Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 3,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdiac.pdf and https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdias.pdf For further information see: https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil.htm ___________________________________________________________________ // ÓrÅmate nigamÃntamahÃdeÓikÃya nama÷ // dvitÅyamÃhnikakam / nyÃ. pa. Óa. 20 atha pauru«eyÃpauru«eyavibhÃga evÃnupapanna÷, sarvasyÃpi vÃkyasya pauru«eyatve vÃkyatvÃdiliÇgasadbhÃvÃt---sarvaj¤apraïÅtà vedÃ÷, vedatvÃt, iti vyatirekisaæbhavÃt; "mantrak­dbhya÷" "tasya ha và etasya mahato bhÆtasya niÓvasitametadyad­gveda÷" "­ca÷ sÃmÃni jaj¤ire / chandÃæsi jaj¤ire tasmÃt / yajustasmÃdajÃyata" ityÃdiÓravaïÃt, "pratimanvantaraæ cai«Ã Órutiranyà vidhÅyate" ityÃdism­teÓca;"adhik­tya k­te granthe" iti pÃïinism­tisiddhÃrthakÃÂhakakÃlÃpakÃdisamÃkhyÃviÓe«ayogÃt; kÃdÃcitkakathÃviÓe«asaæd­«Âe÷, anityayogÃt, tatpÆrvottarakÃlayostadananvayÃpatte÷, Óabdasya bhÆtaguïasya naÓvaratvÃt, iti cet, tanna, vÃkyatvÃnumÃnasya vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃt / akÃraïakÃryotpattiprasaÇga÷, iti cenna, kÃryatvasyaiva sÃdhyamÃnatvÃt, akÃraïatvamÃtrasyÃpÃdyamÃna sye«ÂatvÃt / kramaviÓe«eïÃnuccÃryamÃïÃnÃæ varïÃnÃæ kathaæ padatvaæ vÃkyatvaæ veti cenna, parak­taprabandhapÃÂhavadakart­bhiruccÃraïepi tatsiddhe÷ / ÃdimamuccÃraïaæ kartrabhÃve kathaæ syÃditi cenna, ÃdimattvasyaivÃsiddhe÷, darÓanÃnuguïyena adyatvavadeva sarvadà paratantroccÃraïasyaivÃbhyupagantumucitatvÃt, tataÓca sarvadoccÃrayit­puru«Ãpek«atvepi pÆrvapÆrvÃdhÅtaprakÃrasyÃnusaraïÃdanÃditvasiddhe÷ / apauru«eyatve ghuïak«atÃk«aravadÆbodhakatvepyabhiprÃyavirahÃdarthaparatvaæ na syÃditi cenna, pratipanne nirbÃdhe cÃrthe pradhÃne bodhakatvasyaiva tÃtparyarÆpatvÃt, prÃdhÃnyÃderlaukikavÃkyavadÃkhyÃtÃdisvabhÃvÃdeva siddhe÷, asmadi«Âe ca seÓvaramÅmÃæsÃpak«e nityeÓvarÃbhiprÃyasaæbhavÃt / svayameva hyÃha--- "Óruti÷ sm­tirmamaivÃj¤Ã" iti / tathà bhëyam--- "svaÓÃsanÃvabodhi ÓÃstramiti nityaæ Órutyaiva niyuÇkte para÷" iti / nityÃpi sà tadÃj¤Ã / gÅtÃdirapi ÓrutyarthopadeÓarÆpatayà pravartate / sÃk«Ãttu ÓrutistadÃdoÓa÷ / tadanuvidhÃnÃcca sm­tirapi / aj¤Ãtakart­katve gandharvabhëitÃdivadÃptakart­katvaniÓcayÃbhÃvÃdaprÃmÃïyaÓaÇkà syÃditi cenna, do«ÃbhÃvaniÓcayÃdeva tanniv­tte÷ / anÃptakart­katvaÓaÇkÃyÃæ kathaæ do«ÃbhÃvaniÓcaya÷ ? iti cenna, mahÃjanaparigrahÃdevÃnÃptakart­kaÓaÇkonmÆlanÃt / bÃhyÃgamaparigrahavat kiæ nasyÃt ? iti cenna, bahujanaparigrahÃdimÃtrasya mahÃjanaparigrahatvenÃvivak«itatvÃt, tatpariprahaviÓe«asyaiva vivak«itatvÃcca / tayo÷ ko và viÓe«a÷ ? iti cenna, hetudarÓanÃdarÓanÃbhyÃæ viÓe«Ãt / ananyagatikai÷ svairarasikai÷ sukhajÅvikÃrthibhi÷ kuhakava¤citairvà tatparigraha÷, iha tu na tathÃ, tadvaiparÅtyasya suprasiddhatvÃt, iti // nyÃ. pa. Óa. 21 api ca bÃhyÃgamapratibandi÷ kiæ vadeprÃmÃïyamÃptaprÃmÃïyanibandhanamitÅcchadbhirvaiÓe«ikÃdibhirucyate ? uta saugatÃdyÃgamaprÃmÃïyamicchadbhi÷ ? atha và parityaktÃÓe«apÃralaukikÃgamairlokÃyatikai÷ ? iti / nÃdya÷, riÓvarak­tatvepi vedasyaivaævidhaparigrahaviÓe«amantareïÃdyatanarebÃhyÃgamebhyo (?) vivekasyÃÓakyatvÃt, sarvaj¤apraïÅtatvÃdyabhimÃnasya tadanumÃnaprakriyÃyÃÓca sarvatra durvÃratvÃt / na dvitÅya÷, abhyupagataprÃmÃïye svÃgamepi prasaÇgÃt / d­«ÂaphalasaævÃdasya visaævÃdÃnyathÃsiddheÓca sarvatra samacarcatvÃt, asmaduktasya nirupÃdhikaparigrahasya svamate durvacatvÃt / ata eva na t­tÅya÷, prÃmÃïyasya parok«aprÃmÃïyasya vÃkyaprÃmÃïyasya ca sthÃpitatvena vaidikavÃkye hyautsargike prÃmÃïye prÃpte nirupÃdhikaprek«Ãvadanantapuru«aparigrahÃdevÃnÃptakart­katvaÓaÇkonmÆlane ca vakt­do«aÓaÇkÃnutthÃnÃt, vacasi casvata÷ kÃcÃdivaddo«ÃdarÓanÃt / Ãptakart­katvÃbhÃvepyautsargikaæ prÃmÃïyamanapoditam, iti // nyÃ. pa. Óa. 22 ata eva hi prek«ÃvantaraÓcodite«u bahuvittavyayÃyÃsasÃdhye«u niÓaÇkaæ pravartante, prati«iddhe«u ca sukhatare«vapi vi«asaæs­«ÂÃnnabhojanÃdivannivartante / prayogaÓca---pÃralaukikÅ mahÃjanaprav­tti÷ saphalÃ, prek«Ãvatprav­ttitvÃt, k­«yÃdiprav­ttivat; na hyanantai÷prek«ÃvadbhiravisaævÃdenÃphalamanu«ÂhÅyate iti ÓaÇkituæ Óakyam / du÷kharÆphaladarÓanena siddhasÃdhanateti cenna, anabhipretopÃlambhÃt, prav­ttidu÷khÃdadhikapuru«ÃrthaparyavasÃnasya si«Ãdhayi«itatvÃt / tathÃpi lÃbhapÆjÃkhyÃtirÆpad­«Âaprayojanenaiva sÃrthateti cet, tadapyasat, ataduddeÓena te«Ãæ prav­ttidarÓanÃt, taduddeÓena prav­tteÓca ¬Ãmbhikatvena ÓÃstraistanni«ÂhaiÓca vigarhaïÃt / ye ca taduddeÓena pravartante, tepyataduddeÓena prav­ttÃnÃmanukurvÃïà eva khyÃtyÃdi prÃpnuvanti, anyathà khyÃtilÃbhapÆjÃdernirnimittatvaprasaÇgÃt / na hi yatki¤cidanena k­tamiti matvà kaÓcit k­cchrasaæpÃditÃn dhanÃdÅn dadÃti, pÆjayati, guïÃnvà Ãropya stauti; api tu kutaÓcit pramÃïÃt siddhaæ praÓastÃcaraïamabhimatyaiva / samarasÃmarthyÃdimÆlalÃbha jÃdikamapyantatorthaÓÃstrÃdimÆlapraÓastaprav­ttiprasÆtam / ata÷ sanmaryÃdÃprav­ttÃn dÃnamÃnÃdibhirabhyarcayanto«pad­«Âabuddhyaiva pravartante / janara¤janÃrthameva dÃnÃdi, jano dÃtari mÃnayitari ca rajyate, "janÃnurÃgaprabhavÃÓca saæpada÷" iti prasiddhe÷, iti cenna, pratyupakÃrÃdyanarhapravrajitatapasvija¬ÃndhabadhiradÅnÃnÃthÃdi«u dÃnamÃnÃdibhiranura¤jite«vapi tanmÆlad­«ÂasaæpatprasaÇgÃbhÃvÃt; ata eva hi nÅtinarmasacive«veva tadarthadÃnÃdivyavasthÃpanam / pratÃraïapaÂubhirvaindikai÷ pratÃritÃstÃn pÆjayantÅti cenna / kiæ te svÃtmÃnamapi pratÃrayanti? ye nÃma samastabhogÃvimukhà yÃvajjÅvamÃtmÃnaæ parikleÓayanti; yaiÓca paÂupraj¤Ã÷ sarve lokÃ÷ pratÃritÃ÷, te kathaæ lokottarapraj¤ena tvayà pratÃrakà ityunnÅtÃ÷ / andhaparamparÃkalpastarhyayamanu«ÂhÃnapravÃha÷ iti cenna, pramÃïasvarÆpaphalayorabÃdhasya ca pratyak«atvÃt dharmabuddhyaiva ca nirupÃdhikaparigrahasya tvaduktyaiva siddha÷ / anÃdinidhanesminnÃmnÃyamÆle anu«ÂhÃne pravahati prakriyÃntaramÃÓritya pratÃrakairÅÓvarairarvÃcÅnaiÓca praticchandapravartanà Órutism­tisiddhà yuktimatÅ cetye«Ã dik // nyÃ. pa. Óa. 23 vedÃnityatvÃnumÃnÃnÃæ pratiprayogÃÓca---parvÃparakalpÃ÷ etadvedasandarbhapÃÂhavanta÷, kalpatvÃt, adyatanakalpavat / aiÓvaraæ vedapravartanamapracyutaprÃcÅnasandarbham, Ãptakart­kavedapravartanarÆpatvÃt, adyatananipuïopÃdhyÃyavedapravartanavat; na cÃÓrayÃdyasiddhi÷, pauru«eyatvepi prÃmÃïyamicchatastata eva tatsiddhe÷ / aprÃmÃïyamicchatopi