Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 1, Adhikarana 3,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


An attempt to structure the text according to sutras had to be
abandoned for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

#<...># = BOLD




___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdiac.pdf
and
https://tylergneill.github.io/gretil-mirror/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






#<<B1>>#  (1 adhikaraõam / )


#<dharmasya ÷abdamålatvàd a÷abdam anapekùaü syàt  / Jaim_1,3.1 />#


#<÷iùñatraivarõikaparigçhãtànàü manvàdipraõãtasmçtãnàü dharmàdharmayoþ pràmàõyaü na veti sandehe sanmålakatvani÷càyakàbhàvàdapràmàõyam />#
<B2> atha prathamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ /
(pårvatanapàdadvayena smçtipàdasya saügatiþ nàmadheyapàdataþ pårvaü smçtipàdapravçttibãjaniråpaõàdika¤ca)   #<"athàto dharmajij¤àsà" iti ÷àstràrambhasåtreõa dharmàdharmasvaråpajij¤àsàpratij¤àyà iva tadviùayakapramàõamàtrajij¤àsàpratij¤àyà api kçtatvàt prathame 'dhyàye pramàõamàtraniråpaõàrthe pràdhànyàt prathamataþ tatpramàõabhåtacodanàyàþ prathamapàde pràmàõyaü niråpya tadavaya>#vatvenopasthitànàü arthavàdamantràõàmapi dvitãye pàde pràmàõyaü vidhyekavàkyatayà nàmadheyàpekùayàntaraïgatvena nàmadheyànàmarthavàdamantràdimålakatayàca niråpyàrthavàdamantrapràmàõyasàdhanànantaraü smçtyàdipràmàõyavicàrasyàvasarasaügatyà'yàtatvena kariùyamàõaþ  #<smçtyàdipràmàõyavicàro nàdhyàyàsaügataþ ; kvacidapi smçtyàdãnàü nàmadheyamålatvàdar÷anàt, vidhyudde÷àntargatayà càrthavàdamantràdivat svatantravedàvayavaråpavàkyatvasya nàmadheye 'bhàvàt, codanàpràmàõyasàdhanenaiva tatpràmàõyasya siddhatvàcca /
ataþ pràgàrambho 'pi># nàsaïgataþ /
ata eva adhikaraõàrambhe  #<"evaü tàvatkçtsnasya vedasya pràmàõyamukta"mityuktaü bhàùyakàreõa /
codanaiva pramàõamiti niyamasya pràdhànyaparatayàpyupapatteþ upastaraõàbhighàraõayoràjyaniyamasyeva puroóà÷e vrãhiniyamasyeva ca tulyajàtãyasvatantrapramàõàntaravyàvçttyarthatvàdarthavàdamantrayo÷cedç÷opayogitvena pràmàõye iva naiva># #<vyàkopaþ; codanàmålatvenaiva smçtyàdipràmàõyasàdhanàdityarthaü anusaüdhàya smçtyàdipràmàõyavicàramàrabhate># --- ÷iùñeti //#<
pauruùeyatvenàpràmàõyasyaiva ni÷caye sati tatpràmàõyakoñiþ kiü saübhàvanayeti ÷aïkàniràsàya># -- ÷iùñetyàdyuktam //
#<(vidyàsthànàntargatapuràõavibhàgastannàmanirde÷a÷ca)>#  atraca smçtãnàmiti padaü sadàcàràõàü vedàtiriktadharmasthànànàü copalakùaõam /
tàni ca  #<"puràõanyàyamãmàüsàdharma÷àstràïgami÷ritàþ //
vedàþ sthànàni vidyànàü dharmasya ca caturda÷e"ti yàj¤avalkyenoktàni /
tatra sargapratisargamanvantaravaü÷ànucaritapratipàdakàni bhagavatàbàdaràyaõena kçtàni># puràõàni #<bràhmaü pàdmaü ÷aivaü bhàgavataü nàradãyaü màrkaõóeyaü àgneyaü bhaviùyaü brahmakaivartaü laiïgaü vàràhaü brahmàõóaü vàyupuràõaü skàndaü vàmanaü kaurmaü màtsyaü gàruóaü ceti krameõàùñàda÷a /
aùñàda÷ànàmapyupapuràõànàü puràõatvenaiva saügrahaþ >#//
nyàyo #<gautamapraõãta ànvãkùakã pa¤càdhyàyã, kaõàdapraõãtà da÷àdhyàyã ca >#//
(mãmàüsàpadàrthavivecanam) #<mãmàüsà ----># "athàto dharmajij¤àsà"ityàdinà jaiminipraõãtà dvàda÷àdhyàyã saükarùaõakàõóàtmikà caturadhyàyã ca karmamãmàüsà, "athàto brahmajij¤àsà" ityàdinà vyàsapraõãtà caturadhyàyã ÷àrãrakamãmàüsà ca //#<
(dharma÷àstrapadàrthaþ, smçtikartéõàü nàmàni ca)>#  dharma÷àstrantu varõà÷ramadharmavi÷eùàõàü vibhàgena pratipàdakaü tattatsmçtipravartakapraõãtam /
teca manvatriviùõvaïgirohàrãtayàj¤avalkyayamàpastambasaüvartakàtyàyanabçhaspatiparà÷aravyàsa÷aïkhalikhitadakùagautama÷àtàtapavasiùñhàdayo dharma÷àstrapravartakà iti yàj¤avalkyoktàþ, tathà  #<"teùàmapyaïgirovyàsagautamàtryu÷anoyamàþ /
vasiùñhadakùasaüvarta÷àtàtapaparà÷araþ /
viùõvàpastambahàrãtàþ ÷aïkhaþ kàtyàyano guruþ /
pracetà nàrado yogã bodhàyanamanå tathà /
sumantuþ kà÷yapo babhruþ paiñhino vyàghra eva ca /
satyavrato bharadvàjo gàrgyaþ kàrùõyàjinistathà />#
#<jàbàlirjamadagni÷ca yaugàkùirbrahmasaübhavaþ /
iti dharmapraõetàraþ ùañtriü÷adçùayaþ smçtàþ /
iti paiñhinoktà÷ca j¤eyàþ /
mahàbhàrataràmàyaõasàükhyapàta¤jalapà÷upatavaiùõavàdãnàü ca dharma÷àstra evàntarbhàvaþ />#
sàükhya÷àstraü #<ùaóadhyàyaü bhagavatà kapilena praõãtam /
tathà># pàta¤jalaü #<pàdacatuùñayàtmakaü pata¤jalinà praõãtam />#
pà÷upataü #<bhagavatà pa÷upatinà pa¤càdhyàyaü praõãtam /
÷aivamantra÷àstrasya pà÷upata evàntarbhàvaþ /
evaü vaiùõavaü nàradàdibhiþ kçtam /
pà¤caràtrasyàtraiva vaiùõavamantra÷àstre antarbhàvaþ /
vàmàgamàdikantu ÷àstrabàhyamevetibahavaþ /
tadevaü puràõàdicatuùñayaü vedànàmupàïgamiti vyavahriyate >#//
<B1> #<na hyatra pratyakùàdimålam; teùàü dharmàdharmayorapravçtteþ, vedasya ca pratyakùapañhitasyànupalambhàt, upalambhe và smçtipraõayanavaiyarthyàt, pratyakùapañhitasyedànãmucchedasya ca vaidikairyathàparigaõanaü ÷àkhànàü màtràmàtràparityàgena pàlyamànatayà kalpayituma÷akteþ /
nàpi anityànumeyo vedo målam;># smçtermålasàmànyavyàptatve 'pi vedavyàptatvàbhàvenànumànànupapatteþ, manorapyanumeyatvakalpane andhaparamparàpatte÷ca /
ata÷ca sanmålatvàsambhavàd bhràntyàdimålatvenàpràmàõyamiti pràpte ---  <B2> #<(vedàïganiråpaõam)>#  aïgànica #<÷ikùàkalpavyàkaraõachandoniruktajyotiràdayaþ ùañ /
tatra sarvavedasàdhàraõã># #<"atha ÷ikùàü pravakùyàmãtyàdipa¤cakhaõóàtmikà pàõinipraõãtà, anyai÷ca munibhiþ prativeda÷àkhaü bhinnaråpatayà pràti÷àkhyasaüj¤ayà># praõãtà ca  ÷ikùà /
kalpàþ #<÷àkhàntarãyàïgopasaühàreõa vaidikànuùñhànakramavi÷eùaj¤ànàya bodhàyanàpastambàdimunibhiþ praõãtàþ /
baijàvàpyà÷valàyanagràhyàyaõàdimunipraõãtànàü såtràõàmatraivàntarbhàvaþ />#
taduktam --- vàrtike --- #<"siddharåpaþ prayogo yaiþ karmaõàmanugamyate"># /
iti //
#<"kalpà lakùaõàrthàni såtràõãtipracakùate" iti   //
vyàkaraõamaùñàdhyàyyàtmakaü mahe÷varaprasàdàdbhagavatà pàõininà praõãtaü màhe÷varam /
kaumàràdivyàkaraõàni na vedàïgam ; laukikapadamàtrasàdhutvànvàkhyànaparatvàt //>#
niruktaü bhagavatà  yàskena #<samàmnàyaþ samàmnàta ityàdinà trayoda÷àdhyàyyàtmakaü praõãtam /
nighaõñusaüj¤akapa¤càdhyàyàtmakasya granthasya yàskapraõãtasya taditarako÷ànàü caivàtraivàntarbhàvaþ />#
jyotiùaü ca #<bhagavatà àdityena gargàdibhi÷ca praõãtam /
chandastu bhagavatà piïgalena aùñàdhyàyyàtmakaü praõãtam >#//
(sarveùàmapi vidyàsthànànàü smçtyadhikaraõaviùayatvopapàdanam) tadevaü da÷abhiþ sahità çgvedayajurvedasàmàtharvaõàkhyà÷catvàro vedà iti caturda÷a dharmasthànàni /
etànyevàyurvedadhanurvedagàndharvàrtha÷àstrasaüj¤airupavedaiþ sahitànyaùñàda÷a và /
yadyapi vedavadàcàràtmatuùñãnàmapi dharme pràmàõyaü vakùyate; tathàpi teùàma÷abdaråpatvàt÷abdaråpapuràõàdyabhipràyeyaü saükhyeti na virodhaþ /
tatra vedànàü pràmàõyasya pårvameva sàdhitatvàt tadvyatiriktàni pratyakùamåladçùñàrthavyatiriktàni adçùñàrthatayà yàni dharmasthànatvena parigçhãtàni vedamålakatayà sàdhayitavyapramàõatàkàni tàni sarvàõãhodàharaõamiti bhàvaþ //
#<(smçtãnàü målàpekùàyàü målasyaca pratyakùàderasaübhavàdapràmàõyaniråpaõam)>#  #<smçtayastàvat dçóhakartçsmaraõena pauruùeyatvàdava÷yaü tatpraõetçbhiþ aùñakàsvargayoþ sàdhyasàdhanabhàvaü kenacit pramàõenàvadhàrya praõãtàþ /
ata eva smçtisamàkhyàpyupapadyate /
tacca sàdhyasàdhanabhàvàvadhàraõaü pratyakùàdinà na saübhavatãtyàha># --- nahyatreti #<//
÷abdamålatvakalpane ca kçtakasya tasya pràmàõyàni÷cayànmålatvànupapatteþ veda÷abdasyaiva tadvaktavyam, tadapyanupalambhàdayuktamityàha># ---- vedasyaceti //
#<(utsanna÷rutimålatva÷aïkàtanniràkaraõe)>#  nanva#<smadàdibhiþ anupalambhe 'pi manvàdibhiþ pratyakùapàñhenopalabdhaþ idànãü ca puruùapramàdàdutsannaþ de÷àntare và kai÷citpañhyamàno 'pi nàsmàbhirupalabhyate, asmàbhirapivà pañhyamàno 'pi paraprakaraõàdipañhitatvàt nàsmàbhiþ smçtimålatvena j¤àyate iti yathàsaübhavaü kalpanopapatteþ kathaü nitya÷abdàsadbhàvani÷caya ityata àha># --- upalambhe 'piveti //#<
utsanna÷rutimålatvaü nirasyati># --- idànãmiti //#<
màtràmàtràtyàginàmadhyetéõàü anekasmçtimålabhåtàneka÷rutivàkyatyàgànupapatteþ /
ekaviü÷atyadhvayuktaü çgvedaü çùayo viduþ /
sahastràdhvà sàmavedo yajureka÷atàdhikam //
navàdhvàtharvaõàkhyeti pràhuþ pa¤cada÷àdhvakam //
iti sadguru÷iùyeõa tattadvedãya÷àkhànàü parigaõanàt tàsàü ca sarvàsàmekasmin de÷e 'pàñhe 'pi de÷àntare pàñhasaübhavàdutsàdakalpanà na yuktà /
de÷àntarapañhyamàna÷rutimålatvakalpanàpi tàsàmeva manvàdibhiradhyàpanopapattau smçtipraõayanavaiyarthyàpatterevàyuktetyarthaþ /
adhvà devagatiþ ÷àkhàiti paryàyavàcakà iti >#//
(nityànumeyavedamålakatvaniràsaþ)   yadatra guruõocyate --- "na kevalamasmàkameva liïgenaivànumeyàþ ÷rutayaþ, kintu manvàdãnàmapi smçtyantareõànumeyàþ, evaü tataþ paramapi; natu kenàpi dçùñà iti nityànumeya÷rutimålatvaü iti, tadapi nirasyati #<-- nàpãti >#//
pauruùeyasya smçtyantarasya sàmànyato yatki¤cinmålapramàõavyàptasyàpi ÷rutyaikàntikatvàbhàvenànugamànupapatteþ yatki¤cinmålakatvàïgãkàre anavasthànàdandhaparaüparàpattiþ /
liïgàdãnàntu apauruùeyatvena anyamålakatvàyogàt ÷rutikalpakatvàvirodha iti vaiùamyamityarthaþ //
#<<B1>>#  ÷iùñànàmadyayàvadavigãtaparamparayà jyotiùñomàdiùvivàùñakàkala¤jabhakùaõàdiùvapi dharmatvenàdharmatvena ca parigraha nmanvàdãnàü traivarõikatvena vedadar÷anasaübhavàcca tanmålatvameva yuktam, na tu bhràntyàdimålatvam; #<tatkàraõasyàdyayàvattadaj¤ànasya ca kalpane gauravàcca /
÷ruti÷ca pratyakùapañhitaiva tanmålam /
na ca smçtipraõayanavaiyarthyam;># ÷àkhàntaropasaühàreõàrthavàdopoddhàreõa nyàyasiddhàrthakathanena ca  smçtipraõayanasàrthakyàt /
ato måla÷rutyupasthàpakatayaiva dharmàdharmapramàprayojakatvaü smçtãnàmiti siddham // 1 // iti prathamaü smçtyadhikaraõam /
#<<B2>>#   (bhràntyàdimålatvenàpràmàõyopasaühàraþ)   etenàkùepakàbhàvàt dçùñàrthàpattirapi nirasanãyà; bhràntipratàraõàdimålatvasyàpi saübhavàt, evamàcàrànuùñhànasyàpi j¤ànapårvakatvàt pårvànuùñhàtéõàü j¤ànakaraõajij¤àsàyàü pramàõamålatvàsaübhavàt bhràntyàdimålakatvamevetyabhipretya apràmàõyapårvapakùamupasaüharati #<--- ata÷ceti //>#
(siddhàntasåtre 'numàna÷abdenàrthàpattereva grahaõamiti niråpaõapårvakaü smçtipràmàõyapratij¤à)  tanmålakatvameva yuktamiti //
dçóhasakalatraivarõika÷iùñaparigrahànyathànupapattiprasåtadçùñàrthàpattyà ÷rutimålatvameva teùàü kalpayituü yuktamityarthaþ /
#<yattu ---># 


#<api và kartçsàmànyàt pramàõam anumànaü syàt  / Jaim_1,3.2 />#


iti såtragatànumàna÷abdasvàrasyàt vaidika÷abdànumànaparigraheõa manvàdismçtiþ dharme pramàõaü vedàrthànuùñhàtçbhiþ anuùñhãyamànàrthakatvàt vedavadityanumànena pràmàõyaü smçtyàcàrau vedamålau vaidikakartçkatvàt dharmatvasmçtitvàdvà asmadàdigatàgnihotrasmçtivadityanumànena ca ÷rutimålatvaü kecitsàdhayanti /
aïgãkurvanti /
ca prakà÷akàrastathaiva, tadarthakàmànusàrismçtyàcàreùu vyabhicàràdayuktam #<iti >#//
ata eva dåùitaü kaustubhe vistareõopapàditaü tatraiva draùñavyam //
ataþ såtrabhàùyagatànumànoktirarthàpattireva /
ataþ saiva ÷rutimålatvasàdhane pramàõamiti bhàvaþ //#<
(anupalambhanimittopapàdanapårvakapratyakùapañhita÷rutimålatvavyavasthàpanam)>#  #<÷rutimålakatve siddhe sà ÷rutiþ pratyakùapàñhenaivàvadhàrità manvàdibhiþ /
asmàkamanupalambhastu svàdhyàyàdhyayanavàkye svàdhyàyapadamahimnà eka÷àkhàdhyayanasyaiva ÷àkhàntaràdhikaraõe sàdhayiùyamàõatvena ÷àkhàntaràdhãtànàmadhyayanàbhàvàdeva /
adhyayanaü vinaivopàyàntareõàvadhàraõe 'pi tattadde÷ãyapuruùàntaràdhãta÷àkhànàü pramàdàlasyàdiyuktaiþ puruùaiþ tattadde÷agamanena ÷rotumapya÷akterupalambhàyogyatvàdeva nànupapannaþ /
eka÷àkhàdhãtànàmapi ca ÷rutãnàü kratuprakaraõagatànàü taddharmaü bàdhitvà puruùadharmasya puruùadharmàdhikçtànàü puruùadharmatvabàdhena kratudharmatvasya mantràrthavàdàdikalpyavidhãnàü cedànãntanaiþ puruùairnirõetuma÷akterupalambhàyogyatvam /
manvàdãnàntu sarvaj¤atvena pratyakùapàñhenàvadhàraõasaübhavàt pratyakùapañhitaiva ÷rutirmåülamityabhipretyàha># --- ÷ruti÷ceti //
#<dç÷yante ca spaùñameva mantràrthavàdàþ pratya>#kùapañhità eva tattatsmçtimålam /
yathà  #<"yàü janà iti mantro 'ùñakàsmçteþ />#
yathà tarhyar#<thavàdo manuùyaràja àgatetyasminnukùaõaü vehataü(?) vàkùadanta"># iti arthavàdaþ --- mahokùaü mahàjaü veti smçteþ /
evamitaràsàmapi /
evaü gurvanugamanàdyàcàràõàü  #<"tasmàcchreyàüsaü pårvaü pàpãyàn pa÷càdanvetã"ti cayanaprakaraõagatàrthavàdo målam /
evamanyatràpyåhyamityarthaþ >#//
(smçtipraõayanasàrthakyopapàdanam) teùàü ÷rutipratyakùe smçtipraõayanavaiyarthyamà÷aïkya niràkaroti #<----naceti //
arthavàdopoddhàreõeti >#//
avidhisvaråpàrthavàdatyàgena vidhimàtropasaühàrasyedànãntanaiþ kartuma÷aktesteùàü j¤ànàrthaü tatpraõayanasàrthakyamiti bhàvaþ //
#<(smçtipràmàõyavyavahàrasya gauõatvavarõanapårvakopasaühàraþ)>#  nanu #<smçtyàcàràõàü ÷rutyanumàpakatvenopakùãõànàü kathaü dharmàdharmapramàjanakatvam? tasya vedaikagamyatvena tadgamyatvàsaübhavàt, ityata àha># -- ata iti //
#<eva¤ca tatpràmàõyavyavahàro liïgàdãnàmiva bhàktaþ /
dharmàdharmapramàõaniråpaõapratij¤àpyàdyasåtre mukhyabhàktasàdhàraõyeneti bhàvaþ >#//
yattu --- #<bhàùyakàreõa prapàkaraõàdismçtãnàü paropakàraråpadçùñàrthatvena tathà gurvanugamanàdyàcàràõàü guruprãtiråpadçùñàrthatvena pràmàõyamuktam, tadvàrtika eva nirastaü draùñavyam /
yàni ca pårvoktàni dharmasthànàni teùuca yastàvadçùñor'thaþ sa pratyakùàdimåla eva /
tatra yathàyathaü dçùñàdçùñaprayojanavibhàga àkare># #<draùñavyaþ /
vistarabhayànnocyate># iti //
#<iti prathamaü smçtyadhikaraõam >#//
----- #<<B1>>#  (2 adhikaraõam / )  


#<virodhe tv anapekùyaü syàd asati hy anumànam  / Jaim_1,3.3 />#


#<÷rutiviruddhànàmapi audumbarã sarvà veùñitavyetyàdismçtãnàü ÷rutimålakatvàvi÷eùàt pràmàõyam /
nacaudumbarãü spçùñvodgàyediti pratyakùa÷rutivirodhàttadanupapattiþ; parasparaviruddhàrthakànàmapi grahaõàgrahaõàdi÷rutãnàü bahu÷o dar÷anena virodhe satyapi tatkalpane bàdhakàbhàvàt, tadvadeva vikalpena virodhasya pariharttuü ÷akyatvàcca /
na hyatra pratyakùa÷rutyà smçtermålàkàïkùà nivarttate, yena kalpanàmålocchedàdviruddhapratyakùa÷rutyà liïgasyeva smçterbàdhaþ syàt /
na và ÷aityauùõyayorivàtra viùayayoratyantavirodhaþ, yena auùõyapratyakùeõeva ÷aityànumànasya prakçte prameyàpahàralakùaõo bàdhaþ syàt /
na tvetadasti;># vikalpena dvayoþ saübhavàditi pràpte ----   bhàùyakàreõaivaü siddhàntitam ---- sarvatrànumàne 'numeyajij¤àsàyàþ kàraõatvàt pratyakùa÷rutyà ca spar÷avidhànenàveùñitatvaråpeõaudumbaryàþ paricchinnatvàjjij¤àsàbhàvena naudumbarãveùñanaviùayaka÷rutyanumànasambhavaþ /
#<tathà pratyakùa÷rutivirodhàbhàve 'pi yatra lobhàdidar÷anaü, yathà vaisarjanahomãyaü vàso 'dhvaryuþ parigçhõàtãtyàdau tatràpi na ÷rutikalpanaü këptahetoreva målatvopapatteþ iti />#
<B2> #<(pårvàdhikaraõenàpavàdikasaügatyupapàdanam)>#  #<"virodhe tvanapekùaü syàt asati hyanumàna">#miti siddhàntasåtragatatu÷abdanirasanãyatvena såcitatatsåtrapårvapakùeõàdhikaraõavicàraü dar÷ayitumudàharaõamàha  --- ÷rutiviruddhànàmapãti //
#<api÷abdena yadi ÷iùñatraivarõikaparigrahànupapattiprasåta÷rutimålakatvena manvàdismçtãnàü pràmàõyaü, tarhi viruddhànàmapi àsàmuktahetorastu pràmàõyam ityàkùepaniràsàt àpavàdikã saügatiþ såcikà >#//
(àdipadena aùñàcatvàriü÷adityàdismçtidvayasaügrahaniråpaõam) àdipadena yathaudumbarãü spçùñvodgàyediti pratyakùa÷rutiviruddhàyàþ sarvaveùñanasmçterudàharaõatvaü, tathà "jàtaputraþ kçùõake÷o 'gnãnàdadhãta" iti ÷rutyà viruddhàyà "aùñàcatvàriü÷advarùaparyantaü vedabrahmacaryami"ti smçteþ, tathà "na dãkùitasyànnama÷nãyàt" iti niùedhàpekùitàvadhisamarpikayàgnãùomãye saüsthite yajamànasya gçhe '÷itavyamiti ÷rutyà viruddhàyàþ "krãtaràjako bhojyànna" iti smçterapyudàharaõatvaü saügçhãtam //
sadomaõóape udumbaravçkùasya kàùñhamårdhvatayà yajamànasammitaü nikhanya sthàpyate /
tadaudumbarã÷abdasyàrthaþ /#<
vikalpeneti >#//
(spar÷anaveùñanayoþ prayogabhedena vikalpaniråpaõam) vahnau ÷aityauùõyayorvikalpàsaübhavàt parasparàtyantàbhàvasamànàdhikaraõayostayoþ virodhasya pratyakùasiddhatvàt pratyakùabàdhitatvena na ÷aityànumataü saübhavatãti yuktaþ prameyàpahàralakùaõo bàdhaþ, iha tu spar÷anaveùñanayoþ parasparàtyantàbhàvasamànàdhikaraõayoþ prayogabhedena vikalpenanive÷asya saübhavàt yuktaü pràmàõyamityarthaþ /
#<sarvatreti >#//
dhåmàdidar÷anànantaraü vyàptismaraõe satyapi jij¤àsàbhàve 'numityanudayàt parokùaj¤àne athavànumityarthàpattyoreva tasyàþ kàraõatvamityarthaþ //
#<(vaisarjanahomãyamiti viùayàntaragaveùaõaprayojanam)>#  #<atra># 


