Udayana: Nyayakusumanjali, Stavaka 3 Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries are not marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdiac.pdf and https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÷rãþ // nyàyakusumà¤jalau tçtãyastabakaþ // nanvetadapi katham, tatra bàdhaka(154)sadbhàvàt / tathà hi- yadi syàt, upalabhyeta / ayogyatvàt sannapi nopalabhyata iti cet- evaü tarhi ÷a÷a÷çïgamapyayogyatvànnopalabhyata iti syàt / naitadevam, ÷çïgasya yogyatayaiva vyàptatvàditi cet- (155)cetanasyàpi yogyopàdhimattayaiva vyàptatvàt tadbàdhe so 'pi bàdhita eveti tulyam / vyàpakasvàrthàdyanupalambhenàpyanumãyate, nãstãti / ko hi prayojanamantareõa ki¤citkuryàditi / [ku.3.302] ucyate- yogyàdçùñiþ kuto 'yogye pratibandiþ (156)kutastaràm / kvàyogyaü bàdhyate ÷çïgaü kvànumànamanà÷rayam // [ku.3.303] svàtmaiva tàvat yogyànupalabdhyà pratiùiddhuü na ÷akyate; kutastvayogyaþ paràtmà(paramàtmà)? tathàhi- suùuptyavasthàyàmàtmànamanupalabhamànaþ, nàstãtyavadhàrayet / kasyàparàdhenapunaþ yogyo 'pyàtmà tadànãü nopalabhyate? sàmagrãvaiguõyàt / j¤ànàdikùaõikaguõopadhàne hyàtmà gçhyata iti asya svabhàvaþ / j¤ànameva kuto na jàyata iti cintyate pa÷càdvà kathamutpatsyata iti cet- manaso 'nindriyapratyàsannatayàjananàt; tatpratyàsattau ca pa÷càjjananàt / [ku.3.304] manovaibhavavàdinàmidamasaümatam / tathà hi / mano vibhu sarvadà spar÷arahitadravyatvàt, (157)(sarvadà) vi÷eùaguõa÷ånyadravyatvàt nityatve satyanàrambhakadravyatvàt j¤ànàsamavàyikàraõasaüyogàdhàratvàdityàde(158)riti cet-[ku.3.305] na sarveùàmàpàtataþ svaråpàsiddhatvàt / tathà hi- yadi rå(yadà hi rå)pàdyupalabdhãnàü kriyàtvena karaõatayà mano 'numitiþ, na tadà dravyatvasiddhiþ; adravyasyàpi karaõatvàt / athàsàmeva sàkùàtkàritayendriyatvena tadanumàtavyam, tathàpi vyàpakasya nirupàdhernendriyatvamityupàdhirvaktavyaþ / tatra- yadi(tadyadi) karõa÷aùkulãvat nipata÷arãràvayavasyopàdhitvam, tadà tàvanmàtre vçttilàbhaþ taddoùe ca vçttinirodhaþ ÷rotravat prasajyeta / tataþ ÷arãramàtramupàdhirabhidheyaþ (ravaseyaþ) / tathà ca tadavacchedena vçttilàbhe, "÷irasi me vedanà, pàde me sukha'mityàdyavyàpyavçttitvapratãtivirodhaþ; asamavàyikàraõànurodhena vibhukàryàõàü pràde÷ikatvaniyamàt / ÷arãratadavayavàdiparamàõuparyantopàdhikalpanàyàü kalpanàgauravaprasaïgaþ, (159)niyamànupapatti÷ceti- tato 'nyadevaikaü såkùmamupàdhitvenàtãndriyaü kalpanãyam / tathà ca tasyaivendriyatve svàbhàvike 'dhikakalpanàyàü pramàõàbhàvàt dharmigràhakapramàõabàdhaþ / [ku.3.306] atha j¤ànakrameõendriyasahakàritayà tadanumànam; tataþ sutaràü pràguktadoùaþ / yadi ca manaso vaibhave 'pyadçùñava÷àt krama upapàdyeta, tadà manaso 'siddherà÷rayàsiddhireva vaibhavahetånàmiti / [ku.3.307] atha yatràdçùñasya dçùñakàraõopahàreõopayogaþ, tatra tatpårõatàyàü kàryamutpadyata eva anyathà antyatantusaüyogebhyo 'pi kadàcit, paño na jàyota; jàto 'pi và kadàcinnirguõaþ syàt; balavattà kulàlena dçóhadaõóanunnamapi cakraü na bhràmyeta / yatra tu dçùñànupahàreõàdçùñavyàpàraþ, tatra tadvaiguõyàt kàryànudayaþ; yathà paramàõukarmaõaþ / tadihàpi yadi viùayendriyàtmanàü samavadhànameva j¤ànahetuþ, tadà tatsadbhàve sadaiva kàryaü syàt / na hyetadatiriktamapyadçùñasyopaharaõãyamasti / na ca sadaiva j¤ànodayaþ / tato 'tiriktamapekùitavyam / tacca yadyapisarvàõyevendriyàõi vyapnoti, tathàpi karaõadharmatvena kriyàkramaþ saïgacchate / akalpite tu tasminnàyaü nyàyaþ; pratipatturakaraõatvàt; cakùuràdãnàmanekatvàt iti cet-[ku.3.308] nanvevamapi yugapadj¤ànàni mà bhåvan yugapadj¤ànaü tu kena vàryate / bhavatyeva samåhàlambanamekaü j¤ànamiti cenna- ekendriyagrahyeùviva nànendriyagràhyeùvapi prasaïgàt / (160)teùvapi bhavatyeveti cenna- vyàsaïgakàle j¤ànakrameõa vivàdaviùaye kramànumànàt / [ku.3.309] bubhutsàvi÷eùeõa vyàsaïge kriyàkrama iti cet- mai(nai)vam nahyeùa bubhutsàyà mahimà, yat abubhutsite viùaye j¤ànasàmagryàü satyàmapi na j¤ànam / api tu na tatra saüskàràti÷ayàdhàyakaþ pratyayaþ syàt / yadi tvabubhutsite viùaye sàmagrãmeva sà nirundhyàt, ghañàyonmãlitaü cakùuþ pañaü naiva dar÷ayet / tasmàd bubhutsàpãndriyàntaràdàkçùya bubhutsitàrthagràhiõãndriye mano nive÷ayantã yugapadj¤ànànutpattàvupayujyate; na tu svaråpataþ / [ku.3.310] vibhuno 'pi manaso vyàpàrakramàt krama iti cenna- tasya saüyogàtiriktasya karmaråpatve vaibhavavirodhàt, guõaråpatve nityasya kramànupapatteþ; anityasya ca nityaikaguõasyàvibhudravyasaüyogàsamavàyikàraõakatvena tadantareõànupapatteþ / tadapi kalpayiùyata iti cet- tadeva tarhi manaþsthàne nive÷yatàü làghavàya / tasmàdaõveva mana iti / [ku.3.311] tathà ca tasminnanindriyapratyàsanne nirupadhànatvàdàtmanaþ suùuptyavasthàyàmanupalambhaþ / etadeva manasaþ ÷ãlamiti kuto ni÷cir(õã)tamiti cet- anvayavyatirekàbhyàm / na kevalaü tasya, kiü tu sarveùàmevendriyàõàm / na hi vi÷eùaguõamanapekùya cakùuràdyapidravye pravartate / (161)svapnàvasthàyàü kathaü j¤ànamiti cet- tattatsaüskàrodbodhe viùayasmaraõena svapnavibhramàõàmutpatteþ / udbodha eva kathamiti cet- mandataratamàdinyàyena bàhyànàmeva ÷abdàdãnàmupalambhàt / antataþ ÷arãrasyaivoùmàdeþ pratipatteþ / yadà ca manastvacamapi parihçtya purãtati vartate, tadà suùuptiþ / [ku.3.312] syàdetat- paràtmà tu kathaü parasyàyogyaþ / na hi sàkùàtkàrij¤ànaviùayatàmevàyaü na pràpnoti; svayamapyadar÷anaprasaïgàt / nàpi grahãturevàyamaparàdhaþ, tasyàpi hi j¤ànasamavàyikàraõataiva (162) tadyogatà / nàpi karaõasya; sàdhàraõatvàt / na hyàsaüsàramekameva mana ekamevàtmànaü gçhõàtãtyatra niyàmakamasti / svabhàva iti cet- tarhi (163) muktau niþsvabhàvattvaprasaïgaþ; tadekàrthatàyà apàyàditi- na; bhojakàdçùñopagrahasya niyàmakatvàt / yaddhi mano yaccharãraü yànãndriyàõi yasyàdçùñenàkçùñàni, tàni tasyaiveti niyamaþ / taduktaü pràk- "pratyàtmaniyamàt bhukte'riti / etena parabuddhyàdayo vyàkhyàtàþ / [ku.3.313] tadevaü yogyànupalabdhiþ paràtmàdau nàsti / taditarà tu na bàdhiketi tavàpi saümatam / ataþ kimadhikçtya pratibandiþ / na hi ÷a÷a÷çïgamayogyànupalabdhyà ka÷cinniùedhati / na ca prakçte yogyànupalabdhiü ka÷cinmanyate / athàyamà÷ayaþ- ayogya÷a÷a÷çïgàdàvanupalabdhirna bàdhikà syàt- iti / tataþ kim / tatsiddhyediti cet- evamastu, yadi pramàõamasti / pa÷utvàdikamiti cet- parasàdhane pratibandistarhi; na tadbàdhane / tatraiva bhaviùyatãti cet- tat kiü tatra pratibandireva dåùaõam, atha katha¤cittulyanyàyatayà yogyà eva paràtmabuddhyàdayaþ te ca bàdhità evetyapahçtaviùayatvam? na prathamaþ avyàpteþ / na hi pa÷utvàdeþ ÷a÷a÷çïgasàdhakatvena kàryatvàdeþ kartçmattvasàdhakatvaü pyàptam, yena tasminnasati tat pratiùiddhyeta / na dvitãyaþ; mitho 'nupalabhyamànatvasya vàdiprativàdisvãkàràt / tathàpi pa÷utvàdau ko doùa iti cet- na jãnãmastàvat; tadvicàràvasare cintayiùyàmaþ / [ku.3.314] syàdetat- yatpramàõagamyaü hi yat, tadabhàva eva tasyàbhàvamàvedayati / yathà råpàdiprati patterabhàva÷cakùuràderabhàvam / kàyavàgvyàpàraikapramàõaka÷ya paràtmà; tadabhàva eva tasyàbhàve pramàõamaïkuràdiùu- tanna- tadekapramàõakatvàsiddheþ / anyathà suùupto 'pi na syàt / ÷vàsasantàno 'pi tatra pramàõamiti cenna- niruddhapavano 'pi na syàt / kàyasaüsthànavi÷eùo 'pi tatra pramàõamiti cenna- viùamårcchito 'pi na syàt / ÷arãroùmàpi tatra pramàõamiti cenna- jalàvasiktaviùamå(siktamå)rcchito 'pi na syàt / tasmàt yadyat kàryamupalabhyate, tattadanuguõa÷cetanastatra tatra siddhyati / na ca kàryamàtrasya kvacidvyàvçttiriti / na ca, tvadabhyupagatenaiva