mahÃjanaparigrahÃnyathÃnupapattyaiva prÃmÃïyaæ prasÃdhya tata eva tatsÃdhanÃt / na cÃsti vedapravartanasya sÃrasvatapÃÂhenÃnaikÃntyam, tathaiva tatpravÃhasya tattacchÃkhÃpraïayanavadanÃditvÃt, mantrabrÃhmaïÃdivÃkyasvarÆpavaiyÃkulÅvirahÃcceti / evaævipak«e bÃdhakÃbhÃvÃdeva kevalavyatirekyapi nirasta÷, anumÃnÃdhyÃye tasya sÃmÃnyato dÆ«itatvÃcca / tvanmatepyÃyurvedÃdisapak«asadbhÃvena tasyÃsÃdhÃraïyam; nahi tebhyo vyÃv­ttamapauru«eyatvÃdilak«aïaæ vedatvaæ tvayÃbhyupagamyate / vedaÓabdaprayogavi«ayatÃmÃtreïa te«Ãmapi pak«ÅkÃre svecchÃg­hÅtarÆpasyeÓvarasya tattadavatÃrasaævyavahÃrà vedavyatiriktÃ÷ santi sapak«Ã÷ / na ca te tvayÃpi ne«yante, vedatayà và svÅkriyante, gÅtÃdi«u bhagavaduktyaæÓÃnÃæ ÓrÅvi«ïusm­tiprabh­tÅnÃæ ca vedatvÃnabhyupagamÃt / dharmaÓÃstratayaiva hi vai«ïavasm­tyÃdiprasiddhi÷ / avakt­kasandarbhà vedÃ÷, vedatvÃt, ya÷ sakart­kasandarbha÷, nÃsau veda÷, iti pratihetuÓca siddha÷ / aprasiddhaviÓe«aïatvÃdicodyaæ tviha na tvayà smartavyam / sandarbha÷ kathamavavat­ka÷ syÃditi cenna, varïakramaniyamamÃtraviÓe«asya sandarbhaÓabdena grahaïÃt,tasya ca prÃguktanayena yathÃpÆrvapravartanamÃtreïÃpi vyavasthÃnÃt / mÃbhÆdavÅtahetu÷ / vÅtastu syÃt vigÅtaæ vÃkyaæ sarvaj¤apraïÅtaæ, pramÃïatve satyalaukikÃrthavi«ayavÃkyatvÃt, "na tvevÃhaæ jÃtu nÃsam" ityÃdivÃkyavat, iti cenna, vedÃrthavi«ayai÷ kalpasÆtrakÃrÃdivÃkyairasmadÃdivÃkyaireva vÃnaikÃntyÃt / atÅvakart­katve satÅti viÓe«ayi«yÃma÷ iti cenna, tathÃpi yathÃpÆrvapraïayanamÃtreïÃpi tatpraïÅtatvasiddhau siddhasÃdhanÃt / yathÃpÆrvameva hi viÓvamÅÓvara÷ s­jati; yathà adhÅmahe--- "sÆryÃcandramasau dhÃtà yathÃpÆrvamakalpayat" iti / evaæ tarhitulyayogak«ematayà vedavajjagatopyakart­katvaæ prasaktamiti cenna, yathÃpÆrvaæ ghaÂÃdinirmÃïe kulÃlakuvindÃde÷ kart­tvasiddhe÷; hanta ! vedasya evaæ syÃditi cet, hanta ! syÃdeva / na hi kalpÃntaravarïavyaktisamudÃyamevedÃnÅntanavedarÃÓiæ brÆma÷, api tu tÃd­kkramayogitÃmÃtram / sarvatra vÃkye«u yathe«Âakramakalpane puru«asya svÃtantryokti÷, na punaryathÃpuroccÃraïe, iti kÃvyÃdi«vapi prasiddham / yadi tvayà ayathÃpurapraïÅtatvaæ sÃdhyeta, tatra yathÃpurapraïayane kamiva do«ÃmÃlak«yaivaæ viÓe«ayasi ? mantrÃdi«u kramabhaÇgÃnupapattiÓca kalpÃntarepi tacchaktyanapÃyÃdeva, tathÃtvepi và yathÃpÆrvoccÃraïepi tadanapÃyÃt, anyathà kalpanÃgauravÃt, iti // nyÃ. pa. Óa. 24 tathÃpi sargapralayasaæbhavÃt saæpradÃyavicchede sarvavedocchedÃt paÓcÃdÅÓvarastatsra«Âà syÃt / na syÃt, tathÃpi prÃcÅnavedasÃk«ÃtkÃriïastasya tatpravartanamÃtraucityÃt, ÓaktasyÃpi tajjÃtÅyavedÃntarakalpane gauravÃt, ÓaktÃvapi siddhopajÅvanasyÃsmadÃdi«u d­«Âe÷, e«Ãmeva ca mantrÃïÃæ kalpÃntarepi mantratvÃvirodhÃt / evaæ mantranityatve ca tulyanyÃyatayà brÃhmaïanityatvasyÃpi dustyajatvÃt, tadd­«ÂÃntena và tannityatvasÃdhanÃt / sÃrasvatapÃÂhÃdÃvapi mantrÃdisvarÆpabhedÃbhÃvasyoktatvÃt / "yà brahmÃïaæ vidadhÃti pÆrvaæ yo vai vedÃæÓca prahiïoti tasmai / " "vÃcÃvirÆpanityayÃ""pÆrve pÆrvebhyo vaca etadÆcu÷" "ajÃn ha vai praÓnÅæstapasyamÃnÃt brahma svayaæ bhyabhyÃnar «at ta ­«ayobhavan tad­«ÅïÃm­«itvam" "anÃdinidhanà hye«Ã vÃguts­«Âà svayaæbhuvÃ" "vyasya vedaæ sanÃtanam" ityÃdibhirÅÓvarasyÃpyanÅÓvaravadvedapravartanamÃtrasiddhe÷ kutaÓca sargapralayasiddhi÷ ? viÓvasantatiratyantamucchidyate, santatitvÃt, pradÅpasantativat / viÓvasantÃnoyaæ d­ÓyasantÃnahÅnai÷ samavÃyibhirÃrabdha÷, santÃnatvÃt, ÃraïeyÃgnisantÃnavat / vartamÃnabrahmÃï¬aparamÃïava÷ pÆrvamutpÃditasajÃtÅyasantÃnÃntarÃ÷, nityatve sati tadÃrambhakatvÃt, pradÅpaparamÃïuvat / parvatà api cÆrïÅbhavi«yanti, avayavitvÃt, ghaÂavat / samudrà api Óo«amupayÃsyanti, jalÃÓayatvÃt, palvalavat ityÃdyanumÃnata÷, iti cenna, ke«Ãæ cinnityasaæsÃrapak«e prathamasya hetostathà tatpratipÃdakairÃgamairaæÓato bÃdha÷, tadvahi«kÃre ca anaikÃnta÷; sarve«Ãæ ca ÓrutiÓatasiddhairnityavibhÆtini«ÂhairÅÓvaranityavigrahÃdibhistaistairanekÃnta÷ / na ca tatpak«ÅkÃra÷, bÃdhÃsiddhyoranyatarÃpÃtÃt / pratiprayogÃÓca---gaïitaviÓe«ÃdisiddhadvipÃrÃrdhasaækhyÃpÆrvottarakÃlo na lokaÓÆnya÷, kÃlatvÃt, adyatanakÃlavat, ityÃdaya÷ svayamÆhyÃ÷ // nyÃ. pa. Óa. 25 vipak«e bÃdhakaæ na samyagd­Óyate / yaccÃgamÃnugraha e«Ãæ balamityabhimatam, tadÃgamapramÃïatvopajÅvanam, tathà cÃgamata eva pralayÃdisiddhi÷ / tataÓcÃgamÃdevÃgamanityatvaæ siddham / uktaæ ca praj¤ÃparitrÃïe--- "vedata÷ pauru«eyatvaÓaÇkà vede na ÓÃmyati / hetvantarasamudbhÆtà hetvantaranivÃritÃ" // iti / sargÃdau vedaparigrahaprakÃraÓcaivamupapÃdita÷--- "vyavahÃrijanÃbhÃvÃdgirÃæ vyutpattyasaæbhavÃt / vedÃrtho naiva Óakyeta boddhuæ tasyeti cenna tat // bahava÷ saæbhavantyeva ÓabdÃrthavyavahÃriïa÷ / muktÃdyà riÓituryadvà bahurÆpaparigrahÃt // prÃcyavij¤ÃnasaæskÃrÃnuv­ttyà vÃsya vedhasa÷ / sarvaÓabdÃrthavij¤Ãnaæ suptotthitavadudbhavet // na garbhavÃsaste«Ãæ na vayovasthÃdayopi ca / sarvavij¤ÃnasaæpannÃ÷ s­«ÂÃsta iti vedadhÅ÷ // 'yo brahmaïa'miti Óratyà s­«Âvà brahmÃïamÅÓvara÷ / asmai vedÃnadatteti pratÅtirna udeti hi // ÓabdÃrthavedine vedapradÃnaæ sÃrthakaæ bhavet / anyathà vyarthamityarthÃpattyà ÓabdÃrthaveditÃ" // iti // nyÃ. pa. Óa. 26 sÆtrakÃï¬amantrak­ttvajanmÃdivÃkyÃnÃmapi prathamadra«Â­tvasmart­tvasaæpradÃyapravartanÃdibhireva nirvÃha÷ / idamapyÃgamÃnurodhÃdeva siddham / "svayaæbhvabhyÃnar«at" ityÃdi hi ÓrÆyate / prajÃpatiniyogÃcca tadÃhitamahimÃno mahar«ayonadhÅtÃneva vedabhÃgÃn paÓyanti / tannniyogaÓca tattad­«ikatvenÃnusandhÃnÃde÷ karmaupayikatvÃt / te«Ãmapi pravÃhÃnÃditvÃnnÃnityasaæyogÃdido«a÷ / "yadvai ki¤ca manuravadat" ityÃdau pravÃhÃnÃditvaæ parairuktam; tadupÃkhyÃnÃntarÃdi«vapi tulyam / uktaæ ca bhagavatà vyÃsena--- "yugÃntentarhitÃn vedÃn setihÃsÃn mahar«aya÷ / lebhire tapasà pÆrvamanuj¤ÃtÃ÷ svayaæbhuvÃ" // iti // itihÃsotra tattadv­ttÃnta÷ / uktaæ ca tenaiva dharmaÓÃstrepi--- "dharmamÆlaæ vedamÃhurgrantharÃÓimak­trimam / tadvidÃæ sm­tiÓÅle ca sÃdhvÃcÃraæ mana÷priyam" // iti / ÓÃkhÃpraïayanaæ ca dvÃparÃnte bhÃvipuru«aÓaktiparik«ayÃdvedav­k«aikadeÓoddharaïam / etena samÃkhyà nirvyƬhÃ, pravacanavi«ayatvÃt // idaæ ca sarvaæ prasÃdhitaæ praj¤ÃparitrÃïe--- "yÃd­kprabhÃvÃ÷ ÓrÆyante ­«yÃdyà vedarÃÓi«u / tÃd­Óà eva s­jyante vedÃn d­«Âvà svayaæbhuvà // atastebhya÷ purà vedasattvÃd vedasya nityatà / anadhÅtyaiva vedÃnÃmÃvirbhÃvayit­tvata÷ // tapasà prÃppaya saæskÃrÃt tatsÆktatvÃdisaæbhava÷ / tapa÷prabhÃvÃnmatrÃïÃm­«idarÓanasaæsk­te÷ // ÓaktirÃdhÅyate kÃcidyathÃsmÃkamadhÅtita÷ / arthÃvabodhakatvaæ tu ÓabdaÓaktyÃnyaÓabdavat // ­«idarÓanatodhÅteparapi Óaktyantarodbhava÷ / apÆrvakÃryani«pattÃvupakuryÃdidaæ tata÷ // kÃÂhakÃdisamÃkhyÃyà nimittaæ cedameva và / prak­«Âaæ và pravacanaæ tatsiddhà vedanityatÃ" // iti // nyÃ. pa. Óa. 27 varïÃnityatvaæ kramÃnityatà và nÃbhimatavedanityatvavirodhi / na ca varïanityatvaæ vedanityatvahetu÷, kÃvyÃdi«vapi tulyatvÃt / ÓabdÃdhikaraïaæ cÃnupayuktavarïÃnityatvaparaæ nÃnumanyÃmahe / ÓÃrÅrakadevatÃnadhikaraïe ca--- "Óabda iti cenna, ata÷ prabhavÃt pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm / ata eva ca nityatvam / samÃnanÃmarÆpatvÃcca, Ãv­ttÃvapyavirodho darÓanÃt, sm­teÓca" iti sÆtrairidaæ sarvaæ samarthitam // nyÃ. pa. Óa. 28 vedÃrthasaÇgahe tu---vedÃ÷ pramÃïaæ cet, vidhyarthavÃdamantrÃgataæ sarvamapÆrvamarthajÃtaæ yathÃvasthitameva bodhayanti / prÃmÃïyaæ ca vedÃnÃm 'autpattikastu ÓabdasyÃrtthena saæbandha÷' ityuktam" iti mantrÃrthavÃdayorapi yÃthÃrthyaæ prakramya, ÓabdaÓakterasÃÇketikatvam, tata eva ÓabdÃnumÃnaviveka÷ pauru«eyÃpauru«eyÃdivibhÃgÃdikaæ ca vyaktaæ pradarÓitam / tathÃhi---yathà agnijalÃdÅnÃmau«ïyÃdiÓaktiyoga÷ svÃbhÃvika÷; yathà cak«urÃdÅnÃmindriyÃïÃæ buddhijanakatvaÓakti÷ svÃbhÃvikÅ, tathà ÓabdasyÃpi bodhakatvaÓakti÷ svÃbhÃvikÅ / na ca hastace«ÂÃdivat saÇketamÆlaæ Óabdasya bodhakatvamiti vaktuæ yuktam, avanÃdyanusandhÃnÃvicchedepi saÇketayit­puru«Ãj¤ÃnÃt / yÃni saÇketamÆlÃni, tÃni sarvÃïi sÃk«Ãdvà paramparayà và vij¤Ãyante / na ca devadattÃdiÓabdavat kalpayituæ yuktam; te«u sÃk«Ãdvà paramparayÃæ và saæketo j¤Ãyate / gavÃdiÓabdÃnÃæ tu anÃdyamusandhÃnÃvicchedepi saæketÃj¤ÃnÃdeva bodhakatvaÓakti÷ svÃbhÃvikÅ / agnyÃdÅnÃmau«ïyÃdiÓaktivadindriyÃïÃæ bodhakatvaÓaktivaccaÓabdasyÃpi bodhakatvaÓaktiravaÓyÃÓrayaïÅyà // nyÃ. pa. Óa. 29 nanu ca indriyavacchabdasyÃpi bodhakatvaæ svÃbhÃvikaæ cet, saæbandhagrahaæ bodhakatvÃya kimityapek«ate ?; liÇgavadityucyate; yathà j¤Ãtasaæbandhaniyamaæ dhÆmÃdi agnyÃdibuddhijanakam, tathà j¤Ãtasaæbandhaniyama÷ ÓabdopyarthaviÓe«abuddhijanaka÷ / evaæ tarhi ÓabdopyarthaviÓe«asya liÇgamityanumÃnameva syÃt; maivam; ÓabdÃrthayo÷ saæbandho bodhyabodhakabhÃva eva / dhÆmÃdÅnÃæ tu saæbandhÃntaramiti, tasya saæbandhasya j¤ÃpanadvÃreïa buddhijanakatvamiti viÓe«a÷ / evaæ g­hÅtasaæbandhasya bodhakatvadarÓanÃdanÃdyanusaædhÃnÃvicchedepi saæÇketÃj¤ÃnÃt bodhakatvavaæ Óaktireveti niÓcÅyate // evaæ bodhakÃnÃæ padasaæghÃtÃnÃæ saæsargaviÓe«abodhakatvena vÃkyaÓabdÃbhidheyÃnÃmuccÃraïakramo yatra puru«abuddhipÆrvaka÷, te pauru«eyÃ÷ ÓabdÃ÷ ityucyante / yatra tÆccÃraïakrama÷ pÆrvapÆrvoccÃraïakramajanitasaæskÃrapÆrvaka÷ sarvadÃ, apauru«eyÃste vedÃ÷ ityucyante / etadeva vedÃnÃmapauru«eyatvaæ nityatvaæ ca, yat pÆrvoccÃraïakramajanitasaæskÃreïa kramaviÓe«aæ sm­tvà tenaiva krameïoccÃryatvam / tenÃnupÆrvÅviÓe«eïa tameva saæsthità ak«ararÃÓayo vedà ­gyaju÷sÃmÃtharvabhedena bhinnÃ÷ anantaÓÃkhà vartanta iti // nyÃ. pa. Óa. 30 atrÃÇgirasÃnuktiratharvÃnupraveÓavivak«ayà / evaæ trivedÅvyapadeÓepi vivak«Ãbhedo grÃhya÷ / sarvopyasau punarmantrÃrthavÃdÃdirÆpeïa trividha÷ / tatra prÃmÃïikamantravyavahÃravi«ayo mantra÷ / sa cÃnu«ÂheyÃrthaprakÃÓanÃdinopakÃroti / na cedameva tallak«aïam, "vasantÃya" ityevamÃdyavyÃpte÷ / "vasantÃya kapi¤jalÃnÃlabhante" ityÃdayastu mantrà api vidhiparà eva mÅmÃæsitÃ÷ / sakila mantra÷ kriyamÃïÃnuvÃdistotraÓastrajapyÃdibhedabhinna÷ / paiÓÃcamÃgadhÃditattadbhëÃmantrÃïÃæ phalapradatve tattadbÅjajÃtyÃdikaæ nidÃnam / ÓraddheyadevatÃnÃmÃÇkamÃtraæ tu na tadak«araÓaktipratibandhakam; k«iprak«udraphalaprakÃÓanena vipralambhÃrthaæ tathaiveÓvarÃdibhi÷ s­«Âam / garu¬ÃdinÃmÃÇkabhëÃmantre«u tu tattaddevatÃsm­tyupakÃrakatvamapyasti / etena mantravyÃkaraïaæ nirvyƬham / ye tu saptakoÂayo mahÃmantrÃ÷ ityÃptaÓÃstraprati«ÂhitÃ÷, te tu praïavayogÃyogÃdibhirvaidikÃ÷ tÃntrikÃ÷ iti vibhajyante / tatra ÓÆdrÃdhikÃratvasidhyarthaæ tÃntrikaparibhëÃ; na punaravaidikatayÃ, ÓrautasmÃrtÃdibhedavyapadeÓavat pramÃïasiddhatvÃviÓe«Ãt / sarve«Ãæ ca mantrÃïÃæ sadvÃrakamadvÃrakaæ ca paramÃtmaiva pratipÃdya÷ phalapradaÓca / sadvÃrake«u tÃvat viniyogabhedÃd bahudhÃbrahmaïi paryavasÃnam / tattaddevaÓarÅratvÃt tattadaæÓatayà sthite÷ / aind«ÃdinyÃyataÓcai«Ãæ sarve«ÃmÅÓvare sthiti÷ // nyÃ. pa. Óa. 31 vidhyadhÅnaprav­ttyuttambhakavÃkyaviÓe«o hyarthavÃda÷ / so 'pi pratyak«Ãdyaviruddhe svÃrthe pramÃïam, svata÷ prÃmÃïyasyÃnapÃyÃt / yatra virodhadhÅ÷, tatrÃpyaviruddhÃrthopacÃreïa tatprÃmÃïyam / sa ca kvÃcid vidhyekavÃkyatayà pramÃïÅbhavatÅtyarthavÃdÃdhikaraïÃdi«u sthÃpitam / svata÷ prayojanabhÆtÃrthaviÓe«avi«ayastu svatantratayÃpi prÃmÃïyaæ prÃpnotÅti samanvayasÆtrasiddham / tatprÃptyabhilëe tu tadupÃyavÃkyaprav­tti÷ / sa caturdhÃ---nindÃpraÓaæsÃparak­tipurÃkalpabhedÃt / ni«edhÃdiÓe«abhÆto ni«edhyÃdido«avÃdotra nindà / vidhyÃdiÓe«abhÆto vidheyÃdiguïavÃda÷ praÓaæsà / ekÃnubandhÅ kathÃviÓe«a÷ parak­ti÷ / anekÃnubandhÅ tu purÃkalpa÷ // nyÃ. pa. Óa. 32 hitÃnuÓÃsanarÆpaæ vÃkyamiha vidhi÷ / sa ca bahuvidha÷--- nityanaimittikakÃmyasaævalitavidhini«edhÃdibhedÃt / niyamaparisaækhye api vidhibhedÃveva / tatraivaæ viveka÷--- aprÃptasya vidhau prÃptirniyame prÃptapÆraïam / bÃdhastu parisaækhyÃyÃæ prÃptasyaivaikadeÓata÷ // nyÃ. pa. Óa. 33 athÃtra ko nÃma liÇÃdipratyayÃrtha÷ ? na tÃvadapÆrvam, tasmin pramÃïÃntarÃgocare vyutpattyayogÃt, tadgocaratve tu apÆrvatvavyÃghÃtÃt, liÇÃdibodhite vyutpattÃvitaretarÃÓrayaprasaÇgÃt / vimarÓata÷ siddhi÷ syÃditi cenna, vimarÓasya sm­tyanubhavÃtiriktasyÃnamyupagamÃt, kriyÃkÃryevyutpannasya cÃnvayÃyogyatÃyÃmapi lak«aïÃdibhireva nirbÃhyatvÃt, abhidhÃnÃnyathÃkaraïÃyogÃt, prathamavyutpatterapi sarvatra kÃrya eveti niyamÃbhÃvÃt / tathÃ---gÃmÃnayetyÃdiprayojakav­ddhavÃkyaÓravaïasamanantaraæ gavÃnayane prav­ttaæ puru«amÃlokya pÃrÓvastho vyutpitsuÓcetanaprav­tte÷ kÃryatÃbuddhipÆrvakatvÃt prayojyav­ddhakÃryatÃbuddheÓca kÃraïÃntarÃdarÓanÃt yadanantaraæ yat d­Óyate tattasya kÃraïamiti prayojakav­ddhavÃkyameva prayojyav­ddhakÃryatÃbuddhe÷ kÃraïamityadhyavasyati / tathà kasyacit 'putraste jÃta÷' iti kenacidukte pratipannaputrotpattestasya priyatvaæ ca j¤Ãyate / vyutpitsu÷ putrajanmavÃkyaÓrÃviïa÷ puru«asya mukhavikÃsamÃlokya tasya priyÃrthapratiprattinimittatvÃnumÃnÃt tatpratÅteÓca