#<hetudar÷anàc ca  / Jaim_1,3.4 />#


iti pårvasåtrànantarasåtram /
tatra yadi pratyakùa÷rutimålakatvàsaübhavaþ, tadà smçtermålàkàïkùàyàü bhràntyàdimålakatvameva yuktaü kalpayitum /
tatra veùñanasmçterudgàtre dànena vastralobhaþ, aùñàcatvàriü÷at brahmacaryasmçteþ napuüsakatvapracchàdanam, ràjakrayàvadhismçteþ  #<bubhukùaiveti /
saübhavaticedaü dçùñaü kàraõamiti pauruùeyatvàdihetvantarapradar÷anaparatayaikadà bhàùyakàraþ pårva÷eùatayà vyàkhyàya adhikaraõàntaraparatayà pakùàntareõa vyàcakhyau /
tatra pratyakùa÷rutivirodhenaiva mukhyahetunà pårvatràpràmàõyasiddhau lobhàdihetoþ># #<dçùñasyànvàcayabhåtasya kathane prayojanàbhàvenàparitoùàt dvitãyavyàkhyànaü kçtam, tadeva yuktamiti tanmate upapàdayati># --- tatheti  //
vaisarjanahomãyamiti /./
#<(vaisarjanahomãyapadàrthaþ àdipadena yåpahastivàkyasaügraha÷ca)>#  #<agnãùomãyapa÷oþ tantre prakànte agnãùomapraõayanàrthaü yajamànaü patnãputràn bhràtéü÷càhatena vàsasà saüchàdya vàsaso 'nte strucamupanibadhya juhotãti ÷àlàmukhãyàgnãdhràhavanãyeùu caturgçhãtenàjyena catvàro vaisarjanahomà vihitàþ /
tadvàso vaisarjanahomãyamityarthaþ //
àdipadena yåpahastinodànamàcarantãti smçtyantaragrahaõam /
yåpo hastyate veùñyate yenetivyutpattyà yåpaveùñanàrthaü vàso yåpahastipadasyàrthaþ /
tacca saptada÷abhirvàsobhiþ yåpaü veùñayatãti veùñanavidhànàt vàjapeyaü àmnàtam >#//
(bhàùyakçtsaümatasyoktàdhikaraõadvayasya vàrtikakàramatarãtyà khaõóanam)  evaü bhàùyamatenàdhikaraõadvayaü vyàkhyàtam /
tadvàrtikakàreõa dåùitam /#<
tathàhi ---># pratyakùa÷rutivirodhe smçtãnàü målabhåta÷rutyabhàvaþ kiü sàdhakàbhàvàt bàdhakasattvàdvà /#<
nàdyaþ;># maharùipraõãtatvàdeþ ÷iùñatraivarõikaparigrahàde÷cetarasmçtiùvivehàpi ÷rutisàdhakasyàvi÷eùàt /#<
nàntyaþ;># viruddha÷rutidar÷anaråpasya bàdhakasya vrãhiyavàdiùu ÷rutiùu bahu÷o dar÷anena vyabhicàràt, viprakãrõa÷àkhàntaragata÷rutãnàmasmadàdibhiþ anupalambhe 'pi manvàdãnàü mahattaratvenànupalambharåpabàdhakasyàpi abhàvàcca /
ataþ parapratyakùasyàpyàtmapratyakùasamatvàt taddçùña÷rutãnàü målatvasaübhavànna bhàùyakàroktaü sarvathàpràmàõyaü sidhyati //
#<<B1>>#  vàrttikakàrastu ---- na jij¤àsàyà anumityaïgatvam; agnyàdyajij¤àsàyàmapi tadudayàt, satyapi và tasyàþ kàraõatve anumitiviùaya÷ruterjij¤àsitatvàcca /
pratyakùa÷rutivirodhàbhàve và lobhàdimålakatvàïgãkàre aùñakàdismçterapi tadàpatteþ /
ata÷ca pratyakùa÷rutivirodhe 'pi smçteþ ÷iùñatraivarõikaparigarhàvi÷eùeõa ÷rutimålatvakalpanopapatteryuktameva pràmàõyam, parantu yàvacchrutini÷cayaü veùñanaü nànuùñheyam, arthavàdàdyunnãtavidhimålakatvasyàpi smçtiùu dar÷anena prakçte 'pi tanmålakatvasya saübhàvitatvàttasya connayanasya pratyakùa÷rutivirodhe àbhàsatvasaübhavàt /
ata÷ca yàvacchrutini÷cayaü ananuùñhànalakùaõamapràmàõyamityabhipràyaü såtramiti ----- pràha /
#<<B2>>#  (veùñanasmçtimålapratyakùa÷rutiniråpaõam) #<ki¤ca># jaiminiþ svakçte chàndogyànupade granthe --- "vaiùñutaü vai vàsaþ ÷rãrvàsaþ ÷rãþ sàmeti stotrãyàparigaõanàrthànàmaudumbarãõàü pràde÷amàtràõàü ku÷ànàü sa ekayà sa tisçbhiþ sa ekayetyàdiviùñutyupàkhyagataprakàràbhivya¤jakatayà viùñuti÷abdavàcyànàü sthàpanàrthaü pariveùñayatãti ÷àñyàyana÷àkhàbràhmaõagatapratyakùa÷rutimålatvameva audumbarãprakaraõe ÷àñyàyaninàü tàmårdhvade÷enobhayatra vàsasã dar÷ayatãti granthena dar÷itavàniti pratyakùaiva ÷rutiþ evamaùñàcatvàriü÷advarùabrahmacaryasmçterapi "aùñàcatvàriü÷advarùaü sa vai vedabrahmacaryamiti ràõakodàhçtàtharvavedapañhità pratyakùaiva ÷ruti÷ca målamityudàharaõànyapyayuktàni //
#<(aùñàcatvàriü÷aditi smçtimålapratyakùa÷rutinirde÷aþ)>#  #<yathàcàtra virodho 'pi nàsti tathà àkare draùñavyam /
kaustubhe ca /
ato na yuktaü prathamàdhikaraõam >#//
(vàrtikakàramatàvataraõapårvakatanmatopapàdanam) dvitãyàdhikaraõamapyaviruddhànàmapi lobhamålatvakalpane dànàdismçterapi tadàpatterayuktam /
nahi "apivà kàraõàgrahaõe prayuktànã"ti adhikaraõena dçùñamålàsaübhavamàtreõàcàrapràmàõyaü sàdhayiùyate /
yena tadvyatirekeõa dçùñamålatvasaübhavahetunehàpràmàõyaü sàdhyeta, kintu dharmabudhyànuùñhãyamànatvenaiva /
anvàcayahetumàtrantu dçùñamålàsaübhava upanyasta iti tamimamadhikaraõadvayabhaïgaü àcàryakçtamabhipretya matàntaratayà dar÷ayati #<---- vàrtikakàrastviti //
veùñana¤cànuùñheyamiti >#//
atraca veùñanàdismçtãnàü pratyakùapañhitatattacchrutimålatvasya pràgevoktatvàt yàvacchrutini÷cayaü nànuùñheyamityanupapatteþ veùñanapadamajahatsvàrthalakùaõayàdçùñamålasmçtiviùayaparatayà vyàkhyeyam /#<
ataevoktaü># nyàyasudhàyàü ---- #<udàharaõabhàùyamapi adçùñamålàvasthasmçtiviùayatayà netavyam># iti //
#<(yàvacchrutini÷cayamananuùñhànalakùaõamapràmàõyamityasya såtràråóhatvopapàdanam)>#  nanu ---- adçùñamålasmçtãnàü vipralambhamålakatvàbhàvenàtyantabàdhyatvàsaübhavàt yathà÷rutamålàni÷cayena atyantetarasmçtitulyatvàyoge 'pi katha¤citpràmàõyàïgãkàre  #<"virodhetvanapekùa"mityapràmàõyapratipàdakasåtrav irodha ityata àha># ---ata÷ceti //
#<målabhåta÷ruteþ parapratyakùatve 'pi svapratyakùatvàbhàvàt svapratyakùasya tu målànusandhànasàpekùatvàdyato durbalà, atastayoþ virodhe yadanapekùaü ÷rautaü vij¤ànaü tadeva># pramàõa#<màdaraõãyaü syàt />#
asati #<hi ÷rautàrthe>#'numàna#<manumita÷rutimålamàdaraõãyamiti pårvasåtragatànuùaktapramàõapadasyànuùñhànalakùaõapràmàõyaparatayà såtràrtha ityarthaþ >#//
(virodhetviti såtre pàñhabhedaþ yojanàbheda÷ca) atra såtre 'napekùamanapekùyamiti yakàrarahitatatsahitatayà pàñhabhedaþ /
yadà yakàrasahitastadà yasya vànyadapekùyaü nàstãtyarthaþ /
tadrahitastu vyàkhyàta eva //
(atràdçtavàrtikasiddhàntasya vàrtika÷lokaiþ saüvàdaþ)   taduktamàcàryaiþ --- #<"yàvadekaü ÷rutau karma smçtau cànyatpratãyate /
tàvattayorviruddhatve ÷rautànuùñhànamiùyate /
ata÷caivaü ÷rutismçtyorvi÷eùo nopadar÷yate /
nàtyantameva bàdhyatvaü nacàpyatyantatulyatà />#
#<" iti //
yadà tu viruddhasmçtimålabhåtà ÷rutiþ svasya pratyakùà, tadà dvayorapi vikalpena vyavasthayà và àdaraþ kàrya ityarthasiddhor'thaþ >#//
(vàrtikamate hetudar÷anàcceti såtrayojanàprakàraþ)  yacca hetudar÷anàcceti såtraü tat pratyakùa÷rutiviruddhasmçtiprasaügagatàcàramåledànãntanasmçtyorvirodhe yathàspar÷yàdispar÷adåùitajagannàthaniveditànnabhakùaõàdau tatra saübhavanmålàntaràyà anàdarapradar÷anàrthatvena vyàkhyeyamiti dik //
#<(vàrtikakàrãyavarõakàntaravivaraõam)>#  #<evaü tadvyàkhyàyàü 
>#

#<[sarvatra ca prayogàt sannidhàna÷àstràc ca  / Jaim_1,3.14 /]>#



#<ityadhikaraõena gatàrthatvam /
tatrahi pratyakùasåtràrthopasaühàrakalpasåtravacasàü ÷rutivirodhe 'nàdaraõãyatve sutaràü smçtiùvanàdarasiddherityaparitoùeõa yadvarõakàntaraü kçtamàcàryaistadanusaüdhatte># --- yadveti //#<
(÷àkyàdismçtyapràmàõyavarõanasyàdhikaraõàntarairagatàrthatàniråpaõam)>#  #<apivà kartçsàmànyàdi"ti pårvàdhikaraõasiddhàntasåtropàttakartçsàmànyahetoþ ÷iùñatraivarõikadçóhaparigraharåpamukhyahetåpalakùaõatvàt tena pårvaü pràmàõye abhihite sa yatra nàsti tatràpràmàõyamucyate ityevamasya pratyudàharaõasaügatimanyatra pratyakùasåtre pratyakùàdimålatvenàpràmàõyoktàvapi kalpasåtràdhikaraõe svàtantryeõa pràmàõyàbhàve ukte 'pica vedamålakatayà pràmàõya÷aïkàniràsasyànyatràkçtatvàdagatàrthatàü pramàõàbhàsaniråpaõenàdhyàyasaügati¤càbhipretya viùayapradar÷anapårvaü pårvapakùamàrabhate># ------ ÷àkyàdãnàmiti #<//
<B1>>#  yadvà ----- ÷àkyàdãnàmapi kùatriyatvaprasiddhervedadar÷anasaübhavena tatpraõãtasmçtãnàmapi vedamålatvaü, tanmålo veda÷cedànãü pralãna iti pràpte --- ÷iùñatraivarõikànàü dharmatvena parigrahasya pårvàdhikaraõamukhyahetorabhàvàt pratyuta apramàõatvenaiva teùàü smaraõàdvedàpràmàõyavàdibhireva ca tatpràmàõyasvãkàràdvedamålatvakalpanànupapatterapràmàõya- miti #<----- såtràrthaþ // 2 // 6 // iti dvitãyaü virodhàdhikaraõam />#
<B2> #<(÷àkyàdismçtyapràmàõyavarõanasyopayogaþ)>#  #<nacaiùàmàbhàsatvakathanasyànupayogaþ;># #<">#yadi hyanàdareõaiùàü na kathyetàpramàõatà //
a÷akyaiveti matvànye  #<bhaveyuþ samadçùñayaþ /
÷obhàsaukaryahetåktikalikàlava÷ena ca /
yaj¤oktapa÷uhiüsàdityàgabhràntimavàpnuyuþ /
aniràkçtya tàn sarvàn dharma÷uddhirna labhyate /
ityàdivàrtikoktarãtyà tatkathanasyàva÷yakatvàt /
ata÷ca yadyapi ÷àkyàdibhiþ svagranthànàü vedamålatvena pràmàõyànaïgãkàrànnaiva tanniràse prayojanam; tathàpi vaidikànàmeva vedamålatvabhrànteþ pràptàyà niràkaraõadvàrà àbhàsatvaniråpaõàrthatvenàyamàrambho yukta iti bhàvaþ >#//
(÷àkyapadasya pà÷upatapà¤caràtràdikartrçpalakùaõatàniråpaõam) atraca ÷àkyàdipadaü yàni trayãvidbhiþ na parigçhãtàni ki¤cittanmi÷radharmaka¤cukachàyàni lokopasaügrahalàbhakhyàtipåjàprayojanaparàõi trayãviparãtàsaübaddhadçùña÷obhàdipratyakùànumànopamànàrthàpattipràyayukt i målopanibaddhàni sàükhyayogapà¤caràtrapà÷upatanirbandhyaparigçhãtadharmàdharmanibandhanàni, yàni ca bàhyataràõi mlecchàcàrami÷rakabhojanàcàranibandhanàni tatpraõetéõàmupalakùaõam //
#<(manvàdismçtãnàmiva ÷àkyàdismçtãnàmapi pràmàõya÷aïkà)>#  #<÷rutismçtisaüvàdikatipayàhiüsàsatyadamadànadayàdinibandhanadar÷anena tanmadhyapatitacaityavandanàdãnàmapi yuktaü dharmatvamityabhisaüdhàya pårvapakùe hetuü dar÷ayati># --- kùatriyatvaprasiddheriti #<//
smçtãnàmapi ityapinà traivarõikatayà saübhàvitavedasaüyogamanvàdipraõãtasmçtãnàü vedamålakatayà pràmàõyaü, evamàsàmapãti dçùñàntoktiþ såcità //
tena tadvadeva målànumànasyànupalabdhivirodhaþ /
pratyakùa÷rutimålatvapakùeõa tàvatparihçto j¤àpitaþ /
adhunà malina÷àkhàmålatvapakùe tu virodha÷aïkaiva nàstãtyabhipretya tatpakùaü dar÷ayati># --- tanmåleti #<//
eva¤ca yàvat ki¤cit kiyantamapi kàlaü kai÷cidàdriyamàõaü prasiddhaü gataü tatpratyakùa÷àkhàvisaüvàde 'pyutsanna÷àkhàmålam /
tenàsmin pakùe yasmai yadrocate sa tat pramàõãkuryàditi doùo nàpadyata iti bhàvaþ >#//
(÷àkyàdismçtyapràmàõyavyavasthàpanam)  #<teùàü smaraõàditi >#//
"yà vedabàhyàþ smçtayo yà÷ca kà÷ca kudçùñayaþ /
sarvàstà niùphalàþ pretya tamoniùñhà hi tàþ smçtà" ityàdinà manvàdibhiþ apramàõatvenaivaiùàü granthànàü smaraõàt ityarthaþ //
#<(÷àkyàdismçtyapràmàõyasya såtràråóhatvaniråpaõam)>#  såtràrtha iti //#<
såtrayorartha ityarthaþ /
vedavidveùaråpe virodhe trayãbàhyameva¤jàtãyakaü anapekùyamapramàõam />#
athavà --- #<÷àkyasya kùatriyatvaprasiddhestasyaca pravaktçtvapratigrahãtçtvaniùedhàt ÷àkyasya tadanuùñhàtçtvàt svadharmavirodhe taduktamanapekùyamityàdyasåtràrthaþ >#//
(÷àkyamanusmçtyoþ sàmya÷aïkàniràkaraõena vaiùamyaniråpaõam) nacaivaü manorapi kùatriyatvena pravaktçtvànupapattiþ; "yadvai ki¤camanuravadattadbheùajam" iti÷rutyà tasya tadabhyanuj¤ànàt /
÷àkyàdibhi÷ca svapratipàdyàrtheùu bahånàmasaddhetånàmevopàdànàn kasyàpi saddhetoradar÷anàccànapekùyam /
manvàdãnàntu hetåpanyàsàbhàvàt kvacitsattve 'pi và "veda eva dvijàtãnàü niþ÷reyasakaraþ para"; ityàdinà pràdhànyena vedamålatvasyaiva dharme 'bhidhànàt hetvadhikaraõanyàyenàrthavàdamàtratvànna doùaþ /
ata eva ÷àkyàdãnàü hetukatvàt "haitukànbakavçttãü÷ca vàïmàtreõàpi nàrcaye"dityàdinàsaübhàùyatvamuktamiti dvitãyasåtràrthaþ /
#<vedamålakatvakalpanànupapatteriti># padaü hetudar÷anasyàpyupalakùaõaü draùñavyam //
#<(pà¤caràtràdyapràmàõyavarõanam)>#  #<yastu sàükhyayogapà¤caràtràdiùu ÷iùñatraivarõikaparigrahaþ, sa na tanmålaþ, kintu># #<nçsiüharàmatàpanãyopaniùacchrutyagastyàdisaühitàmåla eva /
ata eva ÷iùñatraivarõikàparigçhãtavàmàgamapratipàdakànàü teùàü apràmàõyam /
yattu tatretaràgamasaüvàdi tacchàkyànàmivàhiüsàdi vàmàgamaparigrahabhaktyudbhavàbhipràyameveti tadanuùñhànamapi na tanmålam /
÷iùñànàmapi tu pårveùàü tadasadàgamamålameveti na doùa iti sarvathàpràmàõyamiti bahavaþ >#//
(÷rutyaviruddhàü÷e pà¤caràtràdãnàmapi pràmàõyamiti÷rutimålakatatsiddhàntaniråpaõam) påjyapàdaistu yatpratyakùa÷rutimålaü dç÷yamàna÷iùñatraivarõikaparigçhãtaü tadaü÷e pràmàõyamuktaü kaustubhe /
ata eva "sàükhyàü yogaþ pà¤caràtraü vedàþ pà÷upataü tathà /
àtmapramàõànyetàni na hantavyàni hetubhiþ" iti mahàbhàratavacanena pràmàõyamuktaü, tathàpi "yo yadaü÷ena màrgàõàü vedena na virudhyate /
soü'÷aþ pramàõamityuktaü keùà¤cidadhikàriõàmi"ti muktikhaõóagatacaturthàdhyàyavacanenàdhikàrivi÷eùaparatayà upasaühçtamiti dar÷itaü màdhavena /
yathàcaivaü satyaviruddhànàü ÷àkyàdipramàõànàü pràmàõyaü tadagre nirasiùyate //
#<(smçtyadhikaraõagatasya pràmàõyavarõanasyàdhikàrivi÷eùaparatayà yojanam)>#  #<yattu smçtyadhikaraõe sàükhyàdãnàü bàhyagranthànàü copayogapratipàdanaü, tat dharmamokùasàdhanaj¤ànopayogivairàgyàdipratipàdakayuktikathanaparatayà na dharmàdyupade÷aparatayeti na virodhaþ /
evaüsati yadyapi tàpanãyàdipratyakùa÷rutimålasya vàmàgamasya pratyakùa÷rutiviruddhasya và pràmàõyaü durnivàram; tathàpi># #<"pà¤caràtraü bhàgavataü tantraü vaikhànasàbhidham /
vedabhraùñàntsamuddi÷ya kamalàpatiruktavàn" /
tathà># #<"atyantaskhalitànàü hi dvijànàü vedamàrgataþ /
pà¤caràtràdayo màrgàþ kàlenaivopakàrakàþ" /
tathà># #<"÷àpàdvà gautamàdãnàü pàpàdvà mahato naràþ /
ye gatà vedabàhyatvaü ye ca saükãrõayonijàþ /
te 'dhikriyante tantràdaustrã÷ådrà÷ca yathàyatham" ityàdipuràõavacanebhyaþ adhikàrivi÷eùaparatayeùñameva tatpràmàõyaü, natu vaidikàdhikàriviùayam />#
ataeva --- #<teùu na ÷iùñatraivarõikaparigraha ityalaü vistareõa >#//
iti dvitãyaü virodhàdhikaraõam //
- - - - -  <B1>  #<(3 adhikaraõam / )># 


