iha j¤àtçkartçråpaü tàvaccittattvasya svaråpaü , tasyàpahàro nàmàõavaü malaü yenàsàvaõuþ saükucito jàtaþ / tatra svaråpasya nimãlanaü saükocaþ / tatsthite bodharåpe kartçtvalakùaõasya svàtantryàtmanaþ svaråpàntarasya nimãlanaü viparyayo và , ---- ityubhayayàpyàõavaü malaü svaråpàpahàniråpamekameva / 

          atraiveti , satyàõave male dviprakàre svaråpasaükoce vçtte bhinnasya yatprathanaü tasya %<màyãyam>% iti saüj¤àmàtram / màyàkçtatvena màyãyatà malatrayasyàpi / tatra karturabodharåpasya dehàderbhinnavedyaprathane sati dharmàdharmaråpaü kàrmaü malam , yato janma bhoga÷ca sa ca niyatàvadhikaþ , iti jàtyàyurbhogaphalaü karma ityuktaü bhavati //4////5//

          athaiùàü malànàü viviktaviùayaniråpaõàt svaråpaü sphuñãkartuü %<svàtanryahànirbodhasya>% ityasya tàvadviùayamàha / 

#<÷uddhabodhàtmakatve'pi yeùàü nottamakartçtà /
nirmitàþ svàtmano bhinnà bhartrà te kartçtàtyayàt // Ipk_3,2.6 //>#

          yeùàü cinmàtrameva paramàrtho na tu %<aham>% iti svàtmavi÷ràntyànandaråpaü pramaü svàtantryam / te parme÷vareõa tayà nirmitàþ svàtmanaþ sakà÷àdvyatiriktàþ / atra hetuþ ---- %<kartçtàyà>% uttamasvàtanryalakùaõàyà %<atyayàt>% abhàvàt ; parme÷varasya tåttamasvàtantryàviyuktabodharåpatvam , ---- ityabhipràya÷eùaþ //6//

          nanvasmàddhetorbhavatu parame÷varàt teùàü bhinnatvamanyonyatastu kathaü bhedo bodharåpasya vyàpitvanityatvakçtasya ca de÷akàlàbhedasya samàbatvàt ; anyonyabhedàbhàve ca %<nirmitàste>% iti kathaü bahuvacanam ? ityà÷aïkàü vyapohati / 

#<bodhaikalakùaõaikye'pi teùàmanyonyabhinnatà /
tathe÷varecchàbhedena te ca vij¤ànakevalàþ // Ipk_3,2.7 //>#

          iha hi sarvatràpratihata÷aktiþ parame÷vara eva tayàbubhåsaüstathà tathà bhavati , natvanyaþ ka÷cit paramàrthayo 'sti , ---- ityasakçduktam ; tata÷ca vyàvi÷eùeõa teùàü ÷arãràdi÷ånyàntapramàtçpadottãrõànàü bodhatvanityatvavibhutvàdidharmajàtasyaikye 'pyanyonyaü bhedaþ , te ca ÷àstre vij¤ànakevalà uktàþ / tatra vij¤àmakevalo malaikayuktaþ , ---- ityàdau %<vij¤ànaü>% bodhàtmakaü råpaü %<kevalaü>% svàtantryavirahitameùàmiti //7//

          evaü %<svàtantryahànirbodhasya>% ityasya bhàgasya vij¤ànàkalaviùayatàmuktvà %<svàtantryasyàpyabodhatà>% ityamumaü÷aü viùayapradar÷anena spaùñayati / 

#<÷ånyàdyabodharåpàstu kartàraþ pralayàkalàþ /
teùàü kàrmo malo'pyasti màyãyastu vikalpitaþ // Ipk_3,2.8 //>#

          ÷ånye jaóatvàdanodharåpe eva , yadi và pràõe buddhau và yeùàü ahamiti camatkàrayogàt kartçtvaü te pralayena kçtàþ %<akalàþ>% kalàtattvopalakùitakaraõakàryarahità abodharåpàþ kartàra÷ca / pralayàvadhi hi te tathàkçtàþ uttarakàlaü tu kàryakaraõasaübaddhà eva bhavanti ; yatasteùàü na kevalamuktaråpa à,ava eva malo yàvat kàrmo 'pi vàsanàsaüskàraråpo dharmàdharmàtmàstyeva / yadyevam , bhinnavedyaprathàpyeùàü syàt / satyam , savedye suùuptapade , 'pavedye tu na bhavati ; tena màyãyo mala eùàü vikalpito vyavasthitaviùayatvena / tathà hi ---- ke'pi ÷ånyàdibhàgavi÷ràntà gàóanidràjaóãkçtà apavedyasuùuptapadabhàjaþ / anye tu buddhyàdiniùñhàþ sukhaduþkhàva÷eùasàmànyàtmakabhinnavedyasaüvedanayogitaþ savedyasauùuptapadalãnàþ / sthåladehendriyàtmakakàryakaraõaviyogaråpatvaü tu pralayàkalalakùaõaü sarveùàü tukyam //8//

          evaü %<svàtantryasyàpyabodhatà>% ityevamaü÷aþ sphuñãkçtaþ , prasaïgàcca kàrmamalasya viùayo dar÷itaþ , màyàmalasya ca pàkùikatvamuktam / adhunà punaràõavakàrmamaladvayàbhàve'pi ÷uddho'sti màyàkhyasya malasya viùayaþ , ---- iti dar÷ayati 

#<bodhànàmapi kartçtvajuùàü kàrmamalakùatau /
bhinnavedyajuùàü màyàmalo vidye÷varà÷ca te // Ipk_3,2.9 //>#

          ye cinmàtramevàtmatayà pa÷yanti %<aham>% iti ca camatkàrollàsàt kartàrastata eva sarvaj¤àþ sarvakartàra÷ca te vidye÷varàþ / kintu tanukaraõabhuvanàdi yadeùàü vedyatayà kàryatayà ca bhàti, tat kuvindapañadçùñyà bhinnameva sat , ---- ityasti vidye ÷varàõàü màyàkhyamalayogaþ //9//
          atha malatrayasyàpi yaugapadyena yo viùayastaü dar÷ayitumàha / 

#<devàdãnàü ca sarveùàü bhavinàü trividhaü malam /
tatràpi kàrmamevaikam mukhyaü saüsàrakàraõam // Ipk_3,2.10 //>#

          iha vidye÷varavij¤ànàkalàstàvanna bhavino màyàntàdhvàtikramaõàt ; pralayàkalà apikaücitkàlamavidyamànabhavàþ / ye tvete màyàtattvàntaràlaparivartino devàdayaþ sthàvaràntà÷vaturda÷a ÷àstreùu parigaõitàste sarve %<bhavinaþ>% saüsàriõaþ , teùàü ca trayo'pi yugapanmalàþ / nanu malatrayamadhye katamo malaþ saüsaraõameùàü saüpàdayet ? àha , %<tatràpi>% teùu triùvapi satsu kàrmaü malaü mukhyatayà saünipatya saüsaraõe kàraõam . yathoktam / 