kÃraïÃntarÃdarÓanÃt putrajanamavÃkyameva kÃraïaæ kalpayati / na ca putrajanmana÷ priyatvaæ bÃlenÃj¤Ãtamiti vÃcyam, praj¤Ãtaputrajanmanastasya prau¬hasya bhëÃntaravat prathamavyutpattÃvevaæ saæbhavÃt, nodÃharaïamÃdaraïÅyamiti ca nyÃyavida÷ // nyÃ. pa. Óa. 34 tataÓca ye bÃlÃnÃæ priyatvena saæpratipannà bhak«yabhojyÃdaya÷, taddarÓÅ vyutpitsustatsaæpattiÓrÃviïa÷ puru«asya mukhavikÃsadarÓanÃdiprakriyayà vyutpadyata iti kiæ nopapadyate ? priyÃntarasm­tyÃdibhirapi mukhe vikÃsa÷ saæbhavatÅti cet, tathaiva svayaæ tadadhÅnaprayojanÃntarasmaraïÃdinÃpi gavÃnayanakartavyatÃbodha÷ saæbhavet / Ãsatti viÓe«avaÓÃdanekaprayogÃnugateÓca vyavastheti cet, tulyam / tathÃpi tattatpriyÃnubandhisulagnajanmasukhaprasavasvÃduvÃktvÃdihar«ahetvarthÃntarasaæbhÃvanayà viÓe«o durniÓcaya÷ iti cenna, gavÃnayanepi vatsasaæyojanak«ÅrasaæpÃdanÃdikartavyatÃbodhakepi vÃkye tadarthagavÃnayanasaæbhavÃd gÃmÃnametyÃdivÃkyaæ gavÃnayanakartavyataikabodhakamiti kathaæ niÓcinuyÃt ? anvayavyatirekamahimavaÓÃd d­«ÂÃnugrahÃcceti cet, tulyam / tadevaæ putrajanmavÃkyodÃharaïasamÅkÃrasya mandamatÅnÃæ durÃrohatvÃt tadupek«aïena spa«ÂataravyutpattiprakÃro yÃd­cchiko buddhipÆrvaÓca bhëyakÃrairdarÓita÷; tadatra likhyate--- "evaæ kila bÃlÃ÷ ÓabdÃrthasaæbandhamavadhÃrayanti; mÃtÃpit­prabh­tibhirambÃtÃtamÃtulÃdÅn ÓaÓipaÓunaram­gapak«isarÅs­pÃdÅæÓca enamavehi, imaæ cÃvadhÃraya, ityabhiprÃyeïÃÇgulyà nirdiÓya nirdiÓya taistai÷ Óabdaiste«u te«u bahuÓa÷ Óik«itÃ÷ Óanai÷ Óanaistaireva Óabdaiste«u te«varthe«u svÃtmanÃæ budhdyutpattiæ d­«Âvà ÓabdÃrthayo÷ saæbandhÃntarÃdarÓanÃt saÇketayit­puru«Ãj¤ÃnÃcca te«varthe«u te«Ãæ ÓabdÃnÃæ prayogo bodhakatvanibandhana iti niÓcinvanti / punaÓca vyutpannetaraÓabde«vasya ÓabdasyÃyamartha iti pÆrvav­ddhai÷ Óik«itÃ÷ sarvaÓabdÃnÃmarthamavagamya parapratyÃyanÃya tattadarthÃvabodhi vÃkyajÃtaæ prayu¤jate / prakÃrÃntareïÃpi ÓabdÃrthasaæbandhÃvadhÃraïaæ suÓakam---kenacit puru«eïa hastace«ÂÃdinà 'pità te sukhamÃste, iti devadattÃya j¤Ãpaya'" iti pre«ita÷ kaÓcit tajj¤Ãpane prava­tta÷ 'pità te sukhamÃste' iti Óabdaæ prayuÇkte; pÃrÓvasthonyo vyutpitsurmÆkavacce«ÂÃviÓe«aj¤a÷ tajj¤Ãpane prav­ttamimaæ j¤ÃtvÃnugata÷ tajj¤ÃpanÃya prayuktamimaæ Óabdaæ ÓrutvÃ, ayaæ Óabdastadarthabuddhiheturiti niÓcinotÅti kÃryÃrtha eva vyutpattiriti nirbandho nirnibandhana÷" iti // nyÃ. pa. Óa 35 atra pità te sukhamÃsta iti vÃkyasya sthÃne apavarake daï¬a÷ sthita÷ ityudÃharaïÃntaramÃtramanyatroktam / ata÷ siddhÃsiddhepyÃdyavyutpatti÷ / bhavatu và prathamavyutpatti÷ kÃrya eva, tathÃpi prayogÃnvayavyatirekavaÓÃdeva ÓabdaÓaktirvivecanÅyà / prayujyante ca siddhaparà evÃvivak«itakartavyai÷ ÓabdÃ÷; yathÃ--- kosau rÃjà ? kaurava÷ / kautukamÃtrÃdeva hyatra praÓna÷, prativacanaæ ca tadanuvidhÃyyeva / ato yathà padÃnÃæ prÃtisvikÅ Óakti÷ siddhe kÃryepÅti yathÃsaæbhavaæ ni«k­«yate, tathà tÃtparyamapi, yathÃyogameva vyutpattyupÃyatvepi ca kÃryasya sarvaÓabdatÃtparyavi«ayatvÃyukte÷ / kÃryavÃkyepi pravartakatvÃdilak«aïaæ ca prÃdhÃnyamapÆrvasya m­gyam, sukhadu÷khÃbhÃvÃbhyÃmatiriktasya svata÷ svasmin pravartakatvÃyogÃt, vyutpattidaÓÃyÃmapyasukharÆpasyÃnayanÃderanyaÓe«atayaiva prav­ttiÓe«atvÃvagamÃt / ata÷ sukhe du÷khaniv­ttau và sÃk«Ãt kÃryatvabodha÷; tadarthatayà tatsÃdhane / apek«itatvena ca sÃdhanavat sÃdhanasÃdhanepi kÃryatÃbodhopapatti÷ / na ca sukhÃditvamapÆrvasya; na ca tatsÃdhanatayà tatpravartakatvamabhyupagatam / abhyupagamepi laukikasevyaprÅtyeva devatÃprÅtyaiva ÓrutyÃdisiddhayà kÃlÃntarabhÃviphalasiddhauliÇvÃcyatayà svarÆpeïa và tatkalpanÃyogÃt, rÃtrisatrÃdinayÃcca / prati«ÂhÃdeÓaviÓe«aÓatayÃtanÃsÃdhanatvagh­täjanacchÃgÃdiparigrahavat vidhyapek«itaæ pratÅtaæ ca devatÃprÅtyÃtmakamevÃpÆrvaæ liÇvÃcyatayà svarÆpeïa và dvÃramupakalpyatÃm; kimanyena ? // nyÃ. pa. Óa. 36 yacca jalpantyardhalokÃyatikÃ÷--- "vigraho havirÃdÃnaæ yugapat karmasannidhi÷ / prÅti÷ phalapradÃnaæ ca devatÃnÃæ na vidyate" // iti, tadapi jaiminih­dayÃnabhij¤atÃnibandhanam; na hi svata÷ pramÃïÃmnÃyasm­tipurÃïÃdisiddhÃ÷ sÃdhakabÃdhakapramÃïÃgocarÃ÷ devatÃvigrahÃdayo hÃtuæ yuktÃ÷ / na cÃyogye«vanupalambhamÃtreïa bÃdha÷ ÓaÇakya÷, atiprasaÇgitvÃt, sÃk«ÃllokÃyatikavÃdaprasaÇgÃt / stutyà vidhiÓe«abhÆte«vapyarthavÃde«u tadarthatayaiva svÃrthamabhidadhÃne«u na vÃkyabhedÃdido«a÷ / stutyÃdiparatvepi na mukhyÃrthabÃdha÷, svÃrthabÃdhakÃbhÃvo svÃrthaprahÃïÃyogÃt; na ca sarvà stutirayathÃrthÃ; na cÃsatà guïena kathitena stutisiddhi÷ / yatra tu mukhyÃrthabÃdha÷, tatrÃpyaipacÃrikaæ ki¤cidÃlambanamabhipretam; anyathà vi¬ambanamÃtrameva syÃt / na copacchandanamÃtratÃ, tajj¤Ãne puæsa÷ prav­ttyanupakÃrÃt, nirÆpakasya ca tadaj¤ÃnÃyogÃt, anyathà bhrÃntimÆlaprav­ttitvaprasaÇgÃt; samanvayÃdhikaraïanayÃcca siddhaikaparÃ÷ santi bhÃgÃ÷ / tadanudhÃvinaÓcetihÃsapurÃïÃdaya÷ // nyÃ. pa. Óa. 37 nanvarthavÃdÃdhikaraïe "vidhinà tvekavÃkyatvÃt stutyarthena vidhÅnÃæ syu÷" iti sarve«ÃmarthavÃdÃnÃæ vidhyekavÃkyatvamuktam; samanvayasÆtre tu kathaæ tadviruddhokti÷ ? maivam; arthavÃdÃprÃmÃïyapÆrvapak«apratik«epÃya vidhyekavÃkyatayà prÃmÃïyaæ saæbhavatÅtyetÃvanmÃtramarthavÃdÃdhikaraïe sthÃpitam / vidhyekavÃkyatve brahmasvarÆpatÃtparyÃbhÃvapÆrvapak«astu apavarakanidhisadbhÃvÃdivÃkyavat svata÷prayojanabhÆtÃrthavi«ayavÃkyÃnÃæ bhinnavÃkyatayÃpi prÃmÃïyamupapÃdya samanvayasÆtre pratik«ipyata iti virodhÃbhÃvÃt / api cautsargiÇkamÃpavÃdika¤ca taæ tamarthaæ pratipÃdayatsu vÃkye«u vi«ayavyavasthayà virodhaÓamanaæ vyÃkaraïÃdi«vapi d­«Âamiti / ata eva brÃhmaïaÓe«Ã arthavÃdà ityÃr«amapi vÃkyamautsargikavi«ayamavagantavyam / yà tu ÓabdabhÃvanaiva liÇÃdyartha iti kaumÃrilakus­ti÷, sà tu pratÅtiviæsavÃdÃdipratihatÃ; na hi vidhivÃkyaÓrÃvÅ puru«a÷, liÇÃdi svavyÃpÃramabhidhatte, ato mayà pravartitavyamiti manyate / na ca yÃgÃdisvarÆpe liÇÃdivyÃpÃre ca kenacid vÃkyena samuccitya pratipÃditepi kaÓcit pravartamÃno d­Óyate / liÇÃdeÓca j¤ÃyamÃnatvalak«aïavyÃpÃramÃtrÃcchaktilak«aïavyÃpÃrÃdvà pravartakatve vyutpatte÷ prÃgapi tata÷ prav­ttiprasaÇga÷; vyutpatterapi sahakÃritve tatsÃpek«Ãyà nirvi«ayÃyÃstasyà asaæbhavÃt tadvi«ayo vÃcya÷ / na ca svavyÃpÃre liÇÃdi÷ kvacid vyutpanna÷ / sarve«Ãmapi ÓabdÃnÃæ svavyÃpÃrÃtirikta eva hyarthe vyutpatti / ye cÃbhidhÃdaya÷ ÓabdÃ÷, tepi na Ó­ÇgagrÃhikayà svavyÃpÃramabhidadhati; api tu ÓabdamÃtravyÃpÃre tatprav­tte÷ sÃmÃnyopÃdhikro¬ÅkÃreïa