Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 2, Adhikarana 4,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


An attempt to structure the text according to sutras had to be
abandoned for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

#<...># = BOLD



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdiac.pdf
and
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





<B1> caturthaþ pàdaþ /
#<(1 adhikaraõam / ) (a.2 pà.4 adhi.1)># 


yàvajjãviko 'bhyàsaþ karmadharmaþ prakaraõàt  / Jaim_2,4.1 /


"yàvajjãvaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajete" tyatra kàmye eva svargàdyarthe dar÷apårõamàsakarmaõi jãvanaparyàptakàlavidhiþ /
naca paurõamàsyàdikàlavirodhaþ; vyàpyavyàpakabhàvena amàvàsyàparàhõàdivadubhayorapyupapatteþ /
ata eva vinigamanàvirahàtkàladvayavidhàvapi prayogadvayavidhiþ /
jãvanaparyàptakàlavidhisàmarthyàdeva ca pratipaurõamàsyàdyarthàddar÷apårõamàsàvçttiþ /
ata÷ca tàvadvyàpyaprayogavyàsaktavyàpakaikaprayogàdeva svargàdiphalamiti pràpte ---------- #<kàlalakùaõàpatternàyaü kàlavidhiþ /
ato dhàtusaübandhàdhikàravihitaõamulpratyayena jãvanasya karmasaübandhàvagateþ svàvacchinnakàlakatvàdiråpasaübandhà÷rayaõe ca guõabhåtakàlànurodhena pradhànàvçtternyàyalabhyatvàbhàvena yàvacchabdàrthasyàpi vidheyatvàpatterlàghavànnimittatvameva saübandhaþ pratãyate /
tadàhi pratinimittaü naimittikàvçtternyàyalabhyatvàdyàvacchabdàrtho 'nuvàdaþ /
nimittatvaü ca svànvayavyatirekànuvidhàyyava÷yànuùñhànavattvam /
yathà ràhåparàgànvayavyatirekànuvidhàyi ava÷yànuùñhànaü yasya snànasya tadvattvaü ràhåparàge />#
atraca vyatirekànuvidhàna eva vidhestàtparyam /
ata÷ca nimittasattve naimittikasyàva÷yànuùñhànabodhanàdakaraõe pratyavàyo 'numãyate /
karaõe ca 'dharmeõa pàpamapanudati' ityàdivàkya÷eùàt ràtrisatranyàyena pàpakùaya evànuùaïgiko nityanaimittikasthale phalam /
yatratu rathantarasàmatvàdinimittasattve naimittikasya pàñhàdeva pràptisaübhavenànvayànuvidhànasya pramàõàntareõa pràptistatra vyatirekànuvidhàna eva vidhestàtparyam /
ata eva rathantaràbhàve aindravàyavàgratvasyàbhàvaþ /
ata÷ca yàvajjãvapade làghavàdyanurodhena jãvanasya nimittatvàvagatestadanurodhena pàpakùayàrthaü viniyogàntaramevedamiti siddham // 1 // #<iti prathamaü yàvajjãvanimittatàdhikaraõam //>#
--------------- #<<B2>># (yàvajjãvaguõasaüyuktàgnihotràdiprayogabhedàbhedacintà vàrtikakàràõàü saümateti niråpaõam) dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeteti kàmyaprayogaü vidhàya bahvçcabràhmaõe àmnàtaü vàkyamudàharati #<---------- yàvajjãvamiti >#//