pramàõena bhavitavyam, nànyeneti niyamo 'sti / [ku.3.315] na ca prameyasya pramàõena vyàptiþ / sà hi kàrtsnyena và syàt, ekade÷ena và syàt / na prathamaþ; pratyakùàdyanyatamà(ma) sadbhàve 'pi tatprameyàvasthiteþ / na dvitãyaþ; puruùaniyamena sarvapramàõavyàvçttàvapi prameyàvasthiteþ / aniyamena asiddheþ; na hi sarvasya sarvadà sarvathàtra pramàõaü nàstãti ni÷cayaþ ÷akya iti / [ku.3.316] kathaü tarhi cakùuràderabhàvo ni÷cayaþ? vyàpakànulabdheþ / (164)caramasàmagrãnive÷ino hi kàryameva vyàpakam; tannivçttau tathàbhåtànyàpi nivçttiþ / (165)yogyatàmàtrasya kadàcit kàryam, (166)tannivçttau tathàbhåtasyàpi nivçttiþ / anyathà tatràpi (167)sandehaþ / [ku.3.317] prakçte 'pi vyàpakànupalabdhyà tatpratiùedho 'stu-na, à÷rayàsiddhatvàt / na hã÷varastadj¤ànaü và kvacit siddham / àbhàsapratipannamiti cenna- tasyà÷rayatvànupapattaþ; pratiùedhyatvànupapatte÷ca / vyàvartyàbhàvavattaiva bhàvikã hi vi÷eùyatà / abhàvavirahàtmatvaü vastunaþ pratiyogità //2 // na caitadàbhàsapratipannasyàstãti kutastasya niùedhàdhikaraõatvaü niùedhyatà ce(ve)ti / [ku.3.318] kathaü tarhi ÷a÷a÷çïgasya niùedhaþ? na katha¤cit / sa hyabhàvapratyaya eva / na càyamapàramàrthikapratiyogikaþ paramàrthàbhàvo nàma, (168)tathàpà(na càpà)ramàrthikaviùayaü pramàõaü nàmeti / api ca- duùñopalambhasàmagrã ÷a÷a÷çïgàdiyogyatà / na tasyàü nopalambho 'sti nàsti sànupalambhane //3 // ken.a ca ÷a÷a÷aïgaü pratiùiddhyate, sarvathànupalabdhasya yogyatvàsiddheþ / taditarasàmagrãsàkalyaü hi tat / nanåktamàbhàsopalabdhaü hi tat / ata evà÷akyaniùedhamityuktam / anupalambhakàle àbhàsopalambhasàmagryàþ abhàvàt; tatkàle cànupalambhàbhàvàditi / kastarhi ÷a÷a÷çïgaü nàstãtyasyàrthaþ? ÷a÷e 'dhikaraõe viùàõàbhàvo 'stãti / [ku.3.319] syàdetat- yadyapã÷varo nàvagataþ; yadyapi ca nàbhàsasiddhena pramàõavyavahàraþ ÷akyasampàdanaþ, tathàpi, àtmanaþ siddhàþ, teùàü sàrvaj¤yaü niùiddhyate, kùityàdikartçtvaü ceti / tathà hi- maditare na sarvaj¤àþ cenatvàdahamiva / na ca te kùityàdikartàraþ puruùatvàdahamiva / evaü vastutvàderapi- iti / tadetadapi pràgeva parihçtam / tathà hi-[ku.3.320] iùñasiddhiþ prasiddhe÷e hetvasiddhiragocare / nànyà sàmànyataþ siddhirjàtàvapi tathaiva sà //4 // pramàõa(õena)pratãtànàü cetanànàü pakùãkaraõe siddhasàdhanam / tato 'nyeùà(169)masiddhau hetorà÷rayàsiddhatvam / àtmatvamàtreõa so 'pi siddha iti cet- ko 'syàrthaþ? kimàtmatvenopalakùità saiva vastugatyà sarvaj¤avi÷vakartçvyaktiþ, atha tadanyà, àtmamàtraü àtmatvamàtra(170)meva và pakùaþ; sarvatra pårvadoùànativçtteþ (ttiþ?) athàyamà÷ayaþ- àtmatvaü na sarvaj¤asarvakartçvyaktisamavetaü jàtitvàt gotvavat- iti- tadasat- niùedhyàsiddherniùedhasyà÷akyatvàt / tathà càprasiddhavi÷eùaõaþ pakùa ityà÷rayàsiddhiriti sa eva doùaþ / tvadupagatàgamalokaprasiddhasyaive÷varasyàsarvaj¤atvamakartçtvaü ca sàdhyata iti cenna- àgamàdeþ pramàõatve bàdhanàdaniùedhanam / àbhàsatve tu saiva syàdà÷rayàsiddhiruddhatà (171) //5 // nigadavyàkhyàtametat (172) / [ku.3.321] càrvàkastvàha- kiü (173)yogyatàvi÷eùà(ùaõà)graheõa / yannopalabhyate, tannàsti / viparãtamasti / na ce÷varàdayastathà, tato na santãtyetadeva jyàyaþ / evamanumànàdivilopa iti cet- nedamaniùñam / tathà ca lokavyavahàroccheda iti cenna- sambhàvanàmàtreõa tatsiddheþ / saüvàdena ca pràmàõyàbhimànàt- iti- atrocyate-[ku.3.322] dçùñyadçùñyoþ kva sandeho bhàvàbhàvavini÷cayàt / adçùñibàdhite hetau pratyakùamapi durlabham //6 // sambhàvanà hi sandeha eva / tasmàcca vyavahàrastasmin sati syàt / sa eva tu kutaþ? dar÷anada÷àyàü bhàvani÷cayàt; adar÷anada÷àyàmabhàvàvadhàraõàt / tathà ca gçhàdbahirga(nnirga)ta÷càrvàko varàko na nivartate; pratyuta putradàradhanàdyabhàvàvadhàraõàt sorastàóaü ÷okavikalo (174)vikro÷et / smaraõànubhavànnaivamiti cenna- pratiyogismaraõa evàbhàvaparicchedàt / paràvçtto 'pi kathaü punaràsàdayiùyati? sattvàditi cet- anupalambhakàle 'pi tarhi santãti na tàvanmàtreõàbhàvàvadhàraõam / tadaivotpannà iti cenna- anupalambhena hetånàü bàdhàt / abàdhe và sa eva doùaþ / [ku.3.323] ata eva pratyakùamapi na syàt; taddhetånàü cakùuràdãnàmanupalambhabàdhitatvàt / upalabhyanta eva; golakàdi(175)råpatvàtteùàmiti cenna- tadupalabdheþ pårvaü teùàmanupalambhàt / na ca yaugapadyaniyamaþ; kàryakàraõabhàvàditi / [ku.3.324] etena- na paramàõavaþ santi; anupalabdheþ / na te nityà niravayavà và, pàrthivatvàt ghañàdivat / na pàthasãyaparamàõuråpàdayo nityàþ råpàditvàt dç÷yamànaråpàdivat / na råpatvapàrthivatvàdi nityàkàryàtãndriyasamavàyi jàtitvàt ÷çïgatvavat / nendriyàõi santi, yogyànupalabdheþ / ayogyàni ca ÷a÷a÷çïgapratibandinirasanãyànãti (176)evaü svargàpårvadevatàniràkaraõaü nàstikànàü nisanãyam / mãmàüsaka÷ca toùayitavyo bhãùayitavya÷ceti / [ku.3.325] yadyevamanupalambhenàdç÷yapratiùedho neùyate, anupalabhyopàdhipratiùedho 'pi naiùñavyaþ / tathà ca kathaü tathàbhåtàrthasiddhirapi; anumànabãjapratibandhàsiddheþ / tadabhàve ÷abdàderapyabhàvaþ; pràmàõyàsiddheþ / seyamubhayataþ pà÷à rajjuþ (177) / [ku.3.326] atra ka÷cidàha- mà bhådupàdhividhånanam, catuþpa¤caråpasampattimàtreõaiva pratibandhanirvàhàt / tasyà÷ya sapakùàsapakùadar÷anàdar÷anamàtrapramàõakatvàt / yatra tu tadbhaïgaþ, tatra pramàõabhaïgo 'pyàva÷yakaþ / na hyasti sambhavo dar÷anàdar÷anayoraviplave (178)heturåpaviplavaiti / [ku.3.327] aprayojako 'pi tarhi hetuþ syàditi cet- bhåyodar÷anàviplave ko 'yamaprayojako nàma? na tàvat sàdhyaü pratyakàryamakàraõaü và; sàmànyato dçùñànumànasvãkàràt / nàpi sàmagryàü kàraõaikade÷aþ; pårvavadabhyupagamàt / nàpi vyabhicàrã; tadanupalambhàt / vyabhicàropalambhe và sa eva doùaþ / na ca ÷aïkitavyabhicàraþ; nirbãja÷aïkàyàþ sarvatra sulabhatvàt / nàpi vyàpyàntarasahavçttiþ; ekatràpi sàdhye 'nekasàdhanopagamàt / nàpyalpaviùayaþ; dhåmàdestathàbhàve 'pi (thàbhåtasyàpi) hetutvàt / nanu dhåmo (mo 'pi) vahnimàtre 'prayojaka eva, tannivçttàvapi tadanivçtteþ / àrdrendhanavatvaü vahnivi÷eùaü prati tu prayojakaþ; tannivçttau tasyaiva nivçtteriti- etadapyayuktam- sàmànyaprayojakatàyàü vi÷eùasàdhakatvàyogàt; tadasiddhau tasyàsiddhiniyamàt; siddhau và sàmànyavi÷eùabhàvànupapatteþ / nàpi këptasàmarthye 'nyasmin kalpanãyasàmarthyàprayojakaþ; nà÷e kàryatvasàvayavatvayorapi hetubhàvàditi / [ku.3.328] tadetadape÷alam- kathaü hi vi÷eùàbhàvàt ka÷cidvyabhicarati ka÷cicca neti ÷kayamavagantum / tato nirõàyakàbhàve sati sàhityadar÷anameva ÷aïkàbãjamiti kvàsau nirbãjà / evaü sati atiprasaktirapi càrvàkanandinã (179)nopàlambhàya / [ku.3.329] svabhàvàdeva ka÷cit ki¤cidvyabhicarati, ka÷cicca neti svabhàva eva vi÷eùa iti cet- kena cihnena punarasau nirõeya iti nipuõena bhàvanãyam; bhåyodar÷anasya ÷ata÷aþ pravçttasyàpi bhaïgadar÷anàt / yatra bhaïgo na dç÷yate (180)tat tatheti cet- àpàtato na dç÷yate iti sarvatra kàlakrameõàpi na drakùyata iti ko niyanteti / [ku.3.330] tasmàdupàdhitadvirahàveva vyabhicàràvyabhicàranivandhanam / tadavadhàraõaü cà÷akyamiti / nanu yaþ sarvaiþ pramàõaiþ sarvadàsmadàdibhiryadvattayà nopalabhyate, nàsau tadvàn; yathà bakaþ ÷yamikayà / nopalabhyate ca vahnau dhåma upàdhimattayà- iti ÷kyamiti cenna- asyàpyanumànatayà tadapekùàyàmanavasthànàt / (181)sarvàdçùñe÷ca sandehàt; svàdçùñervyabhicàràtaþ; sarvadetyasiddheþ / [ku.3.331] tàdàtmyatadutpattibhyàü niyama ityanye / tatra tàdàtmyaü vipakùe bàdhakàt bhavati / tadutpatti÷ca paurvàparyeõa pratyakùànupalambhàbhyàm / (182)na hyevaü sati ÷aïkàpi÷àcã