#<÷iùñàkope 'viruddham iti cet  / Jaim_1,3.5 />#


na ÷àstraparimàõatvàt //
smàrtànàmàcamanàdãnàü ÷rautaiþ kramakàlaparimàõàdibhirvirodhe ÷rautatvàtkramàdãnàmeva pràbalyàt tadviùayasmçtãnàmapràmàõyam /
na hi "kùute àcàmedi"ti vihitasya smàrtasyàcamanasya vedavedikaraõamadhye 'nuùñhàne "vedaïkçtvà vediü karotã"ti ÷rutibodhitaþ kramo 'nuùñhàtuü ÷akyate /
#<<B2>>#   (virodhàdhikaraõena dvedhà saügatiniråpaõam) evaü pårvàdhikaraõe bhàùyakàramate ÷rutiviruddhànàü puruùàrthakratvarthasmçtãnàü svaråpeõaivàpràmàõye sàdhite vàrtikakàramate ca ananuùñhànalakùaõàpràmàõye sàdhite saüprati pratyakùa÷rutivirodha eva kvàsti kva nàstãtyevaü balàbalàdhikaraõottaramahãnàdhikaraõaprabhçtiùviva vicàrakaraõena koùñha÷odhanikàråpeõàsya saügatiü #<athavà># ÷rutivirodhe satyapi smçtiprameyasya padàrthatvàt pràbalyena pràmàõyamityapavàdakaraõàdàpavàdikãü saïgatiü và spaùñatvàt tathà såtradar÷itàmapi siddhàntopakramatàü prayojanàbhàvàccopekùya viùayaü pradar÷ayan pårvapakùamevàha #<--- smàrtànàmapi >#//
"àcàntena yaj¤opavãtinà kartavyaü" "dakùiõàcàreõa kartavyaü" ityàdismçtivihitànàmityarthaþ /
antimasmçtau dakùiõena hastena àcaraõena kartavyamityarthàt "lohitoùõãùà" ityatreva apràptadakùiõahastavidhànaü j¤eyam //
#<(÷àkhàntaràdhikaraõagatàrthatà÷aïkàniràsaþ smçtipadenetiniråpaõam)>#  ÷àkhàntaràdhikaraõasamàptau  #<"api và kramasaüyogàt vidhipçthaktvamekasyàü vyavatiùñhete"ti såtreõa kramakàlaparimàõavirodhàt ÷àkhàntarãyapadàrthànupasaühàramà÷aïkya># #<"virodhinàü tvasaüyogàdaikakarmye tatsaüyogàdvidhãnàü sarvakarmapratyayaþ syàt" iti såtreõa padàrthànàü k>#ramàdibàdhakatvaü vakùyete iti na tena gatàrthatà, tatrobhayoþ ÷rautatvena anyatarasamavàyàbhàvàt yuktaü padàrthànàü bàdhakatvam, iha tu pràmàõyadaurbalyàdastu bàdhyatvamiti ÷aïkotthànasåcanena parihartuü  ---- smçtãnàmityuktam /#<
àcàrapràpitànàmityasyopalakùaõam /
tatratyasyaiva prameyabalasya pramàõabalàbalabàdhàyopanyàsàt nànenàpi tasya gatàrthatvamiti bhàvaþ >#//
(àcamanàdibhiþ kramasya virodhasamarthanam)  #<virodhe iti >#//
yadyapi bhojanàdinimittakasyàcamanasya puruùàrthatvàt sarvaprayogàdau kriyamàõasyàpi tasya madhye prasakteravirodhaþ; tathàpi dvayoþ padàrthayoþ madhye kùutàdinimittàcamanasya kratvarthasya prasakterbhavatyeva saþ /
ataeva vitataikapadàrthakaraõamadhyaprasaktasya kùutàdinimittasya pràptau yadyapi nàcamanavidhànaü, kintu "kùute niùñhãvane caiva paridhàne '÷rupàtane /
na tu karmastha àcàmeddakùiõaü ÷ravaõaü spç÷et" itismçtivihitadakùiõakarõaspar÷e 'styeva virodha iti tasyàpayudàharaõatvam /
evaü yaj¤opavãtasyàpi "sadopavãtinà bhàvyam" iti smçtau sadà÷abdasaüyogàt puruùàrthatvenaiva vidhàne 'pi "anupavãta÷ca yatkaroti na tatkçtam" ityuttaràrdhena kartavyakarmamàtràïgatvena vidhànàtsvaråpeõa tasya virodhàbhàve 'pi strastasya punassamãkaraõe naùñasya punardhàraõe vàstyeva saþ /
evaü ÷ikhàbandhane 'pi ityudàharaõatvam /
evaü dakùiõavàkye 'pi bhojanàdau puruùàrthatvena vihitasya dakùihastàcaraõasya virodhàbhàve 'pi kratvarthasya tasyàstyeva virodhaþ /
hastadvayenànuùñhàne 'vilambàparaparyàyaprayogaprà÷ubhàvasyaikena hastenànuùñhàne bàdhàpatteþ /
ato yuktaü sarveùàü udàharaõatvaü virodhaprasaktyeti bhàvaþ //
#<<B1>># smàrtapadàrthànà¤ca bahutvàt pårvàhõàdiþ kàlaþ prayogavidhyavagata¤ca parimàõaü na ÷akyate 'nugrahãtum /
naca ÷rautatve 'pi kramàdeþ padàrthadharmatvàt padàrthabhåtebhyaþ àcamanàdibhyo daurbalyam /
pramàõapårvakatvàt prameyàvagamasya prathamàvagatapramàõabalàbalàpekùayà prameyabalàbalasya daurbalyàditi pràpte ----- #<<B2>>#  (vedakaraõavedikaraõapadayorarthaþ) pårvapakùasàdhakaü ÷rutivirodhaü dar÷ayituü ÷rautaiþ ityuktam /
tameva virodhaü dar÷ayati #<-----nahãti //
vedaü kçtveti >#//
vedo nàma sammàrjanasàdhanadarbhamuùñiþ /
tasya karaõaü nàma bandhanàgraparivàsanàdisaüskàraþ /
vedirnàma gàrhapatyàhavanãyayormadhye caturaïgulakhàtà bhåmiþ /
tatkaraõaü nàma vedena sammàrjanamuddhananàdisaüskàra÷ceti vedavedikaraõa÷abdayorarthaþ //
#<(àcamanàdãnàü prayogavidhyasaügraheõa gauõakramavirodhasamarthanam)>#   ÷rutibodhita iti #<//
etacca ÷rutyarthapàñhasthànamukhyapravçttyàkhyapà¤camikaùañpramàõagamyakramamàtrasyopalakùaõam; arthàdikramasyàpi prayogavidhividheyatvàt /
pratyakùa÷rutapradhànavidhereva aïgavidhyekavàkyatàmàtrakalpanayà prayogavidhivyapade÷yatvàt pratyakùa÷rutivihitatvàvirodhaþ /
eva¤ca smàrtànàü kùutàdinimittakàcamanàdãnàü bhedena homavat vaidikaissaha kramaniyame mànàbhàvàt vaidikànàmevàïgànàü kramàvadhàraõàt prayogavidhinà ca niyatakramakàõàmeva padàrthànàü vidhànàt tadbahirbhåtàcamanàdãnàü naiva prayogavidhisaübhava ityarthaþ >#//
(madhye àcamanànuùñhàne pårvàhõaprayogaprà÷ubhàvàdibàdhàpattiniråpaõam)  pårvàhõàdiriti //
àdipadenàgnihokràïgasàyaüpràtaþ kàlayorapi saügrahaþ /
yathaiva "pårvàhõo vai devànàmi"ti ÷rutyà pårvàhõakàlo vihitaþ, tathaiva prayogavidhinà aïgaprayogavi÷iùñabhàvanàvidhànena yugapadanuùñhànàkùepàdatyantayaugapadyà÷akte÷càïga- pradhànànàmaïgànàü ca parasparaü pratyàsattilakùaõaþ prayogaprà÷ubhàvalakùaõa÷ca kàlo bodhyate /
tayorapi madhye smàrtapadàrthànuùñhàne bàdhaþ syàdevetyarthaþ //
#<(parimàõasyàpi prayogavidhyavagamaniråpaõam)>#  prayogavidhyavagataü ceti #<//
kiü ka÷cit padàrtho vismçtaþ? kçtaü và sarvamiti sandehena vaiguõyà÷aïkodaye># #<"yadeva ÷raddhayà karoti tadeva vãryavattaraü bhavatã"ti vacanàvagatàti÷ayaphalajanakaphalàva÷yaübhàvani÷cayàtmaka÷raddhàvi rahàt phalànutpatterdaivàt sakalavaidikapadàrthànuùñhàne kçte 'pi saüpårõaphalapràptaye kçtàkçtasandehasyàva÷yàpaneyatvàt tasya cànuùñheyapadàrthasaükhyàsaüpattiparyàlocanaü vinaiva niràkartuma÷akyatvàt prayogavacanena ÷rutyàdiviniyojyànàü pracayasiddheyattàvadavadhàraõasyàrthàdàkùepamabhipretyàvagataü cetyuktam /
tata÷ca prathamàvadhçtasya parimàõasya prathamàparikalpitapa÷càdàgatasmàrtapadàrthànuùñhànena bhraü÷àt punaþtatkçtàkçtàniråpaõàdanivçttavaiguõyà÷aïkasya samyakkçtatvàdinimittasaüskàrapàñavàbhàvàt apårvadaurbalyena nyånaphalalàbhaprasaüga ityarthaþ />#
taduktaü vàrtike ---  #<"taccàti÷ayavatsarvaü sàrthavàdàdvidhergatam /
nyånatvàkùamayàva÷yaü viruddhàü bàdhate smçtimi"ti >#//
(aïgaguõavirodhecetinyàyavirodhasya pårvapakùe prasaktasya pariharaõam)  #<yattu ---># siddhànte "aïgaguõavirodheca tàdarthyàdi"ti dvàda÷ikanyàyenàïgabhåtànàü iùñyàdãnàü pradhànabhåtasomakàlànurodhena "ya iùñye"ti vàkyabodhitaparvakàlabàdhavadihàpi padàrthatvena pradhànabhåtàcamanàdyanurodhena tadaïgakramàdereva virodhe satyapi yukto bàdhaityucyate, tadanådya dåùayati --- naceti //
prathamàvagateti //
tena prathamàvagatena pramàõabalàbalenàcamanàdibhyaþ kramàdãnàü balãyastve nirõãte niràkàïkùatvànna pa÷càdavagataü prameyabalàbalamàdartavyamityarthaþ //
#<(àcamanàdibhiþ smàrtaiþ kramakàlàderavirodhena siddhàntaþ, tasya såtràråóhatva¤ca)>#  atraca  #<"api và kàraõàgrahaõe prayuktàni pratãyeran" iti siddhàntasåtraü vàrtikakçtà virodhe satyapi prameyagatabalàbalenàcamanàdãnàü pràmàõyaparatayà yathàpañhitàvadhinaikadàvatàryapunarapyavirodhapradar÷anaü såtràråóhaü kartuü># #<"teùvadar÷anàd virodhasye"tyaü÷asyànuùaïgaü kçtvà virodhapradar÷anaparatayà anuùaktadvitãyàvadhinàvatàritam /
tatra virodhe satyapi prameyabalàbalasya pràbalyaheto>#stuùyatu durjana #<iti nyàyenopapàdanãyatayà mukhyatvàdvirodhàbhàvasyaiva mukhyahetutayà tatpradar÷anaparatvena såtràrthaü prathamato 'nusaüdhàya siddhàntamàha># --- padàrtheti //
#<kratvapårvasyànirj¤àtàïgaparimàõatayà ÷rautàïgamàtreõa nairàkàïkùyàbhàvàdyathà virodhàbhàve balàbalamanàdçtya ÷rutyàdisamàkhyàparyantaissahànàrabhyavàdena pràpitànyaïgàni samuccitya gçhyante, evaü smçtyàcàrapràptànyapi; sarveùàükaraõopakàrasàdhanànàü anvayottaramanuùñhànàya prayogavidheranuùñhànàtmanaþ pravçtteþ /
tena ca bodhitaprayogavelàyàmeva padàrthànàmapekùitaü kramakàlàdi prayogàvacchedakatayà anvãyamànaü yàvatpramàõapràpitapadàrthaprayogavirodhenaivàvacchedakatayà kalpyate; kàlàdãnàü prayogavidhyanvayitvasyaikàda÷e vakùyamàõatvenàïgapradhànasàdhàraõyàt /
naca smàrtànàü vaidikaissaha krame niyàmakàbhàvaþ; bhedanahomavannimittasannipàtàdevopasthityà sthànàdeva tanniyamopapatteþ /
÷rutikrameõa prabalenàpi padàrthabàdhàpattyà balavatpadàrthà÷ritasya sthànasya bàdhàyogàt >#//
<B1> #<padàrthapràptyapekùatvàt kramàderuttarakàlikasya yàvatpramàõagamyapadàrthàvirodhenaiva kalpanãyatvànna tàvatpadàrthavirodhitvam /
parimàõantu na kasyacicchàstrasyàrtha iti na tasya ÷rautatvam /
virodhe 'pi àcamanàdãnàü># padàrthatvàt pràbalyameva /
pramàõànàü hi na svaråpato virodho 'pi tu prameyavirodhanibandhanaþ /
tadyadaiva prameyavirodha àlocyate tadaiva tadgatena balàbalena nirõãte ÷àstràrthe na pramàõabalàbalasya niyàmakatvamiti pramàõameva tatsmçtiþ /
#<yadvà --- yacchàkyàdigrantheùu vedàviruddhaü dànàdivacanaü tasya bhavatu pramàõatetyà÷aïkya,># #<"svàdhyàyo 'dhyetavyaþ",># #<">#vedo 'khilodharmamålaü tadvidà¤ca smçti÷ãle" /
#<"puràõanyàyamãmàüsàdharma÷àstràïgami÷ritàþ /
vedàþ sthànàni vidyànàü dharmasya ca caturda÷a" /
ityàdivacanairniyatapramàõapratipàdyànàmeva dharmatvapramiteranyataþ pramitasya phalasàdhanatvàbhàvàt teùàmapràmàõyamiti  // 3 //
iti tçtãyaü ÷iùñàkopàdhikaraõam />#
<B2> #<(smàrtànàü keùà¤cana padàrthànàmante 'nuùñhànam)># #<atraivamavadheyam ----># yatra sthalavi÷eùapuraskàreõaiva smàrtapadàrthavidhiþ tatra sthalàmnànàdeva tasya kramaþ, parantu ÷rutivihitakramavirodhe tasya bàdhenànte padàrthànuùñhànam /
yatratu smçtau padàrthamàtrasyaiva kratvaïgatayà vidhànaü na sthalavi÷eùasya, tatràgantånàmante nive÷àtsyàdevànte 'nuùñhànam #<iti --- dhyeyam />#
ihatu "àcàntena kartavyami"ti smçtisahakçtasthànàdeva teùàü krama iti na bàdhakam /
parimàõasya tu sàkùàt ÷àstreõa vidhyabhàvàt pårvoktarãtyà katha¤cittadàkùepe 'pi kramakàlavat prayogavelàyàmevàkàïkùaõàt prayujyamànapadàrthàïgatayaiva tatpravçttyuttarakàlamàkasmikabhedanahomapràya÷cittàdi- samavàyàvadhàraõeneva smàrtàcamanàdipadàrthàvadhàraõenàpi kalpanãyasya sarvapadàrthàvacchedakatayaiva prayogavacanopasaügrahànna virodha ityarthaþ  //
(àcamanakramayorvirodhàïgãkàreõàpi àcamanaråpaprabalapadàrthà÷ritatvàt àcamanasmçtipràmàõyaniråpaõam)   #<adhunà tuùyatu durjana iti nyàyena virodhamaïgãkçtyàpi pràmàõyaü sàdhayati># --- virodhe 'picet  //
#<tadevopapàdayati># --- pramàõànàühãti   // .#<//
pramàõayora÷vamahiùavatsvaråpeõa virodhàbhàvena viruddhaprameyapramàpakatvenaiva tasya pratãteþ prathamaü pramàõasvaråpàlocane 'pi prameyasvaråpàlocanaü vinà tadapratãteþ tatsvaråpàlocanottaraü virodhapratisandhàne tadgatena dharmidharmaråpaprameyabalàbalenàsaüjàtavirodhinà'camanàderbalãyastvani÷caye sati na kramàdyanugrahaþ saübhavati /
yadyapi và prameyavirodhànusandhànottarakùaõe tadgatabalàbalopasthitikàle viruddhaprameyapratipàdakatvena pramàõayorapi virodhopasthitiþ syàt; tathàpi tatra prameyabalàbalopasthityuttarakùaõe 'saüjàtavirodhitvànnirõaye sati tannirõayavelàyàü na pramàõagatabalàbalopasthitiriti itarasya nirõayapadavãmanàgatasya ÷rutiliïgàdivadevottarabhàvino daurbalyam   //
naca ÷ruteratyantabàdhaþ; àcamananimittopanipàtàbhàve sàrthakyàt /
àcamanàdeþ ÷rutyarthatvenottarapadàrthàïgatvenàïgãbhåtavedikaraõavyavadhàyakatvàyogàcca tadanàpatteriti bhàvaþ />#
taduktam vàrtike --- #<"÷aucayaj¤opavãtàderna svatantrapadàrthatà /
sarvaü hyaïgapradhànàrthaü tena na vyavadhàyakam"># --- iti #<//
ata àcamanàderdurbalatvàt ÷rutyà bàdhàbhàvàt pràmàõyamupasaüharati>#--- iti pramàõameveti //
#<(vàrtikakçtà bhàùyakàrãyàdhikaraõàntaraparatvasyakhaõóanaü vàrtikamatàtiriktanyàyasudhàkàramatasåcana¤ca)>#  atra vàrtikakçtà pårvoktarãtyà virodhasya sphuñatvàt pårvapakùàyogàt ata eva abhyupetya virodhaü pramàõabalapårvapakùasyàpyayogàt yaj¤opavãtasya  #<"upavyayate devalakùmameva tatkurute"># iti dar÷apårõamàsaprakaraõagatavàkyena prakçtàvatide÷ato vikçtàvapi ÷rutyaiva vidhànàdasya vàsovinyàsaparatve 'pi  #<"yaj¤opavãtyevàdhãyãta"># #<iti kàñhakavàkyena brahmasåtrasyàpi ÷rutyaiva vidhànàt anyàbhi÷ca ÷rutibhiþ àcamanadakùiõahastàdãnàmapi pratyakùata eva vidhànàt smàrtatvànupapatterudàharaõatvàyogàcca bhàùyakàrãyàdhikaraõàntararacanàü pradåùya adhikaraõàntaratvavyàkhyànasyàyogàt virodhàdhikaraõasàdhita÷àkyàdigranthàpràmàõyàkùepasamàdhànaparatayà taccheùatvenàdyaü såtradvayam tçtãyantu smçtyadhikaraõasàdhitàcàrapràmàõyàkùepasamàdhànaparatayà taccheùatayaiva vyàkhyeyam># ityuktam, #<tadanusaüdhàya varõakàntaramàha ---># yadveti //
#<yathàcàtra yaj¤opavãtàdãnàü ÷rautatvaü># #<vàrtikakàroktaü abhyuccayayuktimàtraü tathà nyàyasudhàyàü kaustubhe ca draùñavyam /
vistarabhayàttu neha prapa¤cyate //>#
(÷àkyàdinibaddhadànàdipràmàõyam)  #<dànàdãti >#//
vihàràsanavairàgyadhyànasatyadamadànadayàhiüsàdãnàü àdipadena saügrahaþ //
(niùedhàdivàkyànàmapi dharmaparyavasànopapàdanam)   vedo 'khila iti //#<
yadyapi akhilasya vedasya na dharmamålatvasaübhavaþ;># #<÷yenàdivàkyànàü niùedhavàkyànàü ca tanmålatvàyogàt, tathàpi dharmamabodhayatàmapi tadvàkyànàü pàràyaõabrahmayaj¤àdinirvartanadvàrà dharmaü prati kàrakatvàt pràya÷cittavidhyapekùitanimittasamarpakatveana># vidvadvàkyavatparaüparayà dharmapramopayogasaübhavàcca na doùaþ /
smçti÷ãle iti //
÷ãlaü #<àcàraþ />#
ityàdivacanairiti #<//
àdipadena "àyurvedo dhanurvedo gàndharvaü ceti tat trayam /
artha÷àstraü caturthaü tu vidyà hyaùñàda÷aiva tu /
" ityasya saügrahaþ >#//
(÷àkyàdinibaddhadànàdyapràmàõyam)  apràmàõyamiti //
ata÷càhiüsàdyarthasya ÷iùñaparigrahe 'pi tasya vedamålakatvenàpyupapatteþ tadviùaya÷àkyàdivacanànàü ÷iùñaiþ pràmàõyànabhyanuj¤ànàt ÷iùñàparigrahàt na tato j¤àtaü sadanuùñhitaü ÷reyassàdhanaü bhavatãti na tadviùayatadvacasàü pràmàõyamityarthaþ /
#<taduktaü vàrtike ---># tathàca pràya÷cittàdidànakàle yo vàkyamàtmãyaü anyakavikçtaü và ÷lokaü såtraü voccàrya manvàdisaüvàdipràya÷cittaü "dadyànna tat ka÷cidapi dharmàrthaü pratipadyate /
vedenaivàbhyanuj¤àtà yeùàmeva pravaktçtà /
nityànàmabhidheyànàü manvantarayugàdiùu /
teùàü viparivarteùu kurvatàü dharmasaühitàþ /
vacanàni pramàõàni nànyeùàmiti ni÷cayaþ" /
#<iti  //
tathà ---># "smaryante ca puràõeùu dharmaviplutihetuùu /
kalau ÷àkyàdayasteùàü ko vàkyaü ÷rotumarhati" /
atassanmålamapyahiüsàdivacanaü ÷vadçtiprakùiptakùãravadanupabhogyaü avistrambhaõãyaü ceti //
iti tçtãyaü ÷iùñàkopàdhikaraõam //
<B1>  #<(4 adhikaraõam / )># api và kàraõàgrahaõeprayuktànipratãyeran //
anibaddhànàü vasantotsavàdyàcàràõàü pràmàõyaü na veti sandehe eteùàü vedamålatve aùñakàdivanmanvàdibhirnibandhanàpatteþ sàmànyatastadvidà¤casmçti÷ãle ityàdinà nibandhane 'pi ca vi÷eùato 'nibandhanena teùàü ÷rutidar÷anàbhàvani÷cayàdapràmàõyamiti pràpte --- dharmabuddhyà vaidikairanuùñhãyamànatvàt smçtivadeva vaidikatvam /
vi÷eùato 'nibandhanaü tu gauravabhiyà na doùaþ /
vyatikramasàhasadar÷anaü tu dharmabuddhyànanuùñhãyamànatvàt na vaidikam /
nacaitàvatà sarvasyàpyavaidikatvam /
ata àcàràõàmapi dharmàdharmayoþ pràmàõyam // 4 // iti caturthaü àcàrapràmàõyàdhikaraõam /
#<<B2>>#  (varõakàntaràvataraõam)  #<athavà ---># atrotsåtramathavà 


#<na ÷àstraparimàõatvàt  / Jaim_1,3.6 />#


itipårvatanasiddhàntasåtrasyehapårvapakùatvamabhi pretya sautraü pårvapakùaü viùayapradar÷anapårvakamàha #<--- anibaddhànàmiti >#//
(àcàràtmatuùñyorapràmàõyapårvapakùaþ) nibaddhàcàraviùayavacanànàü smçtitvenaiva pràmàõyàt tasya ca vakùyamàõàkùepahetorasaübhavàt anudàharaõatvaü såcayituü anibaddhànàmityuktam /
vasantotsavàdãtyàdipadena tattadde÷abhinnàcàramàtrasya tathà 'bhojanavyatirekeõa jalaü na pàsye' ityàdi ÷rutismçtyaviruddhasaükalpaviùayàyàþ ÷iùñàtmatuùñe÷ca saügrahaþ /
#<ityàdineti >#//
àdipadena "÷rutiþ smçtiþ sadàcàraþ svasyayat priyamàtmanaþ /
samyak saükalpajaþ kàmo dharmamålamidaü smçtam" /
"yasmin de÷e ya àcàraþ" "àcàra÷caiva sàdhånàm" ityàdãnàü saügrahaþ /
#<ni÷cayàditi >#//
etacca kriyàråpàõàmàcàràõàü a÷abdaråpatvàt puruùahitabodhakatvànupapatterapyupalakùaõam /
evaü smçtyadhikaraõasàdhitapràmàõyàkùepamupasaüharati #<--- apràmàõyamiti >#//
(dharmabuddhyànuùñhànanibandhànàcàrapràmàõyasiddhàntaþ) dharmabuddhyeti //
etadvyàvçrtyaü svayameva sphuñãkariùyate /
dharmabuddhyà ÷àkyàdibhiþ anuùñhãyamànàcàrapràmàõyavyàvçttaye #<--- vaidikai>#rityuktam /
sàkùàt paraüparayà và vedavihitakàritvalakùaõa÷iùñatvaguõairityarthaþ /#<
smçtivadeveti >#//
(÷rutismçtiviruddhàcàràpràmàõyaniråpaõam) ÷iùñatraivarõikaparigraho nàsati vedamålatve 'vakalpate iti lobhàdikàraõàbhàve smçtivadeva vedamålatvamityarthaþ /
ata eva ÷rutismçtiviruddhàcaraõeùu satyapi dharmatvasmaraõe màtulakanyàpariõayàdau ÷rutivirodhàdeva virodhàdhikaraõanyàyena ÷rutimålatvàkalpanam /
smçtivirodhe tu vakùyate /
ata÷ca ÷rutismçtyaviruddhànàü lobhàdidçùñamålatayàsaübhàvitànàü sadàcàràõàü vedamålatvam /
ata eva smçtau "÷rutismçtyaviruddho yassa sadàcàra ucyate" #<ityuktam># ityarthaþ //
#<(dharmavyatikramàdinà'càràpràmàõya÷aïkà)>#  #<atraca sakalasadàcàramålabhåtàyà ekasyà eva ÷rutermålatvakalpanaü># athavà #<bhinnànàmityatra nirõayaþ kaustubhe draùñavyaþ /
eva¤ca a÷abdaråpàõàü àcàràõàü àtmatuùñe÷ca målabhåta÷abdànumàpakatvena pràmàõyaprayojakatve smçtyadhikaraõena siddhe 'pi keùà¤cit ÷iùñairindravasiùñhàdibhirdharmavyatikramàdanuùñhãyamànànàü ahalyàgamanaråpabrahmahatyopakramaråpasàhasàdãnàmapi pràmàõyàpattiþ /
tathàtmatuùñerapi># #<"kasyacijjàyate tuùñira÷ubhe 'pãha karmaõi /
÷àkyasya và kuhetåktirvedabràhmaõadåùaõe /
pa÷uhiüsàdisaübaddhayaj¤e tuùyanti hi dvijàþ /
tebhya e>#va tu yaj¤ebhyaþ ÷àkyàþ krudhyanti pãóitàþ /
÷ådrànnabhojanenàpi tuùyantyanye dvijàtayaþ /
svamàtulasutàü pràpya  #<dàkùiõàtya÷ca tuùyati /
anyetu savyalãkena cetasà tanna kurvate />#
#<" ityàdivàrtikoktarãtyànavasthitatvàt vedamålakatvàsaübhavàt pràmàõyànàpattirityà÷aïkàü niràkartumàha># --- vyatikrameti //
#<(dharmabuddhyànuùñhànàbhàvena vyatikramàdyapràmàõye 'pi itareùàü sadàcàràõàü pràmàõyameveti niråpaõam)>#  indravasiùñhàdãnàü pårvoktàcaraõasya  #<"÷rutisàmànyamàtràdvà na doùo 'tra bhaviùyati /
manuùyapratiùedhàdvà tejobalava÷ena ca /
yathàvà nàviruddhatvaü tathà tadgamayiùyate" /
iti vàrtikoktaprakàreõa kaustubhàdyupapàditena virodhaparihàrasaübhavàt naiva viruddhatvam /
dharmabuddhyà anuùñhãyamànatvàbhàvàcca na sadàcàratvamapi /
atasteùàü lobhakàmàdiråpadçùñamålatvànnaiva pràmàõyam /
evamàtmatuùñerapi yatra tanmålatvasaübhavaþ, tadviùaye apràmàõye 'pi ÷rutismçtyaviruddhàtmatuùñeþ saübhavatyeva tat /
ataeva àtmatuùñerdharmajanakatvasandehe nirõàyikàyàþ># #<"yadeva ki¤canànåcànobhyåhatyàrùaü tadbhavatã"ti vedenaiva pràmàõyàbhyanuj¤ànàt dharmatvaj¤àpakatvasya smçtàvapyukteþ dharme j¤àte j¤àpakatayàpi pràmàõyamavyàhatamevetyarthaþ />#
etena --- #<nityànumeyatvasya pårvameva niràkaraõàt pratyakùa÷rutyanubhavasya svasmin pratyakùabàdhitatvàt ÷rutyanumàpakatvàsaübhavàt apràmàõyam># iti --- nirastam;  #<"yadeve"ti÷rutereva pratyakùapañhitàyà icchàviùayasya dharmatvabodhikàyàþ svasyànubhavasaübhavena tanmålakatvopapatteþ /
atra matàntaraniràsaþ kaustubhe draùñavyaþ >#//
iti caturthaü àcàrapràmàõyàdhikaraõam //
#<- - - - -># <B1> #<(5 adhikaraõam / )># 