yàvajjãvamagnihotraü juhotãtyetatsadç÷avàkyàntaràõàmapyupalakùaõametat /
atra bhàùyakàreõa såtrànuguõyena karmadharmatvakartçdharmatvacintàü kçtàmapi tçtãyàdhyàyasaügatàyàstasyà bhedalakùaõe 'paryavasite sati karaõe lakùaõàsaïgatyàpatterayuktàmapi kiü yàvajjãvaguõasaüyuktànàmagnihotràdãnàü prayogà bhidyante; uta eka evàyaü prayogaþ kàmyaþ sa eva yàvajjãva kàlaparimita ityevaü lakùaõasaügataprayogabhedàbhedaphalakatvena vàrtikakàraþ samarthayàmàsa //
#<(uktavàrtikasiddhàntàparitoùàt viniyogabhedàbhedàveva pàdàrtha iti niråpaõam)># vastutastu ---------- #<prayogàïgasyàpi yàvajjãvakàlasya pårvaprayoge sàyaüpràtaþkàlàvaruddhe 'varodhasaübhavànna yathà pårvapakùe prayogabhedakatvam, tathà nimittasyàpi pårvaprayoge 'saübhavato 'pi prayogànaïgatvàt tattatpaurõamàsyàdikàlãnasiddhaprayogasya karmaõo viniyogàntaràpàdakatve 'pi prayogàntarànàpàdakatvànna kàlàdivat prayogabhedakatvamiti prayogabhedàbhedacintàyà asaübhavàt katha¤citsaübhave 'pi vàveùñyadhikaraõaprasaïgenaiva vicàrayituü yuktatvàdiha vicàràsaügatervàrtikakàroktàvaparituùya nimittasya viniyogànvayitvena tatprayuktaviniyogabhedàbhedasya kvàpi pårvamaprakçtasyeha pàdàrthatvena kaustubhe uktàü lakùaõasaïgatiü tathà nimittasya guõatvena bhedakatvepyanupàdeyaprasaïgànnimittasvaråpànupàdeyasya viniyogabhedakatvavicàreõa pràsaïgikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàt, ataeva bhàùyakàroktasaü÷ayamanuktvà pårvapakùamevàha># ------------ kàmya eveti //
(kàmye dar÷apårõamàsakarmaõi guõavidhànamiti pårvapakùopapàdanam) #< uta eka evàyaü prayogaþ kàmyaþ sa eva yàvajjãvakàlaparimita iti vàrtikalekhanàt kàmyaprayoge 'yaü># #<kàlavidhiriti bhramaü nivartayituü dar÷apårõamàsakarmaõãtyuktam >#//
(kàmya evetyevakàreõa siddhànte prakaraõànanugrahasya pårvapakùe tadanugrahasya ca såcanam) tata÷caitadvàkye prayogànvayiguõàbhàvena prayogavidheþ /
siddhànte 'pyanà÷rayaõàt paurõamàsyàdikàlavidhauca tadà÷rayaõe vinigamanàvirahàt atràpi tadàpatterihaiva karmodde÷ena kàlavidhàne sati vakùyamàõarãtyà prayogavidhiþ, natu prayogànuvàdena kàlavidhirityarthaþ /
siddhàntetasyaiva karmaõo nimittasaübandhena viniyogàntarakaraõe 'dhikàràkhyaprakaraõànugrahe 'pi kathaübhàvàkàïkùàlakùaõaprakaraõànanugrahaü pårvapakùe tadanugraha¤ca såcayituü kàmya evetyevakàraþ prayuktaþ //
#<(yàvajjãvapadasya õamulantatvaü na nimittatvena kintu kàlavidhitveneti niråpaõam)># kàlavidhiriti //
#<yàvajjãvapadasya õamulantasyàpi yàvaddehaü tiùñhatãtivat niråóhalakùaõayà kàlaparatvopapatteþ abhikràmaü juhotãtyatra õamulantasyàpi nimittaparatvàdar÷anàdiha kàlavidhireva yukta ityarthaþ /
aparàhõàdivaditi //
piõóapitçyaj¤avàkye dvayoramàvàsyàparàhõakàlayairvidhàne 'pyekasya vyàpyakàlasyà- vacchedakatvenaikakàlyenàvirodhasyevehàpyupapattirityathraþ //>#
(atra pårvapakùe pràcãnàpàditayajatyabhyàsalakùaõàniràsaþ) atra pràcãnaiþ siddhànte paurõamàsyamàvàsyayordar÷apårõamàsànuùñhànena jãvanaparyàptakàlànugrahàsaübhavàt yàgàbhyàsavidhànàya yajatàvabhyàsalakùaõà pårvapakùe àpàdità, tàü parihartumàha #<---------- jãvanaparyàpteti >#//
eva¤ca nàbhyàsalakùaõà natarà¤ca tasya vidheyatvamityevakàreõa såcitam /
"yàvajjãvako 'bhyàsa" iti såtramapyàrthikàbhyàsaparatayà neyamiti bhàvaþ //
#< (vyàpyaprayogàtiriktavyàpakaprayogàntaravidhipakùeõopapàdanam)># #<eva¤ca yathaiva paurõamàsyàdivàkyeùu kàlavi÷iùñavyàpyaprayogavidhiþ, tathaiva yàvajjãvavàkye 'pi kàlavi÷iùñaprayogasya vidhànaü nànupapannam />#
ataeva #<vidheyatàvacchedakatayà jãvanaparyàpteùu tàvatsu vyàpyaprayogeùu tattadvidheyatàvacchedakatayà vibhinnadharmàntareùvapi vyàsaktaikadharmasya svãkàràdvyàpyaprayogavyàsaktavyàpakaprayogàdeva phalamityàha># ---------- svargàdãti //
#<vyàpyavyàpakaprayogavi÷iùñakarmaõaþ phalàpekùàyàü svargakàmàdivàkyena svargàrthatayaiva viniyogàt svargàdyeva># #<phalam, natu yàvajjãvavàkyena pàpakùayàrthatvena viniyogàt pàpakùayaþ pçthak phalamityarthaþ /
eva¤ca jãvanaparyàptaistàvadbhiþ prayogaiþ ekameva phalaü svargàdi bhavati, nàntareti bhàvaþ /
etacca vyàpyaprayogàpekùayà vyàpakaprayogàntaravidhànaü kaustubhoktarãtyopapàditam  >#//
(ante eva svargàdi nàntarà, nàpi pàpakùaya ityàdiniråpaõam) #<vastutastu -----------># vyàpakaprayogeõaiva nirvàhe tattadvyàpyaprayogasvãkàre naiva ki¤cit pramàõam /
naca vinigamanàvirahaþ; paurõamàsyàdivàkyeùu vyàpakaprayogànuvàdena tattatkàlavidhàne 'pi jãvanakàlàvacchedakatvavidhayà tattatkàlanive÷asaübhavasyaiva niyàmakatvàt /
nahi paurõamàsyàdikàleùu jãvanasyàvyàvartakasyàvacchedakatvaü saübhavati; ato 'pràptajãvanakàlavi÷iùñaprayogavidhirayameva /
anyathà paurõamàsyàdikàlànàü vyàpyavyàpakabhàvena nive÷asaübhavàdavirodhokteranuktisahatvàpatteþ /
ataeva prayogabhedàbhàvena prakçtasaïgatyasaübhavena viniyogabhedamàdàya saïgatyupapàdanaü kaustubhoktaü saügacchate /
tàvatàpica paurõamàsyàdikàlàvacchinnajãvanaparyàptakàlikaprayogàdeva phalaü svargàdi nàntarà navà pàpakùayaþ phalamityasya phalabhedasya na kùatiriti dhyeyam  //