avakà÷amàsàdayati; à÷aïkyamànakàraõabhàvasyàpi pi÷àcàderetallakùaõàvirodhenaiva tattvanirvàhàditi- (183) naivamapi; ubhayagàmino 'vyabhicàranibandhanasyaikasyàvivecanàt; pratyekaü càvyàpakatvàt / kuta÷ca kàryàtmànau kàraõamàtmànaü ca na vyabhicàrata iti / [ku.3.332] atrocyate- ÷aïkà cedanumàstyeva na cecchaïkà tatastaràm / vyàghàtàvadhirà÷aïkà tarkaþ ÷aïkàvadhirmataþ //7 // [ku.3.333] kàlàntare kadàcidvyabhicariùyatãti kàlaü bhàvinamàkalayya ÷aïkyeta / tadàkalanaü ca nànumànamavadhãrya kasyacit / måhårtayàmàhoràtrapakùamàsartvayanasaüvatsaràdayo hi bhàvino bhavanmuhårtàdyanumeyà eva, anavagateùu smaraõasyàpyanà÷aïkanãyatvàt / anàkalane và kamà÷ritya vyabhicàraþ ÷aïkyeta (ra÷aïketi) / tathà ca sutaràmanumànasvãkàraþ / evaü ca de÷àntare 'pi vaktavyam / [ku.3.334] svãkçtamanumànam / suhçdbhàvena pçcchàmaþ- kathamà÷aïkà nivartanãyeti cet- na- yàvadà÷aïkaü tarkapravçtteþ / [ku.3.335] tena hi vartamànenopàdhikoñau tadàyattavyabhicàrakoñau vàniùñamupanayatà icchàvicchidyate / vicchannavipakùeccha÷ca pramàtà bhåyodar÷anopalabdhasàhacaryaü liïgagamanàkulo 'dhitiùñhati; adhiùñhitàcca karaõàt kriyàpariniùpattiriti kimanupapannam / [ku.3.336] nanu tarko 'pyavinàbhàvamapekùya pravartate / tato 'navasthayà bhavitavyam- na- ÷aïkàyà vyàghàtàvadhitvàt / tadeva hyà÷aïkyate, yasminnà÷aïkyamàne svakriyàvyàghàtàdayo doùà nàvatarantãti lokamaryàdà / na hi hetuphalabhàvo na bhaviùyatãti ÷aïkitumapi ÷akyate / tathà sati ÷aïkaiva na syàt, sarvaü mithyà bhaviùyatãtyàdivat / [ku.3.337] athàvyatãndriyopàdhiniùedhe kiü pramàõami(dhaþ kiüpramàõaka i)tyucyatàmiti cet- na vai ka÷cidatãndriyopàdhiþ pramàõasiddho 'sti, yasyàbhàve pramàõamanveùaõãyam / kevalaü sàhacarye nibandhanàntaramàtraü ÷aïkyate / tataþ ÷aïkaiva phalataþ svaråpata÷ca nivartanãyà / tatra phalamasyàþ vipakùasyàpi jij¤àsà tarkàdàhanya nivartate; tato 'numànapravçttau ÷aïkàsvaråpamapãti sarvaü sustham / [ku.3.338] na caitadanàgamam, nyàyàïgatayà tarkaü vyutpàdayataþ såtrakàrasyàbhimatatvàt / anyathà tad vyutpàdanavaiyarthyàt / [ku.3.339] tadayaü saïkùepaþ- yatrànukålatarko nàsti so 'prayojakaþ / sa ca dvividhaþ ÷aïkitopàdhirni÷catopàdhi÷ca; yatredamucyate- "yàvaccàvyatirekitvaü ÷atàü÷enàpi ÷aïkyate / vipakùasya kutastàvat hetorgamanikàbalam // '[ku.3.340] tatropàdhistu- sàdhanàvyàpakatve sati sàdhyavyàpakaþ / taddharmabhåtà hi vyàptirjapàkusumaraktateva sphañike, sàdhanàbhimate cakàstãtyupàdhirasàvucyata iti / tadidamàhuþ- "anye paraprayuktànàü vyàptãnàmupajãvakàþ / tairdçùñairapi naiveùñà vyapakàü÷àvadhàraõà // " (mã.÷lo.và.14.1-5.) iti / [ku.3.341] tadanena vipakùadaõóabhåtena tarkeõa sanàthe bhåyodar÷ane, kàryaü và kàraõaü và tato 'nyadvà, samavàyi và saüyogi vànyathà và bhàvo vàbhàvo và, savi÷eùaõaü và nirvi÷eùaõaü và liïgamiti niþ÷aïkamavadhàraõãyam; anyathà tadàbhàsa iti rahasyam / [ku.3.342] tàdàtmyatadutpattyorapyetadeva bãjam / yadi hi kà(yadi kàr)yàtmànau kàraõamàtmànaü càtipatetàm, tadà tayostattvaü vyàhanyeta / ata eva sàmagrãnive÷ina÷caramakàraõàdapi kàryamanumimate (184)saugatà api / tasmàdvipakùabàdhakameva pratibandhalakùaõam / [ku.3.343] tathà hi- ÷àkàdyàhàrapariõativirahiõi mitràtanaye, na ki¤cidaniùñamiti nàsau tasya vyàpikà; vyàpikà tu ÷yàmikàyàþ, kàraõatvàvadhàraõàt / kàraõaü ca tat tasya; tadatipatya bhavati ceti vyàhatam / evamanyatràpyåhanãyamiti / [ku.3.344] kva punaraprayojako 'ntarbhavati? na kvacidityeke / yathà hi siddhasàdhanam- na bàdhitaviùayam, viùayàpahàràbhàvàt; nàpi nirõaye sati pakùatvàtipàtàdapakùadharmaþ, kàlàtãtavilopaprasaïgàt; na cànaikàntikàdiþ, vyabhicàràdyabhàvàt- tathàyamapi / såtraü tåpalakùaõaparamiti- tadasat- vibhàgasya nyånàdhikasaïkhyàvyavacchedaphalatvàt / [ku.3.345] kva tarhi dvayorantarnive÷aþ? asiddhe eva / tathà hi- vyàptasya hi pakùadharmatàpratãtiþ siddhiþ / tadabhàvo 'siddhi / iyaü ca vyàptipakùadharmatà(185)svaråpàõàmanyatamàpratãtyà bhavantã yathàsaïkhyamanyathàsiddhirà÷rayàsiddhiþ svaråpàsiddhirityàkhyàyate / madhyamàpyà÷rayasvaråpàpratãtyà tadvi÷eùaõapakùatvàpratãtyà veti dvayã / tatra, caramàsiddhasàdhanamiti vyapadi÷yate; vyàptisthitau pakùatvasyàhatya vighañanàt / na tvevaü bàdhe; vyàptereva prathamaü vighañanàditi vi÷eùaþ / [ku.3.346] yattvaprayojakaþ sandigdhànaikàntika ityanaikàntike 'ntarbhàvyate- tadasat- vyàptyasiddhyà hi nimittena vyabhicàraþ ÷aïkanãyo 'nyathà và / prathame asiddhireva dåùaõam; upajãvyatvàt; nànaikàntikam; upajãvakatvàt / (186)anyathà÷aïkàtvadåùaõameva; nirõãte tadanavakà÷àditi // tçtãyastabake ã÷varasyopamànàbàdhyatvaniråpaõam // [ku.3.347] upamànaü tu bàdhakamanà÷aïkanãyameva, viùayànatirekàditi kecit tathàhi- na tàvadasya viùayaþ sàdç÷yavyapade÷yaü padàrthàntarameva sambhàvanãyam; parasparavirodhe hi na prakàràntarasthitiþ / naikatàpi viruddhànàmuktimàtravirodhataþ //8 // na hi bhàvàbhàvàbhyàmanyaþ prakàraþsambhàvanãyaþ, parasparavidhiniùedharåpatvàt / na bhàva iti hi niùedhamàtreõaivàbhàvavidhiþ / tatastaü vihàya kathaü svavacanenaiva punaþsahçdayo niùedhet, nàbhàva iti / evaü nàbhàva iti hi niùedha eva bhàvavidhiþ / tatastaü vihàya svavàcaivànunmattaþ kathaü punarniùedhet na bhàva iti / ata evambhåtànàmekatàpya÷akyapratipattiþ, pratiùedhavidhyorekatrà(tvà)sambhavàt / tasmàdbhàvàbhàvàveva tattvam / [ku.3.348] bhàvattve 'pi guõavannirguõaü veti dvayameva (vetyetadapi) pårvavat / pårvaü dravyameva / uttara¤cà÷ritamanà÷ritaü veti dvayameva pårvavat / tatrottaraü samavàya eva, anavasthàbhayàt / à÷ritaü tu sàmànyavanniþsàmànya¤ceti pårvavaddvayameva / tatra prathamamapi spando 'spanda iti dvayameva / etacca yathàsaïkhyaü karma guõa iti vyapadi÷yate / niþsàmànyaü nirguõamà÷ritaü tu ekà÷ritamanekà÷ritaü veti pràgiva dvayameva / etadapi yathàsaïkhyaü vi÷eùaþsàmànya¤cetyabhidhãyate / tat (187) etatsàdç÷yametàsvekàü vidhàmàsàdayat nàtiricyate / anàsàdayannapadàrthãbhåya sthàtumutsahate / etena (188) ÷aktisaïkhyàdayo vyàkhyàtàþ / tato 'bhàvena saha saptaiva padàrthà iti niyamaþ / ato nopamànaviùayor'thàntaramiti / [ku.3.349] syàdetat- bhavatu sàmànyameva sàdç÷yam, tadeva tasya viùayaþsyàt / tatsa(gosa)dç÷o 'yamiti hi pratyayo nendriyajanyaþ, tadàpàtamàtreõànutpatteriti cet- na- pårvapiõóànusandhànaråpasahakàrivaidhuryeõànutpatteþ (õa pràgajananàt so 'yamiti pratyabhij¤ànavaditi / [ku.3.350] nanvetatsadç÷aþsa iti nendriyajanyam, tena tasyàsambandhàt / nacedaü smaraõam, tatpiõóànubhave 'pi vi÷iùñasyànanubhavàt / nacaitadapi, ayaü sa iti viparãtapratyabhij¤ànavadupapàdanãyam; tattedantopasthàpanakramaviparyaye 'pi vi÷eùyasyendriyeõa sannikarùàvirodhàt; tasya sannihitavartamànagocaratvàt / prakçte tu tadabhàvàt / tasmàt tatpiõóasmaraõasahàyametatpiõóavartisàdç÷yaj¤ànameva tathàvidhaü j¤ànamutpàdayadupamànaü pramàõamiti / [ku.3.351] etadapi nàsti- sàdharmyamiva vaidharmyaü mànamevaü prasajyate / arthàpattirasau vyaktamiti cet prakçtaü na kim //9 // yad.