#<teùv adar÷anàd virodhasya samà vipratipattiþ syàt  / Jaim_1,3.8 />#


teùvadar÷anàt //
atra ÷abdaprayogaråpasyàcàrasya yatràryamlecchayoþ parasparamarthavipratipattiþ, yathà pãlu÷abdasya vçkùavi÷eùe àryàõàü hastinyanyeùàü, tatra tayostulyabalatvam; vyavahàre àryàõàmiva mlecchànàmapyabhiyuktatvàvi÷eùàt, avadhyasmaraõasyobhayatràpi samànatvàcceti pràpte ----  #<÷akyatàvacchedakabhedenàneka÷aktikalpanàprasaïgàt ekatraiva ÷aktirnobhayatra /
naca vinigamanàvirahaþ;># àryaprasiddhereva niyàmakatvàt /
àryà hi ÷abdaikasamadhigamyadharmàdharmayoraviplutilipsayà ÷abdàrthatattvaü vivicya paripàlayanti, na mlecchàþ; dçùñàrthavyavahàrasya yathàkatha¤cidapi siddheþ /
atastatprasiddhyà vçkùavi÷eùa eva ÷aktiþ /
gajapratãtistu lakùaõayà ÷aktibhramàdvà /
yatra tu niyàmakàbhàvastatràgatyàkùàdi÷abdeùu ubhayatràpi ÷aktiþ; àryàõàmevobhayatra prayogàt /
tatràpi kvacidvàkya÷eùasya niyàmakatà --- yathà "yatrànyà oùadhayo mlàyante athaite modamànà ivottiùñhantã"tyanena yava÷abdasya dãrgha÷åka eva ÷aktiþ /
priyaïguùu tulakùaõàdiriti // 5 // iti pa¤camàdhikaraõe àryaprasiddhiniyàmakatàparaü prathamavarõakam /
#<<B2>>#  (teùvadar÷anàditisåtre bhàùyakçdracitàdhikaraõa÷arãrasaügrahaþ) atra bhàùyakàreõa vyàkaraõàdhikaraõe sàdhu÷abdaprayoganiyamasmçteþ vedamålatvàbhidhànàdanàdivàcakàkhyasàdhu- ÷abdaprayogasya dharmabuddhyànuùñhãyamànatvàvi÷eùàt sàdhu÷abdaprayogasya sàkùàddharmatayà tadantarvartipadànàü padàrthapratipattimukhena dharmàdharmopayogitayà dharmapràmàõyasaübhavena dharmapramàõajij¤àsopapatteþ adhyàyasaügatiü, ÷iùñàkopàdhikaraõe smçtyadhikaraõasiddhasmçtyàcàrapràmàõyasya virodhàdhikaraõenàpàditasya pratiprasavakaraõenàcàrapràmàõyasyàpi prastutatvàdanantarasaügatiü càbhipretya yatra "yavamaya÷caruþ" "vàràhã upànahau" "vaitase kañe pràjàpatyàn saücinoti" ityàdau prayuktànàü yavavaràhavetasa÷abdànàmarthaprayogàcàravipratipattiþ, yathà --- bahubhiþ yavàdi÷abdàþ priyaïgu-vàyasa-jambuvçkùeùu prayujyante, kai÷cittu dãrgha÷åka-såkara-va¤juleùu, tatra prayogapratyayayorubhayatràvi÷eùàt ubhayatra vàcakatvakalpanenàrthadvayasyàpi vikalpena grahaõaü iti pårvapakùaü pràpayyànekatra ÷aktikalpane gauravàdekatra ÷aktiraparatra gauõã /
tatràpi yavapadasya yavamayakarambhapàtravidhi÷eùatayà "yatrànyà oùadhayo mlàyante athaite modamànà ivottiùñhantã" tyàmnànàt dãrgha÷åka eva ÷aktiþ; phàlgune 'nyauùadhimlànatàyàmapi priyaïgåõàü modàbhàvàt, varùàsu teùàü modasattve 'pi anyauùadhãnàü mlànàbhàvàt dãrgha÷åkànàü phàlgune 'nyauùadhimlànatàyàmeva modasaübhavena tadupapatteþ /
atra ca vàkya÷eùasya sattvepyanyatrà÷vavàlàdau ÷aktigràhakatve yavàdi÷abdasthale tanni÷càyakatvamàtrameva làghavàt kalpyate /
÷aktigrahastu prayogàdeva /
ata eva phàlgunàdau godhåmàdermodamànatve 'pi aprayogàdeva vàcyatvàprasaktiþ /
evaü "varàhaü gàvo 'nudhàvanti" "daeapsujo vetasaþ" ityarthavàdàbhyàü varàhavetasa÷abdayorapi såkarava¤julayoreva ÷aktiþ /
gavàmadyatvabuddhyà khecaravàyasànudhàvanàsaübhavena jambåvçkùasya sthalàdhikaraõasya apsujanyatvasyàsaübhavena tadanupapatteþ /
ata÷ca vàkya÷eùànugçhãtàryaprasiddhireva balãyasãti siddhàntitam //#<
(vàrtikakàrasaümatàdhikaraõa÷arãraracanàpårvakaü målakçtà vàrtikàrãyàdhikaraõa÷arãraparigrahe nimittaniråpaõam)>#  vàrtikakçtà tu yavavaràhavetasa÷abdànàü priyaïguvàyasajambåråpeùvartheùu kasminnapi de÷e ÷iùñairaprayogàt vipratipattyabhàvena  #<"sàrasvataü meùa" mityatra># "vàgvai sarasvatã"ti vàkya÷eùeõa sarasvatã÷abdaprakçtinirõayasyevehàpi  #<"sandigdheùu vàkya÷eùàdi" tyanenagatàrthatvàdvàkya÷eùàbhàvenàbhiyuktaprasiddhestulyabalatvàpatte÷ca nodàharaõatvasaübhavaþ /
navaitatsadç÷aü vàkya÷eùanirõeyàbhidheyaü trivçdàdi÷abdaråpaü saübhavatyudàharaõam; tatra traiguõya eva lokaprayogenàrthavipratipattyabhàvàt /
ato bhàùyakàrãyàmadhikaraõaracanàmayuktàü matvà pikanemàdhikaraõe vakùyamàõamlecchaprayogàcàrapràmàõyàlocanena pràsaïgikãü saügatiü càbhisaüdhàyàryamlecchavipratipattiviùaya÷abdaprayogaråpàcàrodàharaõenàpi àryaprasiddherbalãyastvaü siddhàntitam /
tadvadeva bhàùyakàra kçtaü vicàraü svayamapyupekùya yathàvàrtikameva vicàraü dar÷ayati># --- tatreti //
#<"pailavaudumbarau daõóau vai÷yasye" tigautamasmçtàvityarthaþ />#
avadhyasmaraõasyeti #<//
asmàdayaü vyavahàraþ pravçtta ityevaüråpàvadherasmaraõasyetyarthaþ >#//
(àryaprasiddherarthanirõàyakatvam tayorvirodhe vàkya÷eùasyeti niråpaõam) àryàhãti //
àryapadaü rasavãryavipàkavaicitryaj¤ànasidhyarthaü yatamànànàü vaidyànàmapyupalakùaõam /
yathàkatha¤cidapi siddherityasyàgre paripàlayantãtyanuùaïgaþ /
lakùaõayeti //
pãluvçkùàdhikaraõakabandhanasaübandhena lakùaõayà yatra tu katha¤cidapi na ÷akyasaübandhalàbhaþ, tatra ÷aktibhramàdvetyarthaþ /#<
niyàmaketi >#//
yatràryàõàmevobhayatra prayogastatra "abhiyuktatarà ye ye bahu÷àstràrthadar÷inaþ /
te te yatra prayu¤jãran sa sorthastattvato bhavet" itivàrtikadar÷itarãtyà nirõayaþ /
#<ataeva ---># asati vàkya÷eùe 'pi nakùatiþ /
yatra tvetayorevobhayatra prayogastatra vàkya÷eùasya niyàmakatetyarthaþ /#<
yava÷abdasyeti >#//
(saübhavadvipratipattikànàmapyuktàdhikaraõaviùayatvam) etacca pårvoktarãtyà vàrtikamate yava÷abdasyàrthaprayogavipratipattyaviùayatvàt bhàùyakàradar÷itasaübhavadvipratipatti- viùayatvena katha¤ciduktamapi saübhavadvipratipattikodàharaõàntaropalakùaõàrthatvena vyàkhyeyamiti dhyeyam //
#<(vipratipattyadhikaraõaprayojananiråpaõam)>#  #<prayojanaü pårvapakùe gajadantaprakçtiko vikalpena, siddhàntevçkùamaya eva vikalpo na /
tathà pãlu÷abdasya pårvapakùe hastivàcakatvenàpa÷abdatvàbhàvàt àhitàgnerhastyabhipràyeõa tacchabdaprayoge sàrasvatãùñiþ pràya÷cittaü na, siddhànte tu bhavatyeveti spaùñatvànnoktam >#//
(vàrtikakàrãyavarõakàntaradvayaniråpaõam) viùayavyàvçttyarthaü vàrtikakçtà kçtaü varõakàntaradvayam, tatràdyamàha /
#<eva¤ceti /
pariõayàdàviti >#//
àdipadena paitçùvastrãyàdipariõayasyànupanãtena bhàryayà ca sahabhojanasya paryuùitabhojanàde÷ca saügrahaþ /
#<(smçtiviruddhàcàrasya prathamavarõakaviùayatvopapàdanam)>#  #<so 'yamàcàraþ àndhrade÷e vidyamàno># #<"màtulasya sutàmåóhvà màtçgotràü tathaivaca /
samànapravaràü caiva tyaktvà càndràyaõaü caret"># iti ÷àtàtapasmçtyà tathà  #<"paitçùvastrãyabhaginãü svastrãyàü màtureva ca /
màtu÷ca bhràturàptasya gatvà càndràyaõaü caret" iti manusmçtyà ca viruddhastatra vicàra ityarthaþ >#//
(àcàrasmçtyoþ samabalatvàcàrapràbalyayo÷ca niråpaõam)  dharmatvena ÷iùñatraivarõikaparigrahasya ÷rutikalpakatvasyobhayatra tulyatvàt vikalpena pràmàõyamiti pårvapakùamàha #<--- tatrobhayoriti >#//
etacca tulyabalatvaü "samà vipratipattiþ syàdi"ti såtrànurodhenoktam //#<
vastutastu ---># pratyakùa÷rutyà viruddhasmçtermåla÷rutyanumitipratibandhalakùaõabàdhàsaübhave 'pi  yathà÷rutamålani÷cayàdananuùñhànaråpaphalàpahàralakùaõabàdhasyeveha smçtivirodhe 'nuùñhànàtmakasyàcàrasya phalàpahàralakùaõasya bàdhasyàsaübhavàt smçtervàkyàtmakatvena pratyakùa÷rutyaviruddhàrthapratipàdaka÷rutikalpanena yathà÷rutàrthatyàgalakùaõabàdhasaübhave 'pi ihàcàràõàü avàkyàtmakatvena anyathàtvasyàpi kalpayituma÷akyatvàt tadasaübhavemithyàtvalakùaõaþ paraü bàdho vàcyaþ /
nacàsau saübhavati; ÷iùñatraivarõikaparigrahasya dçùñatvàt /
atasteùvàcàreùu smçtyapekùayà ÷ãghrameva måla÷rutikalpanayà labdhàtmakeùu balavadvirodhadar÷anàt balãyastvàt smçterevàcàreõa phalàpahàralakùaõabàdhasaübhava iti na vikalpopãti dhyeyam //
#<(smçtivirodhe àcàrasya ÷rutyàdikalpakatvàyogenàpràmàõyaniråpaõam)>#  #<siddhàntamàha># --- evamiti //
smçtãnàmiti //
ayaü bhàvaþ--- manvàdãnàü  #<"sàkùàtkçtadharmàõa çùaya" iti smçteþ sakalatattvaj¤ànasaüpannatvàt tatpraõãtasmçteþ vedavirodhe 'pi ÷rutimålatvàvirodhe sutaràmàcàravirodhe tanmålatvavirodhàsaübhavàt na tàvanmåla÷rutikalpanapratibandhasaübhavaþ, àcàrasya tu manvàdigatasya asmadàdibhiþ anupalaübhàdarvàcãnànàü ca sakaladharmatattvaj¤ànàbhàvàt pramàdàdisaübhavena càvi÷vasanãyatvàt tadàcàrasya># #<÷rutimålatvakalpane ÷rutivirodhavat smçtivirodhe 'pi bhavatyevànuùñhànalakùaõaphalàpahàraråpabàdhasaübhavena pratibandhaþ /
÷iùñàcàro hi pårvapårvàcàryagatassannuttarottaràn prati svakartavyatàü pramàpayan svànuùñhànaphalakatayà pràmàõyaü labhate /
saübhavati ca tasyottarottarànuùñhànala>#kùaõaphalàpahàràdbàdhaþ //
(àcàrasya ÷rutikalpane smçtyapekùayà viprakarùaniråpaõam)  #<ki¤ca ---># àcàrasya nityànumeya÷rutimålakatvaniràsàt pratyakùànubhåta÷rutimålatvaü kalpanãyam /
naca idànãntanànàmanuùñhàtéõàü itastato viprakãrõa÷àkhàntaragata÷rutidar÷anaü saübhavati /
ator'vàcãnàcàràn dçùñvà na jhañityeva ÷rutiviùayànubhavakalpanam bàdhitatvàt iti manvàdibhyaþ manvàdyupade÷enaivàdyayàvadarvàcãnaparyantametadàcàrànuùñhànakalpanamiti ÷rutyadhigamakalpanaü yàvadanuùñhànamiti manvàderanuùñhànadar÷anena và adyatadanuùñhànadar÷anakalpanaü và manvàdibhistu paraü etadàcàramåla÷rutirdçùñeti kalpyate; teùàü sakalavedàrthatattvadar÷anavattvàt, ato manvàdibhirevaitadàcàramålaü ÷rutimupalakùya smçtvà tadànãntanebhya upadi÷ya tadànãntanaireva và manvàdyàcàraü dçùñvà anuùñhitaü ityevaü paramparayàdyayàvadarvàcãnàcàraparyantaü àcàrànuùñhànamityevaü pårvapårvàcàrakalpanayà smçtiü prakalpya pa÷càt ÷rutikalpanamiti dvyantaritapràmàõyàdviprakarùaþ /
manvàdinibaddhasmçtãnàü tu manvàdiùveva ÷rutyupalaübhapårvakaü tadarthasmçtikalpanena nibandhanopapatterarthakalpanadvàrà jhañityeva ÷rutikalpanàt sannikarùa iti liïgavàkyàdivadevàrthaviprakarùàdapyàcàrasya daurbalyam //
<B1>   evaü và ---yatra màtulakanyàpariõayàdau smçtyàcàrayorvirodhastatrobhayorapi ÷rutikalpakatvàttulyabalatva- miti pràpte --- smçtãnàü sapratyayapraõãtatvàt smçtiùu kartavyatàvàcividhipratyaya÷ravaõàcca balãyastvam /
àcàreùu tu àcaritéõàü janànàü manvàdyapekùayàtathà pratyayitataratvàbhàvàditastatoviprakãrõaparaprakaraõàdigata- ÷rutyavagamasyà÷akyatvàt kartavyatàvàcividhipratyayasyàva÷yakalpanãyatvàcca daurbalyam /
ataevedànãntanàcàra- dar÷anena ÷rutidraùñuþ smçtiü tadupade÷aü và kalpayitvà ÷rutikalpanam, smçtãnàntu sàkùàdevetivi÷eùaþ /
ataþ smçtivirodhe àcàrasya yàvatsmçtidar÷anaü ananuùñhànam // 6 // iti pa¤camàdhikaraõe smçtiviruddhàcàrà- pràmàõyaparaü dvitãyavarõakam /
#<(paraprakaraõapañhiteùu vàkyeùvidànãntanànàü yatki¤cidàcàràdimålatvàdhyavasànàbhàvaniråpaõam)># yadyapi katipayàcàramålabhåta÷rutãnàmarvàcãnànàü dar÷anaü bhavati, yathà "nayanaü dakùiõaü dãkùitaþ pårvamaïkte savyaü hi manuùyà à¤jate" iti ÷rutermanuùyakartçkapràksavyàkùya¤janàcàramålabhåtàyàþ, evamanyà api ÷rutaya udàhartavyàþ; tathàpi paraprakaraõapañhitatvavidhyanta÷eùatvàdinedànãntanaistàsàmàcàramålatvànadhyavasànàdàcàra- paraüparayà manvàdiniùñhàdhyavasàyakalpanamàva÷yakameva //
#<ki¤ca># àcàre kartavyasya svaråpamàtraü këptaü, natu kartavyatà; sà tu dharmabuddhyàdinà arthasukhàdiråpahetvantaràsaübhavapari÷eùasahakçtayà kalpyà, smçtau tu liïàdi÷abdenaiva sàvagamyate iti vaiùamyàt prakçte ÷rutivirodharåpabalavadbàdhakabalàdanupalabhyamànamapi kàmàdihetvantaraü sphuñatarameva kasyacinmålànuùñhàtuþ puüsa iti pari÷eùàsaübhavena ÷rutikalpanàyogàt tatra dharmabuddhirbhrama eva /
anyeùàmapi tadanuyàyinàmadharma eva dharmabuddhiriti niùpramàõakaü tanmåla÷rutikalpanam //
#<(vikalpàpattyàpi niùiddhaviùayakàcàràdeþ ÷rutikalpakatvàyogaþ)>#  ki¤ca --- #<smçtimåla÷rutyà niùedharåpayà màtulakanyàpariõayàdeþ pratyavàyajanakatvabodhanàt àcàramåla÷rutyà iùñasàdhanatvabodhanasya vastuni vikalpàyogenaikasyaiva tadubhayavirodhaþ /
ùoóa÷igrahaõaniùedhena tu ùoóa÷igrahaõàbhàve 'pãtaràïgaiþ kratåpakàrasiddherevàkùepàt yukto vikalpaþ >#//
(àtmatuùñeþ ÷rutimålatva÷aïkàniràkaraõapårvakaü smçtyàcàramålatvavyavasthàpanam) evamàtmatuùñerapi smçtivirodhe daurbalyàdapràmàõyamavaseyam /#<
naca ---># àtmatuùñeþ "yadeva ki¤canànåcàno 'bhyåhatyàrùaü tadbhavatã"ti pratyakùa÷rutereva målatayopalabhyamànatvena paraüparàkalpanàbhàvàt daurbalyasyàcàravadanupapattiriti #<--- vàcyam;># yadevetyasyà ÷ruteþ sàmànyaviùayatvena vi÷eùaviùayasmçtyàcàraiþ ÷iùñàkopàdhikaraõanyàyenàviruddhaviùaye saükocopapatteþ /
ata àcàravat ÷iùñàtmatuùñerapi smçtyàcàrayorvirodhe daurbalyamiti //
#<(màtulakanyàpariõayàdeþ de÷abhedena bodhàyanavacanànusàreõàdharmatvavyavasthàpanam)>#  #<sapratyayetimåle># pratyayo #<vi÷vàsaþ tattvaj¤ànaü copàttaü, tàbhyàü sahità># sapratyayàþ manvàdayaþ taiþ praõãtatvàdityarthaþ //
yattu  #<"yeùàü paraüparàpràptàþ pårvajairapyanuùñhitàþ /
ta eva tairna duùyanti àcàrairnetare janàþ" />#
#<"itara itarasminna duùyati de÷apràmàõyàt"># ityàpastambàdivacanebhyo de÷abhedena pràmàõyavyavasthàpanaü taddurbalavigãtàcàrànurodhena balavatsmçtisaükocasyànyàyyatvàt bodhàyanenàpastambamatamupanyasya  #<"mithyaitaditi gautamaþ" "÷iùñasmçtivirodhàdi" tyukte÷càpastambavacanasya garhà>#màtraniràkaraõàrthatvamabhipretya siddhàntamupasaüharati  --- ata iti //
#<(màtulakanyàpariõayàdeþ pratyakùa÷rutimålatvaparasmçticandrikàdikhaõóanasåcanam)>#  atraca  #<"garbhe nunaujanità dampatãdaü patã karddevastvaùñà savità vi÷varåpa" ityàdipratyakùa÷rautaliïgàvaùñabdhatvànmàtulakanyàpaitçùvastreyãpariõayàcàrasya smçtito 'pi pràbalyàdanudàharaõatvaü nyàyasudhàkçtà balàbalàdhikaraõe uktam /
tadanusàreõa smçticandrikàkàràdayopyevamevàïgãkurvanti /
teùàmupapàdanapårvakaü niràkaraõaü kaustubhe draùñavyam >#//
(trivçccarya÷vavàlàdi÷abdànàmarthavi÷eùe lokavedayorvipratipannànàmuktavarõakaviùayatàniråpaõam) vàrtikakçtà kçtaü dvitãyaü varõakàntaramàha #<--- evaüveti >#//
"trivçt bahiùpavamàna" mityatra pañhite trivçcchabde lokatastribhirvçtyata iti vyutpattyà "trivçdrajjustrivçdgranthi" rityatra traiguõyamarthaþ pratãyate /
vede tu tadupakramya "upàsmai gàyatà nara" ityàditçcatrayànukramaõàt "navabhiþstuvantã"ti ÷rutyantaràcca stotrãyànavakam /
tathà caru÷abdasya loke sthàlãvacanatvaü, vede tu "àdityaþ pràyaõãyaþ payasi caruri"ti vidhàyàjyasyainaü carumabhipårya caturàjyabhàgàn yajati pathyàü svastimiùñvà agnãùomau yajati agnãùomàviùñvà savitàraü yajatyaditimodaneneti kramaparavàkye siddhavadodanànuvàdàdodanaparatvam /
tatràpi yàj¤ikaprasidhyànavastràvitàntaråùmapakvaudanavi÷eùaparatvam /
tathà a÷vavàla÷abdeþ loke 'vayavayogenà÷vasya ke÷aråpor'thaþ, vedetu "a÷vavàlaþ prastaraþ" ityatra vàkya÷eùe "yaj¤o ha vai devebhyaþ a÷vobhåtvo 'pàkràmat so 'paþ pràvi÷at sa vàladhau gçhãtaþ sa bàlànmuktvà vive÷a ha te vàlàþ kà÷atàü pràptà" iti ÷ravaõàt kà÷aråporthaþ, evaü vipratipattiviùayamudàharati --- trivçditi //
àdipadenaikùavã vidhçtãtyatra lokàvagatayogabalenekùvavayavapara ekùavã÷abdaþ, vàrtikalekhanonnãtavàkya÷eùàttu vede kà÷amålaparaþ /
tathà stoma÷abdo bràhmaõastoma iti loke samudàyavacanaþ, vedetu stutermànaü stoma iti yàj¤ikaprasidhyàstome óavidhiþ pa¤cada÷àdyartha iti vyàkaraõena cànugçhãtena 'trivçdeva stomaþ' 'pa¤cada÷astoma' iti sàmànàdhikaraõyanirde÷ena stotrãyàsaükhyàkçtastutisaükhyàpara ityanayorapi vipratipattiviùayayoþ saügrahaþ //
#<<B1>>#  evaü và --- trivçccarva÷vavàlàdi÷abdeùu yatra lokavàkya÷eùayorarthavipratipattistatra padapadàrthasambandhe lokàt vedasyàdhikye pramàõàbhàvàttulyabalatvamiti pràpte ---  #<viùayaikyàbhàve vidhistutyorekavàkyatànupapattervidhirvàkya÷eùasyaiva ÷aktigràhakatvamanumanyate /
ata÷ca laukikapramàõàvagater'the ÷aktikalpanàbhiyà na ÷aktirapi tu lakùaõàdinaiva bodhaþ /
ataeva yatra vàkya÷eùo nàsti tatràpi trivçdàdipadàrtho vaidika eva grahãtavya iti vakùyate /
ata÷ca trivçcchabdasya stotragatamçïgavakaü ÷akyaü na tu tattraiguõyam /
caru÷abdasyaudano na tu sthàlã /
a÷vavàla÷abdasya kà÷àþ nà÷vake÷àþ /
vàkya÷eùà÷ca kaustubhe draùñavyàþ># // 7 // iti tçtãyavarõakam /
#<<B2>>#   (laukikavaidikaprasiddhyorasamabalatvena vikalpapårvapakùaþ)  #<nanu ---># lokaprasiddherdharmaü pratyanaïgatvàt vedaprasiddhireva balavatãtyà÷aïkàü "naitadevaü padàrtheùu na hi vedo vi÷iùyate /
adçùñahetuvàkyàrthe lokàtsa hyatiricyata" iti vàrtikoktarãtyà pariharati #<--- tatreti  //
tulyabalatvamiti //
naca ---># ekatra÷aktikalpane paratra tatsàdç÷yena prayogopapatternàneka÷aktikalpanaü yuktamiti #<---vàcyam;># arthadvayasyàpyatyantavailakùaõyena sàdç÷yàbhàvàt, vinigamanàvirahàcca /
ato 'nanyathàsiddhapramàõadvayabalenobhayorapi vàcyatvàvagamàt tulyabalatvena vikalpaþ /
tathàca "trivçdbahiùpavamànam"ityatraikà çk triguõitetyekaþ tçcaþ kartavyo laukikàrthagrahaõapakùe, tçcàntaràmnànantu pàkùikatvena j¤eyam /
evaü caru÷abdenànadanãyasyaiva sthàlãdravyasya kçùõalavadvidhànaü, payasastvadçùñadvàràdhikaraõatvam, arthavàdastu pàkùikànuvàda iti /
evamanyatràpyåhyamiti bhàvaþ //
#<(lokaprasiddheþ vaidikaprasiddhyapekùayà balavattvapakùaniråpaõam)>#  #<tulyabalatvaü ca lokaprasiddherbalavattvapårvapakùasyàpyupalakùaõam />#
tathàhi --- virodhe lokaprasiddheranyanairapekùyeõàtmalàbhàt  #<"kàrpàsamupavãtaü syàt viprasyordhvaü vçtaü trivçt /
trivçtà granthinaikene"ti manuvacane rajjvàraübhakeùu navatantuùu na>#vasaïkhyàsadbhàve 'pi upavãtàraübhikàyàü rajjvàü traiguõyavidhyarthatvadar÷anàt, vede 'pi  #<"trivçdra÷anàbhavatã"ti traiguõyaviùayayàj¤ikaprasiddherapi satvàcca trivçcchabde manuvaidikaprasidhyanugçhãtatvàccànupasaüjàtavirodhitvena vaidikaprasiddherlokaprasiddhapadàntarasàmànàdhikaraõyàdhãnasiddhikatvena vilambitatvàttadapekùayà daurbalyamiti tadarthasyaiva grahaõam /
arthavàdànàntu prarocanàmàtratvena># #<"yajamànaþ prastara" ityàdivadgauõatvenàpyupapatternàva÷yaü saüj¤àsaüj¤isaübandhapratipàdanaparatvamityànarthakyàbhàvàt nànarthakyapratihatatvenàpi tadarthasya grahaõamiti nàrthadvayagrahaõena vikalpo 'pi /
eva¤ca sàmyapakùe vikalpenàrthavàdasya pàkùikànuvàdatvam, pràbalyapakùe lokaprasiddhàrthasyaiva vidhau grahaõàdarthavàdasthaudanàdipadànàü odanasaübandhena sthàlyàdilakùakatvaü kalpyata iti siddham >#//
(laukikavaidikaprasiddhyoþ samabalatvaviùamabalatvapakùadvayepi sàrthavàdavidhisthale 'vivàdàt nirarthavàdaghañakapadàbhipràyatvam --- iti)  #<prakà÷akàràstu ---># pakùadvaye 'pi prakçtodàharaõer'thavàdenaudanaviùaya eva vidhestàtparyagrahàt siddhàntavat "gauõaü làkùaõikaü vàpi vàkyabhedena và svayam /
vedo 'yamà÷rayatyarthaü ko nu taü pratikålayet" iti vàrtikoktarãtyà odanasyaiva grahaõàpattyà nànuùñhàne ka÷cana vi÷eùaþ, tathàpi yatra "sauryaü carumi"tyatra nàrthavàdastatredaü prayojanam #<---># ityàhuþ /
tanna; #<vidhàvarthavàdànurodhena caru÷abde lakùaõàpekùayàr'thavàda eva sthàlãlakùaõàyà nyàyyatvàt lakùaõàdinà bodha iti >#//
(trivçcchabdàrthanirõayaþ)  #<tatràyaü vivekaþ ---># trivçdàdi÷abdànàü tçcatrayànukramaõava÷àt stotrãyànavake ÷aktàvavadhàritàyàü yatra stotrasaübandhastatra sa evàrtho gràhyaþ /
anyathà bahiùpavamàne tçcatrayavidhànàdeva stotrãyànavakasiddhau "trivçdbahiùpavamànamiti" trivçcchabdopàdànavaiyarthyàpatteþ /
ataþ stotrãyànavake iva traiguõye 'pi trivçùpadavàcyatvenaiva tatsàrthakyàt yatra nàsti "trivçdagniùñudagniùñomaþ" ityàdau tçcatrayànukramaõaü, tatra tasyaiva råóhyà këptayà yogabàdhena vidhànam /
yatra tu na sà bàdhikà, yathà --- "trivçtàyåpami"tyàdau tatra lokaprasiddhatraiguõyasya grahaõe 'pi na laukikàrthe traiguõye ÷akyasaübandhàbhàvàllakùaõà /
ata÷ca stotrãyànavakamàtre ÷aktasyeha navakamàtre grahaõe 'pi lakùaõàpatteþ këptàvayavayogenaivàrthapratãtyupapattau làkùaõikàrthatve pramàõàbhàvàt ÷akyàrthasyaiva grahaõamiti lokasiddhàrthe 'pi ÷aktireveti nànàrthatvameva /
#<ata eva ---># bahiùpavamàna eva tçcatrayànukramaõadbahiùpavamànagatastotrãyàgatanavaka eva råóhiþ---#<ityapyapàstam;># tathàtve trivçdgahaõavaiyarthyàpattestadavasthatvàt /
na hi tadà agniùñuti sarvastotreùu navakaü vidhàtuü ÷akyate; "trivçtàyåpa"mityatreva làkùaõikatvàpatteþ /
traiguõyaråpa÷akyàrthasyaiva grahaõàpattestatràtide÷enaiva stotrãyànavakapràpte÷ca vidhivaiyarthyàcca tatra trivçtpadavaiyarthyàpatteranivàraõàt /
ataþ stotrãyànavake iva traiguõye 'pi ÷aktiþ /
evaü mànavavàkye 'pi stotrãyànavakavat lokaprasiddhatraiguõyaparatvameva //
#<(trivçcchabdasya stotrãyànavakavàcitve àkçtyadhikaraõavirodhaparihàrau)>#  #<naca stotrãyànavakavàcitve àkçtyadhikaraõavirodhaþ; yatra vi÷eùaõamàtre ÷aktau kalpitàyàü tadavinàbhàvàt vi÷eùyapratãtiryujyate tasyàkçtyadhikaraõanyàyaviùayatve 'pi putràvinàbhàvàbhàvena snuùàdi÷abdànàü putrabhàryàdivi÷iùñavàcitvasyevehàpi vi÷iùñavàcakatvasya svãkàre tadvirodhàbhàvàt >#//
(caru÷abdàrthanirõayaþ) caru÷abdasyàpi vàkya÷eùabalàt samànaviùayatvànurodhena odane råóhisvãkàràt, aikàntikasaübandhàllokaprasiddhasthàlyàü lakùaõaiveti nànekàrthatvam /
ataeveha ÷aktàvavadhàritàyàü yatra na vàkya÷eùaþ--- "yathà sauryaü caru"mityàdau tatràpi làkùaõikàrthagrahaõe mànàbhàvàdodanasyaiva grahaõam /
yadyapi yàj¤ikaiþ kapàle kañàhe và ÷rapitasya carutvànabhyupagamàt sthàlãsthaudana eva ca prayogàt sthàlãsthaudanaparatve àkçtyadhikaraõanyàyena sthàlãmàtravàcitvameva yuktam /
ataeva aikàntikasaübandhàdodana eva lakùaõeti pràpnoti; tathàpi arthavàdànurodhena gauõàrthasyaivagrahaõe siddhe ÷yenopamànenopamitayàgaparatayà nirõãta÷yena÷abdena yàgasya gauõyàpi vçttyà grahaõe siddhe tatpràbalyàt "samànamitaracchayenene" tyàdau tadgrahaõasyeva sauryamityàdàvapi tasyaiva yuktaü grahaõam /
yàj¤ikànàmapi caru÷abdasyaudane pàkavi÷eùamàtranimittatve /
api tasya sthàlãmantareõànupapatterarthàkùepepi sthàlãsthaudanavàcitvànaïgãkàreõàkçtyadhikaraõanyàyà- viùayatayà sthàlãvàcyatàyàþ aprasakte÷ca /
yadyapi caru÷abde yàj¤ikaprasiddhyà lokaprasiddherbàdhàdeva nirõayassaübhavatãti na vàkya÷eùamàtranirõeyàbhipràyatvam; tathàpi kvàcitkayàj¤ikaprasiddhereva làkùaõikatvopapattyà bahutaratatprasiddhibàdhàyogàt vàkya÷eùasyaiva yàj¤ikaprasiddhimålatvenàïgãkàryatve "taddhetoreve"ti nyàyena nirõàyakatvam iti dhyeyam //
#<(a÷vavàla÷abdàrthanirõayaþ)>#  #<evamevà÷vavàla÷abdayorapi avayavayogena ÷aktyaivàvayavàrthà÷vake÷aråpàrthayorvede a÷vavàlànàmeva kà÷aråpeõa pariõàmàbhidhànàt prakçtivikàrayo÷ca salakùaõatvadãrghatvàdinà sàdç÷yena yadyapi gauõaþ prayogaþ saübhavati; tathàpi sarvatra vàkya÷eùàbhàve 'pi ÷yena÷abda iva pårvoktarãtyà grahaõaü yuktam />#
vastutastu --- #<a÷vavàla÷abdasya gauõatvàbhyupagame gauõatàyàþ padàntarasàmànàdhikaraõyasàpekùatvena asàmarthyàpatteþ à÷vavàla iti taddhitànutpattiprasaügàt naiva gauõatvam, apitu vaidikaprasiddhyà balãyasyàvayavàrthaprasiddhibàdhàt a÷vakarõa÷abda ivakà÷eùu råóhyavagamàdiha ÷akyàrthasyaiva grahaõe 'pi avayavayogenàpi ÷aktyavadhàraõàt nànàrthatvameva />#
etena --- arthavàda eva kà÷apadaü ke÷aråpavàlalakùaõàrthamastu, kçtaü ÷akyàntarakalpanena iti #<--- nirastam;># 'te vàlàþ kà÷atàü pràptà' ityananvayàpatteþ //
#<(stoma÷abdàrthanirõayaþ)>#  #<evaü stoma÷abdasyàpi stotrãyàsaïkhyàkçtastutisaïkhyàvàcitvam vaidikasàmànàdhikaraõyàdinà /
athavà nyàyasudhàkàroktarãtyà stotrãyàsamudàyamàtravacanatvamavagantavyam /
lokaprasiddhasamudàyaparatvaü tu lakùaõayà ÷aktyà veti dik //
vakùyate iti //
da÷ame iti ÷eùaþ //>#
tenaitadadhikaraõaprayojanamàtrakathanàrthatvànnapaunaruktyami ti bhàvaþ /
vàkya÷eùà÷ceti grantho vyàkhyàtacaraþ //
yattu  #<"sandigdheùu vàkya÷eùàdi"tyanena gatàrthatvam, tat na; tasya># #<vàkya÷eùànvayàtpràk sandigdhàrthaviùaye nirõàyakatve 'pi iha tadanvayàtpràk viparãtàrthani÷cayena sandigdhàrthatvàbhàvena anirõàyakatayàpravçtteriti >#//