#<(yàvacchabdàrthasya puruùadharmatvena kàlavidhànàyogena nyàyalabdhàvçttyanuvàdatvakathanam)># #<yàvajjãva÷abde hi yàvacchabdasya sàmastyavacanatvàt tasya ÷akyàrthasya puruùadharmatvena karmadharmatvàyogàt ava÷yaü jãvapade jãvanakàlalakùaõàmeva pårvapakùe lakùaõàpattirityanenàbhipretyàbhyàsalakùaõàpattiü pràcãnoktàmapahàya kàlalakùaõameva pårvapakùe àpàdayan siddhàntamàha>#--------- kàlalakùaõàpatteriti //
#<"dhàtusaübandhe pratyayà" ityanu÷àsanàt yasmàddhàtorõamutpratyayo bhavati taddhàtvarthasya dhàtvarthàntareõa saübandhasya õamulàbhidhànàt saübandhavi÷eùàpekùàyàü yàvacchabdatàtparyagràhakava÷àt nimittatvaråpatadvi÷eùapratãterna tatpratipàdanàya manmate lakùaõàpattirityabhipretyàha># ----------- ata iti #<//
saübandhavidhayaiva kàlabodhopapattermamàpi na lakùaõàpattiriti># #<pårvapakùiõo lakùaõàparihàrà÷ayaþ saübandhà÷rayaõe cetyanena såcitaþ /
yàvacchabdàrthasya vidheyatve ekapadopàdànàt vi÷iùñaprayogavidhànàdvà vàkyabhedànàpattàvapi gauravàpattirlàghavàdityanena såcità /
saüsargavidhayà bhàne gauravam /
padàrthavidhayà bhàne lakùaõàcetyubhayaü nimittatvamevetyevakàreõa vyàvartyaü såcitam >#//
nyàyalamyatvàditi #<//
pràõakriyàråpàõàü jãvanànàü bhedànnimittàvçttyupapatteþ jãvanagatasàmastyasya naimittikasaübandhitvena pràptatvàdanuvàda ityarthaþ >#//
(jãvane nimitte viniyogàntaravidhànamevàtretyàdiniråpaõam) ataeva ------ yatra vidhi÷ravaõenànuùñhànabodhastatra anuùñhàpakaråpanimittàpekùayà nimittatvaråpasaübandhà÷rayaõam /
yatratu vartamànàpade÷ena tacchravaõam yathà yàvaddohamityatra tatrànuùñhànasyaivàbodhanena nànuùñhàpakatvaråpatadapekùayà dhàtvarthàntarasaübandhaþ, kintu svàvacchinnakàlakatvameva sa iti vaiùamyam /
#<taduktaü vàrtike ---------># "yuktamatra kàlagrahaõaü vartamànàpade÷o hyayam /
nàtra kàcinnimittàpekùà /
tena ÷rutivçtte, dohanamatikramya kàlo gçhyate /
yaditvihàpi yàvaddohaþ svapyàdàsãtaveti vidhãyeta, tataþ kena và dohasya nimittatvaü vàryate" iti /
ato jãvanasya nimittatvàt nimittasyànuùñhàpakatve 'pi prayogàkùepakatve pramàõàbhàvàt svataþsiddhaprayogànàmevaiùàü nimittasaübandhena vividiùàyàmiva viniyogàntaramevedamiti na vyàpakaprayogànta eva svargàdi phalam /
paurõamàsãpaurvàhõàdikàla÷àstràntaraikavàkyatayàca paurvàhõikakàlàvacchinnapaurõamàsyavacchinna jãvanasya nimittatvànna tithyantarasya jãvane nimittatvasya na vaikasyàmeva paurõamàsyàü tadavacchinnajãvanaråpanimittabhedàdàvçttyàpattervà prasaïgaþ /
paurvàhõikakàlàvacchinnapaurõamàsyàmeva pratikùaõa¤jãvanabhedamàdàyàvçttyàpàdanaü tva÷akyatvàdeva na saübhavatãti bhàvaþ //
#<(nimittatvanirvacanam)># #<nimittatva¤ca nànuùñhàpakatvamàtraråpaü kàmanàdivat, tathàtve kàma÷àstreõaiva tàdç÷ànuùñhànasiddhau etadvacanavaiyarthyàpatteþ, yàvacchabdànuvàdànupapatte÷ca, ato niyatànuùñhàpakatvasyàkùepàttadghañitaü nimittasvaråpamàha># ----------- nimittatvaü ceti //