à hi etadvisadç÷o 'sau iti pratyeti, tatràpi tulyametat / na hi tat pratyakùam, asannikçùñaviùayatvàt / na smaraõam, vi÷iùñasyànanubhavàt / nopamànam asàdç÷yaviùayatvàt / nanu- etaddharmàbhàvavi÷iùñatvameva tasya vaidharmyam, taccàbhàvagamyameveùyate / na ca prakçte 'pi tathàstu, sàdç÷yasya bhàvaråpatvàditi cet- na- ito vyàvçttadharmavi÷iùñatàyà api vaidharmyaråpatvàt; tasya ca bhàvaråpatvàt / syàdetat- taddharmà iha na santãtyavagate, arthàdàpadyate- ihàvidyamànàstatra santãti / na hi tadvidharmatvametasyopapadyate, yadyetadvidharmàsau na bhavati iti cet- evaü tarhi prakçtamapyarthàpattireva / na hi tatsàdç÷yavi÷iùñatvametasya pratyakùasiddhamapi tasyaitatsàdç÷yavi÷iùñatvaü vinopapadyate / [ku.3.352] etena dçùñà(189)sannikçùñapratyabhij¤ànaü vyàkhyàtam / tatràpi taddharma÷àlitvaü tasya smaraõàbhivyaktamanupapadyamànaü tadidantàspadasyaikatàü vyavasthàpayati / tasmànnopamànamadhikamiti / [ku.3.353] evaü pràpte 'bhidhãyate- sambandhasya paricchedaþ (190)(daü?) sa¤j¤àyàþsa¤j¤inà saha / pratyakùàderasàdhyatvàdupamànaphalaü viduþ //10 // yath.à gaustathà gavayaþ iti ÷rutàtide÷avàkyasya, gosadç÷aü piõóamanubhavataþ, smarata÷ca vàkyàrthaü ayamasau gavaya÷abdavàcya iti bhavati matiþ / seyaü na tàvat vàkyamàtraphalam, anupalabdhapiõóasyàpi prasaïgàt / nàpi pratyakùaphalam, a÷rutavàkyasyàpi prasaïgàt / nàpi samàhàraphalam, vàkyapratyakùayorbhinnakàlatvàt / vàkyatadarthayoþ smçtidvàropanãtàvapi gavayapiõóasambaddhenàpãndriyeõa tadgatasàdç÷yànupalambhe samayaparicchedàsiddheþ / phalasamàhàre tu tadantarbhàve anumànàderapi pratyakùatvaprasaïgaþ / tat kiü tatphalasya tatpramàõabahirbhàva eva? antarbhàve và kiyatã sãmà?- tattadasàdhàraõendriyàdisàhityam / asti tarhi sàdç÷yàdij¤ànakàleviùphàritasya cakùuùo vyàpàraþ- na- upalabdhagosàdç÷yavi÷iùñagavayapiõóasya vàkyatadarthasmçtimataþ kàlàntare 'pyanusandhànabalàt samayaparicchedopapatteþ / [ku.3.354] nanu ca vàkyàdevànena samayaþ paricchinnaþ, gosadç÷asya gavaya÷abdaþsa¤j¤eti / kevalamidànãü pratyabhijànàti ayamasàviti / prayogàdva'numitaþ, yo yatràsati vçttyantare vçddhaiþ prayujyate, sa tasya vàcakaþ, yathà go÷abda eva goþ, prayujyate càyaü gosadç÷e iti kimupamàneneti- na- sàdç÷yasyànimittatvànnimittasyàpratãtitaþ / samayo durgçhaþ pårvaü ÷abdenànumayàpi và //11 // na hi gavaya÷abdasya sàdç÷yaü pravçttinimittam, apratãtagånàmavyavahàraprasaïgàt / nacobhayamapi nimittam, svayaüpratãtasamayasaïkràntaye 'tide÷avàkyaprayogànupapatteþ / gavayattve hyayaü vyutpanno vçddhavyavahàràt, na sàdç÷ye / kathametannirdhàraõãyamiti cet- vastugatistàvadiyam, tadàpàtataþsandehe 'pi na phalasiddhiþ, gandhavattvamiva pçthivãtvasya, gosàdç÷yaü gavaya÷abdapravçttinimittasyopalakùaõam, idameva và nimittamityanirdhàraõàt / [ku.3.355] syàdetat- pårvaü nimittànupalabdherna phalasiddhiþ, idànãntu tasminnupalabdhe tadeva vàkyaü smçtisamàråóhaü phaliùyati, adhyayanasamayagçhãta iva vedarà÷iraïgopàïgaparyavadàtasya kàlàntare / na ca vàcyam, vàkyena (191) svàrthasya pràgeva bodhitatvàt pràgevaparyavasitamiti- gosàdç÷yasyopalakùaõanimittatvayoranyataratra tàtparye sandehàt / idànãntu gavayatve 'vagate tarkapuraskàràtsàdç÷yasyopalakùaõatàyàü vyavasthitàyàm, gaïgàyàü ghoùa itivadanvayapratipattiriti cet- na- ÷rutànvayàdanàkàïkùaü na vàkyaü hyanyadicchati / padàrthànvayavaidhuryàttadàkùiptena saïgatiþ //12 // gosadç÷.o gavaya÷abdavàcya iti sàmànàdhikaraõyamàtreõànvayopapattau vi÷eùasandehe 'pi vàkyasya paryavasitatvena mànàntaropanãtànapekùaõàt, taktàraktasandehe 'pi ghaño bhavatãti vàkyavat / anyathà vàkyabhedadoùàt / na ca gaïgàyàü ghoùa itivat padàrthà evànvayàyogyàþ, yena pramàõàntaropanãtenànvayaþsyàt / atha (192)pratãtavàkyàrthabalàyàto 'pyartho yadi vàkyasyaiva, divàbhojananiùedhavàkyasyàpi ràtribhojanamarthaþsyàt / tasmàdyathà gavaya÷abdaþ kasyacidvàcakaþ ÷iùñaprayogàditi sàmànyato ni÷cite 'pi, vi÷eùe mànàntaràpekùà, tathà gosadç÷asya gavaya÷abdo vàcaka iti vàkyànni÷citepi sàmànye, vi÷eùavàcakatve 'sya mànàntaramanusaraõãyamiti / [ku.3.356] astvanumànam / tathàhi- gavaya÷abdo gavayasya vàcakaþ asati vçttyantare 'bhiyuktaistatra prayujyamànatvat,gavi go÷abdavaditi cet- na- asiddheþ / na hyasati vçttyantare tadviùayatayà prayogaþsaïgatimavij¤àya j¤àtuü ÷akyate / sàmànàdhikaraõyàditi cenna- piõóamàtre siddhasàdhanàt, nimitte càsiddheþ, sàdç÷yasyànimittatvàdityuktam / [ku.3.357] nanu vyàptiparamidaü vàkyaü syàt, yo gosadç÷aþ sa gavayapadàrtha iti / tathàca vàkyàdavagatapratibandho 'numinuyàt- ayamasau gavayo gosadç÷atvàditide÷avàkyàvagatapiõóavaditi- na- viparyayàt / na hi gosadç÷aü buddhàvàropyànena pçùñaþ, sa kiü ÷abdavàcya iti / kintu sàmànyato gavayapadàrthamavagamya sa kãdçgiti / tathàca yadyogapràthamyàbhyàü tasyaiva vyàpyatvam / tataþ kiü tena, prakçtànupayogàt / [ku.3.358] atha (193)kiülakùaõako 'sàviti pra÷nàrthaþ / tadà vyatirekiparaü (194)syàt, lakùaõasya tathàbhavàt / tathàca gosadç÷o gavaya ityasyàrthaþ- yo gavaya iti na vyavahriyate nàsau gosadç÷a iti / eva¤ca prayoktavyam- ayamasau gavaya iti vyavahartavyaþ gosadç÷atvàt, yastu na tathà, gosadç÷aþ yathà hastã / na ca hastyàdãnàü vipakùatve pramàõamasti, sarvàprayogasya duravadhàra(õa)tvàt; katipayàvyavahàrasya cànaikàntikatvàt / [ku.3.359] nanu liïgamàtre pra÷no bhaviùyati, kãdçk kiü liïgamiti- na- na hyanena liïgamavij¤àya gavaya÷abdasya vàcakatvaü kasyacidvàcyatvaü vàvagatam, yena tadarthaü pra÷naþsyàt / pravçttinimittavi÷eùaliïge pra÷naþ, yena nimittena gavaya÷abdaþ pravartate tasya kiü liïgamiti cenna- na hi tadava÷yamanumeyamevetyanena ni÷citam, yata idaü syàt / j¤ànopàyamàtrapra÷ne tadvi÷eùeõottaramiti cenna- avi÷eùàdindriyasannikarùamapyuttarayet; paryàyàntaraü và / yathà- gavayamahaü kathaü jànãyàmiti pra÷ne, vanaü gato drakùyasãti; yathà và- kaþ pika ityatra, kokila iti / tasmànnimittabhedapra÷na evàyam, gavayo gavayapadavàcyaþ kãdçk kena nimitteneti yuktamutpa÷yàmaþ / tasya ca nimittavi÷eùasya sàkùàdupadar÷ayituma÷kyatvàt pçùñastadulakùaõaü ki¤cidàcaùñe / taccopamànasàmagrãsamutthàpanameva / tasya ca pramàõasya satastarkaþsahàyatàmàpadyate- "sàdç÷yasyaiva nimittatàyàü kalpanàgauravam, nimittàntarakalpane ca këptakalpyavirodha" iti tadeva nimittamavagacchatãti / [ku.3.360] lakùaõantvasya anavagatasaïgatisa¤j¤àsamabhivyàhçtavàkyàrthasya sa¤j¤inyanusandhànamupamànam / vàkyàrtha÷ca kvacit sàdharmyaü kvacidvaidharmyam / ato nàvyàpakam / tasmànniyataviùayatvàdeva na tena bàdhaþ, na tvanatirekàditi sthitiþ / ku.3.[361ña÷abdo 'pi na bàdhakamanumànànatirekàditi vai÷eùikàdayaþ / tathà hi- yadyapi ete padàrthà mithaþ saüsargavantaþ vàkyatvàditi vyadhikaraõam; padàrthatvàditi cànaikàntikam; padaiþsmàritatvàdityapi tathà / yadyapi caitàni padàni smàritàrthasaüsargavanti tatsmàrakatvàdityàdau sàdhyàbhàvaþ / na hyatra matvarthaþ saüyogaþ samavàyastàdàtmyaü vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo và sambhavati / j¤àpyaj¤àpakabhàvastu svàtantryeõa anumànàntarbhàvavàdibhirneùyate / na ca liïgatayà j¤àpakatvaü yat liïgasya (195) viùayastadeva tasya, parasparà÷rayaprasaïgàt / tadupalambhe hi vyàptisiddhistatsiddhau ca tadanumànamiti / tathàpi- àkàïkùàdimadbhiþ padaiþ smàritatvàt gàmabhyàjeti padàrthavaditi syàt / na ca vi÷eùàsiddhirdeùaþ, saüsargasya saüsçjyamànavi÷eùàdeva vi÷iùñatvàt / yadvà etàni padàni smàritàrthasaüsargaj¤ànapårvakàõi àkàïkùàdimattve sati tatsmàrakatvàt gàmabhyàjeti padavat / na caivamarthàsiddhiþ, j¤ànàvacchedakatayaiva tatsiddheþ / tasya ca saüsçjyamànopahitasyaivàvacchedakatvànna vi÷eùàpratilambha iti / [ku.3.362] atrocyate- anekàntaþ paricchede sambhave ca na ni÷cayaþ / àkàïkùà sattayà heturyogyàsattirabandhanà //13 // et.e padàrthàmithaþsarïgavanta iti saüsçùñà eveti niyamo và sàdhyaþ sambhàvitasaüsargà iti và / [ku.3.363] na prathamaþ, anàptoktapadakadambasmàritairanekàntàt / àptoktyà vi÷eùaõãyamiti cenna- vàkyàrthapratãteþ pràk tadasiddheþ / na hyavipralambhakatvamàtramihàpta÷abdena vivakùitam, tadukterapi padàrthasaüsargavyabhicàràt / apitu tadanubhavapràmàõyamapi / na caitacchakyam (196)asarvaj¤e sarvadà sarvaviùaye satyaj¤ànavànayamiti ni÷cetum, bhrànteþ puruùadharmatvàt / yatra (197)kvacidàptatvamanàptasyàpyastãti na tenopayogaþ / tato 'sminnarthe 'yamabhrànta iti kenacidupàyena gràhyam / nacaitat saüsargavi÷eùamapratãtya ÷akyam; buddherarthaübhedamantareõa niråpayituma÷akyatvàt / padàrthamàtre càbhràntatvasiddhau na ki¤cit; anàptasàdhàraõyàt / eteùàü saüsarge 'yamabhrànta iti ÷akyamiti cenna- eteùàü saüsarge ityasyà eva buddherasiddheþ / ananubhåtacare smaraõàyogàt, tadanubhavasya liïgàdhãnatayà tasya ca vi÷eùaõàsiddhatvenànupapatteriti / [ku.3.364ña nàpi dvitãyaþ, yogyatàmàtrasiddhàvapi saüsargàni÷cayàt, vàkyasya ca tadekaphalatvàt / yogyatàmàtrasya pràgeva siddheþ / anyathà tadasiddhàvàsannasàkàïkùapadasmàritatvàdityeva hetuþsyàt / tathàcàgninà si¤cedityàdinà smàritairanaikàntaþ; tathàvidhànàü sarvathà saüsargàyogyatvàditi / [ku.3.365] evaü dvitãye 'pi prayoge heturàkàïkùàdimattve satãti / tatra keyamàkàïkùà nàma? na tàvadvi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ, tasya saüsargar(gavi÷eùa)svabhàvatayà sàdhyatvàt / nàpi tadyogyatà, yogyatayaiva gatàrthatvàt / nàpyavinàbhàvaþ, nãlaü sarojamityàdau tadabhàve 'pi vàkyàrthapratyayàt / tatràpi vi÷eùàkùiptasàmànyayoravinàbhàvo 'stãti (vopyàkàïkùeti) cenna- aho vimalaü jalaü nadyàþ, kacche mahiùa÷caratãtyàdau vàkyabhedànupapattiprasaïgàt / nàpi pratipatturjij¤àsà, paño bhavatãtyàdau ÷uklàdijij¤àsàyàü (sayà)raktaþ paño bhavatãtyasyaikade÷avat sarvadà vàkyàparyavasànaprasaïgàt / "guõakriyàdya÷eùavi÷eùajij¤àsàyàmapi padasmàritavi÷eùajij¤àsà àkàïkùà / paña ityukte kiüråpaþ, kutra kiü karotãtyàdiråpajij¤àsà / tatra, bhavatãtyukte, kiü karotãtyeùaiva padasmàritaviùayà, na tu kiü råpa ityàdirapi / yadà tu rakta ityucyate, tadà kiüråpa ityeùàpi smàritaviùayà syàt iti na ki¤cidanupapanna'miti cet- evaü tarhi cakùuùã nimãlya paribhàvayatu bhavàn, kimasyàü jàtàyàmanvayapratyayaþ atha j¤àtàyàmiti / tatra prathame nànayà vyabhicàravyàvartanàya (vàraõàya)heturvi÷eùaõãyaþ, manaþsaüyogàdivatsattàmàtreõopayogàt / àsattiyogyatàmàtreõa vi÷iùñastu ni÷cito 'pi na gamakaþ; ayameti putro ràj¤aþ puruùo 'pasàryatàmityàdau vyabhivacàràt / [ku.3.366ñadvitãyastu syàdapi, yadyanumànàntaravattatsadbhàve 'pi tajj¤ànavaidhuryàdanvayapratyayo na jàyate / natvetadasti, àsattiyogyatàmàtrapratisandhànàdeva sàkàïkùasya sarvatra vàkyàrthapratyayàt / nivçttàkàïkùasya ca tadabhàvàt / kathameùa ni÷cayaþ, sàkàïkùa eva pratyeti, na tu j¤àtàkàïkùa iti cet- tàvanmàtreõopapattàvanupalabhyamànaj¤ànakalpanànupapatteþ / anyatra tathà dar÷anàcca / yathà (dà) hi dåràddçùñasàmànyo jij¤àsate ko 'yamiti, pratyàsãdaü÷ca, sthàõurayamiti pratyeti, tadàsya j¤àtumahamicchàmãtyanuvyavasàyàbhàve 'pisthàõurayamityartha(nvaya)pratyayo bhavati- tathehàpyavi÷eùàt vi÷eùopasthànakàle saüsargàvagatireva jàyate, na tu jij¤àsàvagatiriti / na ca vi÷eùopasthànàtpràgeva jij¤àsàvagatiþ prakçtopayoginã, tàvanmàtrasyànàkàïkùà(ïkùa)tvàt / [ku.3.367] na caivambhåto 'pyayamaikàntiko hetuþ / yadà hyayameti putro ràj¤aþ puruùo 'pasàryatàmiti vaktoccàrayati, ÷rotà ca vyàsaïgàdinà nimittena ayameti putra itya÷rutvaiva; ràj¤aþ puruùo 'pasàryatàmiti ÷çõoti, tadàstyàkàïkùàdimattve sati padakadambakatvam? na ca smàritàrthasaüsargaj¤ànapårvakatvamiti / [ku.3.368ñasyàdetat- yàvatsamabhivyàhçtatvena vi÷eùite hetau nàyaü doùaþ, tathàvidhasya vyabhicàrodàharaõàsaüspar÷àt / kutastyastarhi katipayapada÷ràviõaþ saüsargapratyayaþ? aliïga eva liïgatvàdhyàropàt / etàvànevàyaü samabhivyàhàra iti tatra ÷roturabhimànaþ- na- tatsandehe 'pi ÷rutànuråpasaüsargàvagamàt / bhavati hi tatra pratyayaþ, na jàne kimaparamanenoktam, etàvadeva ÷rutam, yadràj¤aþ puruùo 'pasàryatàmiti / bhràntirasàviti cet- na tàvadasau duùñendriyajà, parokùàkàratvàt / na liïgàbhàsajà, liïgàbhimànàbhàve 'pi jàyamànatvàt / etàvatpa(dçkpa)dakadambapratisandhànameva tàü janayatãti cet / yadyevam, tadevàduùñaü sadabhràntiü janayat kena vàraõãyam / vyàptipratisandhànaü vinàpi tasya saüsargapratyàyane sàmarthyàvadhàraõàt cakùuràdivat / [ku.3.369] nàstyeva tatra saüsargapratyayaþ; asaüsargàgrahamàtreõa tu tathà vyavahàra iti cet- tarhi yàvatsamabhivyàhàreõàpi vi÷eùaõenàpratãkàraþ, tathàbhåtasyànàptavàkyasya saüsargaj¤ànapårvakatvàbhàvàt / asaüsargàgrahapårvakatvamàtre sàdhye na vyabhicàra iti cet- evaü tarhisaüsargo na siddhyet / àptavàkyeùu setsyatãti cenna- sarvaviùayà'ptatvasyàsiddheþ, yatra kvacidàptatvasyànaikàntikatvàt, prakçtaviùaye càptatvasiddhau saüsargavi÷eùasya pràgeva siddhyabhyupagamàdityuktam / [ku.3.370] na ca sarvatra jij¤àsà nibandhanam, ajij¤àsorapi vàkyàrthapratyayàt / àkàïkùàpadàrthastarhi kaþ? jij¤àsàü prati yogyatà / sà ca smà(198)ritatadàkùiptayora(ptà)vinàbhàve sati ÷rotari tadutpàdyasaüsargàvagamapràgabhàvaþ / na caiùo 'pi j¤ànamapekùate, (199)pratiyoginiråpaõàdhãnaniråpaõatvàttadabhàvasya, tasya ca viùayaniråpyatvàditi / [ku.3.371] pràbhàkarastu lokavedasàdhàraõavyutpattibalenànvitàbhidhànaü prasàdhya vedasyàpauruùeyatayà vaktçj¤ànànumànànavakà÷àt saüsarge ÷abdasyaiva svàtantryeõa pràmàõyamàsthiùata; loke tvanumànata eva vaktçj¤ànopasarjanatayà saüsargasya siddheranvitàbhidhànabalàyàtepi pratipàdakatve 'nuvàdakatàmàtraü vàkyasyeti nirõãtantaþ / tadatisthavãyaþ- nirõãta÷aktervàkyasyàddhi pràgevàrthasya nirõaye / vyàptismçtivilambena liïgasyaivànuvàdità //14 // yàvatã hi vede sàmagrã, tàvatyeva loke 'pi bhavantã kathamiva nàrthaü gamayet / nahyapekùaõãyàntaramasti / liïge tu paripårõe 'pyavagate vyàptismçtirapekùaõãyàstãti, vilambena kiü nirõeyam; anvaya(artha)sya pràgeva pratãteþ / [ku.3.372ñaloke vakturàptatvani÷cayo 'pekùaõãya iti cenna- tadrahitasyàpi svàrthapratyàyane ÷abdasya ÷akteravadhàraõàt / anyathà vede 'pyarthapratyayo na syàt, tadabhàvàt / na ca loke anyànyeva padàni; yena ÷aktivaicitryaü syàt / anàptoktau vyabhicàradar÷anàt tulyàpi sàmagrã sandehena ÷ithilàyate iti cenna- cakùuràdau vyabhicàradar÷anena (rasatvena) ÷aïkàyàmapi satyàü j¤ànasàmagrãtastadutpattidar÷anàt / j¤àyamànasyàyaü vidhiþ, yat sandehe sati na ni÷càyakam,(200) yathà liïgam; cakùuràdi tu sattayeti cenna- vàkyasya ni÷catatvàt; àptoktatvasya càrthapratyayaü pratyanaïgatvàt / loke 'pi càptatvàni÷caye 'pi vàkyàrthapratãteþ / bhavati hi vedànukàreõa pañhyamàneùu apauruùeyatvàbhimànino gauóa(201)mãmàüsakasyàrthani÷cayaþ / na càsau (càyaü) bhràntiþ, pauruùeyatvani÷cayada÷àyàmapi tathàni÷cayà(thàtvà)diti / [ku.3.373] syàdetat- nàptoktatvamarthapratãteraïgamiti bråmaþ; kintvanàptoktatva÷aïkàniràsaþ (sam) / sa ca kvacidapauruùeyatvani÷cayàt, kvacidàptoktatvàvadhàraõàditi cet- tat kimapauruùeyatvasyàpratãtau, sandehe và vedavàkyàdviditapadàrthasaïgaterarthapratyaya eva na bhavet, bhavannapi và na ÷raddheyaþ? prathame satyàdaya eva pramàõam / nacàsaüsargàgrahe tadànãü saüsargavyavahàraþ, bàdhakasyàtyantamabhàvàt / tathàpi tatkalpanàyàmanvayocchedaprasaïgàt / dvitãye tva÷raddhà pratyakùavat nimittàntarànnivartsyatãti vede yadi, loke 'pi tathà syàdavi÷eùàt / [ku.3.374] anyathà vedasyàpyanuvàkatàprasaïgaþ (ïgàt) / taducyate / (thàhi) / vyastapumdåùaõà÷aïkaiþ smàritatvàt padairamã / anvità iti nirõãte vedasyàpi na tat kutaþ // 