iti caturthaü ÷àstraprasiddhapadàrthapràmàõyàdhikaraõam //
#<- - - - -># <B1>


#<[coditaü tu pratãyetàvirodhàt pramàõena  / Jaim_1,3.10 /]>#


#<coditantu //
yatra pikanemasatatàmarasàdi÷abdànàü nàryàõàü arthavi÷eùe prasiddhiþ, mleccheùu tu pikaþ kokilaþ, nemaþ arddhaü, sataü bçhatpatraü dàrumayaü ÷atacchidraü parimaõóalaü, tàmarasam kamalaü ityevaü prasiddhiþ, tatra tatprasiddhàrthasyaiva grahaõaü na tu nigamaniruktàdinà tatkalpanam /
naca mleccheùu ÷abdàrthayorviplutidar÷anena tatprasiddheravistrambhaõãyatà; pikàdi÷abdànàü vedaeva dç÷yamànatvenàviplutatvàt /
ata÷ca teùàü vàcyàkàïkùàyàü tatprasiddherapi këptatayà gràhakatvam /
ataeva nigamàdiprasiddherapi tatprasiddhitvena pràbalye 'pi kalpyatvena daurbalyam /
mlecchaprasiddhe÷ca mlecchaprasiddhitvena daurbalye 'pi këptatvena pràbalyam; pramàõabalàbalàpekùayà prameyabalàbalabalãyastvasya sthàpitatvàt /
ataeva nàtra vi÷eùataþ pårvapakùaþ kathitaþ   // 8 //>#
iti pikanemàdhikaraõam /
#<<B2>>#  (pikanemàdipadàrthanirõaye siddhàntenopakrame nimittaniråpaõam) atra yadyapi bhàùye àryamlecchaprasiddherbalàbalacintà bhàti; tathàpi sà mlecchaprasiddheþ kvacidapi pràk pràmàõyasyàniråpaõàdayukteti matvà pràmàõyàpràmàõyacintaivàtra kriyate /
balàbalacintàtu ÷iùñàkopàdhikaraõe vyutpàditapramàõabalàbalanyàyenaiva siddhà prasaügàt phalãbhåtatvena dar÷iteti vàrtikasåcitamabhipretya virodhe mlecchaprasiddheþ daurbalye 'pi avirodhe tasyà eva pramàõatvena grahaõàt niruktàdidvàraka÷àstraprasiddhessiddhànte grahaõàdàpavàdikãü saügatiü spaùñatvàttathà÷àstrasthaprasiddhagrahaõapårvapakùasya niryuktikatayà ca tàmapradar÷yaiva viùayapradar÷anapårvakaü siddhàntamàha #<--- yatreti />#
àdipadena pa÷vavayavavi÷eùavàcinàü klomàdi÷abdànàü dhautakau÷eyavàcinaþ patrorõa÷abdasya ka¤cukavàcino vàrabàõa÷abdasya ca saügrahaþ  //
(pikàdyarthanirõaye svaråpato mlecchaprasiddhidaurbalyaniràkaraõapårvakatatpràmàõyavyavasthàpanam)   #<kà÷àdiùu sàdhitàpramàõabhàvamlecchaprasiddheragrahaõàt nàryàõàmityuktam /
àryeùvarthavi÷eùaprasiddheþ svaråpato 'sattve 'pi tanmålatvenàsiddhàyà api niruktàdinà sàdhayituü ÷akyatvàt tasyàü prayoktçbalãyastvaü svaråpeõa balãyastvam /
mlecchaprasiddhau tu prayoktçdaurbalyaü svaråpeõa daurbalyamitisandehakàraõamapàkurvan ni÷cayaü dar÷ayati --- tatra tatprasiddhàrthasyeti  //
tathàca mlecchaprasiddherevàbhidheyanirõaye pràmàõyamityarthaþ /
pikàdi÷abdànàmiti  //
÷abdàntareùu vipluti÷aïkàniràkaraõà÷aktàvapi># #<"pikamàlabheta">#  #<"somàpauùõaü caruü nirvapennemapiùñaü pa÷ukàma" ityàdivaidikacodanàsu pikàdi÷abdànàü prayuktatvenàvibhaktikamlecchaprayoge 'pi pràtipadikamàtrasyàviplutini÷cayànnityavedaprayuktatvena ca jàtyàdiråpanityàrthavàcitvakalpanàva÷yaübhàve sati mukhyàrthàntaràprasiddhyà tatsadç÷e># kokilàdau gauõatvàyogàt svasamànàrthakakokilàdi÷abdàsàdç÷yàcca  #<gàvyàdi÷abdavattanmålakasya, ÷aktibhramasyàpyasaübhavenàrthasyàpyaviplutini÷cayàdanàdi- mlecchavyavahàrasyàpi vàcakatvakalpanàvighàtaþ /
nahyadçùñàrtheùu ÷àkyàdibhyo manvàdãnàmiva padasvaråpaj¤àne itarebhyor'thanirõaye 'nyasya balãyastvaü ki¤cidviruddhamasti, pratyutàkàïkùitapadàrthaj¤àne sàdhakameveti bhàvaþ /
abhyupetyàpitu virodhaü ÷àstraprasiddheþ daurbalyaü dar÷ayati --- ataeveti  //
sthàpitatvàditi  //
nahi --- tatra svaråpabalàbalàpekùayà tatsaübandhyanyapramàõagatabalàbalamàtraü durbalamuktam, natvà÷rayabalàbalamiti --- yuktam; svaråpabalàbalàpekùayà tatsaübandhyanyagatabalàbalamàtradaurbalyasya pratipàditatvàt /
tatsaübandhyanyacca yathà pramàõaü tathà à÷rayo 'pãti na doùaþ /
etacca bhàùyakàramatenoktam ; vàrtikakàramate ÷iùñàkopàdhikaraõabhaïgenànyathàsåtràõàü yojanàt, prameyabalàbalajyàyastvasya tatra pårvamaniråpaõàdihaiva à÷rayagatabalàbalàpekùayà prameyabalàbalasya vicàryatvàt >#//
(vàrtikamate asyaivàdhikaraõasya viùayavi÷eùe mlecchaprasiddhipràbalyasàdhakateti niråpaõam) ato vàrtikamate mlecchaprasiddheþ pràmàõyàpràmàõyavicàrasyeva tadgatabalàbalavicàrasyàpi ihaiva kartavyatvàdupajãvyatayedamadhikaraõaü pãlvàdivarõakàt pràk arthato draùñavyam /
eva¤càsmin mate prameyabalàbalajyàyastvasthàpanasyàtra pårvapakùàkathanaü prati hetvàkàïkùà saübhavati; tathàpi virodhe mlecchaprasiddherapràmàõye ukter'thàdevàvirodhe pràmàõyahetoþ pårvapakùasàdhakasyàsaübhavàt såtrakçtàpi svàtantryeõa tadakathanàdeva càtra tadakathanamiti j¤eyam //
#<
iti pa¤camaü mlecchaprasiddhipràmàõyàdhikaraõam //>#
<B1> #<prayogaֈstram iticet //
sarvasmçtãnàü kalpasåtràõàü và ùaóaïgànàmeva và ÷àkyàdigranthànàü và vedatvaü vedatulyatvaü và bhavatu;># na ÷rutyàdimålakatve gauravàt, nityabrahmayaj¤avidhiviùayatvànupapatte÷ca, ùaóaïgànàü tu  #<"ùaóaïgameke" --- iti smçterapi vedatvam /
buddhabodhàyanama÷akàdibhistu samàkhyà kañhàdivatpravacananimittatvenàpyupapanneti pràpte --->#  dçóhakartçsmaraõàtkañhàdivatpravacananimittatvànupapatternaiùàü vedatvaü vedatulyatvaü và /
pratimanvantara¤caivaüvidhànàü granthànàü sattvànnityabrahmayaj¤avidhiviùayatvopapattiþ /
ekagrahaõàttu "ùaóaïgameke" iti paramatopanyàsaþ /
tasmàdeùàü smçtyadhikaraõanyàyena vedamålakatvameva /
÷àkyàdigranthànàü tu tadasambhavàt àbhàsatvameva /
#<<B2>>#   (kalpasåtrapràmàõyaparabhàùyakàrãyàdhikaraõa÷arãrasya smçtyadhikaraõena paunaruktyaparihàràrthaü svataþ pràmàõyaparatayà vàrtikakàramatànusàreõa tadyojanam) atra bhàùyakçtà såtrànurodhena kalpasåtràõyudàhçtya pràmàõyàpràmàõyacintà kçtà /
sà na yuktà; smçtyadhikaraõe vedàtiriktavidyàsthànamàtrasya vedamålakatayà pràmàõyasya sàdhitatvena tadviruddhatvàt /
atassiddhànte såtradvayena svaraniyamavàkya÷eùàbhidhànena vedavailakùaõyapratipàdanàt svataþpràmàõyaniràkaraõapratãteþ pårvapakùe svàtantryeõa pràmàõyamabhyupetya smçtyadhikaraõasàdhitavedamålakatvahetukapràmàõyàkùepeõa pårvapakùamupavarõya tasyaiveha siddhànte niràkaraõadvàrà smçtyadhikaraõasàdhitasya sthirãkaraõena bhàùyagatapramàõàpramàõa÷abdayoþ svàtantryàsvàtantryavyàkhyàyàü àkùepahetossarvatràvi÷eùeõa smçtyàdiùvapi tadàkùepasamàdhànayossaübhavàt kalpasåtrapadaü bhàùyagataü upalakùaõamabhipretya mlecchàcàràõàü keùà¤cidanàditvena ÷iùñàcàratulyatayà svatantryapràmàõye 'bhihite ihàpi vedatvena vedatulyatayà và svataþ pràmàõyopapatternaiùàü vedamålatvaü tadvirodhena và nàpràmàõyaü yuktamityanantaràdhikaraõavyutpàditapràmàõyopajãvanena smçtivirodhàdhikaraõadvayàkùepàdàkùepikãü saügatiü spaùñatvàdapradar÷yaivodàharaõàni dar÷ayati ---  #<sarvasmçtãnàmiti >#//
(kalpànàü såtràõàü ca smçtyadhikaraõaviùayatvena tadàkùepaparàdhikaraõaviùayatvayogena kalpasåtrayoþ lakùaõàdiniråpaõam)  na kevalaü smçtyadhikaraõe manvàdismçtimàtramudàharaõaü, yena tàvanmàtraviùaya evàyamàkùepo bhavet, apitu vedàtiriktànàü sarveùàmevodàharaõatvàt kalpasåtràdiviùayasyàpi tasyàkùepaü såcayitumàha #<--- kalpasåtràõàü veti >#//
kalpà÷ca såtràõi ceti vigrahaþ /
kalpà nàma prayogaü kalpayantãti vyutpattyà siddharåpaprayogapratipàdakà granthà bodhàyanavàràhamà÷akàdipraõãtàþ, såtràõi tu såcayantãti vyutpattyà çcaü pàdagrahaõaü etattãrthamityàcakùate ityàdisvaparibhàùàsvasaüj¤àbhiryutàni prayogavi÷eùonnàyakalakùaõapratipàdakà à÷valàyanabaijàvàpakàtyàyanàdikçtà granthà iti bhedaþ /
#<taduktaü vàrtike ---># "siddharåpaþ prayogo yaiþ karmaõàmanugamyate /
tatkalpà lakùaõàrthàni såtràõãti pracakùate" #<iti //
anyatràpi ---># "laghåni såcitàrthàni svalpàkùarapadàni ca /
sarvatassàrabhåtàni såtràõyàhurmanãùiõaþ" iti //
#<(÷àkyàdigranthànàü kalpasåtràdhikaraõaviùayatvopapàdanam)>#  ÷àkyàdãti //
#<yadyapi smçtyadhikaraõe ÷àkyàdigranthànàü na pràmàõyaü sàdhitaü, yenàkùepaviùayatocyeta; tathàpi># #<virodhàdhikaraõe vàrtikakçtà teùàü vedamålatvàsaübhavenàpràmàõyasya pratipàditatvàdihàkùepasàdhitahetoþ svàtantryasyàpràmàõyàkùepe 'pi pravçtteþ siddhàntànupayoge 'pi vicàraviùayatvamupapadyate iti bhàvaþ //
atra sarvatra và÷abdo na pakùàntaradyotakaþ, kintu anàsthàdyotakaþ san sarveùådàharaõatvaj¤àpaka eva >#//
(vedatvena vedatulyatvena và làghavàt kalpasåtràõàü pràmàõyapårvapakùaþ) ata eva vàrtike "evametàni catvàryapi vidyàsthànànã"tyuktam /#<
gauravàditi >#//
yathaiva smçtyadhikaraõe bhràntyàdimålatvakalpanàto vedamålatvakalpanàyà laghubhåtatvàt vedamålatvamevà÷ritam, tathaiva dçóhatara÷iùñatraivarõikaparigraheõa ava÷yavaktavye pràmàõye vedamålatvakalpanàpekùayàpi apauruùeyatvakalpanàyà laghubhåtatvàttadeva yuktamà÷rayitum ityapauruùeyatvasàmyàt manvàdinibandhanàni, vedàþ, dharmamålatvàt, vidhivadityanumànena vedatvam /
yadàtu tàni avedàþ, vedamudràrahitatvàdvedatvenàbhiyuktaprasiddhyabhàvàdvà kàvyavaditi satpratipakùànumànaparàhatatvamupanyasyeta; tadà vedatulyatvaü vetyarthaþ //
#<(pratyakùavedàrthasaügràhakatvena praõayanavaiyarthyàpattyà vedatvena pràmàõyaniråpaõam)>#  ki¤ca #<manvàdismçtãnàü tirohitapràyavedàrthanibandhanatvàt katha¤cidarthavattve 'pi kalpasåtràõàü vispaùñaü sakalajanapratyakùavedàrthopanibandhanàt praõayanànarthakyàpatteþ ÷àkhàntaravadevàpauruùeyatvena vedatvaü yuktam /
nahi sakalajanapratyakùavedavàkyàrthaviùayamarthaü vadatàmeùàü puruùaiþ praõayanaü saübhavati /
tathàtve vàmãùàü vidhàyakopasthànamàtreõa caritàrthatvàt dharmapramàjanakatvànupapatterdharmamålasmaraõànupapatteriti bhàvaþ >#//
(anàdibrahmayaj¤avidhiviùayatvena smçtãnàü svataþpramàõadharmàdharmapramitijanakatvena ÷àkyàdignthànàü ca pràmàõyaniråpaõam) #<nityabrahmayaj¤eti >#//
"aharahaþ svàdhyàyamadhãyãte"tyupakramya "yadçco 'dhãte yadyajåüùi yadbràhmaõànãtihàsànpuràõàni kalpàni"ti #<nityo '>#nàdisiddho brahmayaj¤avidhiþ /
nahi kalpàdãnàmàdhunikatve sa upapadyata ityarthaþ //
yadyapi na ÷àkyàdigranthànàü nityabrahmayaj¤avidhiviùayatvam; tathàpi ÷àkyàdigranthebhyo dharmàdharmàvagateþ svasaüvedyatvàttasyà÷ca svataþpràmàõyasya tarkapàde sthàpitatvàdàptoktatvalakùaõaguõàbhàve 'pi pràmàõyàvighàtaþ /
naca --- mãmàüsakaiþ pràmàõyànabhyupagame 'pi ÷àkyaiþ parataþpràmàõyàbhyupagamàt àptoktatvalakùaõaguõàbhàve kathaü pràmàõyopapattiþ? "utpàdàdvà tathàgatànàmanutpàdàdvà sthitaivaiùàü dharmanityate"ti ÷àkyena pravàhanityatvena kåñasthanityatvena và dharmanityatvasyoktatvàt, tatra nityatvasya ca tatpratipàdakàgamanityatvamantareõànupapatteþ nityànàü càgamànàü asvatastve pràmàõyànirvàhàt svatastvàbhyupagame 'pi apasiddhàntànàpatteþ /
evaü satyapi yadi svakartçkatvamabhyupagamyeta, tadà kartçdoùeõa pràmàõyàvagatirbàdhyetàpi, natu tadabhyupagamo yuktaþ; gauravàt /
eva¤ca yadyapi vedamålakatve niràkçte vedatvaü vedatulyatvaü và dåreõàpàstam; tathàpi "÷àkyàdi÷coraþ svàgamapràmàõyagràmaü pratyakùàdimålatvenànyadvàreõa praveùñumudyato 'tãndriyàrthadar÷anàsàmarthyavedamàrgabàhyatvalakùaõanyàyadaõóapàõibhirmãmàüsakaiþ vàrito varaü na pravi÷et, saüprati tu mãmàüsakànumatenàpauruùeyatvena mahàpathenaiva prakañaü praveùñuü icchatã"ti vàrtikoktarãtyà saübhavatyevàpràmàõyàkùepeõa svàtantryeõa pràmàõyamiti bhàvaþ //
#<(ùaóaïgavedatvaniråpaõaprakàraþ)>#  #<aïgànàntu vedatve spaùñameva hetumàha># --- aïgànàntviti //
#<"mantrabràhmaõayorvedanàmadheyaü ùaóaïgameka" eti gautamasmçteþ spaùñameva vedatvamityarthaþ /
apauruùeyatve bodhàyanabauddhamà÷akàdisamàkhyànupapattiü kàñhakàdisamàkhyàvadupapattyà pariharati># --- buddheti //
#<etàdç÷asamàkhyàmålikaivaiùu lokànàü pauruùeyatvabhràntirityarthaþ >#//
(dçóhakartçsmaraõena smçtyàdipauruùeyatvavyavasthàpanam) dç÷yàbhàvasàdhakasya dç÷yàdar÷anasyeveha kartrabhàvasàdhakasyasmartavyàsmaraõasyàbhàvena vedavadakartçkatvànupapatteþ pauruùeyatve 'pi pràmàõyasya làghavamàtreõa tatsàdhane kàlidàsàdivàkyeùvapi tadàpatteþ tasya pràmàõyopaùñambhakatvena svataþpramàõatvàbhàvàcca nàpauruùeyatvasiddhyà vedatvaü vedatulyatvaü vetyabhipretya siddhàntamàha #<--- dçóheti >#//
ata÷ca smartavyàsmaraõahetunà vedàpauruùeyatve nyàyataþ svaravàkya÷eùàdimudràdibhi÷ca siddhe kàñhakàdisamàkhyàyàþ tadanurodhena pravacananimittatvàïgãkàre 'pãha kartrabhàvasàdhakapramàõàbhàvena pratyuta tatsàdhakapramàõasattvena pravacananimittatvena na tattatsamàkhyà netuü yuktà /
evaü satyapi yadi traivarõikànàü dharmatvasmaraõaü apauruùeyatvaü vinà nopapadyeta, tataþ kalpyetàpi tat, tattu vedamålatvenàpyupapannataramityabhipretyopasaüharati --- tasmàditi //
<B1>  #<prayojanaü kalpàdãnàü vedatve tattulyatve và yatra pratyakùa÷rutivirodhastatra vikalpaþ /
yatra và pratyakùa÷rutivirodhàbhàve 'pi nyàyobhàsopanyàsapårvakaü vacanaü, tatràpi vacanatvàdeva tadanuùñhànaü, nyàyopanyàsastu hetvadhikaraõanyàyenàrthavàdaþ />#
siddhànte tu pratyakùa÷rutivirodhe sannyàyavirodhe ca yàvanmåla÷rutidar÷anamananuùñhànalakùaõamapràmàõyam /
÷rutidar÷anottarantu vikalpaþ /
yatra tu nyàyopanyàsarahitaü mãmàüsànyàyaviruddha¤ca smçtervacanaü tatra ÷rutimålakatvasambhavena vacanavirodhe nyàyasyaivàbhàsatvàttadartha evànuùñheya iti /
atra sarvatrodàharaõàni måloktodàharaõadåùaõàni càsmatkçte kaustubhe draùñavyàni // 9 //  #<<B2>>#   (nityabrahmayaj¤avidhiviùayatvàdipràptavedatulyatvàdiniràkaraõam) yà tu nityabrahmayaj¤avidhiviùayatvànupapattiþ, tàü pariharati --- nityeti //
yathaiva vrãhitvajàtimàdàya nityasaüyogavirodhaparihàraþ, tathà sarvagrantheùu vàkyatvavatkalpyatvajàtyanaïgãkàre 'pi këpidhàtvarthànusàreõa vedàrthaprakalpakatvopàdhinaiva¤jàtãyakànàü granthànàü sarvakàlaü keùà¤citsaübhavena pravàhanityatayà nityasaüyogàvirodhopapatterna doùa ityarthaþ /
#<yattu># aïgànàü vedatvasmaraõaü, tadekagrahaõàdeva pårvapakùatvapratãteþ "mantrabràhmaõayoþ vedanàmadheyami"tyatraikagrahaõàbhàvena siddhàntatvapratãteþ asanmålakamityàha #<--- ekagrahaõàttviti >#//
(kalpasåtrapraõayanasàrthakyopapàdanam) #<yattu># praõayanavaiyarthyàpàdanaü, tannànà÷àkhàgatànàmekàda÷akapàlatvàdãnàü samuccitànàü ca prayojàdyanumantraõamantràdãnàü ÷àkhàntarãyavàkyàdhãnabàdhopasaühàraparisaükhyàpadàrthalakùaõàpårvatàdij¤ànàrthatvàda yuktam /
upasaühàrasya mãmàüsàbhij¤aiþ sva÷àkhàmàtràdhyàyibhiþkvacidudàharaõavi÷eùe j¤àtuü ÷akyatve 'pi sarvodàharaõeùu j¤àtuma÷akyatvàt tattadarthasmçtivikùepakàrthavàdatyàgena saüpratyanuùñhànasya kartuma÷akyatvàcca praõayanasàrthakyopapatteþ pariharaõãyam /
prakçte ÷àkhàntaravadadhyetçbhedàbhàvàttulyàdhyetçkatvàttvanmata eva vidhyantarànarthakyamityabhyàsàt karmàntaratvàpatteratãva gauravam /
mama tu pratyakùavidhivihitàrthànuvàdakatve 'pi anuùñhànasaukaryàrthaü kalpàdinopasthàpanamarthavaditi /
#<naca ---># evaü ekaikasyàü ÷àkhàyàü pa¤caùañsaükhyàkakalpasåtràmnànavaiyarthyam, ekenaiva tadupasthàpanasiddheþ #<iti ---vàcyam;>#  svàdhyàyàdhyayanavidhau svapadopàdànàt pàraüparyàgataika÷àkhàdhyayananiyamasyeva "bahvalpaü vàsvagçhyoktaü yasya yàvatprakãrtitaü /
tasya tàvati ÷àstràrthe kçte sarvaþ kçto bhavedi"ti ÷àkhàntaràdhikaraõagatasarvàïgopasaühàrànukalpavidhàvapi svapadopàdànena gçhyapadopalakùita- kalpasåtràdãnàmapi pàraüparyàgataikagçhyasåtràdhyayananiyamasyàpi pratãteranekakalpasåtràdyadhyayanasyàprasaktyànekairupasthàpanena sàrthakyopapatteþ; nahyuttaràdhikaraõe kalpasåtràdãnàü parigrahavyavasthàpi nirasiùyate 'pitu tadarthavyavasthaiva /
ata÷ca yànyà÷valàyanakàtyàyanasåtràdãni tàni tattaccaraõaireva pañhanãyànãtyevaüparigrahavyavasthayà netaravaiyarthyamiti bhàvaþ /
yadapi dharmapramàjanakatvàsaübhavaþ ityuktaü, tatra yatraiùàü målabhåtà ÷rutirna pratyakùà, tatra laukikavàkyavat dharmapramàjanakatvàbhàve 'pi målabhåta÷rutyupasthàpakatvena dharmapramàprayojakatvopapatterbhàktameva pràmàõyamiti smçtyadhikaraõa eva pratipàdanànnirasanãyam /
yatra målabhåtà ÷rutiþ pratyakùà, tatràpi tattàtparyàvadhàraõasya kalpasåtràdyadhãnatvàt tàtparyaviùayãbhåtàrthaviùayapramàjanakatvàt tadupapattiriti kaustubhe draùñavyam //
#<(÷àkyàdigranthàpràmàõyavyavasthàpanam)>#  #<evaü vedamålakatvena kalpàdãnàü pràmàõye sàdhite 'pi ÷àkyàdigranthànàmapi samànanyàyàtpràmàmye bhràntiü prasaktàü pårvahetunaiva nirasyati># --- ÷àkyàdigranthànàü tviti /
tadasaübhavàditi //
#<vedàpràmàõyavàdibhireva tatpràmàõyàïgãkàreõa vedamålakatvasyàsaübhavàdityarthaþ />#
(kalpasåtràdhikaraõapårvapakùaprayojanàni)  #<nanu># kalpàdãnàü siddhànte vedamålakatvena pràmàõyàïgãkàre kiü vicàraprayojanamityapekùàyàmàha --- prayojanamiti //
yatra pratyakùeti //
yathà "audumbarãü spçùñvodgàyet" iti ÷rutyàveùñanaviùayakasåtrasya virodho bhàùyakàramate, yathàvà "puroóà÷aü paryagnikarotã"ti kalpasåtravacanànàü virodhastatretyarthaþ /
#<yatraveti ---># yathà "anyatra tadarthavàdavacanàdi"ti pa¤camàdhyàyagatà÷valàyanavacane "suùiro và etarhi pa÷uryarhivapàmutkhidati yadvrãhimayaþ puroóà÷o bhavatyapidhànàya" ityartha vàdàvagatachidràpidhànàrthatvasyàgnãùomãyapa÷upuroóà÷e 'vagateþ tasya ca savanãye 'tide÷apràptasyàpyakaraõaü "anusavanaü savanãyàþ puroóà÷à nirupyante vrãhitvàcchidratàyà" ityarthavàdàvagatachidràpidhànaråpaphalakasavanãyaireva tatkàryasya siddhernyàyàbhàsopanyàsapårvakaü pratipàditaü tadvacanamityarthaþ //#<
(kalpasåtràdhikaraõasiddhàntaprayojanàni)>#  sannyàyavirodheceti //#<
dvàda÷àdhyàye># #<"chidràpidhànàrthatvàt puroóà÷o na syàt anyeùàmevamarthatvà"dityadhikaraõe pårvoktarãtyà pa÷upuroóà÷asyàkaraõaü># #<"puroóà÷ena màdhyandine savane" iti liïgàt vikalpena và karaõamiti pårvapakùaü pràpayyachidràpidhànapra>#tipàdanasyàrthavàdamàtratvàt da÷ame devatàsaüskàràrthatvasya sàdhitatvànnityatvena kartavya eveti siddhàntitam /
atra mãmàüsà sannyàyaþ /
tadvirodha ityarthaþ //
mãmàüsànyàyaviruddha¤ceti //
#<yathà navame agniùñuti subrahmaõyànigadagatànàü harivadvàdipadànàü nyàyenànåhaþ sàdhitaþ, tadviruddhaü># #<"agna àgaccha rohità÷va bçhadbhàno dhåmaketo jàtavedo vicarùaõa" ityåhitapàñhabodhakaü chandogasåtrakàravacanam /
yathàvà># #<"tathà yåpasya vedi" rititàrtãyàdhikaraõe># #<"ardhamantarvedi minotã"ti vacanena yåpàrdhodde÷enàntarvedide÷àïgatvena vihiter'>#thàdyåpàrdhasya bahirvedide÷e pràpte bahirvedãtyayamanuvàda iti pårvapakùaü pràpayyàsaüskçtade÷a evàntarvedibarhirvedipadàbhyàü lakùayitvà vidhãyata iti siddhàntitam /
tatra pårvapakùe yåpàïgatvàdyåpavçddhau pa÷vekàda÷inyàmaïgavçddheràva÷yakatvàtpratiyåpaü vedivçddhirityetanmålaü prastutotkarùaü prakçtyàpastaübairàmnàtaü  #<"yàvadyåpaü vedimuddhantã"ti kalpasåtrakàravacanaü siddhàntanyàyaviruddham /
yathàvà dvàda÷àdhikaraõe daikùai ÷rute># #<"jàghanyà patnãssaüyàjayantã"ti vàkye pa÷vanuniùpannajàghanyàþ pratipattyapekùatvàt tatpratipattyarthatayà patnãsaüyàjànàü vidhànam /
tata÷càtide÷apràptatayà pa÷vaikàda÷inyàü sarvàsàmapi jàghanãnàü saüskàryatvànurodhena sarvàbhiþ patnãsaüyàjàþ kàryà iti jàghanãsamuccayapårvapakùaü pràpayya àjyena saha vikalpena pràptàyà jàghanyà niyamàrthatvena vidhànopapattau na patnãsaüyàjàdãnàü apràkçtakàryàrthatvaü kalpanãyam /
tata÷ca arthakarmatve sati jàghanyà upàdeyatvena vivakùitaikatvàdyayà kayàcidekayà tayà patnãsaüyàjà iti siddhàntitam /
ata÷ca mãmàüsànyàyaviruddham># #<">#jàghanãbhiþ patnãþ saüyàjayantã"ti bahuvacanàntajàghanãpadaghañitaü  #<kalpasåtrakàravacanamityarthaþ />#
yattu --- ÷àstradãpikàyàü etàdç÷avacanànàü nyàyopanyàsarahitànàmapi mãmàüsànyàyavirodhe sarvathàpràmàõyamuktam, tannyàyavirodhàbhàve ÷rutimålakatvàbhàvàni÷cayàteùu bahutvàdismaraõasya  #<÷rutimålatvopapatterupekùaõãyamitivyaktaïkaustubhe //
atreti grantho vyàkhyàtacaraþ >#//
iti ùaùñhaü kalpasåtràdhikaraõam //
(avasarasaügatyà målabhåtavedagatavi÷eùavicàrapratij¤à) evaü tàvatsamçtãnàmàcàràõàü àtmatuùñe÷ca vedamålakatvena pràmàõye dçóhãkçte avasarapràptatvàt keùucitsmçtyàcàreùu målabhåtavedagato vi÷eùaþ tattadadhyetràcaritradhikàrànadhikàravicàraphalãbhåta÷cintyate /
evamavasarasaïgatimatha÷abdena såcayan viùayaü dar÷ayati #<--- atha yatreti //>#
(smçtyàdipadopalakùaõatàniråpaõam)  smçtiùviti  padaü puràõamànavetihàsavyatiriktadharma÷àstragçhyopalakùaõaü /
tathà gautamãyachandogapade apyupalakùaõe /
yathà gautamãyà smçti÷chandogaireva pañhyate tathà gobhilãyamapi; tathà vàsiùñhaü bahvçcaireva, ÷aïkhalikhitaü vàjasaneyibhireva, àpastambabodhàyanãye taittirãyaireva, teùàmapi pàñhavyavasthayà vicàraviùayatvàt /#<
holàkàdãti >#//
(holàkàdãtyàdipadàrthaþ) àdipadadvayena yathà holàkàcàraþ pràcyaireva, evaü vasantotsavaþ, tathà svasvakulàgatakara¤jàrkàdisthàvarapåjàdyàcàro àhnãnaibukasaüj¤o dàkùiõàtyaireva, tathà "jyeùñhàyàü paurõamàsyàü balãvardànabhyarcya dhàvayantã" tyudvçùabhayaj¤a udãcyaireva /
tathà ayamevotsavo bhàdrapadàmàvàsyàyàü dàkùiõàtyaireva /
tathà màtçgaõapåjàcàraþ pratãcyaireva iti vyavasthayà teùàmapi vicàraviùayatvàt /
evaü kvacidde÷avi÷eùe kai÷cidevaü ki¤citkriyate teùàmapyupalakùaõam //
(gçhyàpratipàdyàcàraviùayatvaniråpaõaparanyàyasudhàkhaõóanasåcanam)   yattu --- #<nyàyasudhàkçtà gçhyàpratipàdyaviùayavi÷eùàõàmevàtra vicàraviùayatvenodàharaõatvaü, natu pàrvaõasthàlãpàkopanayàdãnàü gçhyavihitànàmapi ityuktam; tasyopapàdanapårvakaü dåùaõaü kaustubha eva draùñavyam >#//
(keùà¤cidvicàrasvaråpakhaõóanam)  #<yattu ---># yathà÷rutabhàùyànusàràt holàkàdyàcàràþ smçtaya÷ca pràcyàdibhinnàn prati pramàõaü naveti vicàrasvaråpaü kai÷cit --- uktam; tatpràmàõyasyàlokavatsarvapuruùàsàdhàraõyàt vyavasthà÷aïkànupapatterayuktamityupekùyam /
pramàõabhåtamåla÷rutigatavi÷eùapårvapakùameva phalãbhåtavicàrasahitaü dar÷ayati #<--- tatreti //>#
<B1> #<anumàna //
atha yatra smçtiùu pàñhavyavasthà yathà gautamãyà chandogaireva, tathà'càreùu kartçvyavasthà yathà holàkàdi pràcyàdyabhimànibhireva, tatra tadanumeya÷rutirapi anumàpakasya niyataviùayatvànniyatàdhikàrikaiveti nànyaistadanuùñheyamiti pràpte ----->#  yadyapi anumàpakaü niyataviùayam; tathàpi nànumeya÷rutau vi÷eùaõaü pràcyatvàdi dàtuü ÷akyam /
nahi pràcyatvaü nàma sarvàcaritranugataü jàtivyaktiguõasaüsthànàdibhirnirvaktuü ÷akyam; tattadde÷agatànàmapyanàcaraõàt, ciravinirgataputrapautràõàmapyàcaraõàcca /
ato vi÷eùaõàbhàvàt sarvaviùayatvam /
gautamãyàdismçtiùu tu na chandogàdhikàrikatvasmaraõaü, yena ÷rutàvapi tatsambhàvyate /
pàñhamàtrantu teùàü smçtikartuþ tacchàkhãyatvàdapyupapannam /
kartà hi chandogaþ sva÷iùyàn chandogàn svagranthamadhyàpayàmàsa te 'pyanyàn ityevaü pàñhastanmàtrevyavasthita iti tatràpi sarvaviùayatvameva   // 10 //  #<<B2>>#  (svàbhimatapårvapakùaniråpaõam) yathaiva dhåmasya parvatavçttitvadar÷anàt vahnerapi parvatavçttitvenaivànumànaü tathaiva ÷rutyanumàpakatvasya smçtyàcàraråpasya liïgasya keùucideva vyavasthitatvàdanumãyamànàyàþ ÷ruterapi vyavasthitaviùayatvameva kalpayituü yuktam /
yaditu arthàpattividhayà tatkalpanaü, tadà yadyapi tadviùaya÷rutikalpanamàtreõa tasyàþ parihàrànna niyatakartçkalpanà pràmàõikãtyucyeta, tathàpi sàmànya÷rutikalpane tatpravartitayoþ smçtyàcàrayorapi sarvaviùayatvàpatteranupapattyaparihàràdvyavasthita÷rutikalpanameva yuktamityarthaþ //
#<(kartçvi÷eùaj¤ànopàyaniråpaõam)>#  #<sarvatra kartçvi÷eùaj¤ànaü sàmarthyànniùedhava÷àdupapadàdvà /
yathà dvijànàmevàhitàgnitvàt ÷ådràdestadabhàvàdagnihotràdiùu kartçvi÷eùaj¤ànaü sàmarthyàt /
yathàvà patitaùaõóhàdãnàü niùedhàdaniùiddheùveva patitaùaõóharåpakartçvi÷eùaj¤ànaü niùedhava÷àt /
yathàvà ràjasåye ràjaråpakartçvi÷eùaj¤ànaü ràjaråpopapadàdbhavati >#//
(prakçte kathamapi kartçvi÷eùaj¤ànàbhàvasamarthanam) prakçteca na niùedho na và sàmarthyaü niyàmakamasti; apratyakùatvàt /
sàmarthyasyaca sarvatràvi÷iùñatvàt /
#<yattu ---># upapadama÷rutaü kalpanãyaü, #<tattu># naiva ÷rutau dàtuü ÷akyate ityabhipretya siddhàntamàha #<--- yadyapãti />#
smçtimålabhåta÷rutiùu yadyapi caraõavi÷eùavàcitaittirãyàdyupapadaü saübhavati; tathàpi kalpakasmçtau padàpàñhànnà÷rutakalpakaü ki¤cidasti pramàõam /
yastu pàñhaþ sa tu pàñhaü vinàpyavagatamàtrasya smçtivàkyasya ÷rutikalpakatvopapatteraki¤citkaraþ //
naca pàñhavyavasthànupapattiþ tatkalpikà; tasyànyathàpyupapannatvena vyavasthàkalpakatvàsaübhavàdityabhipretyàha #<--- gautamãyàdãti >#//