          {karmatastu ÷arãràõi viùayàþ karaõàni ca /}

iti / tanukaraõaviùayasaübandha eva ca vartamàno bhaviùyaü÷ca , ---- ityanavarataü prabandhato vartamànaþ saüsaraõamucyate / àõavamàyàmalau tu yadyapi na kàraõaü saüsàre , tathàpi kàrmeõa vinà tau dehàdivicitrabhàvàbhinirvartana÷akti÷ånyau vij¤ànàkalàdiùu , ---- iti mukhyaü kàrmameva malaü saüsàrakàraõaü tatra tatra ÷àstre gaõyate / ata eva tadupakùaye vçtte dattastàvadasaüsaraõasopànapadabandhaþ , ---- ityà÷ayena karmabandhàbhimànaparihànireva yatnataþ sàükhyapuràõabhàratàdi÷àstreùåpadi÷yate / evaü malatrayasyaikaikabhedaistribhirdvibhedaistribhistribhedenaikena , iti sapta pramàtàra uttiùñhanti / tathà ca ÷àstre 

          {÷ivàdisakalàntà÷ca ÷aktimantaþ sapta /} 

ityuktam / tatràpyavàntarabhedena guõamukhyatàbhedena vikalpasamuccayatàdibhedena cànantaprakàratvamiti //10//

          asya ca malatrayasyodbhavatirobhàvabhedàt saüsàriõàü prakàradvayam , ---- iti dar÷ayati

#<kalodbalitametacca cittattvaü kartçtàmayam /
acidråpasya ÷ånyàdermitaü guõatayà sthitam // Ipk_3,2.11 //>#

#<mukhyatvaü kartçtàyà÷ca bodhasya ca cidàtmanaþ /
÷ånyàdau tadguõe j¤ànaü tatsamàve÷alakùaõam // Ipk_3,2.12 //>#

          etacceti , yat trida÷àdãnàü bhavinàü caitanyaü kartçtàü÷asya pràdhànyànmalena saüvidbhàgasya nimajjitatvàt kartçtàmayam cidråpasya tattvaü svàtantryam , kalàkhyena parame÷vara÷aktyàtmanà tattvena %<upodvalitam>% anupràõitam , malena nyakkçtaü sadudbodhitam , ÷ånyàderdehaparyantasya màyàpramàtuþ saübandhi , tat %<guõatvena>% apradhànatvena %<sthitam>% , yato %<mitam>% idantàpannadehàdi÷ånyàntaprameyabhàganimagnatvàt prameyam , yo gauro , yaþ sukhã , yastçùito , yaþ sarvaråparahitaþ so'ham , ---- iti hi idantaivàntarnãtàhaübhàvà saüsàriõàü parisphurati / seyaü jàgratsvaprasuùuptaråpà saüsàràvasthà /

          yadà tåktaguråpade÷àdidi÷à tenaivàhaübhàvena svàtantryàtmanà vyàpakatvanityatvàdidharmaparàmar÷amàtmani / vidadhatà tataþ ÷ånyàdeþ prameyàdunmajjyevàsyate tadà turyàtãtàvasthà / yadàpi paràmçùñatathàbhåtavaibhavàdinityai÷varyasaübhedenaivàhaübhàvena ÷ånyàdidehadhàtvantaü siddharasayogena vidhyate , tadàsyàü turyada÷àyàü tadapi prameyatàmujjhatãva / seyaü dvayyapi jãvanmuktàvasthà %<samàve÷a>% ityuktà ÷àstre / samyagàve÷anameva hi tatra tatra pradhànam , tatsiddhaye tåpade÷àntaràõi / yathà gãtam / 

          {mayyàve÷ya mano ye màü /}(gã. 12.2)

iti /

          {athàve÷ayituü cittaü /}(gã. 12.9)

ityàdi ca / samàve÷apallavà eva ca prasiddhadehàdipramàtçbhàgaprahvãbhàvabhàvanànupràõitàþ parame÷varastutipraõàmapåjàdhyànasamàdhiprabhçtayaþ karmaprapa¤càþ / yadgãtamapi /

          {abhyàse'pyasamarthaþ sanmatkarmaparamo bhava /}(gã. 12.10)

iti / dehapàte tu parame÷vara evaikarasaþ , ---- iti kaþ kutra kathaü samàvi÷et / tadetadàha --- yat punaþ kartçtàyà mukhyatvaü tannàntarãyaka÷ca ÷ånyàderguõabhàvaþ , tasmiü÷càpyacidråpe guõãbhåte %<svàtantryasyàpyabodhatà>% iti malalyàpàrasyàpahastanàt cito yaþ paro'pyàtmabhàgo bodhalakùaõo malena nyakkçto'bhåt tasyàpi adhunonmagnatvena mukhyatvam / yacca tat kartçtàyà %<mukhyatvam>% unmagnatà , idameva j¤ànamaj¤ànàtmakamalapratipakùatvàt ; tadetanmukhyatvaü samàve÷asya lakùaõaü yena dehasthito'pi %<patiþ>% iti %<muktaþ>% iti ÷àstreùåktaþ //12//

          nanvevaü patyuþ samàve÷àtmikà turyatadatãtaråpà bhavatu da÷à , pa÷ostu kathaü suùuptasvapnajàgradç÷àbheda àgameùåktaþ , ---- ityà÷aïkya suùuptasvaråpameva tàvadàcaùñe ÷lokatrayeõa / 

#<÷ånye buddhyàdyabhàvàtmanyahantàkartçtàpade /
asphuñàråpasaüskàramàtriõi j¤eya÷ånyatà // Ipk_3,2.13 //>#

#<sàkùàõàmàntarã vçttiþ pràõàdiprerikà matà /
jãvanàkhyàthavà pràõe'hantà puryaùñakàtmikà // Ipk_3,2.14 //>#

#<tàvanmàtrasthitau proktaü sauùuptaü pralayopamam /
savedyamapavedyaü ca màyàmalayutàyutam // Ipk_3,2.15 //>#

          iha cittattvaü svasvaråpamàcchàdayat j¤eyaråpeõa buddhyàdinà dehàntena ghañàdinà vàbhàsate / ekameva cedaü svàtantryavijçmbhitaü , na tvatra vàstavaþ kramo và bhedo và / tatràpi tu svàtantryàt krama÷ca bheda÷càbhàsate / tadevaüsthite ya÷cittattvasya svaråpàcchàdanabhàgaþ sa evottarabhàgàntràsaükãrõo yadà vi÷ràmyati tadanudayàdvà tatpradhvaüsàdvà pralaya iva tadanàdaraõàdvà nidràsamàdhimårcchàdàviva , tatraiva càhantàråpaü kartçtàyàþ padaü paràmar÷o 'sphuñatvàdaråpàtmanà saüskàreõa ÷uddhena vedyapadavãmapràptena yukto bhavati , tadà saivàvasthà netyevaparàmar÷ale÷ànapekùitaniùedhyabuddhyàdiviùayasuspaùñaparàmar÷asaübhedàpi ava÷yaübhàviniùedhyayogàt %<aki¤cano'ham>% itivat svãkçtasàmànyàkàraniùedhyà , ata eva saüskàra÷eùãkçtaj¤eyà %<÷ånya>% ityucyate / tathàvidhe buddhyàdãnàü dehàdinãlàntànàmabhàvaråpe ÷ånyatvamucyate , yatastatra j¤eyànàü %<÷ånyatà>% abhàvaråpatà saüskàra÷eùatà / iyameva hi sarvatràbhàvo na tu satàü sarvàtmanà vinà÷aþ /

          tatraiva ÷ånye pramàtari samavetà pràõàpànasamànodànavyànàtmake vàyucakre preraõàtmikà ÷aktiþ , sà ca vidyàkalayoþ prapa¤cabhåtau yau krameõa buddhãndriyakarmentriyavargau tayoràntarã vçttiþ / bàhyà hi tayoþ ÷abdàdyàlocana÷abdàbhivyaktisthànàbhihananàdikà vçttiþ / taduktam