15// / . / yadà hyapauruùeyatvani÷cayàt pràk vedo na ki¤cidabhidhatte iti pakùaþ,tadà àptoktatvani÷cayottarakàlaü (202)lokavat, vede 'pyapauruùeyatvani÷cayàt pa÷càdanumànàvatàraþ / iyàüstu vi÷eùaþ- yadatra padàrthàneva pakùãkçtya nirastapumdoùà÷aïkairàkàïkùàdimadbhiþ padaiþ smàritatvàdàptoktapadakadambakasmàritapadàrthavat saüsarga evàhatya sàdhyaþ,buddhivyavahitastvitaratreti / phalato na ka÷cidviva÷eùa iti / tathà cànvitàbhidhàne 'pi jaghanyatvàdvedasyànuvàdakatvaprasaïgaþ / na caivaü sati tatra pramàõamasti / vi÷iùñapratipatyanyathànupapatyà hi ÷abdasya tatra ÷aktiþ parikalpanãyà / sà cànumànenaivopapanneti vçthà prayàsaþ / tasmàlloke ÷abdasyànuvàdakateti viparãtakalpaneyamàyuùmatàm / [ku.3.375] kiü cedamanvitàbhidhànaü nàma? na tàvadanvitapratipàdanamàtram, avivàdàt / nàpi svàrthàbhidhàyàstatra tàtparyam, avivàdàdeva / nàpi saïgatibalena tatpratipàdanam, vàkyàrthasyàpårvatvàt / nàpi svàrthasaïgatibalena, tasya svàrtha evopakùayàt / nàpi saiva saïgatirubhayapratipàdikà, pratãtikramànupapatteþ / yaugapadyàbhyupagame tu yogyatvàdipratisandhàna÷ånyasyàpi padàrthapratyayavat vàkyàrthapratyayaprasaïgàt / nàpi saiva saïgatiþ svàrthe nirapekùà, vàkyàrthe tu padàrthapratipàdanàvàntaravyàpàreti yuktam- tasyàþ svayamakaraõatvàt / saïgatàni padànihi karaõam, na tu saïgatiþ / tathàpi tatpratipàdanànuguõasaïgati÷àlãni padànãti cet- na tàvadvàkyàrthapratipàdanànuguõatà saïgarestadà÷rayatvena; sàmànyamàtragocaratvàt, tadvanmàtragocaratvàdvà / nàpi tadanuguõavyàpàravatvena, akaraõatvàdityuktam / tadanuguõakaraõavyàpàrotthàpakatvàttadanuguõatve na no vivàdaþ / anvita eva ÷aktiriti cet- uktamatra vàkyàrthasyàpårvatvàt pratãtikramànupapatte÷ceti / [ku.3.376] smçtakriyànvite kàrake smçtakàrakànvitàyà¤ca kriyàyàü saïgatiþ / ato noktadoùàvakà÷aþ / nàpi paryàyatàpattiþ, pràdhànyena niyamàt / nàpi paunaruktyam, vi÷eùànvaye tàtparyàt / nàpãtaretarà÷rayatvam, svàrthasmçtàvanapekùaõàt / nàpivàkyabhedàpattiþ, parasparapadàrthasmçtisannidhau taditarànapekùaõàt- iti cet- na anvite saïgatigraha iti kor'thaþ? yadi yatra saïgatistadvastugatyà padàrthànvitam, na ki¤cit prakçtopayogi / na hi yatra cakùuùaþ sàmarthyamavagataü tadvastugatyà spar÷avaditi, tadvattàpi tasya viùayaþ / athànvitatayaiva tatra vyutpattirityarthaþ- tadasat, pramàõàbhàvàt / [ku.3.377] anvitàrthapratipattyanyathànupapattiriti cenna / ananvitàbhidhànenàpyupapatteþ / àkàïkùànupapattirastu / na hi sàmànyato 'nvitànavagame 'nvayavi÷eùe jij¤àsà syàt- na- dçùñe phalavi÷eùe rasavi÷eùajij¤àsàvadàkùepato 'pyupapatteþ / [ku.3.378] ÷abdamahimànamantareõa yataþ kuta÷cidapi smçteùu padàrtheùu anvayapratãtiþ syàt / na caivam / tataþ ÷abda÷aktirava÷yaü kalpanãyeti cet- kutastarhi kavikàvyàni vilasanti / na hi saüsargavi÷eùamapratãtya vàkyaracanà nàma / na ca svotprekùàyàü pratyakùamanumànaü ÷abdastadàbhàsà và sambhavanti, anyatra cantàva÷ena padàrthasmaraõebhyaþ / asaüsargàgraho 'sàviti cet; mama tàvat saüsargagraha evàsau / tavàpi saiva padàvalã kvacidanvaye paryavasyati, kvacidananvayàgrahe iti kuto vi÷eùàt? [ku.3.379] àptànàptavaktçkatayeti cet; kiü tathàvidhena vaktrà tatra ka÷cidvi÷eùa àhitaþ? àho vaktaivàcchedakatayà vi÷eùaþ? prathame abhihitànvayavàdinàmiva tavàpi ÷aktikalpanàgauravam / dvitãye tu vakturiva padànàmapyavacchedakatayaiva vi÷eùakatvamastu / evaü tarhi padànàmapyanvayapratãtàvastyupayogaþ / kaþsandehaþ / paraü padàrthàbhidhànena; na tvanyathà / yathà tavaiva, àptasya saüsargaparatayà padasamabhivyàhàramàtreõa; na tvanyathà / anyathà gurumatavidàmeva ÷loka àptapadaprakùepeõa pañhanãyaþ- pràthamyàdabhidhàtçtvàt tàtparyopagamàdapi / àptànàmeva sà ÷aktirvaramabhyupagamyatàm // iti // [ku.3.380] tasmàt prakàràntareõa saüsargapratyayo bhavatu mà và, padàrthànàmàkàïkùàdimattve sati abhihitànàmava÷yamanvaya iti kuto 'tiprasaïgaþ? [ku.3.381] na caivaü sati padàrthà eva karaõam, teùàmanàgatàdiråpatayà kàrakatvànupapattau tadvi÷eùasya karaõatvasyàyogàt / tatsaüsarge pramàõàntaràsaïkãrõodàharaõàbhàvàcca / padànàü tu pårvabhàvaniyamena padàrthasmaraõàvàntaravyàpàravattayà tadupapatteþ; vyàpàrasyàvyavadhàyakatvàditi kçtaü prasaktànuprasaktyà / [ku.3.382] astu tarhi ÷abda eva bàdhakaü sarvaj¤e kartari / tathàhi- prakçteþ kriyamàõàni guõaiþ karmàõi sarva÷aþ / ahaïkàravimåóhàtmà kartàhamiti manyate // (g.ã.) ityàdi pañhanti / asyàyamarthaþ- na pàramàrthikaü cetanasya kartçtvamasti / àbhimànikaü tu tat / na ca sarvaj¤asyàbhimànaþ / na càsarvaj¤asya jagatkartçtvamasti- ucyate- na pramàõamanàptoktirnàdçùñe kvacidàptatà / adç÷yadçùñau sarvaj¤o na ca nityàgamaþ kùamaþ //16 // yadi hi sarvaj¤akartrabhàvà'vedakaþ ÷abdo nàptoktaþ, na tarhi pramàõam / athàpto 'sya vaktà, kathaü na tadarthadar÷ã / atãndriyàrthadar÷ãti cet- kathamasarvaj¤aþ, kathaü và na kartà, àgamasyaiva praõayanàt / na ca nityàgamasambhavaþ, vicchedàdityàveditam / [ku.3.383] apica- na càsau kvacidekàntaþ sattvasyàpi pravedanàt / nira¤janàvabodhàrtho na ca sannapi tatparaþ //17 // nahyasattvapakùa evàgamo niyataþ, ã÷varasadbhàvasyaiva bhåyaþsu prade÷eùu pratipàdanàt / tathàcàgre dar÷ayiùyàmaþ / tathàca sati kvacidasattvapratipàdanamanekàntaü na bàdhakam / sattvapratipàdanamapi tarhi na sàdhanamiti cet- àpàtatastàvadevametat / yadà tu niþ÷eùavi÷eùaguõa÷ånyàtmasvaråpapratipàdanàrthatvamakartçkatvàgamànàmavadhàrayiùyate tadà na tanniùedhe tàtparyamamãùàmiti sattvapratipàdakànàmevàgamànàü pràmàõyaü bhaviùyatãti / na ca teùàmapyanyatra tàtparyamiti vakùyàmaþ / [ku.3.384] astvarthàpattistarhi bàdhikà / tathàhi- yadyabhaviùyat, nopàdekùyat / na hyasàvanupadi÷ya pravartayituü na jànàti / ata upade÷a evànyathànupapadyamànastathàvidhasyàbhàvamaudàsãnyaü và'vedayati- na- anyathaivopapatteþ / hetvabhàve phalàbhàvàt pramàõe 'sati na pramà / tadabhàvàt pravçttirno karmavàde 'pyayaü vidhiþ //18 // buddhipårvàü hi pravçttirna buddhimanutpàdya ÷akyasampàdanà / na ca prakçte buddhirapyupade÷amantareõa ÷akyasiddhiþ, tasyaiva tatkàraõatvàt / bhåtàve÷anyàyena pravartayediti cet- pravartayedeva, yadi tathà phalasiddhiþ syàt / na tvevam / kuta etadavasitam? upade÷ànyathànupapattyaiva / yasyàpi mate adçùñava÷àdeva bhåtànàü pravçttiþ, tasyàpi tulyametat / yadyasti pravçttinimittamadçùñam, kimupade÷ena, tata eva pravçttisiddheþ / na cet, tathàpi kimupade÷ena, tadabhàve tasmin satyapyapravçtteþ / nityaþ svatantra upade÷o na paryanuyojya iti cet- yåyaü paryanuyojyàþ, ye tama(mana)vadhànato dhàrayanti vicàrayanti ceti / [ku.3.385] na càrthàpattiranumànato bhidyate, loke tadasaïkãrõodàharaõàbhàvàt prakàràntaràbhàvàcca / tathàhi- aniyamyasya nàyuktirnàniyantopapàdakaþ / na mànayorvirodho 'sti prasiddhe vàpyasau samaþ //19 // jãvaü÷caitro gçhe nàstãti anupapadyamànamasati bahiþsadbhàve, tamàpa(màve)dayatãtyudaharanti / tatra cintyate- kimanupapannaü jãvato gçhàbhàvasyeti / na hyaniyamayasyàniyàmakaü vinà ki¤cidanupapannam, atiprasaïgàt / nanu svaråpameva / tat na tàvadbahiþ sattvena kartavyam, tadakàryatvàt tasya / sthitirevàsya tena vinà na syàdityasya svabhàva iti cet- evaü tarhi tanniyatasvabhàva evàsau; vyàptereva vyatirekamukhaniråpyàyàstathàvyapade÷àt / [ku.3.386] kathaü và (ca) bahiþsattvamasyopapàdakam? na hi aniyàmako bhavannapyaniyamyamupapàdayati, atiprasaïgàdeva / svabhàvo 'sya, yadanena bahiþsattvena gehàsatvaü kroóãkçtya sthàtavyamiti cet- seyaü vyàptirevànvayamukhaniråpyà