#<(nimittasamabhivyàhçtavidherakaraõe pratyavàyabodhakatvam)># #<niyatatvasyaca buddhipårvakàriõà puruùeõa svato 'saüpàdyamànatvàt nimittasamabhivyàhçto vidhiþ yogyatàbalena vidheyàkaraõasya pratyavàyasàdhanatàü bodhayatãtyabhipretyàha># ---------- ata÷ceti #<//
ata÷caitàdç÷animittatvànurodhenàva÷yakartavyatàråpaniyamasyàrthasiddhasya kartçdharmatvena vidhànoktiþ># 


kartur và ÷rutisaüyogàt  / Jaim_2,4.2 /


iti såtra iti bhàvaþ //
(vi÷vajinnyàyàpravçttyà vàkya÷eùagatapàpakùayàrthatvopapàdanam) atra pràbhàkarairvidheyàkaraõasya vidhinà pratyavàyajanakatvabodhane 'pi karaõasya naiva ki¤citphalamityaïgãkriyate /
nyàyasudhàkçtà tu pratyayavàcyabhàvanàyà bhàvyasàkàïkùatvaniyamàt karaõàtphalàïgãkàrepyakaraõanimittapratyavàyapràgabhàvaparipàlanasya phalatvamityuktam, tadubhayaniràsàyàha #<--------- karaõe ceti >#//
kàmyamànena svargàdiphalenàva÷yakatvànirvàhàt vi÷vajinnyàyena svargaphalakalpanàyogàt phalavi÷eùàpekùàyàü "dharmeõa pàpamapanudati," "pårvàü sandhyàü japan vipro nai÷ameno vyapohati," "yadràtryà pàpamakàrùaü yadahnà pàpamakàrùaü manasà vàcà hastàbhyàü" ityàdivàkya÷eùebhyo niùiddhàcaraõajanyapratyavàyakùayasya phalatvamavasãyate ityarthaþ /
yadyapi dharmeõetyasya na ki¤cidvàkya÷eùatvam, apitu vàkyatvameva; tathàpi àdipadasaügçhãtànàü pårvoktànàü saüdhyàvandanavidhivàkya÷eùatvàdvàkya÷eùetyuktam /
akaraõe pratyavàyabhiyà pravçttasya pàpakùayàrthaü pravçttyabhàvamapekùya pàpakùayasyànuùaïgikatvoktiþ /
nyàyasudhàkçnmataniràsaþ kaustubhe draùñavyaþ /
nimittalakùaõaprasaïgàt rathantarasàmàdhikaraõoktamevàrthaü punarvi÷adayati #<------------ yatra tviti >#//
siddhàntamupasaüharatiõae.#< -------------># #<ata÷ceti >#//
(pårvottarakalpaprayojananiråpaõam) prayojanaü pårvapakùe yàvajjãvamabhyastaråpaka ekaþ kàmya eva proyagaþ jãvanakàlasya vikçtau sauryàdàvatide÷àdyàvajjãviko 'bhyàsaþ, siddhànte tvaphalakàmasyàpi sàyaüpràtaþkàlayorabhyastaråpastatraivaca parisamàpta ekaþ prayogaþ /
sàyaüpràtaþkàlàntare tathaivàparaþ sauryeca nimittasyànatide÷ànna yàvajjãvaü prayoga iti spaùñatvànnoktam //
#<
iti prathamaü yàvajjãvanimittatvàdhikaraõam //>#
---------------- #<<B1>># (2 adhikaraõam / ) (a.2 pà.4 adhi.2) #<nàma /
agnihotràdau satsvapi bhedakapramàõeùu na karmabhedaþ /
bhedakapramàõairhi svavàkyasya karmotpattiparatvàvagaterutpannasyotpattyayogàtkarmàntaratvasiddhiþ /
prakçte tåktapramàõairutpattiparatvàvagame 'pi puruùabhedàttattacchàkhàdhyàyipuruùàn pratyekasyaiva karmaõaþ sarvatrotpattisaübhavànna karmabhedaþ /