          {sàmànyakaraõavçttiþ pràõàdyà vàyavaþ pa¤ca /} (sàü. 29 kà.) 

iti / evaü ÷ånya evàhantà akùacakropodvalità jãvanam , iti sa ÷ånya eva jãvaþ saüsarati / yadi vendriya÷aktãnàmeva yàntarã sàdhàraõapràõanàtmikà pràõa÷abdavàcyà pràõàdimàrutavi÷eùapreraõàmayã saiva %<aham>% ityadhi÷ayànà jãvanam , tadà pràõa eva jãvaþ saüsàrã , sa eva ÷ånyaþ , pràõà÷ca puryaùñaka÷abdavàcyaþ , pràõàdipa¤cakaü buddhãndriyavargaþ karmendriyagaõo ni÷cayàtmikà ca yato dhãrvyajyate / tanmàtrapa¤cakaü mano'haübuddhya ityanye 

          {tanmàtrodayaråpeõa mano'haübuddhi........../}(spa. 4.19)

iti /

          {bhåmiràpo'nalaü ...................... /}(gã. 7.4)

iti ca vadantaþ /

          evaü yadubhayàtmakaü puryaùñakaü tàvatyeva ÷uddhe yà vi÷ràntiþ , tasyàü satyàü yadahantàyàþ suùuptàyà bodhalakùaõaü bhàvaråpaü karma ca kriyàsvabhàvaü tat sauùuptam / malena hi pramàtà suptaþ kalayà tvasupta iva , atra tannimajjane suùñhu suptastasya bhàvaþ karma và , ---- iti / tatra ÷ånyasauùupte na ki¤cidvyatiriktaü vedyam , ---- iti màyãyamalàbhàvàdapavedyaü tat ; pràõasuùupte tu spar÷akçtasya sukhaduþkhàderbhàvàt màyàkhyamasti malam , ---- iti savedyaü tat / evaü gàóhàgàóhasuùuptadvitayavat pralayo 'pi mantavyaþ / sa paraü dehàdipradhvaüsànudayakçta÷ciratarakàla÷ca / suùuptaü tu dehàdyanàdarakçtamacirakàlaü ca , ---- iti vi÷eùaþ / tatràpi ÷ramakçtaü nidrà , dhàtudoùakçtaü mårcchà , dravyakçtaü madonmàdàdi , svàtantryakçtaü samàdhiþ , ---- ityàdyavàntarabhedaþ / kecittu samàdhiråpaü savedyamanyadapavedyam , ---- iti prapannàþ //15//

          nanvevaü sphuñavedyapadavinirmuktà suùuptàvasthàstu , svapnajàgraha÷ayostu sphuñavedyàvabhàsayoginyoþ ko bhedaþ ? ityà÷aïkya ÷lokadvayena bhedamàha

#<manomàtrapathe'pyakùaviùayatvena vibhramàt /
spaùñàvabhàsà bhàvànàü sçùñiþ svapnapadaü matam // Ipk_3,2.16 //>#

#<sarvàkùagocaratvena yà tu bàhyatayà sthirà /
sçùñiþ sàdhàraõã sarvapramàtþõàü sa jàgaraþ // Ipk_3,2.17 //>#

          bàhyendriyàõi cakùurgolakàdãni nimãlitàni nidràyamàõasya lakùyante , na ca teùu nimãliteùu bàhyendriyagrahaõavyàpàro dçùñaþ , tena ÷uddha eva manomàrge råpaspar÷àdayo bhàvà akùagrahaõasamucitena spaùñena vapuùà bhàsanayogyàþ parme÷vareõa sçjyante , na tvaõunà , aniùñasyaiva dar÷anàt , iùñasyàpi de÷akàlàntaràdiyogena / ata eva manomàtrasthitatvàdeva na pramàtrantarasàdhàraõãyaü sçùñiþ / yattu tatra bàhyendriyaviùayatvaü pramàtrantarasàdhàraõyaü cakàsti , tadyadyapi yàvadbhàti tàvat tathaiva , tathàpyuttarakàlaü prabuddhasya na tathà , ---- iti paràmar÷ena tadråpaü nirmålatvenàvabhàti , ---- iti bhràntam / yàni hi pramàtrantaràõi svapne sventriyàõi ca bhànti , etàni prabodhakàlabhàvibhireva tairabhinnàni , ---- iti ni÷cayaþ , prabodhakàle ca na tathà , ---- iti ni÷cayànuvçttirapahçtaiva / tenobhayamapi bhràntamucyate ; bhràntatvameva càsthairyam / evamindriyàviùayatvenaivàsàdhàraõatvamàkùiptam , 

          {vibhrameõaiva càsthairya ........................... /}

iti svakaõñhena , tat jàgratpratiyogidharmaniråpaõàvasare'pi na dar÷itam / evaübhåtà yà sçùñiþ sà pa÷oþ svapnasamaye bhàvàt %<svapnapadaü>% svapnakàle viùayaþ iti , tathàbhåtaviùayaü pramàtçttvaü pa÷oþ svapnàvasthà iti yàvat / akùagrahaõaü bàhyendriyada÷akasyopalakùaõam / 

          yatra tu bàhyàkùavi.ayaü sarvapramàtçsàdhàraõatvaü ca ni÷cayànuvçttyà bàdhàrahitayà paramàrthatvena cakàsti , tata eva sthairya viùayasya sà sçùñiþ pa÷oþ jàgaraþ ; tadviùayaü pramàtçtvaü jàgaràvasthà , ---- iti yàvat / yàvaccànuvçttisthairya ni÷cayasya cakàsti tàvajjàgaraþ / tanmadhye ca ni÷cayànuvçttinirmålanàt svapnaþ , ---- ityavabhàsasàratvàt vastånàü , svapne 'pi dãrghe yatra svapnàntaraü sa tadapekùayà jàgradeva ; jàgradabhimatamapi và dãrghadãrghaü kàlàntare ni÷cayànuvçttinirpdhàjjàgradantaràpekùayà svapna eveti mantavyam //17//

          àsàü tisçõàü heyatvapradar÷anena turyàvasthàtaþ prabhçtyupàdeyatvaü såcayati 

#<heyà trayãyaü pràõàdeþ pràdhànyàtkartçtàguõe /
taddhànopacayapràyasukhaduþkhàdiyogataþ // Ipk_3,2.18 //>#

          yatràyaü pramàtà tyàgopàdànatadicchàprayatnàdikaü parikle÷aü pa÷yati , tadevàsya heyatayà bhàti / sa càsya sukhaduþkhayogavaicitryeõaiva kçtaþ , taccaitadavasthàtraye saübhavati ; yataþ kartçtàråpaü svàtmavi÷ràntyananyaunmukhyalakùaõamànandaikaghanaü yaccinmayaü vapuþ , tadyadà pràõàdimat ÷ånyapuryaùñakadehàdibhåmiùu guõa tàmabhyeti , tadà tasmin guõãbhåte pràõàdeþ pràdhànyaü sphurati / tathà ca tasya cidråpasya yathàyathà hànistathàtathà duþkhopacayo , yathàyathà ki¤cidunmajjanaü tathàtathà sukhopacayaþ / tathàhi ---- bubhukùàkàle pràõasyaivodrekàt duþkhaü , tçptau tasya nyagbhàvàdahantodreke sukhaü yuktam / evaü ÷ràntasya mardanàmardane dehapràdhànayàpràdhànye mantavye / yastu samàve÷atattvaj¤astasya tatkàle duþkhànudaya eva / yadàha