tathà vyapadi÷yate iti / [ku.3.387] na vayamavinàbhàvamarthàpattàvapajànãmahe, kintu tajj¤ànam / na càsau sattà màtreõa tadanumànatvamàpàdayatãti cet- na- anupapattipratisandhànasyàva÷yàbhyupagantavyatvàt / anyathàtvatiprasaïgàt / arthàpattyàbhàsànavakà÷àcca / yadà hyanyathaivo(thàpyu)papannamanyathànupapannamiti manyate, tadàsya viparyayaþ, na tvanyatheti / [ku.3.388] tathàpi kathamatra vyàptirgçhyeteti cet- yadàhamiha tadà nànyatra, yadànyatra tadà neheti sarvapratyakùàsiddhametat; kà tatràpi kathantà? sarvade÷àpratyakùatve tatràbhàvo duravadhàraõa ityapi nàsti, teùàmeva saüsargasyàtmani pratiùedhàt / ayogyànàü pratiùedhe kà vàrteti cet- tadavayavànàü tatsaüsargapratiùedhàdevànumànàt; anyeùàü na kàcit / na hyakàraõãbhåtena paramàõunà nedaü saüsçùñamiti ni÷cetuü ÷akyamiti / [ku.3.389] na cà(nàpya)vinàbhàvani÷cayenàpi gamayannapakùadharmor'thàpattiriti yuktam- pakùadharmatàyà animittatvaprasaïgàt; avi÷eùàt / vyadhikaraõenàvinàbhàvani÷cayàyogàcca; yat (203) yatra yadeti prakàrànupapatteþ / [ku.3.390] pramàõayorvirodhe arthàpattiravirodhopapàdikà, na tvevamanumànamityapi nàsti / virodhe hi rajjusarpàdivadekasya bàdha eva syàt, na tåbhayoþ pramàõyam / pràmàõye và na virodhaþ, sthålamidamekamitivat sahasambhavàt; caitro 'yamayaü tu maitra itivadvà viùayabhedàt / prakçte kvàpyastãti sàmànyato gehasyàpi prave÷àdekaviùayatàpyastãti cet- yadyevam, kvacidasti kvacinnàstãtivanna virodhaþ / atràpi virodha eveti cet- ekaü tarhi bhajyeta / [ku.3.391] na bhajyeta, arthàpattyà ubhayorapyupapàdanàditi cet- kimanupapadyamànam? virodha evànyathànupapadyamàno vibhinnaviùayatayà vyavasthàpayatãti cet- athàbhinnaviùayatayaiva kiü na vyavasthàpayet / vyavasthàpanamavirodhàpàdanam / ekaviùayatayaiva cànayorvirodhaþ / sa kathaü tayaiva ÷amayitavyaþ na hi yo yadviùamårcchitaþ, sa tenaivotthàpyate iti cet- ekaviùayatayà anayorvirodha ityetadeva kutaþ / vibhinnade÷asvabhàvatayaiva sarvatropalambhàditi cet- nanviyaü vyàptireva / tathàca ghaññakuñyàü (204) prabhàtamiti / [ku.3.392] dhåmopi vànupapadyamànatayaiva vahniü gamayet / na hi tena vinà asàvupapadyate / virodho 'pi- dhåmàdvahninà bhavitavyam,anupalabdhe÷ca na bhavitavyamiti / tathàcànu palabdherarvàgbhàgavyavasthàpanam, dhåmasya ca vyavadhànenànupalabhyavahniviùayatvasthitirarthàpattiriti kuto 'numànam / vahnimànayamityamanumànaü vyàpteþ; anyathà anumànàbhàve virodhàsiddheþ / arvàgbhàgànupalabdhivirodhena parabhàge 'sya vahnirityasyàrthàpattireveti cet- na- vyàpti gràhakeõa pramàõena virodhasyoktatvàt / nàpyuttarà arthàpattiþ / anyathà pàõóaratvasyàpàlàlatvavirodhena pàlàlatvasthitirapyarthàpattireva syàt / tadvi÷iùñasya tenaiva vyàpternaivamiti cet- yadyevam, arvàgbhàgànupalabhyamànavanhitvena (matvena) vi÷iùñasya dhåmasya tenaiva vyàpteþ kathamevaü bhaviùyatãti tulyam / [ku.3.393] kevalavyatirekyànumànaü paràbhimatamarthàpattiþ; anvayàbhàvàditi cet- evametàvatà vi÷eùeõànumàner'thàpattivyavahàraü na vàrayàmaþ / tatrànumànavyavahàraþ kuta iti cet- avinàbhåtaliïgasamutpanna(muttha)tvàt / sàdhyadharmeõa vinà hyabhavanamanvayina iva vyatirekiõo 'pyavi÷iùñam, tanni÷caya÷cànvayavyatirekàbhyàmanyatareõa veti / tasmàdarthàpattirityanumànasya paryàyo 'yam, tadvi÷eùavacanaü và pårvavadàdivaditi yuktam / [ku.3.394] anupalabdhistu na bàdhiketi cintitam / na ca pratyakùàderatiricyate / taducyate- pratipatterapàrokùyàdindriyasyànupakùayàt / aj¤àtakaraõatvàcca bhàvàve÷àcca cetasaþ //20 // [ku.3.395] yà hi sàkùàtkàriõã pratãtiþ, sà indriyakaraõikà, yathà råpàdipratãtiþ; tatheha bhåtale ghaño nàstãtyapi / sàkùàtkàritvamasyà asiddhamiti cenna- ekajàtãyatve j¤àtàj¤àtakaraõatvànupapatteþ / na hi tasminneva kàrye tadeva karaõamekadà j¤àtam aj¤àta¤caikadopayujyate, liïgendriyayorapi vyatyayaprasaïgàt, j¤ànasyàkàraõatvaprasaïgàcca / na hi tadatipatyàpi bhavatastatkàraõatvam,vyàghàtàt / tasmàt j¤àtànupalabdhijanyasya sàkùàtkàritvàt tadviparãtakàraõakamidaü tadviparãtajàtãyamiti nyàyyàm / nanu kva nàma j¤àtànupalabdhirasàkùàtkàriõãmabhàvapratãtiü janayati? tadyathà- nipuõataramanusçto mayà mandire caitraþ; na copalabdha iti ÷rutyà ÷rotànuminoti, nånaü nàsãdeveti / etena pràïnàstitàpi vyàkhyàtà / nanu tathàpyavàntarajàtibhedo 'stu; aj¤àtànupalabdhijanye sàkùàtkàrastu kuta iti cet- kàraõavirodhàt kàryavirodhena bhavitavyamityuktameva / [ku.3.396] ananyatropakùãõendriyavyàpàrànantarabhàvitvàcca / adhikaraõagrahaõe tadupakùãõamiti cenna- andhasyàpi tvagindriyopanãte ghañàdau råpavi÷eùàbhàvapratãtiprasaïgàt / asti hi tasyàdhikaraõagrahaõam / asti ca pratiyogismaraõam / asti ca ÷yàmeraktatvasya yogyasyàbhàvo 'nupalabdhi÷ca / adhikaraõagràhakendriyagràhyàbhàvavàdino 'pi samànametaditi cenna- pratiyogigràhakendriyagràhyo 'bhàva ityabhyupagamàt / mamàpi pratiyogigràhakendriyagçhãte 'dhikaraõe anupalabdhiþ pramàõamityabhyupagama iti cenna- vàyau tvagindriyopanãte råpàbhàvapratãtyanudayaprasaïgàt / tathàpi tattatra sannikçùñamiti cet- hantaivamananyatracaritàrthamindriyamava÷yamapekùaõãyaü råpàbhàvànubhavena / [ku.3.397] syàdetat- tathàpi vastvantaragraha eva tasyopayoga iti cenna- tasya taü pratyakàraõatvàt / kàraõatve và mahàndhakàre karaparàmar÷ena spar÷avaddravyàbhàvaü na pratãyàt / pratãyàcca purovisphàritàkùaþ pçùñhalagnasyà÷yàmatvam / àrjavàvasthànamapyadhikaraõasyopayujyate iti cet- tarhi nayanasannikarùo 'pyupayokùyate / tadekasahakàriprabhàsannikarùàpekùaõàt; vàtàyana(205)vivaravisàrikaraparàmçùñe 'pyadhikaraõe tadupalambhaprasaïgàcca / [ku.3.398] tathàpi yogyatàpàdanopakùãõa¤cakùuþ / taditara(206)sàmagrãsàkalye hyanupalabhyamànasyàbhàvo ni÷cãyate / tacca cakùuùyadhirakaraõasannikçùñe sati syàditi cet- nanu paripårõàni kàraõànyeva sàkalyam / tathàca kiü kutropakùãõam / athànyonyamelanaü (207)mithaþ pratyàsattyàdi÷abdavàcyaü tadupakùayaviùayaþ, na tarhi kvaciccakùuþ kàraõaü syàditi / na hi råpàdyupalabdhimapyasannikçùñametadupajanayati / [ku.3.399] athàdhikaraõasamavetaki¤cidupalambho 'pi tadviùayàbhàvagrahe 'nupalabdherapekùaõãyaþ / tatastatredaü caritàrtham / vàyvàdiùu tu råpàdyabhàvapratãtirànumànikã / tathà(208)nupalabdhyà hyanumãyate, ayaü nãråpo vàyuriti- na- asiddheþ / na hyupalambhàbhàvo bhavatàmabhàvopalambhaþ / upalambhasyàtãndriyatvàbhyupagamàt / pràkañyàbhàvenànumeya iti cenna- vàyau råpavattàpràkañyàbhàvasyàpyasiddheþ / råpàbhàvena samànatvàt / vyavahàràbhàvenànumeya iti cenna- kàyavàgvyàpàràbhàve 'pyupekùàj¤ànabhàvàbhyupagamàt; måkasvapnopapatte÷ca / na ca vyavahàràbhàvamàtreõànumàtumapi ÷akyate, anaikàntikatvàdasiddhe÷ca / tadviùayastu vyavahàrastadviùayaj¤ànajanyo và, tadviùayaj¤ànajanako, và tadà÷rayadharmajanako và / tadabhàva÷ca tajj¤ànatadà÷rayadharmàbhàvàntarbhåta evetya÷akyani÷caya eva / àtmà÷rayetaretarà÷rayacakrakapravçttiprasaïgàt / [ku.3.400] na càj¤àtasyopalambhàdyabhàvasya liïgatà / na ca pràkañyàbhàvaþ sattàmàtreõopalambhàbhàvamàvedayatãti yuktam- liïgàbhàvasya tathàtve 'tiprasaïgàt / avinàbhàvabalena tu niyame tatpratisandhànàpatteþ / na hyavinàbhàvaþ sattàmàtreõa j¤ànahetuü niyamayati, dhåmàdàvapi tathàbhàvaprasaïgàditi / [ku.3.401] j¤ànapratyakùatvena tvaddi÷à bhaviùyatãti cenna- ÷abdadhvaüsàdinoktottaratvàt / [ku.3.402] apica pratiyogigràhakendriyeõàdhikaraõadharmapratãtiranupalabdheraïgamiti, tadrahitàyàstasyàþ kàryavyabhicàràdvyavasthàpyeta, vyàptibalàdvà (208) / na tàvaduktaråpànupalabdhistàü