nahi sarva÷àkhàþ sarvapuruùairadhyeyàþ, svàdhyàyavidhau 'adhvaryuü vçõãte' itivatsvãyatvaikatvayorvivakùitatvenàneka÷àkhàdhyayanànupapatteþ /
nacaivaü vedàntarastha÷àkhàdhyayanasyàpyanàpattiþ 'vedànadhãtya' ityàdivacanàntarànurodhena vedatrayagataikaika÷àkhàdhyayanasyaivàva÷yakatvàvagateþ /
ata eva vedabhede puruùàbhedàdekatraivotpattiraparatra guõàrthaü ÷ravaõabhityatra niyàmakaü vakùyate /
vedaikatve tu prati÷àkhaü puruùabhedàt satyapi sarveùàmutpattiparatve na karmabhedaþ /
ata evaikasmin karmaõi viruddhànàü nànà÷àkhàgatàïgànàü vikalpaþ /
sa ca na tattatpuruùabhedena vyavasthitaþ /
tattadaïgànàü tattadadhyetrarthatve pramàõàbhàvena prakaraõàcchruddhakratvarthatvàvagateþ /
aviruddhàïgeùu samuccayaþ /
÷àkhàntarãyàïgaj¤ànaü ca kalpasåtràdibhiþ sulabham /
yattu 'bahnalpaü và svagçhyoktaü' ityàdivacanantat sarvàïgopasaühàràsaübhave 'nukalpavidhànàrthamiti kaustubhe draùñavyam />#
tadevaü ÷abdàntaràbhyàsasaïkhyàsaüj¤àguõaprakaraõàntarairniråpitaþ karmaõàü bhedaþ /
ataþ paraü teùàü viniyogo niråpayiùyate // 2 // #<iti dvitãyaü ÷àkhàntaràdhikaraõam //>#
iti ÷rãkhaõóadevaviracitàyàü bhàññadãpikàyàü dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //
#<adhyàya÷ca samàptaþ /># // / #<<B2>># (lakùaõànantarasaügatiniråpaõam) pårvamutpattiprayogaviniyogabhedakatvenoktànàü ùaõõàü pramàõànàü niråpaõe kçte saüpratyekavedagatanànà÷àkhàgatakarmavidhiùu ÷abdàntarasaüj¤àsaükhyànàü pramàõànàü bhedakatvàyoge 'pi saübhavadbhedakatvànàü guõàbhyàsaprakaraõàntaràõàü bhedakatvavicàràllakùaõasaïgatiü tathànantaràdhikaraõopanyastaviniyogabhedakatvasyàpya- pavàdàdàpavàdikãü cànantarasaïgatiü spaùñatvàttathà pårvapakùaü càtiphalgutvàdanuktvodàharaõapårvakaü siddhàntamevàha #<---------- ÷àkhàbhedeneti >#//
ekavedagateti ÷eùaþ /
ataeva -------- vedàntaragate "bhåyastvenobhaya÷rutã"titàrtãyanyàyena yatra vede dravyadevatà÷ravaõàt råpalàbhastatraivotpattiþ, netaratra, tatra guõàrthaü punaþ÷ravaõamityarthasya siddhàntayiùyamàõatvàttatra bheda÷aïkànupapatternodàharaõatvam /
ato yatrobhayatra råpalàbhenotpattividhibhedasaübhavaþ, tatraiva bheda÷aïkotthànàt teùàmevodàharaõatvamityarthaþ /#<
satsvapãti >#//
(saüj¤à÷abdàntasaïkhyànàmabhedakatvepi abhyàsaguõàdeþ bhedakatvasaübhavena pårvapakùaþ) yadapi kàñhakaü kàlàpakamityàdisaüj¤àyàþ karmabhedakatvaü såtrakàreõoktam /
tatra tasyà granthaparatvena karmaparatvàbhàvàt, vede 'nàmnànenotpattigatatvàbhàvàcca na bhedakatvasaübhavaþ, såtre tadupapàdanantvabhyuccayamàtreõa j¤eyam /
tathà ÷abdàntarasyàpi samànadhàtvarthakatvàt itaradhàtvarthàpekùayà bhedakatvasya siddhànte 'pãùñatvànnabhedakatvam /