iti saptamaü holàkàdhikaraõam //
#<- - - - ->#  (pãlvàdyadhikaraõaiþ vyàkaraõàdhikaraõàpaunaråktyaparihàraþ) atràcàrapràmàõyaprasaügàtsàdhubhåtago÷abdaprayogàcàrasya sàsnàdimataþ padàrthasya kàryabhåtavàkyàrthapramà- karaõatvàtpràmàõyasyevàsàdhugàvyàdi÷abdaprayogàcàrasya tàdç÷apramàkaraõatvamasti naveti cintà /
sàca yadyapi pãlvàdivarõake yavavaràhàdhikaraõe bhàùyamatenàbhiyuktàcàràt ÷àstrasthàcàrasya balavatvaü sàdhitamitãhàpi smçtyadhikaraõasàdhitasmçtipràmàõyena sàdhitapràmàõyakavyàkaraõànugçhãtàcàrabalãyastvàt nodetãtyetadarthaü prathamato målabhåtavyàkaraõapràmàõyaü sàdhitamapi na saübhavatãtyetadava÷yaü sàdhanãyameva dar÷ayati #<--- smçtyadhikaraõeti >#//
(smçtyadhikaraõàkùepenaitadadhikaraõapravçttiniråpaõam) samålatve tatpràmàõyàttadanugatà eva gavàdayaþ ÷abdà jyotiùñomàdikarmaõi prayoktavyàþ, natu tadananugatà gàvyàdayo 'pi /
nirmålatvetu tatpràmàmyàbhàvànniyàmakàbhàvena pratyàyakatvàvi÷eùàt sarveùàü prayogassiddho bhavatãtyataþ tadàkùipya samàdhãyata ityarthaþ /#<
ityeka iti># prayoganiyama ityarthaþ /
ityapara iti /
sàdhusvaråpaniyama ityarthaþ //
#<(sàdhu÷abdaprayoganiyamàsaübhavaniråpaõam)>#  #<tatra na tàvat àdyo niyamaþsaübhavatiþ niyamàbhàvepyasàdhubhyaþ prayogasvaråpasya tatkàryàbhidhànasya jàyamànatvena tatsvaråpe kàrye vopayogàbhàvàt /
avihitatvena ca prayogasyàdçùñàrthatvàbhàvenàvaghàtàdiniyamasyevàpårvepyupayoga- kalpanànupapatte÷ca /
atha ràgapràptabhojanà÷ritapràïbhukhatvaniyamavadarthapràptaprayogà÷ritasàdhuniyamo dharmàya vidhãyate ityucyate, tatràha># --- naceti /#<
na tàvadatra pratyakùàdikaü målaü saübhavati; teùàü dharmàdharmayorapravçtteþ /
vedavàkyasya målatayà kalpanàyàmapi prati÷abdaü 'go÷abdenàbhidadhyàt na gàvã÷abdene'tyevaü kalpanasya ananta÷rutipàñhàsaübhavàdasaübhavaþ /
naca pañhitànàmeva målatvam; nityànumeya÷rutimålatvasya niràkçtatvàt /
ekaikasya ca sàdhu÷abdasya gàvãgoõyàdyanekàpa÷abdadar÷anena tadviùayapratiùedhànàü pratipadakalpane 'tyantamànantyaprasaügàt pàñhànupapatte÷ca /
'sàdhubhirbhàùeta nàsàdhubhiri'tyevaü sàdhutvàsàdhutvopapadakalpanena tatkalpanàyàü tayornirvaktuma÷akteþ na saübhava ityabhipretyàha># --- pratãti /#<
pårvavadityanena pårvàdhikaraõopapàditopapadàsaübhavaråpahetåpajãvanena pårvapakùotthànàdanantarasaügatiþ såcità /
nirvacanàsaübhavamupapàdayati># --- anàdãti /
#<avadhyasmaraõe sati vàcakatvamityarthaþ /
naca># naca #<sàdhu÷abdasmaraõàt ÷aktibhramàdvà prayogapratyayayorupapattiþ; gavàdiùvapi tathàtvasya vaktuü ÷akyatvena vinigamanàvirahàt />#
nanu apa÷abdànàü gavàdiùu gauõatvameva na vàcakatvam, ityata àha --- apa÷abdànàmiti //
etena --- #<lakùaõàpi># --- nirastà; #<tayorarthàntara÷aktipårvakatvàditi bhàvaþ /
ato gavyàdi÷abdebhyo jàyamànasyàrthapratyayasya niyamena vàrayituma÷akyatvàt arthapratyayàbhàve ca tatprayogasyaivàprasakterubhayathàpi># #<"sàdhåneve"ti niyamo na saübhavatãtyabhipretya># #<pårvapakùamupasaüharati># --- ata iti /
#<yathàca rakùohàgamaladhvasandehànàü vyàkaraõaprayojanakatvamuktaü tathà pårvapakùe pratipàditaü kaustubha eva draùñavyam >#//
<B1> prayogotpatya÷àstratvàcchabdeùuna vyavasthàsyàt //
smçtyadhikaraõanyàyena siddhamapi vyàkaraõapràmàõyamàkùipyate /
niyamadvayàrthaü hi tat /
#<"sàdhåneva prayu¤jãta nàsàdhån" ityekaþ, "gavàdaya eva sàdhavo na gàvyàdaya" ityaparaþ /
na ca niyamadvayasya målaü sambhavati;ta>#e  #<pratigavàdi÷abdamaneka÷rutivàkyapàñhàsambhavàt, sàdhutvasya pårvavannirvacanàsambhavenànugataika÷rutikalpanànupapatte÷ca /
nahi sàdhutvaü nàmàrthapratyàyakatvam, anàditve sati vàcakatvaü và; gàvyàdiùvapa÷abdeùvapi sattvàt, apa÷abdànàü kvacidvàcakatvàbhàve gavàdiùu gauõatvasyàpyasaübhavàcca /
ato vàcakatvàvi÷eùànna vyàkaraõena niyamaþ saübhavati iti pràpte --->#  prayogapratyayayoþ sàdhu÷abdàpabhraü÷ajànàü gàvyàdi÷abdànàü tacchabdopasthàpanadvàropapatterna vàcakatvakalpanà; aneka÷aktikalpanàpatteþ /
idànãntanànàü ca ÷aktibhramàttau /
naca ghañakala÷àdipadavadvinigamanàvirahaþ; pàõinyàdipraõãtavyàkaraõasyaiva niyàmakatvàt /
naca nirmålatvam; prayoganiyame "sàdhåneva prayu¤jãte" tyevaüvidhàyà ekasyà eva ÷rutermålatvàt, sàdhutvaü cànàdivàcakatvaü, anapabhraùñatvaü và, vyàkaraõàbhyàsajanitasaüskàravyaïgyà jàtirvà, pramitavçttyàr'thapratipàdakatvaü veti kaustubha eva kùuõõam /
<B2>   (na mlecchitavaiityasya viùayasamarpaõam) eva¤ca gàvyàdi÷abdànàmapa÷abdànàmapa÷abdatvàbhàvàt "namlecchitavai" "àhitàgnirapa÷abdaü prayujye" tyàdayo niùedhàþ pàrasãka÷abdaviùayà eva "na mlecchabhàùàü ÷ikùete" tyàdismçtyekavàkyatayà neyàþ //
athavà ---  "mantro hãnaþ svarataþ" ityekavàkyatayàneyàþ /
mantraviùayasvaravarõabhreùaviùayatayà và neyà iti bhàvaþ //
#<(vàcakatvaü vinàpyapa÷abdaprayogapratyayayorupapattivarõanapårvakasàdhu÷abdaprayoganiyamasamarthanam)>#  #<siddhàntamàha># --- prayogeti //
tacchabdopasthàpaneti //
målabhåtago÷abdopasthàpanadvàretyarthaþ /
aneketi //
#<anekeùu ÷abdeùu ÷aktikalpanavikalpàdyàpatterityarthaþ /
prathamataþ karaõàpàñavàdinà prayuktàdgàvã÷abdàt ÷rotuþ prayojyavçddhasyàrthapratyayaþ tàvadgo÷abdopasthàpanena yadà jàtastadànãmeva ÷rotçpàr÷vasthànàü saüj¤àsaüj¤iråpa÷aktigraho bhramàdeva jàtaþ tathaivànyeùàmapãdànãntanànàmiti na prayogapratyayànyathànupapattyà vàcakatvakalpanamityarthaþ /
asàdhu÷abdaprayoganiùedhasya pratyakùata evopalambhasya vakùyamàõatvàt tatra kalpanà>#prayojanàbhàvamarthàdeva và tatsiddhamabhipretya sàdhuprayogamålabhåta÷rutikalpanàmeva dar÷ayati  --- prayogeti //
#<(pàrthasàrathyuktasàdhutvanirvacanaü tatra prakà÷akàràõàü vyàkhyànaü dalaprayojanaü ca)>#  #<prathamataþ pàrthasàrathyuktaü sàdhutvanirvacanamàha># --- anàdãti //
#<atra prakà÷akàrà itthaü tallakùaõàrthamàhuþ>#--- harikàrikàyàm --- #<"anapabhraùñatànàdiryadvàbhyudayayogyatà /
vyàkriyàvya¤janãyà và jàtiþ kàpãha sàdhutà" /
iti nirvacanaü tredhàkçtam />#
#<tatràdçùñasàdhanatvapakùau vihàya># haradattena --- #<"anidaüprathamàþ ÷abdàþ sàdhavaþ parikãrtitàþ /
ta eva ÷aktivaikalyapramàdàlasatàdibhiþ /
anyathoccaritàþ puübhiþ apa÷abdà udàhçtàþ />#
#<" iti prathamapakùasyaiva vistareõokteþ sa evàdçtaþ pàrthasàrathinà /
tatra yadyapi anàditvamàtraü sàdhutvanirvacanamatra pratãyate; tathàpi anapabhraùñavi÷eùitaü tat draùñavyam /
tadeva 'manàdiranapabhraùñatà sàdhutvami'ti tadgranthe 'ntye upasaühàràt, harikàrikàyàmapi vi÷eùaõavi÷eùyabhàvadar÷anàccetarayo 'ranapabhraùñatànàdiri'tyatra và÷abdaprayogàcca /
tatra yadyanapabhraùñatvamàtramucyeta tadà ñighubhàdisaüj¤àsvativyàptiþ />#
#<ato 'nàditvaprave÷aþ />#
taduktaü haradattena --- #<">#yàstvetàþ svecchayà saüj¤àþ kriyante ñighubhàdayaþ /
kathaü nu tàsàü sàdhutvaü naiva tàþ sàdhavo matàþ /
#<anapabhraü÷aråpatvànnàpyàsàmapa÷abdatà /
hastaceùñà yathà loke tathà saüketità imàþ /
nàsàü prayoge 'bhyudayaþ pratyavàyo na và bhavet />#
#<"># iti //
anàditvamàtroktau anarthakaikavarõasamudàye 'tivyàptamityanapa- bhraùñapadopàdànam //
(anapabhraùñatvapariùkàraþ) #<nanu --- anapabhraùñatvaü># atra yadyanàdiryaþ ÷abdaþ sa ca pratyàyaka iti sàdhutvalakùaõàrthe kriyamàõe yadyapi nàmakaraõasaüketite rudràdi÷abde anàdi÷abdatvàdapatyaråpàrthapratyàyakatvàllakùaõasamàve÷asaübhavaþ; tathàpi goõã÷abdasyàvapanavàcino 'nàditvàt goråpàrthapratyàyakatvàcca gavi sàdhutvàpattiþ, atastatparihàràrthaü yadarthaviùayapratyàyakatvamanàdiþ sa tatra sàdhurityucyeta, tarhi rudràdi÷abdasya ÷ivàdyarthapratyàyakatvasyànàditvàbhàvàt asàdhutvàpattiriti #<---cet, ucyate;># nàmakaraõavidhinànàdireva putratvopàdhinà saüketitaþ kartavyatayà vihitaþ iti tena sàmànyopàdhinànàdyeva putràdipratyàyakatvaü rudràdi÷abdànàmiti na doùaþ /
ato yadarthapratyàyakatvamanàdi sa tatràrthe sàdhuriti yuktam lakùaõamiti //
#<(anàdivàcakatvamityatra na vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ kintu lakùaõadvayamiti niråpaõam)>#  atredamavadheyam --- #<yadyarthapratyàyakatvaü ÷aktyocyate, tadà gaïgàgnipadayoþ tãramàõavakayorasàdhutvàpattiþ /
naca asmanmate ÷akyàrthasyaiva tãràdyupasthàpakatvàt gaïgàdipadànàü tãràdipravàhavàcakatvenaiva tãràdau sàdhutvamiti prakà÷akàroktaü yuktam; tatra yadi ÷akyàrthapratyàyakatvameva vàcyam, tàvatàpi anàdipadopàdànavaiyarthyam; ñighubhàdisaüj¤àsu ÷akterevàbhàvena ÷akyàrthapratyàyakatvamàtreõa niràkaraõopapatteþ, sàdi÷aktisvãkàre ca sàdhutvasyàpyàpatte÷ca /
anyathà arthavattvàbhàvena pràtipadikasaüj¤àbhàvàññerityàdiùaùñhyanàpat>#teþ /
yattu ñerityàdãnàü ÷abdànukàratvàïgãkàreõa sàdhutvamaïgãkçtya ÷abdaparatver'thaparatvàbhàvàt ÷abdasyaiva lopàdikàryànvayàpattimà÷aïkya ÷abdaparasyaiva lakùaõayàr'thaparatvaü yaduktam, tatsvayameva pårvaü sàdhutvànaïgãkàràt pårvàparaviruddhatvàt ÷abdaparatvasyàpi anàditvàbhàvàdvedokta  #<"helaya" ityàdi÷abdànàü anukaraõatvàïgãkàreõa sàdhutvena svayamaïgãkçtànàü anàdyarthapratyàyakatvàbhàvàcca lakùaõasyàvyàpte÷càyuktam />#
vastutastu --- #<vçttigrahàbhàve ñighubhàdãnàü arthabodhakatvànupapattervçttàvapi ca lakùaõàgauõyoþ÷akyapårvakatvenàsaübhavàtsaüketatvena ca gàvyàdi÷abdavacchabdopasthàpanena ÷aktibhrameõa và bodhakatvànupapatterava÷yakalpyàyàü ÷aktau ÷abdaviùaya÷aktisvãkàreõa arthaparatvameva yuktamiti tatrànàdyarthapratyàyakatvàbhàvàt durupapàdameva sàdhutvamityanàdipadopàdànaü vyarthameva /
ato 'nà>#diriti bhinnaü lakùaõam, aparaü ca anapabhraùñateti lakùaõam, na tu vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ /
ataeva ÷àstradãpikàyàü  #<"sarvakàlavçttitvameva cànàditvaü sàdhutvam /
taccàvicchinnapàraüparyàdabhiyuktasmaraõena sulabhami"tyuktamiti målagranthavirodho 'pãtyabhipretya harikàrikàgatànapabhraùñatàpadasya yayà÷rutàrthaparatvamevàïgãkçtya dvitãyaü lakùaõamàha># --- anapabhraùñatva veti //
#<karaõàpàñavàdijanyàpabhraü÷arahitatvamityarthaþ >#//
(dvitãyalakùaõàsvàrasyena tçtãyaü tadasvàrasyena tçtãyaü ca lakùaõaü nirvakti) idamapi humàdyanarthakavarõeùvativyàptam, ato lakùaõàntaramàha #<--- vyàkaraõeti >#//
atràpi na gavàdi÷abdeùvevànugatàgàvyàdi÷abdebhyo vyàvçttà sàdhutvaü nàma jàtiþ saübhavati; loke gavàdi÷abdamàtravçttisàdhu÷abdaprayogàbhàvena tadaïgãkàre mànàbhàvàt /
ki¤ca  vyàkaraõànugata÷abdamàtravçttitvena tatsvãkàre vacantãtyasyàpi sàdhutvàpattiþ /
yatra prayujyamànatve sati vyàkaraõànugatatvaü tatra sàdhutvajàtisvãkàre gavàdipadasyànekakramikavarõasamudàyàtmakatvena yaugapadyàsaübhavàt "anàrabdhe tu go÷abde go÷abdatvaü kathaü bhavedi"ti nyàyena padatvàdijàteriva sàdhutvàdijàterapyasaübhava evetyayuktaü lakùaõaü matvà nyàyasudhàkàroktaü lakùaõàntaramàha #<--- pramitavçttyeti >#//
(vçttitvàdinirvacanàsaübhavena vçttãyalakùaõe prakà÷akçto dåùaõaparihàrau) #<yattu># atra prakà÷akàraiþ na ÷aktyàdyanugataü vçttitvaü nàma ki¤cit ÷akyate nirvaktumiti dåùaõaü dattam, #<tat># ÷aktilakùaõàgauõãùu vçttipadasya ÷àstrakàraiþ saüketitasyaiva laghunopàyena lakùaõe prave÷ànnirvacane prayojanàbhàvàdayuktam /
yadapi àdhunikasaüketitanàmasu vçttitvàbhàvàllakùaõasyàvyàptiriti teùàü dåùaõam, tat "dvàda÷e 'hani pità nàma kuryàdi"ti sàmànyavidhinà putratvopàdhinà sarveùàü devadatta÷abdàdãnàü saüketakaraõena ÷akteþ pramitatvàdayuktam //
#<ukta¤ca hariõà ---># "puntràdinàmakaraõe gçhyeùu niyama÷rute /
anàdi÷aktità saüj¤àsvapi naiva virudhyate /
" iti //
teùàmanàditàsaüj¤àsvapãtipàñhaþ /
tasmàt teùàmapyanàditàïgãkàràdarthapratyàyanaråpakàryànurodhenàva÷yaka eva ÷aktisvãkàra iti na doùaþ //
ñighubhàdisaüj¤àsvapi pårvoktarãtyàr'thaparàõàü sàdi÷aktisvãkàràt nàvyàptiþ /
apa÷abdànàü tu tattacchabdopasthàpanena arthapratyàyanàt vçttyanaïgãkàrànnàpyativyàptiriti yuktaü lakùaõamityarthaþ //
#<(vacantãtyàdãnàü sàdhutvaparihàropàyaþ)>#  #<atra ÷aktibhrameõàrthapratyàyake 'pa÷abde 'tiprasaügavàraõàya pramitapadopàdàne 'pi yatra yaþ ÷abdaþ prayujyate, tasyaiva tàdç÷àrthapratyàyakatvamityapi nive÷anãyam; itarathà ghaña÷abdasya pañe sàdhutàpatteþ /
tata÷ca etàdç÷asàdhutvasya vyàkaraõànugatatvameva ÷aktinirõayadvàràbhivya¤jakam /
vacantãtyàdau vyàkaraõànugatatvasya># #<"nahi vacirantiparaþ prayujyate" iti kàtyàyanena niùedhakaraõenàbhàvànna sàdhutvamiti sàdhutvàsàdhutvopalakùaõenaikasyà eva ÷aktinirõàyakatvànna ghañakala÷àdivadvinigamanàviraha iti bhàvaþ >#//
(à÷aïkàniràsapårvakaüsàdhubhireva bhàùeteti niyamasvaråpatadvyàvartyàü÷àdiniråpaõam) #<nanu ---># atra kãdç÷o niyamo vivakùitaþ, kiü sàdhubhirbhàùetaivetyevaü kriyàviùayako và ? uta yadbhàùitavyaü tatsàdhubhireveti sàdhanaviùayo và? /
#<nàdyaþ,># maune doùàpatteþ /
#<nàntyaþ;># bhàùaõaü hi nàrthapratipàdanamàtram /
akùinikocàdàvaprayogàt, kintu ÷abdavyàpàrasàdhyaü arthapratipàdanam, tatra ca vàcakasya sàdhu÷abdasyaiva pràpteratyantàvàcakàsàdhuprayogàprasakteþ katha¤cidasàdhupràptyà tanniyamakaraõe 'kùinikocàderapi katha¤citpràptyà nivçttyàpattiriti #<--- cet,># parihçtametadàcàryaiþ /
svàbhipràyaprakà÷anadvàràr'thaprakà÷anamàtramatra bhàùetetyanena lakùaõayocyate, yadi ÷abdavyàpàradvàràr'thaj¤àpanaråpaü bhàùaõamucyeta, tadà sàdhuvyatiriktopàyàprasaktyà sàdhuniyamo 'narthako bhavet, iha tu svàbhipràyaprakà÷anadvàràr'thaj¤àpanaråpaü bhàùaõamuddi÷ya sàdhuniyamavidhau ca na maune doùaþ /
tatrodde÷yàbhàvàdeva vidhyapravçttermaunavyàvartanàt yatràpi bhojanàdau vaidhaü maunaü, tatràpi etadvidhipravçttyàkùinikocàdivyàvartanàt hastasaüj¤àdinà ÷àkàderj¤àpanavàraõàdi na kàryam /
athavà ---  sàmànyavi÷eùanyàyànmaunavidhinaiva sàdhubhàùaõavidherbàdhàttatphalã- bhåtàkùinikocàdivyàvçtterapi bàdhànna ÷iùñàcàravirodho 'pi /
nahyetàdç÷e bhàùaõe 'sàdånàmaprasaktirasti /
atastadvyàvçttyà yukto niyama iti /
prakàràntaramapi vàrtike upapàditaü tatraiva draùñavyam /
ato yuktameva sàdhuprayoganiyamamålabhåta÷rutikalpanam //
<B1>  tadabhàva÷càsàdhutvam /
pratyakùaiva ca ÷rutiþ "na mlecchitavai mleccho ha và eùa yadapa÷abda" iti målam /
ayaü ca niùedhaþ prakaraõàjjyotiùñomàïgam; yaj¤amàtre 'pi ca niùedho "yàj¤e karmaõi niyamo 'nyatràniyama" iti mahàbhàùyàdyanusàràt /
sàdhuprayoganiyamàt paraü phalodaya ityapi; "ekaþ ÷abdaþ samyag j¤àtaþ suprayuktaþ svarge loke kàmadhugbhavatã"ti vacanàt /
#<<B2>>#  (na mlecchitavai ityatra mleccha÷abdasyàpa÷abdaparatvopapàdanapårvakaü tasyàþ pratyakùàyà eva sàdhu÷abdaprayoganiyamamålatvopapàdanam)  #<vastutastu ---># nàtra ÷rutyanumànamapi; pratyakùàyà eva tasyàþ pàñhasyopalaübhàdityàha #<--- pratyakùaivaveti />#
vàjasaneyi÷àkhàyàü hi "te 'surà helayo helaya iti vadantaþ paràbabhåvuþ /
tasmàt bràhmaõena na mlecchitavai mleccho ha và eùa yadapa÷abda" iti ÷rutau pañhyamànàyàü vidhyarthe vihitena tavaipratyayena mlecchitavyamityarthàvagamàt pratyakùata evàpabhàùaõaniùedhàcca sàdhubhàùaõaniyamavidhiþ pratãyate /
naca mleccha÷abdaþ pàrasikã÷abdaviùayaþ; upakramopasaühàrasthàrthavàdaparyàlocanayàpa÷abdamàtraviùayatvapratãteþ /
upakrame ca "he araya" iti prayojye rephasthàne lakàraprayogeõa "haihe prayoge haihayoþ" ityetatsåtravihitaplutàprayogeõa "plutapragçhyà aci nityam" iti vihitaprakçtibhàvàbhàvàcca "hetalaþ" ityasurakçtanividapa÷abdabhàùaõasya paràbhavaråpàniùñahetutvàvagaterata evàpa÷abdatvenaivopasaühàrapratãterna mlecchabhàùàparatvamiti bhàvaþ //
#<(apa÷abdabhàùaõaniùedhasya kratvarthatvopapàdanam /
jyotiùñome pratinidhitayàpi apa÷abdaniùedhopapàdanaü ca)>#  nanu #<kathaü kratvarthatayàpa÷abdabhàùaõaniùedhaþ? apa÷abdabhàùaõasya puruùàrthatvena tadviùayakaniùedhasya niùedhyasamànàrthakatvasya yuktatvàt, ityata àha># --- aya¤ceti //
#<"nànçtaü vadaidi"ti prakaraõàt jyotiùñomàïgam />#
#<"strayupàyamàüsabhakùàdi puruùàrthamapi ÷ritaþ /
pratiùedhaþ kratoraïgamiùñaþ prakaraõà÷rayàt" itivàrtikoktarãtyà yadarthà kriyà tadartho niùedha iti niyamasyautsargikatvàt na doùa ityarthaþ /
na kevalaü jyotiùñoma eva tanniùedho 'pitu yaj¤amàtra ityàha># --- yaj¤amàtrepiceti //
naca --- #<evaü># #<"vàgyogavidduùyati càpa÷abdairi"ti smçtyà vàcà manasà ca yaj¤o vartata iti liïgadar÷anena vàgyoga÷abdasya yaj¤aparatvàvasàyàttadvido yaj¤amàtrasyàpa÷abdabhàùaõe doùa ityarthàvagateryaj¤amàtraviùayaniùedhaparasya># #<"yàj¤e karmaõã"ti mahàbhàùyavacanasyàpi yaj¤amàtraviùayatayà pratãteþ tàbhyàmevavidhiniùedhàbhyàü itarayaj¤a iva jyotiùñome 'pi tadubhayapràptervi÷eùato niùedhàmnànaü vyarthaü iti># --- vàcyam; #<niùedhàtikrame yajurvedabhreùapràya÷cittapràptyarthamçtvigyajamàna- sàdhàraõyena niùedhapràptyarthaü và tatsàrthakyopapatteþ />#
athavà --- #<sàdhuniyamenàrthànnivçttànàmapi asàdhånàü sàdhuprayogàsaübhave 'vaghàtàsaübhava iva nakhadalanàdeþ pratinidhitvena pràptau prasaktàyàü tanniùedhàrthaü tanniùedha iti kaustubhadar÷itarãtyà và sàrthakyopapatte÷ca /
asmiü÷ca pakùe jyotiùñome sàdhuprayogàsaübhave 'kùisaüketàdereva pratinidhitvam, natvasàdhu÷abdasyetyapi draùñavyam >#//
vastutastu --- vàgyogavidityayaü na svatantro niùedhaþ, kintu sàdhuprayoganiyamenàrthàdasàdhubhàùaõanivçtteþ  #<"nagire"tivadanuvàdamàtram># #<"yastu prayuïkte ku÷alo vi÷eùe ÷abdàn yathàvadvyavahàrakàle /