vinà abhàvapratyayamajanayantã dç÷yate / nàpi vyàpteþ, tathà sati vayau råpàbhàvapratyayastàmàkùipet, evambhåtatvàt / anàkùepe và,na tatkàraõako bhavet, na và bhavet / tato na bhavatyeva, liïgàttadutpatti(209)riti cet- nanu liïgamapi saiva; na tattvàntaram / yathà yonisambandho 'liïgada÷àyàmindriyasannikarùamapekùate, liïgada÷àyàü tu tadanapekùa eva bràhmaõyaj¤àne, tathaitat syàditi cenna- kàryajàtibhedàttadupapatteþ; prakçte ca tadanabhyupagamàt / pàrokùyàpàrokùye vihàyànyathàpyasau bhaviùyatãti cenna- anupalambhàt / sambhàvyate tàvaditi cet- sambhàvyatàm, na tvetàvatàpi tamà÷ritya karaõaniyamani÷cayaþ / [ku.3.403] aj¤àtakaraõatvàcca / yadaj¤àyamànakaraõajaü j¤ànaü tatsàkùàdindriyajam, yathà råpapratyakùam / tathàceha bhåtale ghaño nàstãti j¤ànamiti / yathà và smaraõamaj¤àyamànakaraõajaü sàkùànmanojanma / kutastarhi na sàkùàtkàryanubhavaråpam? saüskàràtiriktasannikarùàbhàvàditi vakùyàmaþ / [ku.3.404] tathàpi bhàvaviùaye iyaü vyavasthà, abhàvaj¤ànaü tvaj¤àtakaraõatve 'pi na sàkùàdindriyajaü bhaviùyatãti cenna- utsargasya bàdhakàbhàvena saïkocànupapatteþ / anyathà sarvavyàptãnàü bhàvamàtraviùayatvaprasaïgaþ, avi÷eùàt / tathàpi vipakùe kiü bàdhakamiti cet- nanvidameva tàvat / anyadapyucyamànamàkarõaya / tadyathà- akàraõakakàryaprasaïgaþ, råpàdyupalabdhãnàmapi vànindriyakaraõatvaprasaïgaþ / na hyanumityàdibhirupalabhyamànakaraõikàbhi÷cakùuràdivyavasthàpanam, apitvanupalabhyamànakaraõikàbhã råpàdyupalabdhibhireva / yadyapi sàkùàtkàritàpi tatraiva paryavasyati, tathàpi prathamato 'nupalabhyamànakaraõatvameva prayojakaü cakùuràdikalpane / na hyupalabhyamàne karaõàntare sàkùàtkàriõãùvapi tàsu cakùuràdi anupalabhyamànaü ka÷cidakalpayiùyat / ata evàsàkùàtkàritve 'pi smçtermana eva karaõamupàgaman dhãràþ / saüskàrastvarthavi÷eùaprattyàsattàvupayujyate, indriyàõàü pràpyakàritvavyavasthàpanàt / [ku.3.405] bhàvàve÷àcca cetasaþ / sarvatra hi bàhyàrthànubhave janayitavye bhàvabhåtapramàõàviùñameva ceta upayujyate, nàto 'nyatheti vyàptiþ, tathaiva ÷akteravadhàraõàt / na hyanupalabdhimàtrasahàyaü tat abhàve 'pyanubhavamàdhàtumutsahate, ÷abdaliïgàderapekùàdar÷anàt / na ca yatra yadapekùaü yasya janakatvamupalabdham,tadeva tasyaiva tadanapekùaü janakamiti nyàyasaham / àrdendhanasambandhamantareõàpi dahanàddhåmasambhàvanàpatteþ / tathàca gataü kàryakàraõabhàvaparigrahavyasanena / [ku.3.406] api ca - pratiyogini sàmarthyàt vyàpàràvyavadhànataþ / akùà÷rayatvàddoùàõàmindriyàõi vikalpanàt //21 // yaddhi pramàõaü yadbhàvàvagàhi, tat tadabhàvagàhi, yathà liïgaü ÷abdo và; ghañàdyavagàhi cendriyamiti / anyathà hi ÷abdàdikamapi nàbhàvamàvedayet, bhàva eva sàmarthyàvadhàraõàt / na caivameva nyàyyam / devadatto gehe nàstãti ÷abdàt, mayà tatra jij¤àsamànenàpi na dçùño maitra ityavagatànupalabdhyànumànàdapyavagateþ / [ku.3.407] gràhayatu và'÷rayamindriyam, tathàpi na tenedaü vyavadhãyate, vyàpàratvàt / anyathà sarvasavikalpakànàü pratyakùatvàya datto jalà¤caliþ syàt / nanvevaü sati dhåmopalambho 'pyasya vyàpàraþsyàt / tathà ca gatamanumànenàpãti cenna- yayà kriyayà vinà yasya yatkàraõatvaü na nirvahati, taü prati tasyà eva vyàpàratvàt / na ca dhåmàdyupalabdhimantareõa cakùuùo vanhij¤ànakàraõatvaü na nirvahati saüyogavaditi / [ku.3.408] asti ca bhàvàbhàvaviparyayaþ / so 'yaü yasya doùamanuvidhatte, tadevàtra karaõamiti nyàyyam / na cànupalabdhiþ svabhàvato duùñà; nàpyadhikaraõagrahaõaü pratiyogismaraõaü và svabhàvato duùñam; anupatpattida÷àyàmanutpatteþ,utpattida÷àyà¤ca svàrthaprakà÷anasvabhàvatàyà aparàvçtteþ / asaüsçùñayoradhikaramapratiyoginoþ saüsçùñatayà pratimànaü duùñam; saüsçùñayo÷càsaüsçùñatayeti cet- nanvayameva viparyayaþ / tathàcà'tmà÷rayo doùaþ / tasmàdduùñendriyasya tadviparyayasàmarthye aduùñasya tatsamãcãnaj¤ànasàmarthyamapi / tathàca prayogaþ- indriyamabhàvapramàkaraõaü tadviparyayakaraõatvàt, yat yadviparyayakaraõaü tat tatpramàkaraõam, yathà råpapramàkaraõaü cakùuriti / [ku.3.409] vikalpanàtkhalvapi / aghañaü bhåtalamiti hi vi÷iùñadhãrava÷yamindriyakaraõikà svãkartavyà; pramàõàntaraü và saptamamàstheyam / yathà hi vi÷eùyamàtropakùãõamindriyamakaraõamatra, tathà vi÷eùaõamàtropakùãõànupalabdhirapi na karaõaü syàt / svasvaviùayamàtrapravçttayoþ pramàõayoþ samàhàraþ kàraõamiti cenna- viùayabhede phalavaijàtye ca tadanupapatteþ / na hi mçtsu tantuùu ca vyàpriyamàõayoþ kulàlakuvindayoþ samàhàraþsyàt / nàpi ghañapañàdikàriõàü cakravemàdãnàü samàhàraþ kvacidupayujyate / tatra karburakàryàbhàvànna tathà; prakçte tu vi÷iùñapratyayasya parokùàparokùaråpasya dar÷anàttatheti cenna- viruddhajàtisamàve÷àbhàvàt / bhàve và karambita (karbura) eva kàrye dvayorapi ÷aktirabhyupagantavyà; dar÷anabalàt / na hi niyataviùayeõa sàmarthyena karburakàryasiddhiþ; anyatràpi tathà prasaïgàt / nanåbhayorapyubhayatra sàmarthye kor'tho mithaþsannidhàneneti cenna- tatsahitasyaiva tasya tatra sàmarthyàditi / etena surabhi candanamityàdayo vyàkhyàtàþ / tathàcàbhàvaviùaye 'pãndriyasàmarthyasya durapahnavatvàdalamasadgraheõeti / [ku.3.410] syàdetat- nàgçhãte vi÷eùaõe vi÷aùñabuddhirudeti, tatkàryatvàt / na ca vi÷iùñasàmarthye kevalavi÷eùaõe 'pi sàmarthyam, kevalasaurabhe 'pi cakùuùo vçttiprasaïgàt / ato 'bhàvavi÷eùaõagrahaõàya mànàntarasambhavaþ / api ca kathamanàlocitor'tha indriyeõa vikalpyeta? na ca mànàntarasyàpyeùà rãtiþ,anumànàdibhiranàlocitasyàpyarthasya vikalpanàt / apràpte÷ca / na hyabhàvenendriyasya saüyogàdiþ sambhavati / na ca vi÷eùaõatvam, sambandhàntarapårvakatvàttasya / ava÷yàbhyupagantavyatvàccànupalabdheþ / na hi tadupalabdhau tasyàbhàvopalambha iti cet-[ku.3.411] ucyate-(210)avacchedagrahadhrauvyàdadhrauvye siddhasàdhanàt / pràptyantare 'navasthànàtra cedanyo 'pi durghañaþ //22 // [ku.3.412] sa hyarthavi÷eùaõãbhaviùyan kevalo 'pi visphuret, yasyàvacchedakaj¤ànaü na vya¤jakam / sa ca (và) vikalpayitavya àlocyate, yo vi÷eùaõaj¤ànanirapekùeõendriyeõa vij¤àpyate / yastu tatpuraþsara eva prakà÷ate, tatra tasya vikalpasàmagrãsamavadhànavata eva sàmarthyànnàyaü vidhiþ / [ku.3.413] svabhàvapràptau satyàmapyadhikà pràptiþ pratipattibalena råpàdàvabhyupagatà / iha tvanavasthàdusthatayà na tadabhyupagamaþ; na tu svabhàvapratyàsattiretàvataiva viphalàyate / [ku.3.414] na cedevaü, pramàõàntare 'pi sarvametaddurghañaü syàt / tathàhi- sarvameva mànaü sàkùàtparamparayà và nirvikalpakavi÷ràntam / na hyanumànàdikamapyanàlocanapårvakam / tato 'nàlocito 'bhàvaþ kathamanupalabdhyàpi vikalpyeta / na ca tayà tadàlocanameva janyate,pratiyogyanavacchinnasya tasya niråpayituma÷akyatvàt / ÷akyatve và kimaparàddhamindriyeõa / tathà sambandhàntaragarbhatvaniyamena vi÷eùaõatvasya, mànàntare 'pi kaþ pratãkàraþ; tadabhàvasya tadànãmapisamànatvàt / parasya tàdàtmyamastãti cet- nanu yadyasàvasti, astyeva; na cet, naiva / na hyabhyupagamenàrthàþ kriyante, anabhyupagamena và nivartante iti / [ku.3.415] ava÷yàbhyupagantavyatve kàraõatvaü siddhayet, na tu mànàntaratvam / anyathà bhàvopalambhe 'pyabhàvànupalabdhireva pramàõaü syàt; nendriyam / abhàvopalambhe bhàvànupalambhavatbhàvopalambhe abhàvànupalambhasyàpi vajralepàyamànatvàditi / [ku.3.416] (212)pratyakùàdibhirebhirevam adharo dåre virodhodayaþ / pràyo yanmukhavãkùaõaikavidhurairàtmàpi nàsàdyate // taü sarvànuvidheyamekamasamasvacchandalãlotsavam / devànàmapi devamudbhavadati÷raddhàþ prapadyàmahe // 23 // iti nyàyakusumà¤calau tçtãyaþ stabakaþ //3 //