          {durbalo 'pi tadàkramya yataþ kàrye pravartate /
          àcchàdayedbubhukùàü ca tathà yo'tibubhukùitaþ //}(sp. 48)

iti / evaü pràõàdeþ pràdhànye kartçtàyà guõabhàve sukhaduþkhavaicitrya÷atayogaþ prayàsabhåmiþ , --- iti jàgratsvapnasuùupte pràõàdipràdhànyaü kartçtànyambhàva÷càsti , ---- iti tat trayameva heyam / kartçtàpràdhànyonmeùàttu turyaråpàtprabhçti tatsthairyàtmakaturyàtãtada÷àntamupàdeyam , ekarasànandaghanasvabhàvalàbhe upàditsà -- jihàsà -- vaiva÷ya -- pari÷rama-- pra÷amàt , ---- iti tàtparyam //18//

          nanu pràõàdipràdhànyaü heyatàyàü kàraõamuktaü taccejjàgradàditraya eva tarhi turyàdau tadabhàvàt tatsamàve÷e vyutthàmànupapattiþ , ---- iti ÷lokadvayena ÷aïkàü pariharati /

#<pràõàpànamayaþ pràõaþ pratyekaü suptajàgratoþ /
tacchedàtmà samànàkhyaþ sauùupte viùuvatsv iva // Ipk_3,2.19 //>#

#<madhyordhvagàmyudànàkhyasturyago hutabhuïmayaþ /
vij¤ànàkalamantre÷o vyàno vi÷vàtmakaþ paraþ // Ipk_3,2.20 //>#

          %<pràõa>% iti pràõàpànaråpà jãvanasvabhàvà yeyaü cidråpasya sthitiþ , sà tàvatsàmànyaparispandaråpà , dehapràõàderacetanasya cetanàyamànatàsaüpàdanàtmikà ahamitisvàtranryàropasàrà satã vikalpaparàmar÷amayã saiva pràõàpànàdivi÷eùàtmanà pa¤caråpatàü bhajate / tatra ki¤cijjahatã kvacitpatantã ca ÷vàsaniþ÷vàsaråpà krameõa pràõatvamapànatvaü ca vi÷eùaü dar÷yati / tadidaü vi÷eùadvayaü jàgrati tàvat sphuñameva dehàt prasçtya viùeye vi÷rànteþ , tato 'pi dehe ; smçtyàdau vàbhyantare vedye vi÷rànteþ pràõàpànayoþ suspaùñatvàt / svapne 'pi taddvayamastyeva ; svapato 'pi hi pràõàpànau nirgamaprave÷àtmànau sphuñameva pareõa lakùyete / svayameva ca vedya saüvedanàt tyàgopàdànaråpà sthitiþ saüvedyata eva , tena pràõanà pràõàpànavi÷eùadvayamayã jàgrati , tathà svapne ; suptaü svapnaþ , tadeva tu yadà sutaràü puùñaü bhavati , tadà suùuptaþ pramàtà , tasyedaü sauùuptaü padam / tat dvividhamapi samànàkhyaråpavi÷eùaü pràõãyaü svãkaroti / savedye tàvatsuùupte yadyapi pràõàpànaspando lakùyate , tathàpi tayormadhye yà vi÷ràntihçdayasadane nirindriye prade÷e tadeva mukhyataþ suùuptamiti / tatra pràõàpànayorya÷chedo vi÷ràntiþ kaücitkàlaü tadàtmà sakalarasàdivargasyordhvàdharatiryakùu samànãkaraõavyàpàràtmà , tata eva hçtpadmavikàsadànàdbhuktapãtajaraõakàrã samàno dinaràtriråpayoþ pràõàpànayoþ kaücitkàlaü sàmyàdvicchedàcca viùuvatkàlatulyaþ / viùuü vyàptiü samànãkaraõamarhati , ---- iti , {tadarham}(pàùå.5-1-117) iti vatiþ / upamàne vatereva càvyavatvam %<uddhato nivataþ>% iti prayogàt ; taddhi nyàyasiddhaü na vàcanikam / vi÷eùaü và dinaràtritadånàdhikarvalakùaõaü suvati prerayatyaviratam , ---- iti ÷atari viùuvat / tatra ca viùuvati vicchidyamànasya pràõàpànasya saüskàraråpatayà sadbhàvaþ , saiva hi vicchedo na tu sarvàtmanà nà÷o'sti , ---- ityuktamasakçt / tata÷ca hànàdànayorbãjaråpatà suùupte ; iyati ca sarvaþ pralayàkalàntaþ pa÷uvargaþ / 

          yadà tu sà pràõanàvçttirvàmadakùiõamàrgau khilãbhàvayantã madhyaråpeõordhvena pravahati , tadà tatpravahaõaü sakalasya bhedasyàbhedasàratàdànalakùaõaü vilàpanamà÷yànasyeva sarpiùo vidadhatã udànavçttirvij¤ànàkalàdàrabhya sadà÷ivàntam , sà ca turyàtmikà da÷à / màyordhve hi vij¤ànàkalàþ , ---- iti tataþprabhçti bhedagalanaü pravartate / vilãne tu bhede sarvavedyarà÷iråpatattvabhåtabhuvanavargàtmaladehavyàpanaråpeõa pràõavçttirvyànaråpà vi÷vàtmakaparama÷ovpcità turyàtãtaråpà / pràõa eva pramàtà pràõàpànaråpaþ samànaråpa udànaråpo vyànaråpa÷ca , ---- iti sàmànàdhikaraõyam , vij¤ànàkala÷càsau mantra÷càsau vargàpekùayà , ã÷a÷ca sadà÷ive÷vararåpo yo'sau , ---- iti udànaþ / etaduktaü bhavati , yadyapi turyatadatãtayorapyasti pràõanà ---- anyathà jãvatvasya vyutthànasya cànupapatteþ ---- tathàpi bhedopasaühàreõàbhedavi÷ràntipradhànatvàdanayorda÷ayoþ sukhaduþkhàdivaicitryàyogàt ekaghanasvàtmavi÷ràntyàtmakaparamànandamayatvenopàdeyataiva / suùuptàdau tu saüskàraråpatvàsphuñavedyollàsasphuñavedyàvabhàsaråpasya bhedasya vidyamànatvàt asti sukhaduþkhàdivaicitryam , ---- iti heyataiva , ---- iti yuktamuktaü %<heyà trayãyam>% ityàdi / bhagavata÷ca vi÷va÷arãrasya pràõàpànasamànodànavyànaråpataiva sakalagatollàsaprave÷apralayàkalavij¤ànàkalaàdivarga÷ivaråpatà , ---- ityapyanena dar÷itam / yathoktam

          {ùaótriü÷adàtmakaü vi÷vaü ÷ambhoþ pràõàdi÷aktayaþ /}

iti //20// àditaþ 171//

          iti ÷rãmadàcàryotpaladevaviracitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitavimar÷inyàkhyañãkopetàyàmàgamàdhikàre pramàtçtattvaniråpaõàkhyaü dvitãyamàhnikam // 2 //

          saüpårõa÷càyamàgamàdhikàrastçtãyaþ // 3 //

________________________________________

          tattvasaïgrahàdhikàre prathamamàhnikam 

          [vimar÷inã]