so 'nantamàpnoti phalaü paratra ce"ti caraõatrayavihitasya puruùàrthasya sàdhuniyamasyaucityena stutyarthaü># iti kaustubhe draùñavyam /
#<etacca># #<"àhitàgnirapa÷abdaü prayujya sàrasvatãmiùñiü nirvapedi"ti pràya÷cittavidhyanyathànupapatti- kalpitàpa÷abdaniùedhasyàpyupalakùaõam /
tatràpyàhitàgnipadopàdànàt tatsàdhyakratumàtraprasaktàpa÷abdaprayoge pràya÷cittavidhànàt niùedhasya yaj¤amàtraparatvamavasãyate >#//
(puruùàrthatayàpa÷abdabhàùaõaniùedha iti prakà÷akàramataü tatkhaõóanaü ca)  #<yattu ---># etasya yaj¤àtiriktavyavahàre puruùàrthatayàpa÷abdabhàùaõaniùedhaparatvaü prakà÷akàrà varõayanti, tasya dåùaõaü kaustubhe draùñavyam /
ataeva "anyatràniyama" iti bhàùyakàrãyaü vacanaü àhitàgnãnàmapi vyavahàrakàle harinàmakãrtanàdapa÷abdabhàùaõàcàro 'nugçhãto bhavatãtyalaü vistareõa //
#<(satyaü vadet, nànçtaü vadedityanayoþ prayoganiyamamålatvamiti÷àstradãpikàtadvyàkhyànayoþ siddhàntakhaõóanam)>#  yattu --- #<samyaktvàsamyaktvavàcisatyànçtapadopàdànàt># #<"satyaü vadet"># #<"nànçtaü vadet" ityanayoreva ÷rutismçtiùu ÷råyamàõayorvidhiniùedhayoþ prayoganiyamàü÷e målatvopapatterekopalakùaõàsaübhavena målakalpanàniràse na yukta iti vàrtike pakùàntaramàha --- tadeva># ÷àstradãpikàyàmanusçtam,  tadvadedityasyàrthàbhidhànàrthakatvavacchabdoccàraõaparatvàdançtapadasyàpyarthaviùaye satyatvaparatvàt ÷abdaviùaye vàpabhraùñatvaparatvàt sakçcchrutasya anekàrthaparatvàyogenobhayaniùedhakatvàyogàt pratyuta  #<"eùa ha vai satyaü vadan satye juhotyastamite juhoti udite pràtaþ pràtarançtaü te vadanti purodayàjjuhvati ye 'gnihotrami"tyàdi÷rutiparyàlocanayàr'thaparatvàvasàyàcchabdaparatvànupapattergàvyàdi ÷abdasya ca ÷iùñairagarhitatvàtprauóhivàdamàtramiti ràõake eva vyaktam />#
yattu --- #<somanàthena satyatvaü nàma vçttyàbàdhitàrthabodhakatvam /
tacca gauriyamiti ÷abde arthasya gorabàdhitatvàdarthaviùayaü satyatvam, go÷abdasya ÷aktyà pratipàdakatvàt ÷abdaviùayasatyatvamityubhayamapi niruktaråpeõa ekasyaiva satya÷abdasyàrthaþ /
gàvyastãtyatra tu arthàbàdhe 'pi vçtterabhàvàcchabdànçtatvaü, arthabàdhasthaletu pratipàdakatvasadbhàve 'pyarthasyàbàdhitatvàbhàvànnàtiprasaïga ityubhayaü niruktabodhakatvàbhàvenaikasyaivànçta÷abdasyàrtho 'taþ satyànçta÷abdayoþ nànekàrthatàpattiþ---># ityuktam; #<tadekaråpeõàpi pratipàditàrthadvayasya yugapadvadanakriyànvayàyogàt kriyàpade anekàrthakalpanayà àvçttyàpatteranivàraõadupekùyam >#//
(apa÷abdabhàùaõaniùedhasya kratvarthatopasaühàraþ) eva¤ca "na mlecchabhàùàü ÷ikùeta" ityàdiniùedhaiþ mlecchabhàùàyàþ puruùàrthatayà sarvatra niùedhepyapa÷abdaråpànyabhàùàniùedhasya sarvathà kratvarthatayaivàvagateþ vyavahàrakàle taduccàraõànnaiva pratyavàya iti siddham //
#<(yajamànasaüskàradvàrà sàkùàdvà kratvapårve sàdhuprayoganiyamàpårvasyopayogaþ)>#  #<evaü tàvat jyotiùñomaprakaraõagataniùedhasya prakaraõàtkratvarthatve pràpte 'pi ja¤jabhyamànànuvacananyàyena jyotiùñomàpårvasàdhanãbhåtabràhmaõapadopàttayajamànasaüskàratvàvagateþ tatra ca yajamànasyaiva tàrtãyanyàyena kartçtvena saüskàryatvàt tadarthàpattyà kalpitasàdhuniyamavidhivihitasàdhuniyamàdçùñasya kratvarthatvàt tajjanyaphalàdhànayogyatàsaüpàdanadvàrà kratvapårve upayogàt na vaiyarthyam /
evaü># #<"yàj¤e karmaõã">#ti mahàbhàùyakàravacanàt yaj¤amàtràpårve 'pi upayogànna vaiyarthyam /
etàvàüstu vi÷eùaþ--- #<mahàbhàùyakàravacane kratuyuktapuruùavàcakapadopàdànàbhàvàttatsaüskàratve pramàõàbhàvàdançtavadana- varjanasyaiva ÷uddhakratudharmatvàttatkçtavaiguõyaparihàràrthaü çtvigyajamànasàdhàraõyena karmàïgabhåtavrãhyàdipadàrthavyavahàràrthaü laukika÷abde prayoktavye vyàkaraõànugata÷abdaniyamàttajjanyaü yadavaghàtàdiniyamajanyàdçùñavat ÷uddhakratvarthaü apårvaü tadaïgabhåtavrãhyàdiniùñhameva kalpyate># iti //
#<(kratvarthatvavatsaüyogapçthaktvanyàyena puruùàrthatvamapãti niråpaõam)>#  #<etàvatàca kratvarthatvena niyamàdçùñavaiyarthye parihçte saüyogapçthaktvanyàyena puruùàrthatàïgãkaraõamityapi÷abdàbhyàü såcayan tadvaiyarthyaü parihartumàha># --- sàdhuprayoganiyamàditi //
#<"ekaþ ÷abdaþ suprayuktaþ" ityanàrabhyàdhãtavàkyena phalasaübandhasyàpi bodhanàt tàdç÷aphalasyàpårvaü vinàniùpatteþ tatra ca jyotiùñomasàdhyaphalopabhogalakùaõakàryopayogitvàdvapanàdineva phalàdhànayogyatàråpasaüskàrasya sàdhuniyamena niùpatterupayogànna vaiyarthyamityarthaþ >#//
(ekaþ ÷abda iti vàkyàrthasya prakçtànuguõasya saüpàdanaprakàraþ) atra ca suprayukta ityasya agre ÷àstrànvaya ityapi pañhati /
tena ÷àstra÷abdena råóhyà vidyàsthànavàcinà vyàkaraõasyaivàbhidhànàt vyàkaraõa÷àstrànugatasàdhu÷abdabhàùaõaniyamasya svargasàdhanatvàvagateþ puruùàrthatà avasãyate /
tathàca ràgapràptaprayogà÷ritaþ sàdhuniyamo bhojanà÷ritaþ pràïmukhatvaniyama àyuùyaphala iva svargaphale vidhãyate /
tasya càj¤àtasya ÷abdasya prayogà÷ritatvàsaübhavàdarthapràptavyàkaraõotthaj¤ànakarmatvasyànuvàdakameva samyagj¤àta iti padam /
eva¤càtra prayogà÷ritàdeva phalokteþ j¤ànamàtràdeva dharma iti pakùo bhàùyàdyukto 'pi abhyupetyavàdenaiva neyaþ //
#<(sàdhu÷abdànàü prayogà÷ritànàmeva phalasàdhanatvaü na j¤ànamàtràdityasya sopapattikamupapàdanam)>#  #<ataeva j¤ànasya sàdhuniyamàrthatvena paràrthatvàjj¤ànaphalapratipàdakànàü vacanànàü># #<"yo '÷vamedhena yajate ya u cainamevaü vede" tivatparõamayãnyàyenàrthavàdatvameva />#
etena --- #<÷àstrotthaj¤ànapårvakaprayogasyaiva dharmahetutvàbhidhànaü vyàkaraõavàrtikakàrãyaü># --- nirastam; prayogasya ràgapràptatvena avidheyatvena phalasaübandhàsaübhavàt /
naca bhàùaõasyàpyarthaj¤ànàrthatvena paràrthatvàdapàpa÷loka÷ravaõavat  #<"svarge loke" ityasyàpi arthavàdamàtratvaü ÷aïkyam; anàrabhyavihitasya bhàùaõasya kratvarthatve pramàõàbhàvena dçùñàrthavyavahàrahetutvena ÷uddhapuruùàrthatvàvagateþ phalàkàïkùàyàü># #<"phalamàtreyo nirde÷àdi"ti nyàyena phalapratipàdakatvopapatteþ iti bhàvaþ >#//
(ràgapràptasya sàdhuprayogasyà÷rayatvenànvetuü yogyasyopasthàpakapramàõaniråpaõam) #<nanu># evaü dçùñàrthasya ràgapràptasya bhojanasyàdhikàràkhyaprakaraõena diïyimà÷rayatvasaübhave 'pi iha tadabhàve upasthitimàtreõà÷rayatve kriyàntaràõàmapyà÷rayatvàpattyà suprayukta iti nityavadanuvàdànupapattiriti ÷aïkàü pariharati #<--- ràgapràptasyàpãti //
tasmàdeùeti >#//
prakçtipratyayàdhànaråpeõa vyàkaraõena saüskçtàyà vàco bhàùaõaråpadhàtvarthà÷rayasaübandhavidhànàt bhàùaõasyà÷rayatvaü nàsulabhamityarthaþ //
#<<B1>>#  atra hi prayogà÷ritaþ sàdhuniyamaþ phalodde÷ena vidhãyate /
ràgapràptasyàpi ca sàdhuprayogasya "tasmàdeùà vyàkçtà vàgudyata" iti vacanàdà÷rayatvasiddhiriti spaùñaü kaustubhe /
"gavàdaya eva sàdhavo na #<gàvyàdaya" iti sàdhusvaråpaniyamasya tu anàdiprayogaparamparaiva målam /
ataþ pramàõaü vyàkaraõam /
yattu nyàyamålakaü sphoñàdi tatrocyate ÷rutiviruddhaü ca, tannyàya÷rutivirodhe kàmaü bhavatvapramàõam //>#
ityaùñamaü vyàkaraõapràmàõyàdhikaraõam //
#<<B2>>#  (atra pràsaïgikaprakà÷akàramatakhaõóanam)  atra prakà÷akàrairasya puruùàrthabhåtasàdhubhàùaõaniyamotpattividhiparatvamaïgãkçtya "ekaþ ÷abda" ityasya phalasaübandhabodhakatvamityuktam /
tadekaþ ÷abda ityanenaivobhayasaübhavàdvaiyarthyàt ananyalabhyà÷rayasaübandhavidhàyakatayaiva pariharaõãyatvàt ayuktamiti såcayituü vacanàdityuktam /
nahyekaþ ÷abda ityanena sàdhubhàùaõaniyamasya svargaphalasàdhanatà bodhyate, apitu suprayuktaþ kàmadhugiti sàmànàdhikaraõyàt prayogà÷ritasàdhu÷abdaniyamasyaiveti sàdhubhàùaõavidheranapekùaõàdapekùità÷rayasaübandhabodhakatvameva yuktam /
ata eva ÷àstradãpikàyàü tadà÷ritaþ sàdhuniyama ityevoktam iti bhàvaþ  //
yattu nyàyasudhàkçtàsya kratvarthatayà vidhàyakatvamuktaü, tat kaustubhe nirastam tatraiva draùñavyam //
#<(gavàdaya eva sàdhava ityatrànàdiprayogaparaüparàyà eva målatvaniråpaõam)>#  anàdiprayogaparaüparaiveti //
#<sàdhutvà÷rayàõàü ÷abdànàü ÷rotrapratyakùasiddhatvàt teùàü pramàõyani÷caya eva kevalaü vyàkaraõàdhãna iti tatràpi vyàkaraõàntaramålakatvàdupapannamevànàdisàdhusvaråpaniyamaj¤ànam; caturda÷amahàvidyàsthànàntargatatvena kalpàdivatpravàhanityatàyà vyàkaraõe 'pi svãkartuü yuktatvàt /
anyathà tatràpi nityabrahmayaj¤avidhiviùayatvànupapatteþ /
ata eva taittirãyagate># #<"prayàjànåyàjeùu vibhaktiþ kuryà" diti bràhmaõe vibhaktikaraõamupapadyate /
nacaivaü smçtyantaramålakatve 'ndhaparaüparàpattiþ;># #<adçùñasàdhanatvasyàùñakàdau pratyakùàviùayatvena andhaparaüparàpràptàvapi># #<"bràhmaõyàü bràhmaõàjjàto bràhmaõa"># iti smçtyuktàbhivya¤jakaj¤ànasahakçtacakùurgràhyatvena bràhmaõapratyakùasyevehàpi  pårvapårvavyàkaraõàvagataprakçtipratyayàdyabhivya¤jakàbhyàsajanitasaüskàrasahakçtenàrthaj¤ànànyathànupapatti- sahakçtena ca ÷rotreõàdyayàvatsàdhu÷abdapratyakùopapattestadaprasakteþ /
ato  #<"gavàdaya eva sàdhava" iti svaråpaniyame 'nàdiprayogaparaüparaiva målamiti bhàvaþ /
ato vedàvagatasamya>#ksàdhu÷abdaprayogàtmakadharmàïgatvena vyàkaraõaprakriyeti kartavyatayopayujyate iti siddhaü vyàkaraõapràmàõyamupasaüharati --- ata iti //
etadupapàdanapårvakaü nyàyaviruddhatvena dar÷itaü kaustubhe draùñavyam /
÷rutiviruddhaü ceti //
(kaleróhak vàmadevàóóyaóyau ityanvàkhyànayorarthavàdaviruddhayoþ sarvaveùñanavadananuùñhànalakùaõàpràmàõyaniråpaõam) "dçùñaü sàme"tyadhikàre "kaleróhak" "vàmadevàdóyaóyà"- viti såtràbhyàü kalinà vàmadevena varùiõà dçùñaü sometyarthe kàleya - vàmadevya÷abdayoþ sàdhutvànvàkhyànaü kriyamàõaü ÷rutiviruddham; "yadakàlayattatkàleyasya kàleyatva" mityarthavàde sukhasvãkàraråpakàlapràptinimittatvasya kàleya÷abde 'bhidhànàt /
tathà "àpo vai çtviyamàrcchantyàsàü vàyuþ pçùñhe vyavartata tato vàmaü vasu sannyabhavat tanmitràvaruõau paryapa÷yatàü tàvabråtàü vàmaü martyà idaü devebhyo 'jani tasmàdvàmadevyaü" ityarthavàde vàmadevya iti samabhivyàhçtapadadvayoccàraõakriyànimittatvasya vàmadevyapade 'bhidhànàt /
ataþ tat yàvatmålabhåta÷rutidar÷anamananuùñhànalakùaõàpràmàõyaviùayaü bhavatu sarvaveùñanasmçtivannatvetàvatà sarvasyàpràmàõyamityarthaþ /
prayojanaü pårvottarapakùotthaü pràgeva dar÷itam //
#<
ityaùñamaü vyàkaraõapràmàõyàdhikaraõam >#//
<B1> #<(9 adhikaraõam / )># prayogacodanà //
vàcaka÷abdaprasaïgàdvàcyaü kiü ghañatvàdijàtiþ uta vyaktiriti cintà /
tadarthaü ca lokavedayoþ ÷abdànàmanyatvamuta neti cintanãyam /
anyatve hi upàyàbhàvena #<vaidika÷abda÷aktigrahasyàsaübhavànnàdyà cintà'rambhaõãyà /
ekatve tu loke vçddhavyavahàrànusàreõa gçhãtà ÷aktirvede phaliùyatãti yuktà cintà /
tatra varõàbhede 'pi svarachàndasavarõàgamalopavikàrànadhyàyàdidharmabhedàt saro rasa ityàdipadayoriva lokavedayoþ padànàmanyatvamiti pràpte ----->#  yatràrthabhedapratipattyanukålo dharmabhedastatraiva padabhedaþ /
yathà saro rasa iti kramàt, brahma bràhmaõeti nyånàtiriktatvàt, sthålapçùatãtyatra karmadhàrayabahuvrãhyoþ svaràt antodàttatvàdyudàttatvaråpàt, pacate dakùiõàü dehi bhojanàrthaü pacate ityatra vyadhikaraõapadasannidhiråpàdvàkyàt, yàtaþ punaràyàti yàto devadattayaj¤adattau ityatra samànàdhikaraõapadasannidhiråpa÷rutyà, a÷va iti agama ityarthe vyàkaraõasmçtyà; tadamij¤asya padabhedànubhavàt /
yatra tu nàrthabhedapratãtistatra satyapi dharmabhede dçóhatarapratyamij¤àbalenaikatvàvadhàraõànna padànyatvaü lokavedayoriti yuktà àdyà cintà /
#<<B2>>#   (àkçtyadhikaraõopoddhàtasya lokavedàdhikaraõasyàkçtyadhikaraõopakrameõopakrame nimittaniråpaõam) lokavedayoþ ÷abdànàmanyatvaü uta neti vicàràrthaü lokavedàdhikaraõasya pårvavyutpàditavyàkaraõapràmàõyàdhikaraõenàsaügatimabhipretya saïgatilobhenàkçtyadhikaraõamevàdàvàrambhaõãyaü, tena ca prasaïgasaïgatyupapatternàsaïgatatà /
lokavedàdhikaraõaü tu tadupoddhàtatvena madhye saügatamityevaü saïgatiü såcayitumàkçtyadhikaraõacintàü prathamato dar÷ayati --- vàcaketi //
prasaïgàdityapavàdasaügaterapi upalakùaõam /
pårvaü vyàkaraõapràmàõyasya sàdhitasyeha kàtyàyanenokte vyaktivàcitvàü÷e 'pi prasaktasyàpavàdakaraõenàpi tadupapatteþ /
ata eva pratipadàdhikaraõàdiråpopodghàtasya prakçtamanupakramyaiva kçtasyeveha na karaõam; asaïgatiprasaïgàt /
tatratvadhyàyàditvànnànantarasaügatyapekùeti vi÷eùaþ /
#<athavà ---># tatra "bhàvàrthàþ karma÷abdà" iti bhàvàrthàdhikaraõasåtraü na katha¤cidapi pratipadàdhikaraõe 'pi ÷akyaü yojayitumiti såcayituü prakçtamanupakramyàrambha iti vi÷eùaþ //
#<(dravyaguõakriyàvàcakànàü sarveùàmapyudàharaõatvaniråpaõam)>#  ghañatvàdijàtiriti //
#<nahyetàvatà dravyavàcakànàmevodàharaõatvamiti bhramitavyam; dravyatvàvàntaravyàpyaghañatvàdijàtivat guõatvàvàntaravyàpya÷uklatvàdijàterapyaïgãkàre bàdhakàbhàvàt /
karmatvàvàntarajàtãnàü ca jyotiùñomatvàdãnàü ÷abdàntaràdipramàõagamyatvenàbhyàsàdhikaraõe sàdhayiùyamàõatvàt teùàmapi guõakriyà÷abdànàmudàharaõatvopapatteþ /
evamàkhyàte 'pi prakçtipratyayayoþ dhàtvarthabhàvanàvàcitve sàdhite 'pi tadgatajàtyupadhyanyataradharmavàcitvam,># athavà --- #<tadupalakùitavyaktivàcitvamiti vicàrasaübhavàdudàharaõatvaü draùñavyam >#//
(lokaveda÷abdayoranyatve 'pi àkçtyadhikaraõanàva÷yakatà÷aïkàsamàdhànàbhyàü lokavedàdhikaraõàva÷yakatàniråpaõam) àkçtyadhikaraõavicàropodghàtaü dar÷ayati --- tadartha¤ceti //
÷abdànàmityetadarthànàmapyupalakùaõam //
vede #<phaliùyatãti >#//
yadi anyaþ ÷abdo bhavettadà laukikaprayogasyàrthapratyàyanàrthatvena yathàkatha¤cit tàtparyàdevànyataràrthàvagateþ saübhavena naiva tadvi÷eùavàcyatvavicàrasya prayojanam /
vede yadyapi prayojanamãdç÷aü saübhavati /
pårvapakùe "yadàhavanãye juhotã"tyatra juhoteritarahomavyaktau padavadàhavanãyasyàpi saübandhaþ ÷rutyaiva pràpyeteti sàmànya÷àstrasya bàdhàprasaktervikalpaþ pràpyeta, yadàtvetadadhikaraõasiddhàntayukttyà juhoterhematvajàtivàcitvenàkùepàdvyaktibhànaü, tadà sàmànya÷àstreõa sàdhàraõyenàkùepàt vyaktibhànepi yàvaddårasthà padahomavyaktereva "pade juhotã" tyatra juhotinà sàhityàkùepàtsàmànya÷àstrabàdhànna vikalpaþ iti; tathàpi "yåpaü chinattã"tyàdau lokaprasiddhacchedanàdipadasamabhivyàhàreõa yåpapada÷aktigrahepyanyatra vede ÷aktigrahopàyàbhàvàt naitatprayojanaü saübhavatãtyekatve ÷abdànàü sàdhite etaccintàphalamiti bhàvaþ //
(àhavanãyapadavàkyayoþ sàvakà÷aniravakà÷anyàyaviùayatvopapàdanena vyaktivàcitve 'pyupapattiniråpaõenoktacintàprayojanàntaraniråpaõam)   #<yadyapi etadàhavanãyabàdhàbàdharåpaü prayojanamàkare 'bhihitam; tathàpi anyatra vyaktivàcitvapakùe 'pi># "yat  ki¤citpràcãnamagnãùomãyàttenopàü÷u carantã"ti vàkyena sarvanàmopasthàpitatahyaktivi÷eùe vihitasyàpyupàü÷utvasya  #<"mandraü pràyaõãyàyàmi"ti vihitamandrasvareõa niravakà÷atayà bàdhasyevehàpi sàvakà÷aniravakà÷anyàyena tadbàdhasiddherayuktamiti kaustubhe draùñavyam //
ataeva prayojanàntaraü svayaü vakùyate >#//
(ekatvetu ititu÷abdaprayojanam)  #<nanve>#katve 'pi phalopàyayorvedalokaviùayatayà bhinnaviùayatvàdekàïgavaikalyàparihàra ityà÷aïkà loke tattatpuruùagatoccàraõabhedavadvede 'pi uccàraõamàtrasya bhede 'pi ÷abdasvaråpabhedàbhàvàdayukteti tu÷abdena såcitam /
pårvapakùamàha #<--- tatreti >#//
(varõàbhede 'pi svaràdibhedàt padabhedaniråpaõam)  #<nanu ---># tarkapàde "saükhyàbhàvàdi"ti såtre balavatpratyabhij¤ànàdeva gakàràdi÷abdabhedaþ sàdhitaþ, tenaiva tadghañitapadàbhedo 'pi siddha evetyà÷aïkàü jarà ràjetyàdau varõàbhedasya vidyamànatve 'pi tadabhedàprayojakatvena nirasitumabhyupetyavàdena varõàbhedepãtyuktam /
tata÷ca tatra yathà dharmabheda eva padabhedaprayojakaþ, tathehàpãtyarthaþ /
dharmabhedameva dar÷ayati #<--- svara iti >#//
vaidikeùu niyataþ svaraþ /
"devàsa" ityàdau chàndaso varõàgamaþ /
"tmanàdeve"ùvityàdau àtmanetyàkàralopaþ /
"udgràbhaü ca nigràbhaü ce"tyàdau hakàrasya bhakàraråpo vikàraþ /
chàndogyabahvçcabràhmaõayoþ svaràbhàvàt gavàdi÷abdeùu càgamàbhàvàt vyàpakaü dharmabhedamàha #<--- anadhyàyàdãti >#//
anadhyàyapadaü svàdhyàyasyàpyupalakùaõam /
svàdhyàyo nàma vihitakàle traivarõikaiþ upanãtairadhyayanam /
anadhyayanaü ca niùiddhakàle ÷ådràdibhiranupanãtai÷ca anadhyayanam vaidikeùu na laukikeùviti dharmabheda ityarthaþ /
yadyapi pàõininà veda iva loke 'pi svarànu÷àsanaü kçtam; tathàpi ÷iùñairloke svaraniyamasyànàdaràdvacantãvàprayogàdeva svaraniyamo 'nàva÷yaka iti dhyeyam /
àdipadena guru÷u÷råùopàsàbhivàdanàdeþ saügrahaþ /
padànyatve saüj¤àdhikaraõanyàyenàrthabhedasyotsargataþ pràptimabhipretyapadànyatvamàtramupasaüharati --- padànàmanyatvamiti //
#<(padàvadhàraõopàyànitivàrtikàrthànusaüdhànena siddhàntopakramaniråpaõam)>#  #<atra ca siddhànte nàrthàbhedatadbhedau yadyapi padàbhedatadbhedaprayojakatvenàbhimatau; ÷àkhàntaravàkyayorarthàbhede 'pi bhedàt, akùàdipader'thabhede 'pi padabhedàbhàvàt, ator'thabhedapratãtyanukålo yatra dharmabhedaþ tatra padabheda iti kathanasya nopayogaþ; tathàpi siddhànte pratyabhij>#¤ànàpratyabhij¤ànayoreva bhedàbhedayormukhyahetutvam /