tathà saïkhyàyàþ svasamavàyibhedakatvàccàsaübhavaþ, evaü saüj¤à÷abdàntarasaïkhyànàmasaübhave 'pyananyaparavidhipunaþ÷ravaõaråpàbhyàsasya aindràgnaikàda÷akapàlatvàdiguõàvarodhe vacanàntaràmnàtadvàda÷akapàlatvàdiguõàntarasya nive÷àyogàt guõasya dårasthatvenàsannidherupàdeya- guõasàmànyàbhàvàcca prakaraõàntarasyaca bhedakatvasaübhavàbhipràyeõa bhedakapramàõeùviti bahuvacanopàdànaü kçtam /
tadevopapàdayati#< --------- bhedakapramàõairhãti >#//
(svàdhyàyasyàdhyayanavidhyudde÷yatvepi kalpyavidhàvupàdeyatvàtsvãyatvaikatvayorvivakùaõam) #<adhvaryuü vçõãta itivaditi //
anenaca ----------># svàdhyàyasyàdhyayanaü pratyudde÷yatvàdudde÷yasvàdhyàyagataikatvàvivakùà÷aïkàyàþ yathaivàdhvaryuü vçõãte ityatra satyapyadhvaryorudde÷yatve vçtenàdhvaryuõà svakàryaü kuryàditi kalpyavidhàvupàdeyatayà ÷ravaõàdekatvavivakùà, tathehàpyadhãtena svàdhyàyenàrthaj¤ànaü bhàvayediti kalpyaviniyogavidhau upàdeyatva÷ravaõàt tadvivakùeti niràsaþ såcitaþ /
svairadhãyate 'sau svàdhyàya iti vyutpattyàdhyàyagatasvaparaüparàgatapuruùaparigraharåpasvãyatvokteþ svãyatvetyuktam //
#<(svàdhyàya ityadhyàyasya vedatvavyàpya÷àkhàparatvavyavasthàpanam //)>#//
#<"anayà trayyà vidyayà lokaü jayati" "vedànadhãtya vedau và vedaü vàpi yathàkrama" mityàdi÷rutismçtibhirvedàntaragata÷àkhàdhyayanasyàbhyanuj¤ànàt tadanurodhenàdhyàyapadamapi çgvedatvàdivyàpya÷àkhà- parameva; tatraivaca svãyatvaikatvayorvi÷eùaõatvàt /
çgvedatvàdivyàpyàyà ekaikapitryàdiparamparàgatàyàþ ÷àkhàyà adhyayananiyamakaraõena tadvyàpya÷àkhàntarasyaivàdhyayanavidhàne 'pi na vedàntaragatàyàstannivçttirityabhipretya samàdhatte>#---------- vedàniti //
#<(vedabhede karmabhedaþ na ÷àkhàbheda ityupapàdanam)># puruùàbhedàditi //
#<vedabhedena tadadhyayanasya sarvapuruùàn pratyavirodhàt tadgatavidhipunaþ ÷ravaõasyàdhyetçbhedapuraskàreõa j¤ànàrthatvena parihàràsaübhavàt ubhayotpattau pràptàyàü bhåyodharmàmnànaü yatra tatrotpattiritaratra guõàrthaü ÷ravaõamityarthabhåyastvaü niyàmakaü tçtãye vakùyata ityarthaþ /
evaü yatra sàmavede ekasyàmeva ÷àkhàyàü pa¤caviü÷aùaïviü÷àkhyabràhmaõabhedastatràpyadhyetçbhedàbhàvàdekatra vidhiraparatrànuvàdo bàdhakàsattve, tadabhàvetu karmàntaramevàbhyàsàdityapi j¤eyam />#
utpattiparatveneti //
#<tattadadhyetén prati># #<aj¤àtotpattij¤àpakatayà vidhipunaþ÷ravaõopapatterna karmabheda ityarthaþ //
evaü vidhipunaþ ÷ravaõasyànyaparatvàdabhyàsasya bhedakatve niraste tenaivànupasthitiråpaprakaraõàntarasya pramàtçbhedenotpattyàkùepakatve 'pi bhedàkùepakatvàbhàvàt bhedakatvàsiddhimabhipretyàva÷iùñaü guõakçtabhedaü nirasitumàha># -------- ataeveti //