          {anantamànameyàdivaicitryàbheda÷àlinam /
          àtmànaü yaþ prathayate bhaktànàü taü stumaþ ÷ivam //}

          evaü svasaüvedanopapattyàgamasiddhaü mahe÷vararåpamàtmasvaråpaü yadadhikàratrayeõa vitatya nirõãtaü tadeva saükùepeõa ÷iùyabuddhiùu nive÷ayitumàgamàrthagrahaü ÷lokàùñàda÷akena dar÷ayati %<svàtmaiva sarvajantånàm>% ityàdinà %<utpalenopapàdità>% ityantenaikenàhnikena / tatra `lsokena pàramàrthikaü råpamuktvà ÷lokanavakena bandhasvaråpaü pramàtçprameyatattvadar÷anadi÷à , saptakena pratyabhij¤àtmakaü mokùatattvaü , ÷lokenopasaühàraü dar÷ayati , ---- iti tàtparyam / granthàrthastu niråpyate /

#<svàtmaiva sarvajantånàmeka eva mahe÷varaþ /
vi÷varåpo'hamidamityakhaõóàmar÷abçühitaþ // Ipk_4.1 //>#

          iha jaóàstàvaccetananimagnà eva bhànti ; idamiti hi jaóaparàmar÷o'hamiti saüvitparàmar÷a eva vi÷ràmyati / tata÷ca jaóà niràtmàna iti jantava eva jãvàþ sàtmànaþ , teùàü ca mahe÷vara eva svàtmà sa eva mahe÷varo na tvanyaþ ka÷cit / yataþ saüvitsvabhàvo'sau , saüvida÷ca na de÷ena na kàlena na svaråpeõa ko'pi bhedaþ , kàmaü dehapràõàdayo bhidyantàü , te tu jaóapakùyà÷cetananimagnà eva , ---- ityeka eva cidàtmà svàtantryeõa svàtmani yato vai÷varåpyaü bhàsayati , tato mahe÷varo'ntarnãtàmidantàü kçtvà parànunmukhasvàtmavi÷ràntiråpàhaüvimar÷aparipårõaþ , ata eva sarvaj¤asarvakartçtve nàsya yatnopapàdye , vicitrabuddhikarmendriyaviùaye hi yathà j¤àtçtvakartçtve ekasyaivàtmanastayendriyasthànãyarudrakùetraj¤asahasraviùayasya bhàvarà÷erjajj¤ànaü karaõaü ca tadekatra cidàtmani , ---- iti //1//

          nanu yadyeka evàyaü mahe÷vararåpa àtmà kastarhi bandho yadavamocanàyàyamudyamaþ ? ityà÷aïkyàha

#<tatra svasçùñedaübhàge buddhyàdi gràhakàtmanà /
ahaükàraparàmar÷apadam nãtamanena tat // Ipk_4.2 //>#

          tatraivaü svàtmani mahe÷vare sthite tasminneva prakà÷aråpe svàtmadarpaõe tenaiva parame÷vareõa svàtantryàt tàvatsçùñaþ saükocapuraþsara idaübhàgaþ , tanmadhe yadetadbuddhipràõadeharåpamidantayà vedyaütadbuddhyàdibhinnasya vedyasya pràhakatayà samucitam idaübhàvàbhibhavàprabhaviùõutvàt kçtakenàpårõenàhaübhàvena paràmar÷ena bhàsamànaü cakàsti %<ahaü devadatto 'haü caitra>% iti //2//

          nanvevamapyastu , tathàpi kasya bandhaþ ? ã÷varavyatirikto hi ko'nyo'sti ? tadetatparihartumàha ----

#<sa svaråpàparij¤ànamayo'nekaþ pumàn mataþ /
tatra sçùñau kriyànandau bhogo duþkhasukhàtmakaþ // Ipk_4.3 //>#

          satyam , paramàrthato na ka÷cid bandhaþ kevalaüsvasmàdanuttaràt svàtantryàt yadà svàtmànaü saükucitamavabhàsayati sa eva , tadà svasya pårõasya råpasya yadaparij¤ànaü bhàsamànatve 'pyaparàmar÷aråpaü tadeva kàraõatvena prakçtaü yasya sa pårõatvàkhyàtimàtratattvaþ %<puruùaþ>% ityucyate / ata evànekaþ tattaddehapràõabuddhivi÷eùeõa saükocagrahaõàt / sa ca pumàn bhoktà sambandhanaü bhogalakùaõamanubhavati / bhoga÷ca nàma tasya yau kalpitau kriyànandau , kalpità kriyà duþkham , rajo hi prakà÷àprakà÷acà¤calyaråpaü duþkhamucyate ; prakà÷aråpaü ca sattvaü sukham ; tamastvaprakà÷aråpo madhye vi÷ramaþ pralayasthànãyaþ //3//

          nanu sçùñàvityanena kiü vyavacchedyaü kiü ca saügràhyam ? ityàha ----

#<svàïgaråpeùu bhàveùu patyurj¤ànaü kriyà ca yà /
màyàtçtãye te eva pa÷oþ sattvaü rajastamaþ // Ipk_4.4 //>#

          vi÷varåpasya bhagavataþ svaråpabhåta eva vi÷vatra yaþ prakà÷o ya÷ca vimar÷aþ , te tàvajj¤ànakriye svaråpadvayaparàmar÷a eva vi÷ràntam ahamidamitisadà÷ive÷varaparamàrthaü sà bhagavato màyà÷aktiþ , tà etàstisraþ ÷aktayo bhagavati naisargikyo'sçùñàþ / svaråpàparij¤àne tu bhinneùu bhàveùu j¤ànaü kriyà , ÷uddhameva bhinnatvaü prakà÷avimar÷a÷ånyam , ---- iti pa÷oþ prakà÷aþ prakà÷àprakà÷àvaprakà÷a÷ca iti krameõa sukhaduþkhamohalakùaõàni prakà÷akriyàniyama÷ãlàni sattvarajastamàüsi //4//

          nanu caivaü sati yathà parme÷varasya j¤ànakriyàmàyà avyatirekaõyaþ ÷aktayaþ , ---- ityucyante , tadvat pa÷oþ sattvarajastamà/msi prasajyante , vyatiriktàni ca tàni puüsttvàd gaõyante , tadetat katham ? iti saü÷ayaü ÷amayati

#<bhedasthitaþ ÷àktimataþ ÷aktitvaü nàpadi÷yate /
eùàü guõànàü karaõakàryatvapariõàminàm // Ipk_4.5 //>#

          satyam evaü syàt yadi bhedagraha na bhavet , bhedastvayaü vicàryate / tatra ca saükucitacinmàtrasvabhàvaþ puruùo , nàsya naisargikaü bhàvaviùayaü prakà÷anàdi råpaü sarvadà tatprasaïgàt , api tvanyasaübandhakçtam / tata÷ca tasmàt pa÷oþ ÷aktimattvena ÷aïkyamànàd bhedena yata etàni sattvàdãni , tataþ ÷aktayo vyatirekamuktàþ ---- iti nocyante kiü tåpakaraõatvàt %<gu.à>% ityucyante / nanu puruùàt kimiti te bhedenocyante ? , ucyate , iha sukhaduþkhamohapariõàmaråpametatkaraõatrayoda÷akaü kàryada÷akaü ca sukhàdisvabhàvatvenànubhåyate , ---- iti sukhaduþkhamohàþ karaõakàryavargatàdàtmyavçttayo yadi puruùavyàpi tàdàtmyaü bhajeran tarhi puruùaþ kàryakaraõaparyantasçùñimayaþ saüpannaþ , pariõàma÷ca dåùitaþ ---- iti svàtantrya÷aktyà puruùo vi÷varåpaþ , ---- ityàyàtam / tathà ca na ka÷cit puruùa ã÷vara eva , tasmàt apratyabhij¤ànamayapuruùasvaråpavicàre sattvàdayo bhinnà eva , ---- iti sthitam //5//