svavyÃpÃrasyÃpi niveÓa÷; ata evÃbhidhÃdiÓabdÃbhidheyasya nimittasya ca sÃmÃnyata÷ pratipannatvÃd vyutpattyupapatti÷ / liÇÃdestu svavyÃpÃre pratÅte tatra vyutpatti÷ syÃt; tatpratÅtirvyutpannena cet, anyonyÃÓraya÷; avyutpannena cet, atiprasaÇga÷, iti / na ce«ÂasÃdhanatvamÃtraæ liÇÃdibodhyam, 'tave«Âa sÃdhanamidam, ate÷ kuru' iti sahaprayogadarÓanÃt / na cÃdarÃdinibandhanà punaruktiriyam, pratÅteratathÃtvÃt, hetusÃdhyanirdeÓÃyogÃcca / 'kartavyamidam, ata÷ kuru ityapi d­Óyate, iti cenna, brÃhmaïasya kartavyamidam, atastavÃpi kartavyamitivat sÃmanyaviÓe«Ãdivivak«Ãyà avirodhÃt, atyantaikÃrthavivak«ÃyÃæ tu tatrÃpi prayogÃyogÃt / ata eva Ãptasya vakturicchÃmÃtraæ liÇÃdyartha÷, iti pratyuktam; Ãptasye«Âamidam, atà mamedaæ kÃryam iti pravartamÃnapuru«ÃbhilÃpaviÓe«adarÓanÃt / na ca liÇÃrthatvÃdeva nimantraïÃdivad vidhirapi vaktrabhiprÃyamÃtramiti vÃcyam, saæbhÃvanÃdibhirviÓe«avihitaiÓcÃnaikÃntyÃt; ekaÓabdavÃcyatÃmÃtreïaikatve cÃnekÃrthaÓabdabhaÇgaprasaÇge d­«ÂÃntopi na sidhyet / yadyapi paramate hyudayanoktà ni«edhÃnupapatti÷, tathÃpi na sÃsmatpak«amavagÃhate, kartavyatÃyà vidhyarthatve na kartavya iti na¤anvayÃvirodhÃt; kart­vyÃpÃrasÃdhyatvameva ca kartavyatvam; tathÃhi vedÃrthasaÇgahe "liÇÃde÷ koyamartha÷ parig­hÅta÷"' iti praÓnapÆrvakaæ pratyuktam--- "yaja devapÆjÃyÃm, iti devatÃrÃdhanabhÆtayÃgÃde÷ prak­tyarthasya kart­vyÃpÃrasÃdhyatÃæ vyutpattisiddhÃæ liÇÃdayobhidadhatÅti na ki¤cidanupapannam, kart­vÃcinÃæ pratyayÃnÃæ prak­tyarthasya kart­vyÃpÃrasaæbandhaprakÃro hi vÃcya÷; bhÆtavartamÃnatÃdimanye vadanti, liÇÃdayastu kart­vyÃpÃrasÃdhyatÃæ vadanti" iti / bhëye cÃdyasÆtre---"ato vidhivÃkye«vapi dhÃtvarthasya kart­vyÃpÃrasÃdhyatÃmÃtraæ ÓabdÃnuÓÃsanasiddhameva liÇÃdervÃcyamityadhyavasÅyate, dhÃtvarthasya ca yÃgÃderagnyÃdidevatÃntaryÃmiparamapuru«asamÃrÃdhanarÆpatÃ, samÃrÃdhitÃt paramapuru«Ãt phalasiddhiÓceti 'phalamata upapatte÷' iti pratipÃdayi«yate" iti / atra kart­vyÃpÃrasÃdhyatÃmÃtramiti ni«k­«ÂÃrthapradarÓanÃyoktam; pratipattiprakÃrastu yajetetyÃdau svavyÃpÃrasÃdhyayÃgÃdiviÓi«Âa÷ iti kart­prÃdhÃnyenaiva / yathoktaæ dÅpe kartradhikaraïai--- "yajeta, upÃsÅta, iti hi kartari lakÃra÷, ata÷ kartÃrameva bodhayati ÓÃstram" iti / uktaæ ca vedÃrthasaægrahepi-- "svargakÃmo yajeta, ityevamÃdi«u lakÃravÃcyakart­viÓe«asamarpakÃïÃæ svargakÃmÃdipadÃnÃæ niyojyaviÓe«asamarpakatvaæ ÓabdÃnuÓÃsanÃviruddham" iti / yadyapi dÅpagrantha÷ puæsa÷ kart­tvaæ Órutisiddhamityatraiva tatpara÷, tathÃpi dhÃtvarthasÃdhyatÃparaliÇÃdi«vapi kartapradhÃnatayà v­ttiæ pradarÓya sÃæravyÃn pratik«ipatÅti tÃdarthyÃt tatrÃpi tatparatvameva grÃhyam / pacatÅtyÃdau pÃkaæ karotÅtyÃdinipuïavyÃkriyÃÓca k­tikarmatayaiva dhÃtvarthasyÃnvayaæ vya¤jayanti // nyÃ. pa. Óa. 38 ÓrÅgÅtÃbhëye caitad vya¤jitam--- 'yudhyasva' ityatra 'yuddhÃkhyaæ karmÃrabhasva' iti vyÃkhyÃnÃt / vyÃkaraïÃt karaïatayà ca dhÃtvarthasyÃnvaye kathaæ kriyÃviÓe«aïasya karmavibhaktyantatà ? na hi viÓe«yeïa viÓe«aïaæ bhÃvayedityanveti, phalasyÃpÆrvasya và bhavadbhirbhÃvyatvÃbhyupagamÃt; vartamÃnavyapadeÓÃdi«u ca sÃdhyÃntarÃbhÃvepi na viÓe«aïamÃtraæ sÃdhyam, na ca prathamÃntaæ kiyÃviÓe«aïam; karaïapak«epi dhÃtvarthenÃnanvayaprasaÇgÃt, ananvitaviÓe«aïatÃdyanupapatte÷ / na cÃkarmavibhaktyantena dhÃtunà karmavibhaktyantasya kathaæ sÃmÃnÃdhikaraïyamiti vÃcyam, karaïavibhaktyantenÃpyasÃmÃnÃdhikaraïyaprasaÇgÃt, na ca prapavatÅyamÃne karmatvenÃnvaye kaÓciddo«o d­Óyate, priyaÇgukÃma÷ k­«iæ kuryÃditivat svargakÃmo yÃgaæ kuryÃditi vÃkyÃrthepi virodhÃbhÃvÃt, tadvadevÃrthatastasya tadupÃyatvasiddhe÷ keneti karaïÃkÃÇk«Ãyà api ÓamanÃt / nÃmadheyagatat­tÅyÃnvayopi nÃvaÓyaæ sÃmÃnÃdhikaraïyena, tattannÃmakai÷ karmaviÓe«ai÷ devatÃpÆjÃæ kuryÃdityevaæparatvepi svarasÃnvayÃt, sÃmÃnyaviÓe«arÆpeïa vyadhikaraïanirdeÓopapatte÷ / cÃÂuvÃdena rÃjÃnaæ prÅïayeditivÃd yÃgaæ kuru«vetyÃdau na k­¤arthasyÃpi sÃdhyatvaprasaÇga÷, tasyaiva kart­vyÃpÃrarÆpatve tatsÃdhyatvÃyogÃt, prak­tipratyayoranyatarasya k­tÃvudÃsÅnatvÃt, eka÷, dvau, bahava÷, ityÃdivat / tatrÃpi yadà karmatÃæ vivak«ati, tadÃpi kart­vyÃpÃrÃntaramabhipretya vÃ, bhedopacÃreïa và nirvÃha÷; yathÃ---udakÃharaïakriyÃæ karotÅtyÃdau / na ca tÃvatÃnavasthÃ, pratÅtyanÃroheïa vyavahÃrasya paryavasitatvÃt / agnihotraæ juhotÅtyÃdiprayogaÓcÃsmatpak«ÃnukÆla÷ / ata÷, kiæ, kena, kathamiti bhavatproktavat, kimarthaæ, kiæ, kena, kathamityÃkÃÇk«Ãcatu«Âaye svargÃdinà kimarthamityÃkÃÇk«ÃpÆraïam, devatÃæ prÅïayediti kimityÃkÃÇk«ÃnaÓÃnti÷, jyoti«ÂomenetyÃdinÃmadheyÃdibhi÷ kenetyÃkÃÇk«Ã pÆryate, kathamityÃkÃÇk«ÃpÆraïaæ tu bhavatÃmasmÃkaæ ca tulyameveti ÓÃbdoyaæ panthÃ÷ / atastattadadhikÃriïa÷ svasÃdhyadhÃtvarthaviÓi«ÂatÃbodhini yajetetyÃdau tattaddhÃtvarthÃnu«ÂhÃne phalam ananu«ÂhÃne pratyavÃyaÓca sarvapraÓÃsitu÷ saÇkalpÃd bhavatÅtyapi vÃkyÃdavagatam / avÃntaradevatÃbuddhiv­ttiviÓe«astu sadvÃrakayajate ÓrÃddhabhojipuru«aprÅtyÃdivadÃnu«aÇgika÷, anyathà kalpÃntarÃdi«u pralÅnaprÃcÅnadevatÃgaïe«u pÆrvakalpÃnu«ÂhitakarmaphalÃnutpattiprasaÇgÃt / ata eva hyekasyaiva ÓrutirÃj¤Ã; anye«Ãæ cÃrÃdhakatvavadÃrÃdhyatvamapi tadÃyattamiti / nÃrÃyaïÃryaistvevamuktam--- "Ãptasya hitakÃmasya niyogaæ kecidÆcire / bhëyakÃropi bhagavÃnetadevÃnvamanyata" // iti // atra ca "svaÓÃsanÃvabodhi ÓÃstraæ ca pradiÓya" iti bhëyamabhisaæhitam / idaæ ca vidhini«edhÃnuvartanÃtivartanaprayuktanigrahÃnugrahavacanabalÃt siddham / "Óruti÷ sm­tirmamaivÃj¤Ã yastÃmullaÇghya vartate / Ãj¤ÃcchedÅ mama drohÅ madbhaktopi na vai«ïava÷" // iti // 'vidhi÷ preraïam' iti ca vyÃkÃri vaiyÃkaraïai÷ / preraïaæ ca ÓÃsanameva / tattvaratnÃkarakÃraiÓcaivamuktam--- "kriyà tacchaktirvà kimapi tadapÆrvaæ pit­sura- prasÃdo và kartu÷ phalada iti raÇgeÓa kud­Óa÷ / tvadarce«ÂÃpÆrte phalamapi bhavatprÅtijamiti trayÅv­ddhÃstattadvidhirapi bhavatpreraïamiti // " nityanaimittikÃdividhibhede«u ca praÓÃsiturabhiprÃyaviÓe«Ã÷ vya¤jitÃ÷--- "Ãj¤Ã te sanimittanityavidhaya÷ svargÃdikÃmyadvidhi÷ sonuj¤Ã ÓaÂhacittaÓÃstravaÓatopÃyobhicÃraÓruti÷ / sarvà yasya samastaÓÃsituraho ÓrÅraÇgarÃjasya te rak«ÃkÆtanivedinÅ Órutirapi tvannityaÓÃstistata÷" // iti / api ca vedÃrthasaÇgahepyupÃttaæ dravi¬abhëyam--- "svaÓÃsanÃnuvartino j¤Ãtvà kÃruïyÃt svabhÃvÃcchraddhayait vidvÃn karmadak«a÷" iti / anantaraæ cÃyamevÃrtho bhagavadgÅtÃyÃmapi darÓita÷--- "ye me matamidaæ nityamanuti«Âhanti