#<yato 'dhyetçbhedena dvayorapyutpattiparatvàt naikatarasyotpatti÷iùñatvamutpanna÷iùñatvaü và, ata eva ekatareõaikatarasya bàdhàyogàdekàrthatve sati vrãhiyavayoriva vikalpa ityarthaþ /
kàñhakàdisamàkhyànàü ÷àkhàsviva karmaõyapi prayogàt tàbhiràdhvaryavàdisamàkhyàvat puruùavi÷eùaniyamopapattyà÷aïkàmabhipretya pariharati># ---------- saceti //
#<karmaõi prayogasya kañhaproktagranthavihitasaübandhanimittakasya kartçtàsaübandhena kañhàdiniyàmakatvàyogàt na tena vyavasthàsiddhirityarthaþ >#//
(÷àkhàntarãyàïgànuùñhànopàyaniråpaõam) #<nanu ---------># ÷àkhàntarãyàïgànàü pradhànànàü vàdhyayanavidhisiddhaj¤ànàbhàvàt kathamanuùñhànopapattirityà÷aïkàü kratuvidhãnàü svakartç÷àkhàrthaviùaye 'dhyayanavidhisiddhaj¤ànalàbhena tadupàyànàkùepakatve 'pi ÷àkhàntaravçttisvànuùñheyàrthaviùaye tadvidhisiddhaj¤ànàbhàve sati tadupàyàkùepakatvopapatteþ kalpasåtràdhyayanena tajj¤ànasaübhavenànuùñhànopapattyà nirasyati#< -------- ÷àkhàntarãyeti >#//
(kratuvidhãnàü ÷ådràdhikàràkùepakatvaniràsaþ) ÷ådrasya tadàkùepasaübhave 'pi tadupàyàdhyayananiùedhànna taditi vaiùamyamiti bhàvaþ  //
#<(bahvalpaü vetivacanavirodhaparihàraþ)># nanu -------- #<÷àkhàntarãyàïgopasaühàre># #<"bahvalpaü và svagçhyoktaü yasya yàvat prakãrttitaü /
tasya tàvati ÷àstràrthe kçte sarvaþ kçto bhave" diti vacanena svagçhyapadasyopalakùaõatayà svagçhyoktasya sva÷àkhàvagatasya># #<vànuùñhànaniyamavidhànàt tena virodha ityà÷aïkàniràsàyàha># ---------- yattviti //
#<(pårvottarapakùaprayojananiråpaõam)># #<prayojanaü ÷àkhàntaragatàïgànàü na vikalpasamuccayau pårvapakùe /
siddhànte tàviti pårvamevoktapràyatvànnoktam >#//
(adhyàyàrthopasaühàraþ /
uttaràdhyàyàrthasaügraha÷ca) eteùà¤ca pramàõànàmekaviùayopanipàte 'nadhigatàrthagantçtvatadabhàvaråpapràmàõyàpràmàõyavi÷eùe 'pi virodhàbhàvànna balàbalànveùaõaü kàryamityabhipretya tadava÷iùñasya vicàraõãyasyàbhàvàt adhyàyàrthamupasaüharati #<--------- tadevamiti >#//
÷rotéõàmaudàsãnyavàraõena sukhagrahaõàrthamuttaràdhyàyàrthaü saügçhõàti #<-------- ataþparamiti >#//
teùàmiti bahuvacanena ataþ paramityanenaca såcitottaràdhyàyàrthaniråpaõaü pratyetadadhyàyàrthaniråpaõasya hetuhetumadbhàvaråpà saïgatiruttaratra spaùñãbhaviùyati //
#< // iti dvitãyaü ÷àkhàntaràdhikaraõam //>#
iti kavimaõóana-khaõóadeva÷iùya-÷uübhubhaññaviracitàyàü bhàññadãpikàvyàkhyàyàü prabhàvalyàü dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //
#<atra dvitãyàdhyàyassamàptaþ //

adhyàyaþ pàdaþ adhikaraõasaükhyà àdito 'dhikaraõasaükhyà># 2 4 47 71 #<//>#