          nanu j¤ànàdãni kathaü sattvàdiråpàõi pa÷uü prati ? ityàha

#<sattànandaþ kriyà patyustadabhàvo'pi sà pa÷oh /
dvayàtmà tadrajo duþkhaü ÷leùi sattvatamomayam // Ipk_4.6 //>#

          iha tàvat paritvi÷vasyàvabhàsavaicitryalakùaõeõa sçùñyàdinà pàlayità svaprakà÷asvabhàvaþ , tasya vi÷vapateryà sattà bhavanakartçtà sphurattàråpà pårvaü vyàkhyàtà {sà sphurattà mahàsattà}(Ipv_1,5.14) ityatra , saiva prakà÷asya vimar÷àvyatirekàt vimar÷àtmakacamatkàraråpàsatã kriyà÷aktirucyate , paraunmukhyatyàgena svàtmavi÷ràntiråpatvàcca saiva ànandaþ , tadevaü bhagavata÷cidàtmatayaiveyadråpatà / pa÷ostu sattà tadabhàva÷ca ànanda÷ca tadabhàva÷ca saükucitatadråpatvàt , tena yo'sau sattànandabhàgastatprakà÷asukhavçtti sattvam , yastadabhàvastadàvaraõamoharåpaü tamaþ , ete ca te sattvatamasã nãlànãlavat parasparaparihàreõa yadyapi vartete kàryakàraõatvavat tayàpi ekaparàmar÷agocarãkàryadharmyapekùayà citrapataïgasaügatanãlànãlàtmakaråpanyàyenànyonyami÷ratayàpi bhàtaþ , ato yo'yaü %<dvayàtmà>% mi÷rasvabhàvaþ tadrajoguõaþ , ata eva prakà÷àprakà÷asvaråpayoþ sattvatamasoratra ÷leùeõàvasthànam iti duþkhatvam ; priyaputràderekaghana eva hi prakà÷aþ sukham ; ekaghana evàprakà÷o mohaþ / yastu katha¤citprakà÷o yathà savyàdhikadeharåpatayànabhimatayà , katha¤ciccàprakà÷o yathà gatagadakalyàõadharmayogitayàbhimatayà tadeva duþkhatvam ; ayameva ca pårvàparãbhàvasàraþ kriyàparamàrthaþ / atrànubhayaråpatvaü tu nàsti , pratãtau kasyàücit kalpitàkalpitaråpàyàmàmananuprave÷àt tasya / tathà hi ---- nãlaü tàvadakalpitaråpàyàü dhiyi bhàti ; nãlàbhàvastu tuccho 'pi kalpanàkalpita àbhàsamànatvàt tàvadvyavahàraparamàrthaþ , tadubhayavyàbhi÷raõàttu nãlànãlaü bhàtu nàma , yattvanubhayaråpaü tannãlapratãtyà tàvadakalpitayà na viùayãkçtaü cet tat kalpitàmanãladhiyamanudhàvet , atha tàü kalpitàü dhiyaü nàvi÷atyakalpitayà viùayãkçtaü nãlameva syàt , ---- iti na pa÷o÷caturtho'sti guõaþ / api÷abda÷càrye , pa÷oþ sà sattà sattvam , tadabhàvastamaþ , dvayàtmà raja÷ca , ---- iti saübandhaþ //6//

          evaü tàvat patipa÷uråpaü pramàtçtattvaü saükùepeõa nirõãtam ; atha prameyatattvaü nirõetuü patyau tàvat %<ityabhidaü prameyatattvam>% iti nirõetumàha ---- 

#<ye'pyasàmayikedantàparàmar÷abhuvaþ prabhoþ /
te vimi÷rà vibhinnà÷ca tathà citràvabhàsinaþ // Ipk_4.7 //>#

          ihàbhàsà eva tàvadarthàþ , ---- ityuktam , te ca paràmar÷aikyena kadàcinmi÷rãkriyante yadà vi÷eùaråpatà , kadàcidami÷rà eva paràmç÷yante yadà samànyaråpatà , te ete ubhayàtmàno'pyarthà asàmàyikenàkalpitenedaübhàvena sahajaparàmar÷aråpeõàïgulinirde÷àdiprakhyena gocarãkàryàþ prabhorapi na kevalaü sadyojàtabàlàderyàvadã÷varasyàpi , %<tathà>% tena sàmànyavi÷eùaprakàreõa citratayàvabhàsante / citratvaü hi tayoþ ---- yanmi÷ratvamami÷ratvaü ca yugapadekàhantàvi÷ràntaü bhàti , ---- iti ã÷varada÷àyàü bhàvollàsanàntarãyakatvena saüvitsaükocaråpaü niùedhyànuparaktana¤arthamàtraråpaü ÷ånyaü saüvitprakà÷enaiva prakà÷amànamahantàniùedharåpàmasàmàyikãmidantàmullàsayati //7//

          evaü tàvadã÷vararåpasya patyuritthaü prameyatattvaü , parama÷ive tu bhagavati prameyakathaiva kathamuttiùñhati , prameyakathotthàpakatvameva bhagavataþ sadà÷ive÷varatvam ; ato 'dhunà pa÷uü prati kãdçk prameyasya vçttàntaþ , ---- iti sandehamapohati ÷lokatrayeõa ----

#<te tu bhinnàvabhàsàrthàþ prakalpyàþ pratyagàtmanaþ /
tattadvibhinnasaüj¤àbhiþ smçtyutprekùàdigocare // Ipk_4.8 //>#

#<tasyàsàdhàraõã sçùñir ã÷asçùñyupajãvinã /
saiùàpyaj¤atayà satyaive÷a÷àktyà tadàtmanaþ // Ipk_4.9 //>#

#<svavi÷ràntyuparodhàyàcalayà pràõaråpayà /
vikalpakriyayà tattadvarõavaicitryaråpayà // Ipk_4.10 //>#

          turvi÷eùaü dyotayati , pratyagàtmanastu itthaü prameyaråpà arthàþ , na svã÷varayaduktanayeneti / %<bhinna>% iti mi÷ràmi÷ratayà bhidyamàna àbhàso yeùàmarthànàü te vi÷eùasàmànyàtmàno'rthàþ %<pratyagàtmanaþ>% pratipuruùamavyàmi÷rasvasaüvedanàdagamasvaråpasyàsaükãrõàhaüprakà÷àtmanaþ prakalpyàþ kalpanãyàþ , pratipràõisvavàsanànusàreõa tattadvicitrasukhaduþkhàdyupayuktàbhiþ smaraõe utprekùaõe saükalpane 'nyatrànyatra ca vikalpayoge / etaduktaü bahvati ---- ã÷varasya vikalpàtmakatàmantareõa ÷uddhavimar÷aviùayãbhàvyà arthàþ , pa÷ostvanyonyàpohanaheyàkini vikalpe samàråóhàste 'rthà bhavanti , sàüsàrikahànàdànàdivyavahàropayogàt iti / 