mÃnavÃ÷ / ÓraddhÃvantonasÆyanto mucyante tepi karmabhi÷ // ye tvetadabhyasÆyanto nÃnuti«Âhanti me matam / sarvaj¤ÃnavimƬhÃæstÃn viddhi na«ÂÃnacetasa÷ // iti svÃj¤Ãnuvartina÷ praÓasya viparÅtÃn vinindan punarapi svaj¤ÃnupÃlanamakurvatÃmÃsuraprak­tyantarbhÃvamabhidhÃyÃdhamà gatiÓcoktetir id­Óa eva vidhiÓabdÃrtho vedÃntibhi÷ svÅk­ta÷" iti / parepi kecidanvavÃdi«u÷ / ato mÆlaskandhÅk­taniyogaæ dhÃtvarthasya kart­vyÃpÃrasÃdhyatvaæ và nirvi«ayapreraïÃsaæbhavÃt tatsÃdhyatvaparyantaæ pre«aïameva và liÇÃdyasÃdhÃraïÃrtha÷, iti sthite "vidhinimantraïÃmantraïÃdhÅ«ÂasaæpraÓnaprÃrthane«u liÇ" iti samabhivyÃh­tanimantraïÃdisamÃnayogak«ematayà vidhiÓabdÃrthatayà vyÃk­tasya pre«aïasyaiva liÇÃdiÓabdavÃcyatvaæ yuktamiti / anyathÃpi pre«aïamantargatamevetyapare // nyÃ. pa. Óa. 39 idaæ ca vidhivÃkyÃnÃmÅÓvaraÓÃsanÃtmakatvaæ jaimininÃpi sÆcitameva--- "codanÃlak«aïortho dharma÷" iti / codanÃÓabdo hi codakaæ ka¤cit puru«aæ sÆcayati / ah­dayÃdapi ÓÃbarodÃharaïÃdidaæ vyajyate--- "ÃcÃryacodita÷ karomÅti hi d­Óyate" iti // nyÃ. pa. Óa. 40 evaæ codanÃÓabdasÆcitaÓca puru«a÷ svavÃkyena prÃgeva viÓe«ato darÓita÷ / apica autpattikasÆtre "tasya j¤ÃnamupadeÓa÷" ityasÆtrayat / upadeÓopi hi upade«ÂÃramÃk«ipati / "tatpramÃïaæ bÃdarÃyaïasya" iti sÆtrakhaï¬e ca svasya svÃcÃryabhÆtabÃdarÃyaïasamÃnÃbhiprÃyatvaæ vya¤jitam / sa ca bÃdarÃyaïo jaiminiæ svaÓi«yamabhyupagateÓvarÃditattvaæ "sÃk«Ãdapyavirodhaæ jaimini÷" ityÃdi«u bahu«u sÆtre«vadarÓayat / pratik«epastu kvÃcitka÷ anyaparoktyÃpÃtapratÅtÃrthamandamatimohanirÃsÃrtho và k«udrapramÃdamÃtrasyÃpyuddhÃrÃrtho veti na pradhÃnavirodhakalpanaliÇgam / arthavÃdÃdhikaraïe ca "vidhinà tvekavÃkyatvÃt stutyarthena vidhÅnÃæ syu÷" iti preraïarÆpavidhipratipÃdakaliÇÃdyavayavadvÃrà samudÃyabhÆtaæ vidhyuddeÓavÃkyaæ lak«ayitvà tadekavÃkyatvamarthavÃdÃnÃæ vadan k­tsnasya vedasyeÓvarÃj¤ÃrÆpavidhipratipÃdakatvaæ tadvÃkyakaïÂhoktamasÆcayat / evamanyatrÃpi bhÃvyam // nyÃ. pa. Óa. 41 evaæ ÓrutistÃvadÅÓvarÃj¤Ã, tadanuvidhÃnÃt sm­tirapi / brÃhmaïamantrÃrthavÃdamayà hyanantà vedÃ÷ saÇkÅrïà vikÅrïÃ÷ kvacit kadÃcidutsannÃÓca / tatra k­tsnavedino manvÃdayastattaddeÓakÃlaviÓe«e«vak­tsnavedinÃæ tattvÃnu«ÂhÃnaviplavapraÓamanÃya svÃnubhÆtÃn vedÃrthÃn yathÃvannibadhnanti; atastanmÆlonÃdivÃcÃmarthanirïaya÷ / Órutism­tivirodhe tu sm­tyà mÆlÃntarÃnumÃnÃdanu«ÂhÃnavikalpaæ kecidÃhu÷ / sarve«Ãæ guïatrayavatÃmÃptatamatvepi kvÃcitkabhramasaæbhavÃcchrutyà sm­tibÃdha÷, ityapare / tattvavi«anaye tu virodhe bÃdha eva, ÃnyaparyaævÃ, vastuni vikalpÃsaæbhavÃt / sm­tidvayavirodhe tu parigrahatÃratamyÃdibhirvyavasthà / na ca kvacit sm­tÅnÃmaprÃmÃïye sarvatrÃnÃÓvÃsa÷, bÃdhakÃdarÓanÃt, kÃraïado«akÊpteÓca niyataliÇgÃbhÃvÃt, saævÃdabhÆyastvÃdibhi÷ parigrahÃnyathÃnupapattyà ca Órutereva mÆlatvakalpanopapatte÷; anyathà pauru«eyavÃkyasya sarvasyÃprÃmÃïyaprasaÇge vilÅnamÃgamena / na caitannÃni«Âamiti vaktuæ Óakyam, pitrÃdyÃptavÃkyaæ pramÃïÅk­tya cÃvÃrkasya prav­ttidarÓanÃt / na ca kvÃcitkasaævÃdamÃtreïa bÃhyÃgame«vapi visrambhÃvakÃÓa÷, pratyak«aÓrutivirodhabhÆyastvena vaidikaparigrahÃbhÃvena vedabÃhyatvaprasiddhyà vedapratik«epÃcca vedÃkhyamÆlakalpanasyÃÓakyatvÃt / na cÃlaukikaæ pratyak«ÃdimÆlatvasaæbhava÷ / yogajasÃk«ÃtkÃramÆlatvakÊptirapi vedÃviruddhasthale syÃt; na ca tatrÃpi niÓcaya÷, viparÅtopalambhasyÃpi saæbhavÃditi / tataÓca vedamÆlÃ÷ sm­tayasnividhÃ÷---dharmaÓÃstretihÃsapurÃïabhedÃt / tatrÃdyayoradÆraviprakar«ÃdekavidyÃsthÃnaniveÓa÷ / atra cÃdhik­tÃnadhik­tavibhÃgena balÃbalaniyatirÃbhÃsÃhnike darÓitÃ; purÃïe«vapi sÃttvikarÃjasÃdivibhÃgaÓca // nyÃ. pa. Óa. 42 yÃnipuna÷ sÃækhyayogapÃÓupatapa¤carÃtrÃïi, tÃnyapi dharmaÓÃstrabhedà eva;pariÓuddhÃtmacintanarÆpaj¤ÃnayogapradarÓanÃdhik­taæ ÓÃstraæ sÃækhyam; samÃdhiparyantakarmayogani«Âhaæ ÓÃstraæ yoga÷; pratibuddhetaravi«ayapaÓupatibhajanapratipÃdakaæ pÃÓupatam; pratibuddhavi«ayabhagavadananyabhajanopadeÓaprav­ttaæ tu ÓÃstraæ pa¤carÃtram / etÃni ca kvacit kvacidaæÓe parasparopajÅvÅni / parasparavirodhe tu vedÃnusÃreïa balÃbalavyavasthÃ, vedaviruddhe tvaæÓe bÃdha÷ / pramÃdasyÃnÅÓvare«u sarve«u saæbhavÃt / vipralambhasya tu asurÃdivyÃmohanodyate sÃk«ÃdÅÓvare 'pi; yathoktaæ bhagavataiva--- "tvaæ hi rudrapa mahÃbÃho mohaÓÃstrÃïi kÃraya / alpÃyÃsaæ darÓayitvà phalaæ ÓÅghraæ pradarÓaya // ahaæ mohaæ kari«yÃmi yo manaæ mohayi«yati / " iti // ato yat sÃækhyar iÓvarÃnadhi«ÂhitapradhÃnÃdipratipÃdanam, yacceÓvaramabhyupagamya kevalanimittakÃraïatvapratiphalanakalpaiÓvaryavarïanaæ yoge, yacca pÃÓupate parÃvaratattvavyatyayavedaviruddhÃcÃrÃdikalpanam, tat sarvaæ vyapohya Ói«Âe þæÓe prÃmÃïyaæ grÃhyam / na caitat tu«ataï¬ulavibhÃgavadalpaj¤ai÷ Óakyam / ato hi ÓÃrÅrake trayÃïÃæ nirÃsa÷ / pa¤carÃtraæ tu k­tsnaæ Órutivat sm­tivadvà pramÃïam, pratyak«aÓrutyÃdivirodhÃbhÃvÃt / mahÃbhÃrate ca Ãptatama mÃnavadharmaÓÃstrasyÃpi tanmÆlatvokteratyÃdareïa vyÃsadiparigrahaviÓe«ÃdÅÓvaradayÃmÆlatvena ca kÃraïado«aprasaÇgÃbhÃvÃt / "vedÃnte«u yathÃsÃraæ saæg­hya bhagavÃn hari÷ / bhaktÃnukampayà vidvÃn saæcik«epa yathÃsukham" // iti ca tatraiva vyakte÷ / vedaprÃmÃïyÃÇgÅkÃratadarthoktibhÆyastvatadvaiÓadyahetutvavacanasÃdhuparitrÃïÃrthatvasattvottaranÃradÃdiÓrot­katvÃdinibandhanaspa«ÂaprÃmÃïyatvÃt / na ca vipralambhÃrthaæ tathà nibandha÷, anyatrÃpi prasaÇgÃt;"adhÅtà bhagavan vedÃ÷" ityÃderdurgrahatvamÃtratÃtparyeïa vedanindÃdirÆpatvÃbhÃvÃt / nindÃrÆpatvepyuditahomanindÃvanninditetarapraÓaæsanaprav­tte÷ / "saÇkar«aïo nÃma jÅvo jÃyata" ityÃdestvavatÃrÃdigocaratvasya tatraiva siddhe÷ / ÓarÅrake ca--- "utpattyasaæbhavÃt""na ca kartu÷ karaïam" iti sÆtradvayena pÆrvapak«aæ k­tvà "vij¤ÃnÃdibhÃve và tadaprati«edha÷" "viprati«edhÃcca" iti tatprÃmÃïyaprati«edha÷ parih­ta÷ / tathà nirmÆlatvÃsatparigrahasatparigrahÃbhÃvavaudikasaæskÃravarjanÃvaidikasaæskÃravidhÃnavidyÃsthÃnaparigaïanÃbhÃvak«udravidyÃbÃhulyÃdimandaÓaÇkÃnÃæ bhagavadyÃmunamunibhi÷ parihÃra÷ prapa¤cita÷ iti neha pratanyate // nyÃ. pa. Óa. 43 evaæ sÃk«ÃdÅÓvaradayÃmÆlatvÃnmanvÃdinibandhanebhyosyÃtireka÷ / te«Ãæ Órutivirodhe sati bÃdhyatvamapi saæbhavet / guïatrayavaÓyatayà kÃdÃcitkabhramÃdisaæbhavÃt / sm­tyÃdÅnÃæ hi ÓrutimÆlatayaiva prÃmÃïyamiti bhëyepyuktaæ "taduparyapi" ityadhikaraïe-- "saÇkÅrïabrÃhmaïamantrÃrthavÃdamÆle«u dharmaæÓÃstretihÃsapurÃïe«u" iti // nyÃ. pa. Óa. 44 tata eva cai«Ãæ viprakÅrïaÓÃkhÃmÆlatvaæ siddhÃnta÷, ityapi sÆcitam / kvacit kadÃcit ke«Ã¤cicchÃkhÃviÓe«ÃïÃmuccheda÷; te ca punarvyÃsÃdibhi÷ kvacit kadÃcit pravartyante, ityetÃvatà ucchinnaÓÃkhÃmÆlatvamastu / uktaæ ca bhagavatà Ãpastambena--- "te«ÃmutsannÃ÷ pÃÂhÃ÷ prayogÃdanumÅyante" iti / manvÃdivacanaprÃmÃïyaæ nyÃyamantareïÃpi Órutyaiva siddham--- "yadvai ki¤ca manuravadat tadbhe«ajam" ityÃdibhi÷ / evaæ Ói«ÂÃcÃrasyÃpi--- "yathà te tatra varteran, tathà tratra vartartho÷" "yÃnyasmÃkaæ sucaritÃni, tÃni tvayopÃsyÃni" ityÃdibhi÷ / sm­tiÓca--- "sm­tiÓÅle ca tadvidÃm / ÃcÃraÓcaiva sÃdhÆnÃm" ityÃdi / Órutyaiva dharmanirïaye saæbhavati kiæ dharmaÓÃstreïa ? ityÃÓaÇkyÃha marÅci÷ --- "durbodhà vaudikÃ÷ ÓabdÃ÷ prakÅrïatvÃcca ye khilÃ÷ / tajj¤aista eva spa«ÂÃrthÃ÷ sm­titantre prati«ÂhitÃ÷" // iti satyapi dharmaÓÃstre g­hyÃpek«Ãæ darÓayati devala÷--- "manvÃdaya÷ prayoktÃro dharmaÓÃstrasya kÅrtitÃ÷ / tatprayuktaprayoktÃro g­hyakÃrÃ÷ svamantrata÷" // iti / ato dharmaÓÃstrag­hyÃdisÃpek«atvaæ vedÃrthanirïayasya / virodhe ca yathÃyogaæ balÃbalavyavasthà siddhà / bhagavaddharmaÓÃstrasya tu pa¤carÃtrasya ÓrutyÃdivirodhe «o¬aÓigrahaïÃderiva deÓakÃlÃdhikÃryavasthÃviÓe«avi«ayatayà vikalpa eva, ÓruterivÃsyÃpi do«asaæbhÃvanÃvirahÃdisiddhe÷ / ÃhuÓcaivamabhiyuktÃ÷--- "vede kartrÃdyabhÃvÃt" ityÃrabhya, "tasmÃt sÃækhyaæ sayogaæ sapaÓupatimataæ kutracit pa¤carÃtraæ sarvatraiva pramÃïaæ tadidamavagataæ pa¤camÃdeva vedÃt" // iti / anyatra ca--- upani«adi tu bahvyÃæ vyÃvagho«yÃmado«a- pratihataguïarÃÓirghu«yate tÃrk«yaketu÷ / Órutirapi tadupaj¤ai÷ pa¤carÃtrairvikalpaæ na labhata iti sÆktaæ bhëyak­dyÃmunÃryai÷" // iti / tadetat yÃmunÃcÃryairÃgamaprÃmÃïye saæbhÃvitasamastapÆrvapak«ayuktinirÃkaraïena / prapa¤citam / tadanusÃreïaiva bhëyakÃrai÷ ÓrÅpäcarÃtrÃdhikaraïaæ vyÃkhyÃtam / "ÓrutimÆlamidaæ tantraæ pramÃïaæ kalpasÆtravat / " ityÃdi vacanaæ tu trayyantamÆlatayà ekÃyanaÓrutimÆlatayà ca yojyam / na cÃtra vedatve sandegdhavyam, "yaæ vÃke«vanuvÃke«u ni«atsÆpani«atsu ca / mahato vedav­k«asya mÆlabhÆto mahÃnayam // skandhabhÆtà ­gÃdyÃste ÓÃkhÃbhÆtÃstathà mune / " ityÃdivacanÃt / tathà ­gvedapÃÂhe paÂhitam--- "vratametat suduÓcaram" iti saævÃdapradarÓanÃt, vedaÓÃkhÃvyÃsadaÓÃyÃæ niruktaÓÃkhÃyà api gaïitatvÃt, bhagavacchÃstrasÃrabhÆtasÃttvatapau«karÃdi«u rahasyÃmnÃyavidhÃne "ekÃyanÅyaÓÃkhoktairmantrai÷ paramapÃvanai÷ / " ityÃdibhi÷ tacchrutitpratipÃdanÃt / atra bhagavadyÃmunamunibhirevokto grantho likhyate--- "yadapyuktam--- 'garbhÃdhÃnÃdidÃhÃntasaæskÃrÃntarasevanÃt bhÃgavatÃnÃma brÃhmaïyam' iti, tatrÃpyaj¤ÃnamevÃparÃdhyati, na punarÃyu«mato do«a÷; yata ete vaæÓaparamparayà vÃjasaneyaÓÃkhÃmadhÅyÃnÃ÷ kÃtyÃyanÃdig­hyoktamÃrgeïa garbhÃdhÃnÃdisaæskÃrÃn kurvate, ye puna÷ sÃvitryanuvacanaprabh­ti trayÅdharmÃtyÃgena ekÃyanaÓrutivihitÃneva catvÃriæÓatsaæskÃrÃn kurvate, tepi svaÓÃkhÃg­hyoktadharmaæ yathÃvadanuti«ÂhamÃnà na ÓÃkhÃntarÅyakarmÃnanu«ÂhÃnÃt brÃhmaïyÃt pracyavante, anye«Ãmapi parasparaÓÃkhÃvihitakarmÃnanu«ÂhÃnanimittÃbrÃhmaïyaprasaÇgÃt; sarvatra hi jÃticaraïagotrÃdhikÃrÃdivyavasthità eva samayÃcÃrà upalabhyante / yadyapi sarvaÓÃkhÃpratyayamekaæ karma, tathÃpi na parasparavilak«aïÃdhikÃrisambaddhà dharmÃ÷ kvacit, samuccÅyante / vilak«aïÃstrayÅvihitasvargaputrÃdivi«ayopabhogasÃdhanaindrÃgneyÃdikarmÃdhikÃribhyo dvijebhyastrayyantaikÃyanaÓrutivihitavij¤ÃnÃbhigamanopÃdÃnejyÃprabh­tibhagavatprÃptyekopÃyakarmÃdhikÃriïo mumuk«avo brÃhmaïÃ÷, iti nobhaye«ÃmapyanyonyaÓÃkhÃvihitakarmÃnanu«ÂhÃnamabrÃhmaïyamÃpÃdayati / yathà ca ekÃyanaÓÃkhÃyà apauru«eyatvam, tathà kÃÓmÅrÃgamaprÃmaïyaæ eva prapa¤citamiti neha prastÆyate / prak­tÃnÃæ tu bhÃgavatÃnÃæ sÃvitryanuvacanÃditrayÅsambandhasya sphuÂataramu palabdhirna tattyÃganimittavrÃtyatvÃdisandehaæ sahate" iti // nyÃ. pa. Óa. 45 caturvidhaæ cedaæ pa¤carÃtram--- ÃgamasiddhÃnta÷, divyasiddhÃnta÷, tantrasiddhÃnta÷, tatrÃntarasiddhÃntaÓceti / caturvidhaæ cedaæ vedamÆlabhÆtÃæÓasya upab­æhaïam; tadabhiprÃyeïa hyuktaæ mahÃbhÃrate--- "mahato vedav­k«asya mÆlabhÆto mahÃnayam / " ityÃdi / caturïÃæ cai«Ãæ lak«aïÃdikaæ ÓrÅpau«karÃdi«u bhagavataiva darÓitam / yacca te«u catur«u sÃdhÃraïyÃsÃdhÃraïyÃrcopasaæhÃryÃnupasaæhÃryÃdikaæ vaktavyam, tat sarvaæ ÓrÅpäcarÃtrarak«ÃsiddhÃntavyavasthÃyÃæ sarvaparÃmarÓena sÃdhitamasmÃbhiriti tatraiva tadvistara÷ sÃttvatadharmagopturananyairanusandheya iti nÃtra prabrÆma÷ / evaæ sthite kecid bÃhlÅkaprÃyÃ÷ ÃgamabÃhyÃ÷ ÓrÅmadvaikhÃnasaprÃmÃïye viÓerate / tatra tÃvat kalpasÆtraæ nÃpramÃïam, itaravadeva kalpasÆtratvÃt, tatkartuÓca kalpasÆtrakÃratvaprasiddhe÷, vedÃviruddhatvÃt, vaidikamantraireva sakaladharmavidhÃnÃt, sÆtrÃntarÃïÃmapi kuï¬asanniveÓalak«aïÃdi«u kvacit kvacit tadupajÅvanÃt, varïÃÓramadharmÃïÃmanukÆlaæ nÃrÃyaïaparatvapratipÃdanÃderapi sattvamÆlatvena prÃmÃïyaikahetutvÃt, "harimeva smarennityaæ karmapÆrvÃpare«vapi / dhyÃyennÃrÃyaïaæ devaæ snÃnÃdi«u ca karmasu" // ityÃdinà ÓaunakÃdibhirapi tathaiva vidhÃnÃt, vaæÓaparamparayà ca vaikhÃnasairadhÅyamÃnatayà viplavasyÃpyanavakÃÓatvÃt / astu kimapi tat, idaæ taditi kiæ niyÃkamamiti cet, itarÃnupalama÷ tadupalambhaÓca, anyathà sarvatra Órutism­tyÃdÅnÃæ tathà tathà saæÓayaprasaÇgÃt / astvidameva tat, pramÃïaæ ca, tathÃpi bhÃrgavÃdicatu«kasya kathaæ prÃmÃïyam ? iti cenna, uktottaratvÃt, mahar«ipraïÅtatvavedÃviruddhatvÃde÷ samatvÃt / pa¤carÃtravirodhostÅti cenna, tattve tadabhÃvÃt, kartavyakriyÃdibhedasyÃpi pratiniyatÃdhikÃrivi«ayatvenaivopapatte÷, kalpasÆtraprakriyÃbhedavat, ÃgamadivyatantratantrÃntararÆpapa¤carÃtrÃvÃntaracatu«kakriyÃdivibhÃgavacca / ÃÓvamodhike ÓrÅvai«ïavadharmaÓÃstre dvitayamapi samaprÃmÃïyatayopÃttam / dvayorapi parasparaprÃmÃïyam "vi«ïostantraæ dvidhà proktam" ityÃdi«u vya¤jitam / parasparÃk«epavacanÃni tu ik«ubhak«ak­ticikÅr«ubhirasahi«ïubhirupak«iptÃni và svaÓÃstrapraÓaæsÃrthavÃdarÆpÃïi veti na tato virodha÷ // nyÃ. pa. Óa. 46 nanu bhÃrgavÃdÅni na tÃvat kalpasÆtrÃïi, tathÃnabhyupagamÃt, aprasiddhe÷, ayukteÓca, / na sm­tyantarÃïi, manvÃdi«vapÃÂhÃt tadvat tatprasiddhyabhÃvÃccÃna ca svatantratantrÃntarÃïi, sÃækhyayogÃdisahapÃÂhÃdarÓanÃt, vaikhÃnasÃnuvartanÃcca / tat katamÃæ vidhÃmavalambyÃmÅ«Ãæ prÃmÃïyamucyate ? / manvatribhÃrgavÃdivat nÃradÅyÃdivacca dharmaÓÃstratayaiva te«Ãmapi prÃmÃïyam, a«ÂÃdaÓÃdiparigaïanasya upalak«aïatÃyÃ÷ prÃmÃïikairabhyupagamÃt / sm­tyantare«u devotsavÃdiprapa¤canaæ nÃstÅti cet, mà bhÆt prapa¤canam, svarÆpaæ tÃvadanuj¤Ãtaæ tatprapa¤caparÃïÃm / tathÃpi jÅvÃnÃmantatonyonyavai«amyamÃtrasya ca sÃrvatrikatvÃnnik­«ÂÃdhikÃrikÃïi tÃnÅti cenna, te«vanye«u ca brÃhmaïyaikapradhÃnatvavacatÃt, tathopalabdheÓca / kathaæ te«Ãæ brÃhmaïyamiti cet, ÓÃntaæ pÃpam / ÓravasÅ pidadhÅmahi / tathÃpi vaktavyam / d­Óyante hyete vaæÓaparamparayà vedamadhÅyÃnà vekhÃnasasÆtroktavaidikasakalasaæskÃraÓÃlino varïÃÓramadharmakarmaÂhà bhagavadekÃntà brÃhmaïÃ÷ / nÆnamamÅ«Ãæ brÃhmaïyaikakÃraïena bhÃgavatatvenaiva viparÅtaæ bambhramÅti brÃhmaïagardabha÷; anyathà vaikhÃnasakalpasyÃpi niradhikÃritvenÃprÃmÃïyaprasaÇga÷ / astu tatprÃmÃïyam; santu ca deÓÃntare kÃlÃntare và tadadhikÃriïa÷; amÅ tu katame ? iti cet, deÓÃntarÃdÃvapyevaæ vaktuæ ÓakyatvÃt; viparÅtaæ và kasmÃnna syÃt ?; evaæ ca sati sÆtrÃntarÃdi«vapi ka÷ samÃÓvÃsa÷ ? / vaikhÃnasÃnÃæ nik­«ÂajÃtitvavacanavivÃdÃbhyÃæ sandehavi«ayatvamiticet, ÃptagranthasthatÃd­ÓavacanÃbhÃvÃt; bhÃvepyete«Ãæ nik­«ÂajÃtitve pramÃïÃbhÃvÃt; ÃgamaprÃmÃïyoktasÃtvatÃdisamÃkhyÃnirvÃhasamatvÃt; na hyanekÃrtha÷ Óabdo nÃsti, na ca ÓabdaikyÃdarthaikyam, ÓabdabhedenÃrthabhedo vÃ; anyathà vilÅnaæ t­tÅyÃÓrameïÃpi; vivÃdasya tubhavÃd­ÓajihvÃspandamÃtrÃdhÅnasya sÆtragotrÃdÃvapi suÓakatvÃt / ita÷ pÆrvaæ tÃvannÃstÅti cenna, asyÃpi vivÃdasyÃnÃditvÃyogÃt, tata÷ pÆrvamabhÃvÃta; tathà ca bhavato bhavi«yato và vivÃdasya vivÃdatvÃviÓe«Ãt tata÷ paraæ te«ÃmanÃÓvÃsaprasaÇgÃt / asmÃkaæ tÃvat te«u saæÓayo nÃstÅti cet, asmÃkaæ và kimastyamÅ«u ? / kva tarhi nik­«ÂajÃtyantaram ? / kimasmÃsu tannyÃsÅk­tam ?; yenÃsmÃbhi÷ pradarÓanÅyam / na cÃsmÃbhiranantà deÓà dra«Âuæ ÓÃkyÃ÷ / sambhavati coccheda÷, idÃnÅæ k«atriyavaiÓyamÃhi«yÃdivat / te«Ãæ ke«Ãæ cinnÃmasÃmyamÃtrÃdatrÃnupraveÓa÷ saæbhavatÅti cenna, kasyà api ÓaÇkÃyÃ÷ sarvatra sulabhatvÃt; asti ca varïitvabhik«utvÃdÅnÃæ sÃmyamanyatrÃpi / yaÓcaivamatiÓaÇkayà dÆyate, sa tu svamÃtÃpit­caritÃnavadhÃraïena svabrÃhmaïyamapi yathÃrhamatiÓaÇketeti jitaæ lokÃyatena / uktaæ ca bhagavatÃ--- "aj¤aÓcÃÓraddhadhÃnaÓca saæÓayÃtmà vinaÓyati / nÃyaæ lokosti na paro na sukha saæÓayÃtmana÷" // iti / tat siddhaæ viÓi«ÂÃdhikÃrikaæ vedÃviruddhaæ vaikhÃnasÃdismaraïaæ pramÃïamiti / yacca dharmaÓÃstrÃdi«u a«ÂÃdaÓÃdiparisaækhyÃnam, na tadadhikasaækhyÃvyavacchedaparam, anye«Ãmapi Ói«ÂaparigrahÃderaviÓi«ÂatvÃt, anuktÃæÓadarÓanÃdinà upajÅvyatvÃcceti / evaæ saparikaro veda÷ pramÃïamiti siddham // "chanda÷ pÃdau ÓabdaÓÃstraæ na vaktraæ kalpa÷ pÃïÅ jyauti«aæ cak«u«Å ca / Óik«Ã ghrÃïaæ Órotramuktaæ niruktaæ vedasyÃÇgÃnyÃhuretÃni «a ca // " evaæ saparikaravedÃrthatattvanirïayavi«ayà "athÃto dharmajij¤ÃsÃ" ityÃrabhya "anÃv­tti÷ ÓabdÃdanÃv­tti÷ ÓabdÃt ityevamantà viæÓatilak«aïÅ mÅmÃæsà / "tatra ca saæhitametaccharÅrakaæ jaiminÅyena «o¬aÓalak«aïeneti ÓÃstraikatvasiddhi÷" iti bhëyopÃtto v­ttigrantha÷ // nyÃ. pa. Óa. 47 tattvaratnÃkare tvevamuktam--- "karmadevatÃbrahmagocarà sà tridhodbhabhau sÆtrakÃrata÷ / jaiminermune÷ kÃÓak­tsnato bÃdÃrayaïÃdityata÷ kramÃt" // iti / anayordevatÃkÃï¬asya jaiminÅyatvakÃÓak­tsnÅyatvoktÅ tÃdadhÅnyÃdivivak«aya samÃnÃrthe gamayitavye / tatra karmakÃï¬Ãrthamevaæ saæjag­hu÷--- "dharmadhÅrmÃnabhedÃÇgaprayuktikramakart­bhi÷ / sÃtideÓaviÓe«ohabÃdhatantraprasaktibhi÷" // iti / "vedÃrthe nyÃyacintye prathamamavasitaæ karma taddevatà cÃ- thÃta÷ ÓÃrÅrakÃæÓe niravadhikaphalabrahmacintà tvasÆtri / tatrÃdhyÃye parasmin svayamupani«adÃmanvayosyÃvirodho mok«opÃyotha muktirvi«ayavi«ayiïau siddhasÃdhyau dvikÃrthau // " "tatrÃdyetyantagƬhÃviÓadaviÓadatacchÃyajÅvÃdivÃca÷ paÓcÃtsm­tyÃdikairak«atirahitahati÷ kÃryatÃbhrendriyÃde÷ / do«Ãdo«au t­tÅyepyavaraparagatau bhaktiraÇgÃni cÃtho- pÃsÃnu«ÂhÃprabhÃvotkramasaraïiphalÃnyantime cintitÃni // " vicÃrÃt pÆrvamevÃtra prÃptamadhyayanaæ vidhe÷ / atonadhÅtavedasya vicÃra÷ ÓÃstrabÃdhita÷ // kramo viæÓatilak«aïyà na vaidha÷ kintu yauktika÷ / ato vyutkramacintÃyÃmanaucityaæ praÓi«yate // nyÃ. pa. Óa. 48 evaæ viæÓatilak«aïÅÓravaïamananÃbhyÃæ suprati«ÂhitasamastaÓÃstrÃrthasya mok«asÃdhanatayà vidheyaæ nididhyÃsanaæ na vÃkyÃrthaj¤ÃnamÃtram, tasya rÃgaprÃptaÓravaïÃdisiddhatvÃt / ata eva ca tasmin viÓe«e vedanÃdisÃmÃnyaÓabdaparyavasÃnam / na ca nididhyÃsanÃdikaæ ni«iddham, varaïÅyatvameva vihitamiti vÃcyam; svatantrÃnyakart­kavaraïakarmÅbhÃvasyÃpuru«atantretvenÃvidheyatvÃt / atastaddhetunà prÅtirÆpatvena upÃsanameva viÓi«yate;tathà sati "bhaktyà tvananyayÃ" iti sm­tyavirodhaÓca / tadeva ca nididhyÃsanaæ prÅtirÆpaæ prakaraïaviÓe«Ãt samÃdhi÷ / ca cëÂÃÇga÷ ÓÃstre«u Ói«yate / tÃvati ca pÃta¤jalaprÃmÃïyamapi / ÃgamaÓÅlanaæ ca ÃphalÃnmÃtrayà anuvartanÅyam / smaranti ca--- "svÃdhyÃyÃdyogamÃsÅta yogÃt svÃdhyÃyamÃviÓet / svÃdhyÃyayogasaæpattyà paramÃtmà prakÃÓate" // iti / yat puna÷ ÓrÆyate--- "granthamabhyasya medhÃvÅ j¤Ãnavij¤Ãnatatpara÷ / palÃlamima dhÃnyÃrthÅ tyajed granthamaÓe«ata÷" // iti, tat koÓatyÃgÃbhiprÃyam; na ca sÃdarapaÂusaæskÃrapracayasaæsiddhamedhÃsaæpada÷ puru«asya koÓena ki¤cit sÃddhyam / medhÃvÅti ca viÓe«vate / "dhÅrdhÃraïÃvatÅ medhÃ" iti ca naighaïÂukÃ÷ / adhÅmahe ca-- "medhÃmanÅ«e mà viÓatÃæ samÅcÅna bhÆtasya bhavyasyÃvaruddhyai" iti / yaddhà muktaprÃyÃtyantani«pannayogapuru«avi«ayametat; na hi tasya ÓÃstreïa j¤Ãtavyaæ tadÃnÅmasti, sÃk«Ãtk­tasamastatattvÃrthatvÃt / yattu smaryate--- ÓÃstraj¤Ãnaæ bahukleÓaæ buddheÓcalanakÃraïam / upadeÓÃddhariæ buddhvà viramet sarvakarmasu" // iti, idaæ tu tÅvrasaæveginÃmalasÃstikÃnÃæ ca grÃhmam; buddhicalanahetÆnÃmasacchÃstrÃïÃæ tyÃgÃrthaæ vÃ; tadà viÓe«aïasÃphalyam; dharmavidyÃsthÃne«vapi hi bahirdale«vatisaærambho mumuk«orapodyate--- "na ÓabdaÓÃstrÃbhiratasya mok«o na caiva ramyÃvasathapriyasya / na bhojanÃcchÃdanatatparasya na lokacittagrahaïe ratasya" // iti, tat ÓÃbdaæ prameyatattvamadhijigami«atÃæ pramÃïe«u sÃram, tadabhÃve puæsa÷ paÓubhi÷ samatvaprasaÇgÃt iti // yasyÃj¤Ã nigamaikaharmyavalabhÅvÃstavyapÃrÃvatÅ yadbhrÆlÃsyavaÓaævadà vidhiÓivasvasthÃnasusthÃsikà / ya÷ sarvatra yathÃpuraæ vitanute nÃmÃni viÓvÃk­ti- rnityaæ na÷ pratibhÃtu sarvavacasÃæ ni«Âhà sa nÃrÃyaïa÷ // iti ÓrÅkavitÃrkikasiæhasya sarvatantrasvatantrasya ÓrÅmadveÇkaÂanÃthasya vedÃntÃnacÃryasya k­ti«unyÃyapariÓuddhau ÓabdÃdhyÃye dvitÅyamÃhnikam // samÃptaÓca t­tÅyodhyÃya÷ //