tatparicàyakatayà pràyikatvena arthàbhedatadbhedàvupayujyete, tatpratipattistu dharmabhedàdityabhipretya padabhedaprayojakaü dar÷ayituü  #<"padàvadhàramopàyàn bahånicchanti sårayaþ /
kramanyånàtiriktatvasvaravàkya÷rutismçtãr"iti vàkyàdhikaraõagatakàrikàrthamàha># --- yatreti //
#<(krameõa tadudàharaõanirde÷aþ)>#  #<krameõodàharaõàni dar÷ayati># --- yatheti //
#<vilakùaõànupårvãråpakramàdityarthaþ />#
sthålapçùatãmityatreti //
#<atra samàsabhedenàrthadvayasaüdehe svararåpadharmabhedenàrthabhedani÷cayàt padabhedaþ >#//
(sthålapçùatãtyatra svarabhedàdarthabhedastataþ padabhedasya ca niråpaõam)  #<tathàhi ---># "sthålapçùatãmanaóvàhãmàlabheta" ityatra karmadhàrayapakùe ata ityanuvartamàne "samàsasye"tyanena såtreõautsargikàntodàttatve vihite "anudàttaü padamekavarjami"ti såtreõa pårveùàü caturõàmanudàttaþ syàt, tadànãü ca pçùatã÷abdena matvarthalakùaõayà tatraiva bindumattvànvayavat sthålatvasyàpi tatraivànvayàt sthålà bindumatã ca gauþ yàgasàdhanamityarthaþ sidhyati /
bahuvrãhau tu "bahuvrãhau prakçtyà pårvapada"miti såtràntareõa vi÷eùasåtreõa sàmànyavihitàntodàttatvabàdhena pårvapadasya prakçtisvaravidhànàt sthåla÷abdagatalakàrottarayakàre udàttasvarasya pràpteþ sthaulyasya pçùatsvevànvayàt sthålabindumatã svataþ sthålà và gauryàgasàdhanamiti arthassidhyatãti sandehe lakàrottaràkàrodàttatvapàñhàt bahuvrãhyanusàrisvareõa arthabhedani÷cayàtpadabheda ityarthaþ //
#<(karmadhàrayapakùe pràkçtachàgajàtibàdhaprayojananiråpaõaparaprakà÷akàrakhaõóanam)>#  yattu --- atra prakà÷akàraiþ karmadhàrayapakùe pràkçtacchàgajàtibàdhaþ, bahuvrãhipakùe sthalabindumattàråpaguõamàtravidhànànna tadbàdha iti prayojanabhedo 'pyuktaþ /
sa sthålapçùatãmanaóvàhãmityevaü  #<anaóvàhãpadayuktasyaiva vàkyasya mahàbhàùye nyàyasudhàyàü ca pàñhàt ubhayapakùe 'pyanaóvàhãvidhànàva÷yakatvena chàgajàtibàdhopapatteþ ayukta iti kaustubhe vyaktam >#//
(vàkyàt padabhedodàharaõam)  vàkyàditi //
dehãtipadasamabhivyàhàràdàdyavàkyena caturthyantanàmapadatvanirõayaþ /
uttaratra bhojanàrthamitipadasamabhivyàhàràt tiïantapadanirõayastena tatra samabhivyàhàraråpadharmabhedena arthabhedàt padabheda ityarthaþ //
#<(÷rutipadàrthaniråpaõapårvakatadudàharaõanirde÷aþ)>#  #<nyàyasudhàkàradar÷itaü ÷rutipadasyàrthamàha># --- samànàdhikaraõeti //
#<yàti ityàkhyàtapadasàmànàdhikaraõyaråpa- dharmabhedena kartçniùñhaprathamàntatvena nàmatvanirõayenàrthabhedàtpadabhedaþ /
evaü dvivacanàntadevadattayaj¤adattapadasàmànàdhikaraõyaråpa- dharmabhedena yàta ityàkhyàtaprathamapuruùadvivacanàntatvanirõayenàrthabhedàtpadabheda ityarthaþ >#//
(smçtyà padabhedodàharaõam)  a÷va iti //
a÷vastvaü devadattetyatra ñu o ÷vi gativçddhyoriti ÷vidhàtorluïi "cliluïi" iti cli "jéstambhvi" tyàdinà cleraïàde÷e "÷vayatera" ityanenekàrasyàkàràde÷e 'óàgame kçte madhyamapuruùaikavacanani÷cayasya vyàkaraõasmçtyàvagateþ a÷vatvajàtimadvàcitvena lokato nirõãtà÷varåpàrthàpekùayà bhinnàrthapratãtera÷vavàcakapadàdbhedaþ smçtyetyarthaþ /
yadyapi a÷vastvaü devadattetyatra samànàdhikaraõapadasamabhivyàhàraråpa÷rutyàpya÷vajàtãyavàcakà÷vapadàdbhedaþ sidhyati; tathàpi tasya gauõyà vçttyàpyupapatteþ madhyamapuruùaikavacanàntatvena padabhedani÷cayaþ smçtyadhãna eveti bhàvaþ //
#<(lokavadayoþ padabhedopàyàbhàvaniråpaõam)>#  #<evaü padabhedàvagatyupàyàn pradar÷ya tadvyatirekaü prakçte dar÷ayati --- devà devàsa ityàdau dçóhatarapratyabhij¤àbàdhakànàü pårvoktànàmabhàve pratyabhij¤àbalàt na padànyatvamityarthaþ /
upodghàtamupasaüharati># --- iti yukteti //
#<(niyogena vikalpenetyàdivàrtikàdyuktànantapakùaparityàgena ÷àstradãpikàdçtapakùatrayaparityàgena ca jàtivyaktipakùadvayamàtreõopakrame nimittaniråpaõam)>#  #<tatra yadyapi># #<"niyogena vikalpena dve và saha samuccite /
saübandhaþ samudàyo và vi÷iùñà vaikayetarà /
gaurityuccàrite sapta vaståni pratibhànti naþ /
jàtirvyakti÷ca saübandhaþ samåho liïgakàrake /
saükhyà ca saptamã teùàmaùñapakùãdvayordvayo" rityàdinà vàrtike 'neke pakùà uktàþ /
tatsakalamapi># #<"iha pakùasahastràõàü milità saptaviü÷atiþ /
÷atàniùañcatuùùaùñi÷càparàvastusaptake" ityàdinà nyàyasudhàyàü kçtaü, tathàpi àkçtivi÷iùñavyaktivàcitvapakùaniràsenaiva teùàü sunirasyatvàdupàdànà÷akte÷ca ÷àstradãpikàyàm àkçtirvà vyaktirvà àkçtivi÷iùñavyaktirveti pakùatrayaü pràdhànyena dar÷itam /
tatra vyaktivàcitvapakùa evàkçtivi÷iùñavyaktivàcitvasaübhavasya svayamupapàdanãyatvàt tçtãyapakùasyàpi vyarthatàü manvàno yathàbhàùyaü pakùadvayameva pradhànamabhipretya yadarthamupodghàtastadarthaü dar÷ayan pårvopanyastatvàt saü÷ayamapradar÷yaiva pårvapakùamàrabhate># --- tatreti //
#<<B1>>#   tatràvaghàtàdikriyàõàü liïgakàrakasaïkhyàdãnàü ca jàtàvayogyatvàt gauþ ÷ukla ityàdisamànàdhikaraõanirde÷àcca vyaktivàcitvameva /
nacaivaü jàtibodhànàpattiþ; lakùaõayà tadbodhopapatteþ /
vyakti÷aktigrahasyaivavà kàryatàvacchedakaü jàtivi÷iùña÷àbdabodhatvam /
ato na doùaþ /
na ca vinigamanàvirahaþ; làghavasyaiva niyàmakatvàt /
tathàhi --- na ÷aktigrahasya svàtantryeõa kàraõatvaü, api tu làghavàcchakyatvàdisambadhena ghañapadavattàj¤ànasyaiva /
tata÷càsmanmate ghañatvaü dharmitàvacchedakãkçtya ÷akyatvasaübandhena ghañapadavattàj¤ànasya ghaño ghañapadavànityàkàrakasya vi÷eùyatàsambandhena vi÷iùña÷àbdabodhatvàvacchinnaü prati kàraõatvam, bhavanmate tu ghañatvatvaü dharmitàvacchedakãkçtya tadvàcyam /
#<ata÷ca ghañatvatvasya ghañetaràvçttitvàdiråpasyànekapadàrthaghañitasya prave÷àt tava kàryakàraõabhàve gauravaü, na mama /
naca ÷akyànantyàdidoùaþ; tasya phalamukhatvàt /
ata÷ca làghavàt vyaktàveva ÷aktirjàtivi÷iùñavyaktau và natu jàtàveveti pràpte ---># <B2> #<(jàtau liïgasaükhyàkàrakàdyanvayàyogyatvaniråpaõam)>#  ayogyatvàditi //
#<vidhivàkyeùu vidhãyamànàvaghàtàdikriyàõàü jàtàvamårtatvenàyogyatvam /
evaü># #<"na bràhmaõã hantavyà" ityàdiniùedheùvapi jàternityatvena hananàprasakterayogyatvam /
evaü jàterekatvenaikatvàtiriktadvitvàdisaükhyànvayà- yogyatvam /
jàteþ strãtvena puüstvànvayàyogyatvam /
amårtatvàdeva ca kriyàjanyaphalà÷rayatvàdiråpakarmatvàdikàrakànvayà- yogyatvamityarthaþ >#//
vastutastu --- #<"stanake÷avatã strã syàlloma÷aþ puruùaþ smçtaþ /
ityuktalakùaõasya liïgasya jàtàviva vyaktàvapi asaübhavastulya itiliïgànvayàyogyatvamabhyuccayena draùñavyam >#//
(gauþ ÷uklà iti sàmànàdhikaraõyasya vyaktivàcitve evopapattiþ) #<gauþ ÷ukla iti >#//
÷uklàdipadànàü guõiparatvàjjàtau ca guõà÷rayatvàsaübhavena go÷abdasyaikàrthapratipàdakatvaråpa- sàmànàdhikaraõyànupapatteþ tadanurodhenàpi vyaktivàcitvamityarthaþ /
naca --- go÷abdasya gotvavi÷iùñavàcitvàt ÷uklapadasya ÷uklaguõavi÷iùñaparatvàt vi÷eùeõabhede ca vi÷iùñabhedàt kathaü ekàrthatvam iti --- vàcyam ; vi÷eùaõabhede 'pi "gaurna ÷ukle" ti pratãtyabhàvenobhayavi÷iùñavyaktaikyamàdàyaikàrthatvopapatteþ iti //
#<(vyakti÷aktàvapi lakùaõayà jàtibhànopapattiþ yugadvçttidvayavirodhena pakùàntarànusaraõa¤ca)>#  lakùaõayeti //
naca --- vinigamanàvirahaþ;  #<pratyuta làghavenaikasyàü jàtau ÷aktikalpanàt vyaktàveva lakùaõeti viparãtaü vinigamakam iti># --- vàcyam ; #<jàtervyaktivi÷eùaü vinàpi anyatra vyaktivi÷eùe sattvena vyabhicàritvàt vi÷eùani÷càyakatvàsaübhavena vyakteravyabhicàreõa jàtivi÷eùani÷càyakatvena vyaktereva jàtilakùaõàyàü niyàmakasattvàt //
asmin pakùe yugapadvçttidvayavirodhàpatteraparitoùàtpakùàntaramàha># --- vyakti÷aktigrahasyaiveti //
#<(vyakti÷aktivàdinàü ÷àbdabodhe kàryakàraõabhàvalàghavàdyupapattiniråpaõam)>#  svàtantryeõa kàraõatvamiti #<//
ghaña÷aktigrahatvena kàraõatàyàü ÷akternaiyàyikamate ri÷varecchàråpàyà mãmàüsakamate padàrthàntararåpàyà và kàraõatàghañakatvàttajj¤ànàdeva vi÷iùña÷àbdabodhodayaþ iti vàcyam, nacedamanubhavasiddham; tattvena j¤ànàbhàve 'pi tathàvidhabodhasyànubhavasiddhatvàt, ato na svàtantryeõa kàraõatvanityarthaþ />#
j¤ànasyaiveti #<//
ghañapadavattàni÷cayasyaivetyarthaþ /
tadàca saübandhavidhayà ÷aktibhàneca ÷aktitvena råpeõàbhàne 'pi na kàcit kùatiþ />#
vyaktàveva ÷aktiriti //
#<(vyakti÷aktivàde vyaktivi÷eùa÷aktigrahàt vyaktyantarabodhopapattiþ)>#  nanu --- #<kathaü devadattãyaghañavyaktau saüketagrahe sati vyaktyantare prayogaþ /
tathàtvevà pañavyaktàvapi ghaña÷abdaprayogàpattiþ, iti># --- cet, #<ghañatvasàmànyamupalakùaõãkçtya yà evamàkçtikà gotvajàtivi÷iùñà sà gaurdevadattagauþ ityukte devadattapadànabhidheyasyàpi÷uklavastratvasya devadattapada÷aktigrahopalakùaõatvavadihàpi anabhidheyasyàpi gotvàderupalakùaõatvopapatteþ >#//
(tuùyaturdujananyàyena pakùàntaradhàvanam) yadàtvabhidheyasyaiva dharmitàvacchedakatvamiti niyamaþ, tadà sandehakoñàvanupanyastamapi vàrtikoktatvàtpakùàntaramàha #<--- jàtivi÷iùñeti >#//
(vyakti÷aktivàdasya ÷aktyànantyàdidoùaiþ khaõóanam) na vyaktivàcitvam; anantavyakti÷aktikalpanàpatteþ /
ekaikavyaktigatajàtiråpopalakùaõaikye 'pi saindhavàdipade lavaõà÷vatvàdinà ÷aktibhedasyevehàpi ghañatvasya ÷akyatàvacchedakatvàbhàvena tattadvyaktitvasyaiva tadavacchedakatvena tadbhedasyànivàryatvàt /
athaikavyaktivàcitvaü, tadàpi ghañatvasyàtiprasaktatvena ÷akyatàvacchedakatvànupapatteþ tadvyaktitvasyaiva ÷akyatàvacchedatvena tadvyaktiviùayakasmaraõàbhàve ghañapadàdanyavyaktibodhànàpattiþ /
yadà tu pårvoktavidhayà tadvyaktitvaü dharmitàvacchedakãkçtya ÷akyatvasabandhena ghañapañhavattàni÷cayasya kàraõatvaü kalpyate, yadyapi ca ÷aktyànantyam; tathàpi phalamukhatvànna doùaþ, tadà tadvyaktitvasya ÷akyatàvacchedakatvenaikavyakti÷aktigrahe 'pi ÷akteþ saübandhavidhayà bhànàïgãkàràttatvena råpeõàsmaraõe 'pi kùatyabhàvaþ, tathà ghañatvasyàtiprasaktasyàpi tadvyaktimàtreõa dharmitàvacchedakatvàïgãkàro nànupapanna ityucyeta, tatràha #<--- ghañatvam iti >#//
<B1> #<bhavanmate ghañatvaü dharmitàvacchedakãkçtya ÷akyatvasaübandhena ghañapadavattàni÷cayasya ghaño ghañapadavàn ityàkàrasya kàraõatvaü padatvaü dharmitàvacchedakãkçtya ÷aktatvasaübandhena ghañavattàni÷cayasya và ghañapadaü ghañavadityàkàrasya kàraõatvamityatra vinigamanàviraheõànantakàryakàraõabhàvaprasaïgàt gauravam, asmanmatetu ghañapadatvaü dharmitàvacchedakãkçtya ÷aktatvasambandhena ghañatvavattàni÷cayasyaiva ghañapadaü ghañatvavadityàkàrakasya kàraõatvakalpanàllàghavam /
naca mamàpi viparãtamàpàdayituü ÷akyam; tathàsati ghañatvasya dharmitvena svaråpeõa tasya dharmitvàyogàddharmitàvacchedakatvena ghaña>#tvatvaprave÷e gauravasya tvayaivoktatvàt /
ato na ghañatvatvàvacchinnaü ghañatvaü ÷akyatvasaübandhena ghañapadavadityàkàrakaü j¤ànaü kàraõaü, api tu ghañapadaü ÷aktatvasambandhena ghañatvavadityàkàrakameva; jàteþ  svaråpeõaiva prakàratvopapattau ghañatvatvasyàprave÷àt /
naca samavàyenaiva jàteþ svaråpeõa prakàratà na saübandhàntareõetyatra pramàõamasti; parairapi tathànabhyugamàcca /
ata÷ca kàryakàraõabhàve 'pi làghavàt ghañatva eva ÷aktiþ /
÷akyànantyàdi ca nàsmanmate /
ataþ prathamopasthitatvàjjàtàveva ÷aktiþ /
#<evamaruõàdi÷abdeùvapi guõa eva guõatve và, na tu tadvi÷iùñadravye /
kathaü tarhi vyaktibodhaþ? abhedàt uktavidhakàraõasya jàtiguõavi÷iùñavyakti÷àbdatva eva kàryatàvacchedakatvasvãkàràdvopapatteþ /
vastutastu --- jàtiguõa÷abdatvameva làghavena kàryatàvacchedakam /
vyaktistu tçtãyàntasthale pa÷unà yajeta aruõayà krãõàti ityàdau naiva padàdbhàsate; jàtiguõayoreva dravyaparicchedadvàrà karaõatvopapatteþ /
liïgasaükhyayorapi pà÷àdhikaraõanyàyena sàmànàdhikaraõyena pàrùñhiko jàtiguõasaübandhaþ /
ataþ saübandhavidhayaiva tatra dravyabodhaþ /
dvitãyàntàdisthale tujàtiguõayoþ karmatvàdyanvayàsaübhavàdvyakterlakùaõayà bodhaþ, tasyà eva karmatvàdyanvayaþ /
liïgasaïkhyàdyanvaya÷ca sàkùàtsambandhenaiva, sàmànàdhikaraõya¤ca vyaktidvàrakamiti sarvaü sustham />#
prayojanaü pårvapakùe rathantaràdi÷abdànàü çgvàcitvàdrathantaramuttarayorgàyati ityàdau uttaràpadalakùitottaràkàrye yonividhànaü, siddhànte tu gãtyatide÷a uttaràsviti vakùyate // 12 //  #<iti ÷rãkhaõóadevaviracitàyàü bhàññadãpikàyàü prathamasyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ // 3 //># <B2>  (guõe guõatvevetipakùadvayopapattiþ)  #<guõaeveti //>#
yadà jagatãtalavarttyaruõaguõopyeka eva, tadà guõa eva yadàruõaguõànàü bhedaþ, tadànekavçttijàteþ saübhavàt guõatve và ÷aktirityarthaþ //
#<(jàtivyaktyorabhedena vyaktibodhopapattyàdikam)>#  abhedàditi #<//
yathaiva hi pañe pañatvaü iha ÷uklatvamiti pratãtyàyutasiddhayorbhedastathà ayaü gaurayaü ÷ukla ityàdipratãtyàbhedasyàpi tayossiddhiþ /
nacaivaü vyaktyabhede jàteranityatàpattiþ; jàtyàtmanà nityatve 'pi vyaktyàtmanànityatvasyàsmàkamapãùñatvàt /
ata÷ca ghañàdipadànàü jàtivàcitve 'pi vyaktyabhedàjjàterjàtyaiva vyaktipratãtisiddhiþ /
nacaivamabhede vyakterapi vàcyatàpatteradhikaraõavaiyarthyam; vyaktervàcyatve 'pi bhedàbhedàïgãkàreõa na vyaktyàtmanà tat, apitu jàtyàtmatmanetyetatpratipàdanàrthamadhikaraõasàrthakyàt /
tadetannyàyasudhàyàü mukhyatvenopapàditaü pakùamavalaübyoktam >#//
(jàti÷aktij¤ànasyaiva jàtyàdivi÷iùña÷àbdatvaïkàryatàvacchedakamitikalpàntaram) ye tu abhedàïgãkàre 'pi ÷aktij¤ànaråpakàraõasya jàti÷àbdabodhatvavat vyakti÷àbdabodhatvasya pçthakkàryatàvacchedakatvasvãkàre jàtivyaktibodhasya ca kramikatvànanubhavàt kramikatvàïgãkàre ca vai÷iùñyabodhàbhàvena nirvikalpakaråpatàpatteþ pårvoktaghañatvavattàj¤ànasya kàraõasya ghañatvavi÷iùña÷àbdabodhatvaü kàryatàvacchedakamaïgãkçtyaivaü ekayaiva jàti÷aktyorubhayorbodha iti vadanti, tanmatena pakùàntaramàha #<--- uktavidheti >#//
(dvitãyakalpàsvarasaniråpaõapårvakasvamatàvataraõam) asmiü÷ca mate vi÷eùyabhåtavyaktereva karaõatvàdidvàrà kriyànvayàpattyà vi÷eùaõãbhåtayorjàtiguõayostadanàpattiriti saptada÷a÷aràve carau nirvàpe jaghanyamuùñilopena catussaükhyànugraho na sidhyet; jaghanyasyàpi pradhànatvena muùñyanugrahasyaiva nyàyyatvàdityasvarasàt pakùàntaraü svamatatvenàha #<--- vastutastviti >#//
(svamate vyaktibodhopapattiprakàraþ, ekavacànteùu bahuvacanàdyanteùuca)  #<sàmànàdhikaraõyeneti >#//
karaõatvopapatterityasyànuùaïgeõa tadyojyam /
tathàca liïgasaükhyayorapi samànapadopàttatvapratyàsattyà sàmànàdhikaraõyasaübandhena karaõatva evànvayaþ /
pàrùñhiko jàtiguõasaübandha ityarthaþ /
#<nanu ---># vyaktiparicchedakatayà pratãyamànayorliïgasaükhyayoranurodhena pràtipadike vyaktilakùaõaivàstvityà÷aïkàniràkaraõàya pà÷àdhikaraõanyàyenetyuktam /
#<tasyàyamarthaþ >#//
yathà guõabhåtabahutvànvayànurodhena mukhyabhåtapà÷apràtipadikotkarùo vikçtau pà÷amantre nàïgãkçtaþ, tathànaiva lakùaõà yuktà #<--- iti />#
yatra tu pàrùñhiko 'pi dvitvabahutvànvayo jàtau bàdhitaþ, tatràgatyà lakùitavyaktyaiva so 'ïgãkriyatàm /
prakçte tu ekavacanànte yukta eva jàtiguõàbhyàü sa iti bhàvaþ //
#<(dvitãyàntàdisthale lakùaõayà vyaktibodhopapàdanam)>#  dvitãyàntàdisthaletviti //
#<àdipadena saüpradànatvàdikàrakàntarasaügrahaþ /
naca yugapadvçttidvayavirodhaþ; ÷akyàrthasya padàntaràrthànvayapramiteþ pràgeva gaïgàpadasya pravàhopasthityanantaraü lakùaõàvadihàpi tadaïgãkàreõa tasyàprasakteþ />#
ataeva --- #<anvayapramottaraü tasyaiva padasya vçttyantareõàrthapratyàyakatva eva saþ># iti dhyeyam /#<
naca kramikabodhadvayàïgãkaraõe vai÷iùñyabodhàbhàvena nirvikalpakaråpatvàpattiþ;># iùñàpatteriti bhàvaþ /
sàmànàdhikaraõyaü ceti //
#<liïgasaükhyayoþ samànàbhidhàna÷rutyà sàmànàdhikaraõyasaübandhenakarmatvàdyanvaye sàmànàdhikaraõyamekavçttitvena j¤eyamityarthaþ >#//
(jàtivi÷iùñavyaktivàcyatvaniràsaþ) eva¤ca lakùaõayaiva gauþ ÷ukla ityàdi sàmànàdhikaraõyànupapattiþ pariharaõãyeti draùñavyam /
àkçtivi÷iùñavyaktivàcitvapakùastvàva÷yake jàtivàcyatve vyaktivàcitvasyàpi kalpanàyàü gauravàpattyà nirasanãyaþ /
#<prayojanamiti >#//
çgvàcitvapakùe çco çgantare vidhànànupapattyottaràpadena kàryalakùaõayà tatsthànàpattyà vidhànaü pårvapakùe /
siddhànte tu gãteþ çgantare 'pi saübhavànna lakùaõà kintu tasyàtide÷a iti yatsaptame vicàrayiùyate tadetadadhikaraõaprayojanamityarthaþ //
#<(prakà÷akàraniråpitapårvapakùasiddhàntaprayojananirasanapårvakasvàbhimataprayojananiråpaõam)>#  yattu --- prakà÷akàraiþ  #<"vrãhãn prokùati" "dadhnà juhotã" tyàdau pårvapakùe sarvavrãhihomavyaktãnàü abhidhànàt tatra ÷rutyà prokùaõadadhyàderviniyogàt prakaraõasannidhibàdhena laukikavrãhiùvapi prokùaõaü homàntare ca dadhi syàt pårvapakùe, siddhànte tu ÷abdàrthabhåtàyà vrãhitvahomatvajàteþ pràkçtavrãhihomayorapi paryàptisattvàt prakaraõasannidhyanugrahe 'pi na kàcicchrutipãóeti prakçteùveveti /
tat siddhànte 'pi prakçtavrãhihomàtiriktavyaktiùvapi tajjàtiparyàptisattvenànivàraõàt sarvai÷ca vyavahàràsaübhavenànarthakyaparihàràrthaü prakaraõàdyàlocanàva÷yakatvena tena prakçtàtiriktànàü nivàraõavat pårvapakùe 'pi tatsaübhavena vi÷eùàbhàvàt dvitãyàdisthale lakùaõayà sarvavyaktibhànasyopapàdanãyatvena doùatàdavasthyàccàyuktamityupekùitaü påjyapàdaiþ >#//

iti navamamàkçtyadhikaraõam //
#<iti ÷rãkhaõóadevàntevàsikavimaõóana÷aübhubhaññaviracitàyàü bhàññadãpikàprabhàvalyàü prathamasyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //>#