          nanvavikalpyante yàvaànevàrthastàvàneva yadi vikalpyatve tatko vi÷eùaþ prameyasya patipa÷uråpatàyàm ? ucyate , tasyeti , pa÷ukartçkà sçùñisteùàmarthànàmã÷varasçùñànàmuparivartinã , ata eva tàmã÷varasçùñimupajãvantã asàdhàraõã pratipramàtçniyatà / tadyathà %<idaü hçdyam>% iti yena sçùñaü tat tasyaiva tadà nànyasya / nanu yadi pa÷orapi sçùñi÷aktirasti tarhã÷vara eva ? satyam , ã÷vara evàsau / nanvevaü sàdhàraõatvaü kasmàt sçùñerna bhavati ? bhavet yadi sva÷aktiü parijànãyàt , yàvatà sà tasyàparij¤àtàparava÷asyaiva sato vikalpakriyà vikalpana÷aktirudeti / nanu kena sà tasyotthàpyate ? àha ---- ã÷varasya paràmar÷aråpatayà ÷abdarà÷ilakùaõasya và ÷aktiþ svaråpavi÷ràntilakùaõapàramai÷varyoparodhaprayojanabràhmyàdidevatàcakramayã taistaiþ kakàràdivarõavaicitryairvicitrà , tayà yàsau vikalpakriyà tasya pa÷orekatra niråóhyabhàvàt ca¤calà , tena %<mitramidaü ÷atrurayam>% ityàdivarõavaicitryànuviddhà , tayà vikalpanakriyayà %<tadàtmana>% ã÷varasvabhàvasyaiva pa÷orasàdhàraõã sçùñiþ / 

          {pa¤cavaktra÷caturdanto hanstã nabhasi dhàyati /}

ityapivimi÷ratàyàü vikalpasçùñiþ , tànàbhàsàn ã÷varasçùñàneyopajãvati iti sarvà pà÷avã sçùñiþ pratyayasçùñirã÷varasçùñyupajãvinãtyuktam //10//

          nanveyaü yadi pà÷avã sçùñiþ saüsàraråpà tarhi pàrame÷varã sçùñiþ pa÷oþ kiü kuryàt ? iti nirõãyate ----

#<sàdhàraõo'nyathà cai÷aþ sargaþ spaùñàvabhàsanàt /
vikalpahànaikàgryàt krameõe÷varatàpadam // Ipk_4.11 //>#

          ai÷varaþ sargo dvidhà , sàdhàraõa÷ca ghañàdirasàdhàraõa÷ca anyathà nirdiùño dvicandràdiþ ; tasya ca sàmànyalakùaõaü spaùñàvabhàsanaü nàma / so'yaü sargo yadà vikalpahànakrameõa tasminnirvikalpakaparigçhãta eva spaùñà'bhertha ekàgratvamavalambhya %<ahamidam>% ityai÷varyaparàmar÷apadaü bhavati tadà antarlakùyabairdçùñinimeùonmeùaparihàradi÷à %<krameõa>% abhyàsatàratamyena pa÷oþ pa÷utvaü pratihantã÷varatvaü dar÷ayati / kiü ca yo'yaü vikalpasargaþ pà÷ava uktaþ so'pi yadi %<anyathà>% iti pårviktaråpavaiparãtyena parij¤àtaye÷a÷aktyà parij¤àtatàdàtmyasya bhavati tadà so'pi sàdhàraõa evàpyàyanàbhicaraõa÷àntyàdivikalpa iva nyastamantrasya bhàvitàntaþkaraõasya //11//

          evaü vikalpanirhràsena nirvikalparåpasàtmãbhàve vi÷vàtmakasàkùàtkàralakùaõaþ svapratyaya eva mokùo dar÷itaþ , adhunà vikalpanirhràsàbhàve'pi taü dar÷ayati ----

#<sarvo mamàyaü vibhava ityevaü parijànataþ /
vi÷vàtmano vikalpànàü prasare'pi mahe÷atà // Ipk_4.12 //>#

          nahi saþ pratyagàtyà nàma pa÷uþ ka÷cidanyo yo'ham , api tu parigçhãtagràhyagràhakaprakà÷aikaghanaþ paro yaþ sa evàhaü sa càhameva , na tvanyaþ ka÷cit ; ato vikalpasçùñirapi %<mama>% svàtantryalakùaõo %<vibhavaþ>% , ---- ityevaü vimar÷e dçóhãbhåte satyaparikùãõavikalpo'pi jãvanneva muktaþ / yathoktam ----

          {÷aïkàpi na vi÷aïkyeta niþ÷aïkatvamidaü sphuñam /}

iti //12//

     nanvevaü baddhamuktayoþ prameyaü prati ko bhedaþ ? , ucyate ----

#<meyaü sàdhàraõaü muktaþ svàtmàbhedena manyate /
mahe÷varo yathà baddhaþ punaratyantabhedavat // Ipk_4.13 //>#

          ÷rãmatsadà÷ive÷varapadàdàrabhya krimiparyantapramàtçvargàdhiùñhàtç yadahamitiråpaü tadevàtmatayàbhinivi÷ate muktaþ , tata÷ca vi÷vasyàpi prameyaü mamàpi , mama prameyaü vi÷vasyàpi , prameyaü cedaü mamaivàïgabhåtaü prameyàntaramapi tathà , ---- ityanena krameõa prameyaü prasparata÷ca pramàtçvargàccàvyàvçttam , ---- ityekarasàbhedavi÷ràntitattvamasya sarvaü paràmar÷apadamupaiti / baddhasya tu sarvametadviparãtam , ---- ityekarasabhedadavi÷rànta eùàsau //13//

          nanu sadà÷ived÷varabhuvi jãvanmuktipade baddharåpapa÷upramàtçviùaye ca prameyavçttàntaþ parãkùitaþ , parama÷ive tu kathamasau ? ityà÷aïkyàha ----

#<sarvathà tvantaràlãnànantatattvaughanirbharaþ /
÷ivaþ cidànandaghanaþ paramàkùaravigrahaþ // Ipk_4.14 //>#

          na khalu bhagavati ÷rãparama÷ive prameyakayà kàcidasti , tattvaughasya sarvathà tatra cidråpatàmàtravi÷ràntatvena lãnatvàt , tata÷ca sàvasthà saüvitsvabhàvena svàtmavi÷ràntyànandena akçtrimanaisargikaparàmar÷àtmakasvàtmacamatkàralakùaõemaikadhanà avicchinnatadråpà paramàkùareõa vigrahavatã bhagavato vi÷vamayasyànavacchinnànuttaradhàmno nitya÷uddhasya galitaprameyakathà sarvottãrõà vyapadi÷yate //14//

          evamadhikàracatuùñyoktaü yadvastu tatphalitamàha ----

#<evamàtmànametasya samyagj¤ànakriye tathà /
jànanyathepsitànpa÷ya¤jànàti ca karoti ca // Ipk_4.15 //>#

          evamiti , ã÷vararåpamàtmànaü tasya ca svàvyatirikte svàtantryamàtraråpe j¤ànakriye jànan evaübhåto'yamàtmà na tu kàõàdàdidar÷itaþ , itthaü ca j¤ànakriye na tu tasya vyatirikte kecana iti paràmç÷an , yadyadicchati tattajjànàti karoti ca samàve÷àbhyàsaparo'nenaiva ÷arãreõa / atatparastu sati dehe jãvanmuktastatpàte parame÷vara eveti //15//

          asyàrthasya svapratyayasiddhasyàpi guruparamparopade÷a upodvalako vaktavyaþ , ÷àstradçùñirhi dar÷itàgamàdhikàreõa / evaü gurutaþ ÷àstrataþ svataþ etad dçóhãkçtaü bhavati , ityabhipràyeõa gurupàramparyaü dar÷ayati 

#<iti prakañito mayà sughaña eùa màrgo navo 
mahàgurubhirucyatesma ÷ivadçùñi÷àstre yathà /
tadatra nidadhatpadaü bhuvanakartçtàmàtmano 
vibhàvya ÷ivatàmayãmani÷amàvi÷ansiddhyati // Ipk_4.16 //>#

          asmatparameùñhibhaññàraka÷rãsomànandapàdaiþ ÷ivadçùñi÷àstre 'yamabhinavaþ sarvarahasya÷àstràntargataþ sannigåóhatvàdaprasiddho bàhyàntaracaryàpràõàyàmàdikle÷aprayàsakalàvirahàt sughañastàvaduktaþ , sa evàtra prakañatàü paravàdakalaïka÷aïkàpasàraõena nãtaþ / yata evaü ÷àstragurusvapratyayasiddho'yamarthaþ , taditi tasmàdatra prameyapade paràmar÷aü vi÷ramayan vi÷vakartçtvalakùaõamai÷varyamàtmano vibhàvya dàróhyena yadà paràmç÷ati tarhi tatparàmar÷amàtràdeva tàvajjãvanmukto bhagavà¤chiva eva / yathoktaü parameùñhipàdaiþ

          {j¤àte ÷ivatve sarvasthe pratipattyà dçóhàtmanà / 
          karaõena nàsti kçtyaü kvàpi bhàvanayàpi và //
          sakçjj¤àte suvarõe kiü bhàvanàkaraõàdinà /
          sarvathà pitçmàtràdi tulyadàróhyena satyatà //} (÷i. dç.)

ityàdi / tàü vibhàvya yadyani÷amàvi÷ati ÷arãrapràõabuddhi÷ånyebhyo'nyatamaü dvayaü sarvaü và tatraiva nimajjayati , anavarataü tattàü tàü vibhåtiü mahàvibhåtiparyantàü labhate //16//

          nanu yadyàtmàkhyaü vastu tadeva tarhi tasya pratyabhij¤ànàpratyabhij¤ànayoravi÷eùaþ , na hi bãjamapratyabhij¤àne nirbandhaþ ? ucyate , dvividhàrthakriyàsti , bàhyà càïkuràdikà , pramàtçvi÷rànticamatkàrasàrà ca prãtyàdiråpà / tatràdyà satyaü pratyabhij¤ànaü nàpekùate , dvitãyà tu tadapekùate eva / iha ca %<ahaü mahe÷varaþ>% ityevaübhåtacamatkàrasàrà paràparasiddhilakùaõà jãvanmuktivibhåtiyogamayyarthakriyà , itã÷varapratyabhij¤ànamatràva÷yàpekùaõãyam / nanu pramàtçvi÷ràntisàràrthakriyà pratyabhij¤ànena vinà na dçùñà , sati tatra dçùñà , iti kvaitadupalabdhamityà÷aïkyàha ---- 

#<taistairapyupayàcitairupanatastanvyàþ sthito'pyantike 
kànto lokasamàna evamaparij¤àto na rantuü yathà /
lokasyaiùa tathànavekùitaguõaþ svàtmàpi vi÷ve÷varo 
naivàlaü nijavaibhavàya tadiyaü tatpratyabhij¤odità // Ipk_4.17 //>#

          yadà nàyakaguõasaü÷ravaõapravçddhànuràgà kàminã taddar÷anameva paramupàdeyamàkàïkùantã divàni÷amava÷ahçdayà devatopayàcitàni dåtãsaüpreùaõàni madalekhadvàrakàtmàvasthànivedanàni kurvàõà virahakùàmãbhavadgàtralatikà tiùñhati , tadà tadupayàcitava÷àt a÷aïkitameva savidhavartini priyatame'valokite taistairutkarùavi÷eùaiþ paràmar÷apadavãmagacchadbhirjanasàdhàraõatàmàpàdite saüpannamapi priyatamàvalokanaü na hçdayaü pårõãkaroti ; tathà svàtmani vi÷ve÷vare satataü nirbhàsamàne'pi tannirbhàsanaü na hçóayasya pårõatàmàdhatte ; yataþ sopyàtmà vi÷vaj¤atvakartçtvàdyapratihatasva÷aktilakùaõapàramai÷varyotkarùayogena na paràmçùñaþ ---- iti bhàsamànaghañàditulyavçttànto jàtaþ / yadà tu dåtãvacanàdvà tallakùaõàbhij¤ànàdvopàyàntaràdvà tànutkarùàn hçdayaïgamãkaraõenàmç÷ati , tadà tatkùaõamadbhutaphullanyàyenaiva tàvat kàmapi pårõatàmabhyeti , paribhogàbhyàsarase tu vi÷ràntyantaràõyapi labhate ; tadvadàtmani guruvacanàjj¤ànakriyàlakùaõa÷aktyabhij¤ànàdervà yadà pàramai÷varyotkarùahçdayaïgamãbhàvo jàyate , tadà tatlakùaõameva pårõatàtmikà jãvanmuktiþ ; samàve÷àbhyàsarase tu vibhåtilàbhaþ ---- iti tasya pratyabhij¤aiva paràparasiddhipradàyinã bhavati //17//

          sarvopakàrakaü mahàphalamidaü ÷àstraü prasiddhànvayayogena nàmadheyaprasiddhyà ca tadutkarùasmaraõadvàrajanitasaübhàvanàpratyayalakùaõapravartakasaüvedanayà janaü praavrtayituü piturnàmnà copasaühàraü dar÷ayati 

#<janasyàyatnasiddhyarthamudayàkarasånunà /
ã÷varapratyabhij¤eyamutpalenopapàdità // Ipk_4.18 //>#

          yasya kasyacijjantoriti nàtra jàtyàdyapekùà kàcit ---- iti sarvopakàritvamuktam / ayatnena siddhiþ paràpararåpà yathà syàt ---- iti mahàphalattvam / udayàkaraputraþ ÷rãmànutpaladevo'smatparamagururidaü ÷àstramakàrùãt ---- iti tatprasiddyà janaþ pravartate ---- iti pravartanàdvàreõa so'nugçhãto bhavati ---- ityubhayanàmanirde÷aþ / iyamiti hçdayaïgamatàmupapatti÷atairànãtà / iti ÷ivam //18// àditaþ 190//

          {eùàbhinavaguptena såtràrthapravimar÷inã /
          racità pratyabhij¤àyàü laghvã vçttirabhaïgurà //}
          {vàkyapramàõapadatattvasadàgamàrthàþ svàtmopayogamupayàntyamutaþ sva÷àstràt / 
          bhaumàn rasà¤jalamayàü÷ca na sasyapuùñau muktvàrkamekamiha yojayituü kùamo'nyaþ //
          àtmànamanabhij¤àya vivektuü yo'nyadicchati /
          tena bhautena kiü vàcyaü pra÷ne'sminko bhavàniti //}

          iti ÷rãmadàcàryotpaladevaviracitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitavimar÷inyàkhyañãkopetàyàü tattvasaïgrahàdhikàraþ / samàptà ÷rãmadã÷varapratyabhij¤à //